diagnoza społeczno-kulturalna mieszkańców osiedla Widok w Skierniewicach Organizator Fundacja Teatr Realistyczny
Projekt realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Fundu
Za pomoc w przeprowadzeniu badań dziekujemy: Pani Dorocie Pasik, Panu Henrykowi Kobyłeckiemu, Pani Iwonie Leśniewicz, 7 DH „Shadow” i 15 DSH „Andromeda”, a przede wszystkim mieszkańcom Widoku za otwartość i przyjazne nastawienie. -2-
Opracowanie:
Katarzyna Milczewska
Zespół badawczy:
Iwona Konecka Katarzyna Milczewska Ilona Paluchowska Katarzyna Pągowska Anna Sadowska
Redakcja i skład: Korekta: Fotografie osiedla:
Iwona Konecka Adam Karol Drozdowski Mikołaj Sumiński
Fundacja Teatr Realistyczny
SKIERNIEWICE 2015
Organizator Fundacja Teatr Realistyczny Diagnoza jest pierwszą częścią projektu „Widok na zmianę” realizowanego od sierpnia 2014 do kwietnia 2016 w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG. ISBN 978-83-937231-4-0 Ten utwór jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 3.0 Polska Tekst licencji można znaleźć pod adresem: http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/3.0/pl/ -3-
-4-
Spis treści: Wprowadzenie
7
Tło badania
11
Miejskie instytucje kultury
12
Skierniewice
12
Obraz życia społeczno-kulturalnego Skierniewic w dotychczasowych badaniach
13
O badanych
17
Portret badanych mieszkańców Skierniewic portret badanych mieszkańców osiedla
Widok
Wnioski
18
19
21
PRZESTRZEŃ, czyli jak jest „za torami”?
22
CZAS WOLNY, czyli co robią badani, kiedy nic nie muszą?
32
RELACJE SPOŁECZNE I IDENTYFIKACJA LOKALNA, czyli co łączy mieszkańców
Widoku?
40
Metody
47
Podsumowanie
55
O projekcie
58
Bibliografia
59
-5-
Wprowadzenie
Powidok (inaczej kontrast zastępczy) to zjawisko optyczne znane większości ludzi z własnego doświadczenia. Powstaje, gdy wpatrujemy się przez pewien czas w jasno oświetlony obiekt, a następnie zamkniemy oczy lub odwrócimy wzrok. Wtedy pod powiekami ujrzymy ten sam lekko rozmazany obraz w barwie dopełniającej. Przykładowo: po obserwacji niebieskiej lampki, ujrzymy pomarańczowy rozmazany punkt. Fenomen, jakim jest powidok, pokazuje niedoskonałość ludzkiego wzroku. Autorzy badań społecznych często próbują uzyskać doskonały obraz wycinku społeczeństwa. Wykorzystują wyłącznie twarde dane, ankiety i piszą setki stron opracowań. Niniejszy raport nie wpisuje się w ten trend. Jego celem jest przybliżenie rzeczywistości społecznej w barwach, w jakich widzą ją badani mieszkańcy osiedla Widok w Skierniewicach (szczególnie młodzież). W centrum zainteresowań badawczych są zatem ich subiektywne powidoki.
Relacje społeczne i postawy obywatelskie, czyli… Jaki rodzaj więzi łączy mieszkańców? Jak wyglądają relacje sąsiedzkie? Czy mieszkańcy angażują się w życie lokalnej społeczności?
Aby uzyskać odpowiedzi na powyższe pytania, zastosowałyśmy triangulację badań, czyli łączenie technik badawczych.
Od września do grudnia 2014 roku zrealizowałyśmy szereg warsztatów z młodzieżą w wieku gimnazjalnym, wywiadów indywidualnych z mieszkańcami osiedla Widok i przedstawicielami instytucji kultury oraz ponad dwadzieścia ulicznych akcji happeningowych.
Celem diagnozy było uzyskanie opinii mieszkańców Skierniewic - szczególnie młodzieży i mieszkańców osiedla Widok - w trzech obszarach tematycznych:
Przestrzeń, czyli… Jak mieszkańcy Skierniewic postrzegają Widok oraz jak oceniają go mieszkańcy osiedla? Jakie są ulubione miejsca na Widoku i dlaczego cieszą się popularnością?
W celu uzupełnienia materiału badawczego, przeprowadziłyśmy dwa rodzaje ankiet: z mieszkańcami Skierniewic (próba 168 osób) oraz z mieszkańcami osiedla Widok (próba 75 osób).
Zainteresowania i sposób spędzania wolnego czasu, czyli…
Wybór metod badawczych to rezultat poszukiwania przez nas optymalnych narzędzi, które mogłyby pobudzić mieszkańców do refleksji nad otaczającą ich rzeczywistością oraz umożliwić im swobodną wypowiedź.
Co badani lubią robić po pracy, szkole, wypełnieniu codziennych obowiązków? Czy i jak korzystają z oferty kulturalnej Skierniewic? Co i dlaczego chcieliby robić? -8-
zaangażowane w nią osoby. Dlatego niniejsze badanie jest próbą oddania głosu członkom społeczności, której dotyczy. Wnioskowanie odbyło się na podstawie analizy dostępnych danych oraz opinii mieszkańców. W związku z tym raport nie reprezentuje uogólnionych przekonań mieszkańców Skierniewic. Przedstawia natomiast pogłębiony punkt widzenia na wybrane zagadnienia mieszkańców Widoku. Niniejsze opracowanie, jako zwięzła i przyjazna czytelnikowi publikacja, może posłużyć lokalnym władzom, liderom, przedstawicielom instytucji kultury jako inspiracja do kreowania polityki społeczno-kulturalnej Skierniewic. Chcemy również podzielić się wypracowaną przez nas metodą z animatorami kultury z całej Polski. Stąd rozdział poświęcony wykorzystanym przez nas narzędziom wraz z krótką ewaluacją.
Postanowiłyśmy oddać mieszkańcom głos w bezpośrednim spotkaniu. Dzięki wykorzystaniu sztuki badani dostrzegli i sformułowali swoje potrzeby w sposób pozawerbalny – przez symbol, obraz i własne działanie.
Chciałyśmy nie tylko dotrzeć do suchych informacji i opinii, lecz także zainicjować zmianę – przede wszystkim pobudzić mieszkańców do refleksji i rozpocząć debatę publiczną. Zgodnie z założeniami teorii ugruntowanej* zakładamy, że rzeczywistość społeczną najlepiej rozumieją
*K. Konecki, Studia z metodologii badań jakościowych: teoria ugruntowana, Warszawa: PWN, 2012.
-9-
TĹ‚o badania
Biuro Wystaw Artystycznych (BWA) - specjalizuje się w organizacji wystaw współczesnych sztuk plastycznych. Zadaniem BWA jest tworzenie warunków będących płaszczyzną konfrontacji osiągnięć twórczych, inspiracji i wymiany doświadczeń (wystawy promocyjne, konkursy, plenery, zakupy, wydawnictwa), wydawanie publikacji związanych z upowszechnianiem współczesnych sztuk plastycznych*. Instytucja organizuje wykłady, pokazy filmowe, spotkania z artystami.
Skierniewice Skierniewice to miasto powstałe w XV wieku, położone we wschodniej części województwa łódzkiego w połowie drogi między dwoma dużymi ośrodkami: Warszawą i Łodzią. W latach 1975-1998 miasto było stolicą województwa skierniewickiego. Zwyczajowo w obrębie miasta wyróżnia się kilka osiedli, między innymi osiedle Widok.
Izba Historii Skierniewic (IHS) - zajmuje się upowszechnianiem i ochroną dziedzictwa kulturowego. Jest miejscem spotkań z twórcami kultury i historykami. W IHS znajdują się zbiory biblioteczne i pamiątki ilustrujące dzieje miasta. W IHS odbywają się koncerty muzyki klasycznej. Izba jest też współorganizatorem Festiwalu Muzyki Odnalezionej. Zajmuje się również sprzedażą publikacji dotyczących historii Miasta**.
Skierniewice w liczbach W roku 2013 liczba ludności Skierniewic wyniosła 48 634 osoby, z czego blisko 64% mieszkańców było w wieku produkcyjnym, a prawie 18% przed osiemnastym rokiem życia. Mimo że przyrost naturalny spadł z 2,4 w roku 2012 do 0,1 w 2013, wciąż utrzymał się na poziomie dodatnim i wypadł korzystnie na tle wartości -3,5 dla województwa łódzkiego. Rozkład płci wskazuje, że w mieście na 100 mężczyzn przypada 109 kobiet. Stopa bezrobocia sięgnęła 12%, w tym 14% to osoby poniżej 25. roku życia. [Dane dla roku 2013, GUS 2014*]
Miejska Biblioteka Publiczna im. Reymonta (MBP) - posiada pięć filii, w tym jedną z oddziałem dla dzieci na Widoku. Główne zbiory MBP stanowią książki i czasopisma. We wszystkich placówkach udostępniono ponad 215 tys. woluminów oraz 124 tytuły czasopism. MBP organizuje lekcje biblioteczne, spotkania, prelekcje, wieczory literackie oraz prowadzi Dyskusyjny Klub Książki***.
* GUS, Statystyczne Vademecum Samorządowca, 2014 http://lodz.stat.gov.pl/vademecum/vademecum_lodzkie/ portrety_miast/miasto_Skierniewice.pdf
Miejski Ośrodek Kultury (MOK) - miejska instytucja kulturalno-oświatowa. MOK posiada stałą ofertę zajęć artystycznych dla dzieci, młodzieży i dorosłych, organizuje również wydarzenia okolicznościowe. Dopełnieniem działalności MOK-u dla dojrzałych mieszkańców są cztery Kluby Seniora, Uniwersytet Trzeciego Wieku i Zespół Folklorystyczny. MOK realizuje swoje działania także w:
Miejskie instytucje kultury Na stan kultury w Skierniewicach, oprócz szeregu zabytków zachowanych w dobrym stanie - neorenesansowego Ratusza Miejskiego czy stacji kolejowej w stylu gotyku angielskiego, wpływają samorządowe instytucje kultury:
* Statut Biura Wystaw Artystycznych, rozdz. II, pkt. 3, http://www.bwa.skierniewice.com.pl/Aktyprawne/StatutBWA.aspx ** http://tps-ihs.pl/izba,a,7.html *** http://skierniewice.eu/kategorie/kultura_miejska_biblioteka_publiczna_im_w_reymonta
- 12 -
• brak wyrównanej oferty kulturalnej przeznaczonej dla mieszkańców w różnym wieku i o różnym poziomie kompetencji;
• Kinoteatrze „Polonez”, gdzie można obejrzeć filmy, skorzystać z oferty Małej Akademii Filmowej, Dyskusyjnego Klubu Filmowego i Regionalnej Sceny Teatru Jaracza w Łodzi,
• zajęcia dedykowane głównie seniorom, niedoreprezentowanie zajęć dla młodzieży i osób w wieku produkcyjnym;
• Klubie „Konstancja”, siedzibie amatorskich zespołów artystycznych i kół zainteresowań dla dzieci, młodzieży i dorosłych,
• przewaga imprez masowych nad promującymi lokalną lub wysoką kulturę;
• Radiu RSC – rozgłośni radiowej, informatorze kulturalnym*,
• trudności z pozyskaniem dla działań organizowanych w Skierniewicach w pełni ukształtowanych odbiorców kultury wśród mieszkańców;
• Regionalnej Akademii Twórczej Przedsiębiorczości, centrum warsztatowym, którego celem jest kształtowanie rozwoju kulturalnej tożsamości regionalnej wraz z promowaniem regionalnego dziedzictwa kulturowego w regionie skierniewickim, łowickim i rawskim.**
• niski poziom edukacji służącej rozwojowi kompetencji kulturalnych; • niedostatki w zakresie promocji i upowszechniania kultury; • niesprawna komunikacja oraz wymiana doświadczeń pomiędzy przedstawicielami poszczególnych instytucji kultury oraz Urzędu Miasta Skierniewice;
Obraz życia społecznokulturalnego Skierniewic w dotychczasowych
• niewykorzystanie potencjału lokalnych twórców, artystów, animatorów kultury oraz interesujących inicjatyw rozwijanych w ramach prywatnej działalności twórców kultury oraz na płaszczyźnie organizacji pozarządowych i podmiotów gospodarczych.
badaniach
Zanim zaprezentujemy wyniki diagnozy, warto przedstawić wnioski dotyczące ogólnej oceny polityki oraz oferty kulturalnej Miasta Skierniewice zamieszczone w raporcie*** Instytutu Nauk Społeczno-Ekonomicznych z 2012 roku. Jak zaznaczają autorzy, opinie badanych były bardzo podzielone, jednak zgadzali się oni co do przyczyn braku satysfakcji z oferty kulturalnej:
Przystępując do diagnozy, próbowałyśmy zorientować się, czy nasi badani też zwracają uwagę na podobne problemy. Nie zakładałyśmy jednak weryfikacji powyższych wniosków. Dążyłyśmy do poznania dzisiejszej perspektywy mieszkańców Widoku, ze szczególnym uwzględnieniem młodzieży.
* http://www.mokskierniewice.pl/ ** http://akademia.mokskierniewice.pl/o-nas/ *** Instytut Nauk Społeczno-Ekonomicznych, Raport zawierający rekomendacje do opracowania koncepcji restrukturyzacji działalności kulturalnej Miasta Skierniewice, Łódz 2012, s. 20, 21.
- 13 -
Osiedle Widok
Najdłuższy okres zamieszkiwania osiedla może wynosić dziś maksymalnie 35-40 lat. Oznacza to, że na Widoku urodziło się i dorosło jedno pokolenie.
Osiedle to blokowisko powstałe w latach siedemdziesiątych, na którym mieszka ok. 18 tys. osób - ponad 1/3 populacji Skierniewic. Od reszty miasta oddzielone jest torami kolejowymi (często lekceważąco zwane „zatorzem”). Jedyną łączącą nitką komunikacyjną jest wiadukt, hałaśliwe miejsce, którego przejście zajmuje około 10 minut (co sprawia, że Widok wydaje się oddalony bardziej, niż jest w istocie).
Ze względu na lokalizację licznych obiektów handlowych i usługowych na Widoku (duża liczba wielkopowierzchniowych marketów, restauracje korporacyjne i puby – przy czym brak kawiarni lub klubokawiarni) osiedle pełni rolę sypialniano-usługową. Na Widoku znajduje się też kilka placówek oświatowych. Potrzeby kulturalne mieszkańcy Widoku mogą zaspokoić w jednej z filii biblioteki miejskiej lub w niewielkim Klubie Osiedlowym Oaza. W Strategii Rozwoju Miasta Skierniewice na lata 2010-2015 zaplanowano budowę ośrodka kultury na osiedlu Widok*. Nie podjęto jednak w tym celu działań.
Widok składa się z kilkudziesięciu cztero- i jedenastopiętrowych bloków zbudowanych głównie w końcu lat 70. i na początku 80. w technologii wielkopłytowej. Na terenie Widoku i w jego pobliżu znajdują się też pozostałości zabudowań z okresu, gdy tereny te stanowiły obszar podskierniewickiej wsi Starbacicha. Gęstość zaludnienia osiedla wynosi ok. 3 tys. osób/km² (podczas gdy średnie zagęszczenie ludności w Skierniewicach stanowi 1 349 osób/km²). Decyzja o powstaniu dużego skupiska zabudowy wielkomiejskiej została podjęta po przyznaniu Skierniewicom statusu miasta wojewódzkiego. Kilkunastotysięczny Widok miał dość znacznie (o ok. połowę) zwiększyć populację miasta, które było jednym z najmniej ludnych miast wojewódzkich w Polsce. Przed budową osiedla liczyło poniżej 30 tys. mieszkańców.
* Strategia Rozwoju Miasta Skierniewice do roku 2015, s. 42. [dostęp: 10.02.2015]: http://www.bip.um.skierniewice.pl/dokumenty/strategia_rozwojumiastado201529012010.pdf
- 14 -
- 15 -
O badanych
Z racji wykorzystania różnorodnych metod badawczych miałyśmy możliwość poznania stanowisk różnych grup społecznych:
Portret badanych mieszkańców Skierniewic
• młodzieży z osiedla Widok, • mieszkańców Widoku w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym,
Większość ankietowanych mieszka w Skierniewicach od urodzenia. Aż 85% ankietowanych dłużej niż dziesięć lat. Tak długi staż zamieszkania powoduje, że traktujemy ich jako specjalistów w dziedzinie problemów miasta. Co ciekawe 12% ankietowanych mieszkało w przeszłości na osiedlu Widok.
• mieszkańców innych części Skierniewic.
Dobór rozmówców i ankietowanych był celowy. Szczególnie zależało nam na poznaniu punktu widzenia osób młodych, dlatego z akcjami animacyjnymi i warsztatami odwiedzałyśmy Gimnazjum nr 1 oraz drużyny harcerskie działające na Widoku. Opinie mieszkańców osiedla odkrywałyśmy podczas akcji ulicznych i w trakcie wywiadów indywidualnych. Natomiast spojrzenie mieszkańców pozostałych części Skierniewic mogłyśmy poznać, analizując wyniki ankiet zrealizowanych w kilku miejskich placówkach oświatowych i podczas imprez kulturalnych. Nim opowiemy o najważniejszych wnioskach, przedstawimy portrety badanych.
W Skierniewicach żyje więcej kobiet niż mężczyn, co uwidoczniło się również wśród naszych badanych, 64% ankietowanych to kobiety. Tymczasem pod względem wieku wśród ankietowanych dominują osoby w przedziale 18-30 lat (aż 84% badanych). Kolejną grupą pod względem liczebności są mieszkańcy w wieku 31-40 lat (10% badanych) i nieliczni reprezentanci pozostałych grup wiekowych.
- 18 -
Portret badanych
mieszkańców osiedla
Dodatkowo w charakterystyce badanych należy uwzględnić osoby uczestniczące w warsztatach badawczych i akcjach animacyjnych.
Widok
Byli to młodzi mieszkańcy osiedla (gimnazjaliści i harcerze w wieku około 13-19 lat o odmiennych kompetencjach w dziedzinie kultury, pochodzący z różnych klas społecznych) oraz Widokowianie w różnym wieku napotkani podczas ulicznych akcji animacyjnych. Dzięki akcjom udało nam się dotrzeć również do osób starszych, które chętnie zatrzymywały się i opowiadały o swoich przemyśleniach na temat osiedla.
Większość ankietowanych mieszkańców Widoku to osoby, które mieszkają na osiedlu 16-30 lat. Około 20% żyje na Widoku 11-15 lat, a 13% 6-10 lat. Zatem blisko 70% ankietowanych mieszka na Widoku dłużej niż 10 lat. Najsilniej reprezentowaną grupą wiekową wśród ankietowanych mieszkańców osiedla Widok są osoby w wieku 18-30 lat (72% badanych). Tak jak w przypadku ankietowanych mieszkańców Skierniewic, tak też w wśród badanych osób z Widoku dominują kobiety (71% ankietowanych).
W celu uzupełnienia wyników indywidualnymi spostrzeżeniami Skierniewiczan przeprowadziłyśmy wywiady częściowo-ustrukturyzowane z mieszkańcami Widoku oraz z innych części miasta (zarówno młodzieżą jak i osobami w wieku produkcyjnym), a także przedstawicielami instytucji kultury. Podczas dalszej lektury należy pamiętać o powyższej charakterystyce ankietowanych. To właśnie ich opinie są przywoływane w danych przedstawionych w procentach.
- 19 -
Wnioski
Ich sposób myślenia odzwierciedlają sformułowania mające na celu wyznaczenie granicy. Wielu badanych centrum Skierniewic nazywa „miastem”, a osiedle Widok „zatorzem” - szlak kolejowy pełni tutaj rolę realnego i symbolicznego podziału. Mieszkańcy obserwują pozytywne zmiany zachodzące na Widoku, ale nie mają jeszcze uogólnionej opinii. 35% ankietowanych kojarzy Widok z umowną szarością. Jednocześnie zdaniem prawie jednej trzeciej badanych do Widoku bardziej pasuje pozytywnie nacechowany kolor zielony.
PRZESTRZEŃ, czyli jak jest „za torami”? Wielu badanych docenia lokalizację Skierniewic. Bliskość Warszawy i Łodzi ułatwia bowiem dostęp do wyższej edukacji czy zdobycie pracy, a okoliczne tereny zielone sprzyjają aktywnemu wypoczynkowi. Mieszkańcy wyrażają uznanie dla typowych cech małych miast, np. braku pośpiechu i przymusu pokonywania dużych odległości. Co ciekawe, wśród osób, które odnoszą sukcesy zawodowe panuje przekonanie, że w Skierniewicach mają większą kontrolę nad swoją karierą, ponieważ znają środowisko i „łatwiej się im wybić”:
Skierniewice są moim miastem, jednak dochodzę do takiego wniosku, że jest to niezłe miasto. Małomiasteczkowe, ma swoje przywary, ale geograficzne położenie ma bardzo fajne, piękne lasy dookoła do jeżdżenia na rowerze. (…) Któż ma zmieniać tutaj rzeczywistość, jeśli nie nasze pokolenie i jeśli nie my. A ponieważ się tu urodziłem, wychowałem i wiele osób znam, to jest to najlepsza opcja. [mężczyzna, ok. 40 lat]
Niejednoznaczne opinie mieszkańców Skierniewic na temat Widoku potwierdziło pytanie o określenia pasujące do osiedla. Na osiem najczęściej wybieranych przymiotników cztery są nacechowane pejoratywnie (nudny, niebezpieczny, smutny, brudny) i cztery pozytywnie (otwarty, przyjazny, aktywny, wesoły). Różnice w punktach procentowych są w przypadku określeń znikome.
Badani dostrzegają wady Skierniewic, ale chętniej opowiadają o „miejskim potencjale”, mieście „do odkrycia” czy po prostu miejscu „wygodnym do życia”.
Ich zdanie na temat osiedla Widok jest ambiwalentne. Przede wszystkim silnie akcentują różnice pomiędzy Widokiem i resztą miasta.
Mimo że niemal każdy ankietowany (96%) był na osiedlu Widok w ciągu ostatniego pół roku, określenie stosunku wobec osiedla przychodzi badanym z trudnością. Fakt ten może mieć źródło w dynamicznych zmianach, jakie dokonały się w przestrzeni zarówno pod względem estetycznym, jak i funkcjonalnym. - 22 -
Pojawienie się pierwszych w mieście sieciowych restauracji oraz kompleksu wielkopowierzchniowych sklepów przez niektórych mieszkańców utożsamiane jest z nowoczesnością i wielkomiejskością. Wizerunek ten zrywa z wyobrażeniem o Widokublokowisku, miejscu ludzi niezamożnych. Mieszkańcy Widoku spodziewają się negatywnych osądów swojego osiedla wśród osób z „miasta”. Przywołują obiegowe opinie Skierniewiczan o tym, że Widok jest przerażający i niebezpieczny.
Większość badanych (65%) odwiedza Widok właśnie w celu zrobienia zakupów. Można zaryzykować tezę, że nowe zaplecze usługowo-handlowe osiedla zapoczątkowało proces oswajania Widoku, zachęciło mieszkańców „miasta” do przyjazdu „za tory”. Nie przyczyniłol się jednak do wykształcenia ugruntowanej opinii na temat atmosfery osiedla. Duża część Skierniewiczan trafia na Widok również w celu spotkania się ze znajomymi (54% ankietowanych). Natomiast stosunkowo niewielka część odwiedza na Widoku rodzinę (25%).
Zauważają, że mieszkańcy Skierniewic nie dostrzegają wewnętrznego zróżnicowania Widoku i traktują osiedle jakby nie było częścią tej samej miejscowości, a zapleczem, które służy miastu. Skierniewice uchodzą bowiem za miasto-satelitę pobliskich metropolii, a Widok jeszcze chętniej kojarzony jest z funkcją sypialni. Mieszkańcy Widoku widzą raczej swoje osiedle jako konglomerat ludzi o różnym statusie społecznym i w różnym wieku. Różnorodność zauważają również w wyglądzie osiedla. Społeczno-estetyczna niejednorodność jest konsekwencją historii osiedla, na teren którego w tym samym czasie sprowadzali się rozmaici ludzie i całe grupy społeczne, np. mieszkańcy okolicznych wsi czy pracownicy służb wojskowych. W efekcie bloki budowane w pośpiechu i przy małym nakładzie - 23 -
środków odbiegały od idei wielofunkcyjnych i atrakcyjnych dla mieszkańców osiedli:
groszkowym tle. (…) Ale da się tu funkcjonować, bo się posługujemy takimi określeniami właśnie swoimi. [kobieta, ok. 40 lat]
W założeniu bloki miały być ułożone na kształt orła widzianego z góry, ale to założenie szybko padło, legło w gruzach, bo doszły domki, doszło coś tam i ten orzeł to wygląda z góry jak jakaś kuropatwa rozdeptana. [mężczyzna ok. 30 lat]
Mieszkańców Widoku cechuje dystans wobec otoczenia. Przystosowują się do zmian i cieszą się z użytecznych rozwiązań. Przyjmują strategię szukania pozytywów, nawet jeśli do niektórych zmian nie podchodzą entuzjastycznie. W ten sposób adaptują się do przemian osiedla.
Współczesny Widok wygląda inaczej niż dwadzieścia czy trzydzieści lat temu nie tylko ze względu na obecność marketów i korporacyjnych restauracji. Skierniewicka Spółdzielnia Mieszkaniowa, przygotowując termomodernizację budynków, opracowała koncepcję wielobarwnych wzorów, które po ociepleniu bloków ozdobiły ich fasady. Dominują motywy roślinne i geometryczne. Pomysł Spółdzielni spotkał się z różnymi reakcjami. Część (głównie starszych mieszkańców) uważa, że kolorowe budynki wprowadzają miłą atmosferę. Jednak inni oceniają pomysł jako nieudany i kiczowaty. Niemniej zarówno osoby przeciwne malunkom, jak i nastawione do nich pozytywnie, przyzwyczaiły się do nowej estetyki blokowiska. Jako przykład może posłużyć praktyczne zastosowanie wzorów do określenia lokalizacji bloku:
Zdaniem 19% ankietowanych mieszkańców Skierniewic na Widoku nie można czuć się bezpiecznie. Nasi rozmówcy mieszkający na Widoku chętnie opowiadali o swoich przemyśleniach na ten temat. Zauważają, że na przestrzeni lat kolejne części Widoku przeżywały swój okres buntu i rozkwitu subkultur – punków, hip-hopowców, dresiarzy. Jednak wielu badanych nie widzi niebezpieczeństwa w zróżnicowaniu społecznym Widoku, natomiast wychwytuje pozytywną zmianę i czuje się na osiedlu pewniej niż w przeszłości. Dzisiejszy klimat osiedla na dorobku różni się wyraźnie od wspomnień z przeszłości jednego z badanych:
Bardzo dziwne osiedle. Z jednej strony bloki i to jakiś wariat maluje je ostatnio na jakieś absurdalne kolory, z drugiej strony jest całkiem dużo zieleni. To jest osiedle, które jest bardzo zróżnicowane (…) dzielnice starsze, dzielnice młodsze. Jeśli chodzi o poszukiwanie adresu, jeśli ktoś ma podany adres i numer bloku, to powodzenia, bo nawet mieszkańcy tutaj nie potrafią tak odnaleźć. Może ten wariat maluje w ten sposób, żeby nie mówić np. Norwida 6, tylko np. te maki na
Kiedy tam wyrastałem, dużo różnych ludzi było, pokolenie wyżu demograficznego, dużo różnej młodzieży. Była rejonizacja – tu byli metale, tam punki. (…) Wcześniej to osiedle kojarzyło się z obdrapanymi klatkami schodowymi, obmazanymi sprayem i różnymi grupami społecznymi, więc jeśli się chciało przejść z jednego końca na drugi, trzeba było mieć różne układy. [mężczyzna ok. 35 lat]
- 24 -
- 25 -
nudny, wśród naszych rozmówców ten wizerunek osiedla nie był aż tak popularny. Przedstawiona powyżej akcja „Promienie” potwierdziła, że sumaryczne opinie Widokowian wyrażają pozytywny stosunek do osiedla (wesołe, fajne, kolorowe). Z drugiej strony część proponowanych określeń wskazuje na niezadowolenie z infrastruktury i warunków mieszkaniowych (brzydkie, niezaplanowane, tłoczno, ale fajnie). Istotne, szczególnie z punktu widzenia tematu niniejszej diagnozy, są często występujące odpowiedzi uczestników akcji odnoszące się do możliwości zagospodarowania czasu wolnego.
Inna rozmówczyni przypomina sobie, jak dwadzieścia lat temu zdecydowała się posłać córki do szkoły podstawowej w centrum miasta, bo nie wyobrażała sobie, żeby wypuścić je same do pobliskiej podstawówki na Widoku. Spodziewała się, że w razie niebezpieczeństwa spotkałyby się z obojętnością mieszkańców Widoku. Natomiast dziś mówi, że lubi Widok, dobrze jej się żyje we własnym mieszkaniu i nie czuje żadnego zagrożenia. Za niebezpieczną część Widoku wciąż jednak uchodzi tzw. Chinatown, czyli nowsza część osiedla. Pytana o Chinatown młodzież często reagowała nerwowym śmiechem lub unikała odpowiedzi na pytanie, czy czuje się tam pewnie. Wydaje się, że okolica ta jest nadal traktowana jako przestrzeń okupowana przez subkultury:
Mieszkańcy narzekają na nudę i małą liczbę atrakcji. Popularne skojarzenie osiedla ze znajomymi może świadczyć zarówno o więziach między młodymi ludźmi, jak i o rekompensowaniu niedostatków oferty kulturalnej spotkaniami z rówieśnikami.
Tam jest poziom dresiarstwa taki, że przekracza moją tolerancję. Bo na przykład w tej części, gdzie ja mieszam też kiedyś była łobuzerka, ale już wszyscy wyrośli. Oni wszyscy mają dzieci, psy, koty, robotę w Warszawie, o 6:30 pociąg gdzieś tam. (…) Tam jest dużo młodych ludzi takich typowych blokersów że tak powiem, czego już w reszcie tak nie widać, to nie są takie skupiska wielkie. [kobieta, ok. 40 lat]
Za podstawową zaletę mieszkańcy uznawali widoczną aktywność mieszkańców – ich obecność w mini-parkach, na placach zabaw, skateparku. Jednak przez aktywność nie należy tutaj rozumieć zaangażowania społecznego.
Jednak warto zaznaczyć, że mieszkańcy Widoku obserwują spadek zachowań chuligańskich. Fakt, że „za torami” jest dużo bezpieczniej niż w przeszłości, to kolejne przeobrażenie, które umknęło uwadze Skierniewiczan z innych części miasta.
Dynamika Widoku to bardziej potencjał, wesołość, temperament osiedla, który wyczuwają mieszkańcy:
Wbrew ambiwalentnemu zdaniu Skierniewiczan na temat Widoku, mieszkańcy osiedla zazwyczaj lubią swoje miejsce zamieszkania. Z ich perspektywy na Widoku żyje się spokonie i wygodnie. Choć 20% ankietowanych mieszkańców Skierniewic twierdzi, że Widok jest
Wieczorami ciągle coś się dzieje, ktoś się kręci nie w celach bitno-awanturniczych tylko i dzieciaki na tych placach zabaw i na skateparku gdzieś tam się szlajają. Nie siedzą tylko przed - 26 -
Akcja: PROMIENIE
Jaki mamy stosunek do osiedla? Z czym nam się ono kojarzy? Czy mamy podobne zdanie do innych?
na kilku polach: 1. napisanie własnego słowa, 2. dołożenie swojej tabliczki do całości, 3. zapoznanie się z odpowiedziami innych uczestników. Podkreślałyśmy, że nie ma czegoś takiego jak dobra albo zła odpowiedź. Interesowały nas subiektywne opinie.
Metoda
Rezultaty
Zadawałyśmy przechodniom pytanie, jakim przymiotnikiem określiliby swoje osiedle? Odpowiedzi zapisywali na drewnianych listewkach i układali na ziemi w promienie rozchodzące się od punktu centralnego. Jeśli odpowiedzi się powtarzały, listewkę dokładano, przedłużając dany promień. Jeśli określenie było nowe - zaczynało nowy promień. Takie słoneczko wspólnie z mieszkańcami skonstruowaliśmy w centralnym punkcie osiedla (Przelot) i w szkole.
Najczęściej pojawiały się określenia wesołe i fajne. Dużo rzadziej zapisywano negatywnie nacechowane przymiotniki, wśród nich: nudne, brzydkie, niezaplanowane, mało atrakcji. Zebrałyśmy również wyważone określenia, np. tłoczno, ale fajnie. Mieszkańcy zwracali również uwagę na dynamiczny rozwój osiedla. W szkole z kolei najczęściej padały określenia: znajomi, kolorowe, blokowisko.
Pytania
Mamy oczywiście swoje ulubione odpowiedzi, które pobudziły naszą refleksję: halne, nieograniczone, stwarzające pozory.
Listewki zmieniały przestrzeń, tworząc pozytywnie kojarzące się słońce. Badanie angażowało mieszkańców
- 27 -
zarówno do zmiany atmosfery w nowszej części osiedla, jak i podjęcia prób wpłynięcia na stosunek mieszkańców wobec niej.
komputerami wbrew pozorom jak na takie osiedle. Tylko jest jakiś ruch tutaj. Jest jakaś dynamika w tym miejscu. (…) Młodzież się spotyka, czasami piją, czasami nie piją, tu się ktoś całuje. Ktoś na tym osiedlu mieszka. Wieczorami też. Jest dynamika i to nie jest taki bieg jak na Marszałkowskiej, tylko na zasadzie „kręci się to”. [kobieta, ok. 40 lat]
Wyniki badań ilościowych pokrywają się z danymi uzyskanymi w trakcie akcji i warsztatów badawczych. Ulubione miejsca Widokowian to przestrzenie wspólne, w których można spotkać bliskie osoby i włączyć się w budowanie relacji społecznych. Dla jednego z naszych rozmówców ulubionymi „miejscówkami” były centralne części osiedla przeznaczone do uprawiania sportów miejskich – jazdy na rowerach BMX, deskorolce, rolkach.
Optymistyczny obraz osiedla uzupełniają wyniki badań ilościowych. Aż 58% ankietowanych mieszkańców Widoku jest zadowolona ze swojego miejsca zamieszkania, w tym 21% określa stopień zadowolenia jako „bardzo zadowolony”. Jednak wysoki odsetek odpowiedzi „ani zadowolony/a, ani niezadowolony/a” (32%) świadczy o tym, że jest jeszcze dużo do zrobienia, aby mieszkańcom Widoku żyło się lepiej.
Właśnie w okolicy skateparku i przeszkód dla rowerzystów (tzw. hopek) młodzi ludzie połączeni tymi samymi pasjami mają szansę poznania rówieśników i nawiązania przyjaźni: Jak się wykazuje inicjatywę, to ludzie później wykazują inicjatywę. Tak jak pomagałem chłopakom na rolkach, tak potem oni mi na desce. [mężczyzna, ok. 19 lat] Młodzież chętnie opowiadała o swoich ulubionych miejscach na Widoku. Zestawiając wymienione przez rozmówców i ankietowanych obszary, można wyróżnić kilka czynników, które decydują o popularności „miejscówek”: • lokalizacja blisko miejsca zamieszkania lub w centralnej części osiedla,
Mimo ogólnego poczucia zadowolenia akcja „Mapa” potwierdziła niechęć Widokowian wobec części osiedla wciąż uchodzącej za niebezpieczną, czyli tzw. Chinatown. Fakt ten świadczy o głęboko zakorzenionym antagonizmie i wymaga działań zmierzających
• miejsce ogólnodostępne, egalitarne, bezpłatne, • plenery, rozległe przestrzenie, - 28 -
Akcja: MAPA własnoręcznie narysowana mapa dawała mieszkańcom możliwość symbolicznej ingerencji w przestrzeń oraz skonfrontowania się z opiniami innych.
Pytania Jaki jest stosunek emocjonalny mieszkańców do przestrzeni osiedla? W których miejscach mieszkańcy najchętniej spędzają wolny czas? Jakie miejsca kojarzą się mieszkańcom negatywnie?
Rezultaty Zarówno dorośli jak i młodzież zgodnie wskazywali Przelot i skatepark jako swoje ulubione miejsca. Wśród odpowiedzi pojawiały się również staw, orlik, OSIR oraz budynek przy ul. Grzybowej 1 - siedziba Teatru Realistycznego i Hufca ZHP. Wszystkie te miejsca łączy ich funkcja - umożliwiają spotkanie z przyjaciółmi lub innymi mieszkańcami. Czerwone pinezki najczęściej umieszczano na Chinatown, okolicach ryneczku, Tesco, Urzędu Skarbowego i Plastrów Miodu (pasażu handlowego przy ulicy Norwida). Mieszkańcy podkreślali, że są to miejsca zaniedbane wizualnie, tłoczne bądź niebezpieczne.
Metoda Jako rekwizytów użyłyśmy konturowej mapy osiedla oraz pinezek w dwóch kolorach. Przechadzając się po osiedlu i szkolnych korytarzach, zachęcałyśmy napotkanych mieszkańców do zaznaczenia na mapie dwóch miejsc: ulubionego - zieloną pinezką i kojarzącego się negatywnie - czerwoną. Następnie prosiłyśmy o uzasadnienie tych wyborów. Wspólnie zastanawialiśmy się nad nazewnictwem (zgodnie z lokalnym żargonem) oraz nacechowaniem poszczególnych miejsc.Wielkoformatowa,
- 29 -
• wyposażenie w infrastrukturę przeznaczoną do siedzenia (ławki) lub obiekty, na których łatwo można usiąść (murek, stara kanapa),
Widok jest taki, że często nam się w okna zagląda, więc ta otwarta przestrzeń, mimo wszystko lepiej czy gorzej ale jakoś jest zaplanowana właśnie dla ludzi. Nie pod parking samochodowy, nie pod McDonalda, tylko pod ludzi, żeby sobie mogli jakoś tam czas spędzać. [kobieta, ok. 40 lat]
• obecność znajomych i przyjaciół, • możliwość pogadania, spontanicznego spotkania się, • luźna, przyjazna i spokojna atmosfera, • szansa rozwijania swoich zainteresowań. Zarysowane kryteria spełnia kilka rodzajów miejsc. Do najchętniej wybieranych należą: Przelot, skatepark, okolice stawu i place zabaw. Lubiane są także obiekty sportowe oraz restauracje i puby. Co ciekawe, cechą łączącą wszystkie okoliczności składające się na sukces miejsca jest jego prospołeczny charakter. Są to przede wszystkim miejsca spotkań różnych grup społecznych – dzieci i ich opiekunów, młodzieży, seniorów. Wśród mieszkańców Widoku występuje silna potrzeba kontaktu z drugim człowiekiem w przyjaznych warunkach. Jak zauważa badana:
Lokalizacją, która cieszy się niezwykłą popularnością zarówno w badaniach ankietowych, jak i na warsztatach z młodzieżą okazał się tzw. Przelot. Niewątpliwie na wybór ulubionych miejsc na Widoku miał wpływ sposób spędzania wolnego czasu naszych badanych. W następnym rozdziale przedstawimy ich zainteresowania, preferencje i potrzeby kulturalne.
jak i seniorów korzystających z siłowni plenerowej do południa. Co jest w tym miejscu wyjątkowego? O jego sukcesie przesądziła bliskość szkoły gimnazjalnej (uczniowie chętnie spędzają tu czas po lekcjach), lokalizacja w centrum osiedla oraz przede wszystkim kilka ławek, dzięki którym młodzi mogą swobodnie porozmawiać. Oprócz ławek, deptaka i siłowni plenerowej, na Przelocie znajduje się też plac zabaw, gdzie czas spędzają dzieci w towarzystwie rodziców i dziadków.
PRZELOT To skwer położony w centrum Widoku. Krzyżuje się tu wiele pieszych ścieżek prowadzących w różne części osiedla. Na Przelocie mieszkańcy często spędzają swój czas wolny:
Można posiedzieć, pogadać w spokoju, a przy okazji skorzystać z siłowni na powietrzu. [kobieta, 16 lat] To przestrzeń ważna dla wszystkich grup wiekowych, w tym zarówno dla młodzieży, która opanowuje Przelot popołudniami i wieczorami,
- 30 -
- 31 -
spędzanie wolnego czasu z innymi np. rodziną, przyjaciółmi (66%). Osoby mieszkające na Widoku również najchętniej wybierały te dwie odpowiedzi, choć preferują spotkania z bliskimi (72% ankietowanych).
CZAS WOLNY, czyli co robią badani, kiedy nic nie muszą?
Najpopularniejsze deklarowane aktywności są zazwyczaj praktykowane w zaciszu domowym. Jeśli zestawimy ten fakt z wcześniejszymi zarzutami monotonii i braku atrakcji na Widoku, możemy przypuszczać, że wybór form spędzania wolnego czasu jest podyktowany brakiem alternatyw.
Jak wskazują autorzy raportu Młodzi 2011, według badania Eurobarometr niemal we wszystkich krajach Unii Europejskiej czas wolny ludzi młodych w wieku 15-19 lat stanowi 20% ich całkowitego czasu. Po przekroczeniu trzydziestego roku życia jego ilość zmniejsza się o jedną czwartą, co wynika z nagłego przyrostu obowiązków. * Przeważająca część naszych ankietowanych to właśnie osoby przed trzydziestką, dla których czas wolny jest nie tylko zwykłym odpoczynkiem, lecz także okresem poszukiwania własnej tożsamości i zainteresowań.
Największe rozbieżności (10 punktów procentowych) pomiędzy Skierniewiczanami a mieszkańcami Widoku występują w odpowiedziach „spędzam czas przed komputerem” oraz „czytam książki lub gazety” – mieszkańcy Widoku rzadziej wybierali te aktywności. Widokowianie chętniej uprawiają sport (różnica 7 punktów procentowych), na co może mieć wpływ bogata infrastruktura sportowa osiedla. Niektórzy z naszych rozmówców mówili wprost, że duża część Skierniewiczan angażuje się w daną aktywność z powodu jej dostępności, a nie własnych preferencji:
Najczęściej wybieranymi sposobami spędzania wolnego czasu przez mieszkańców Skierniewic były słuchanie muzyki lub oglądanie telewizji (68% ankietowanych) oraz * M. Boni, K. Szafraniec, Raport Młodzi 2011, s. 239.
Myślę, że Skierniewice są tak małe, że nie trzeba trafiać w zainteresowania, co się nie dzieje, to ludzie przyjdą. [kobieta, 14 lat] Wyraźnie wybór ulubionych miejsc na Widoku wiąże się z najbardziej cenionym sposobem spędzania wolnego czasu - w towarzystwie bliskich. Widokowianie w wolnym czasie głównie spotykają się z rodziną i przyjaciółmi ze swojego osiedla (61% ankietowanych) oraz najbliższą - 32 -
rodziną (52% ankietowanych). Łatwo dostępne i przyjazne miejsca pozwalają im realizować się w wolnym czasie. Przy tym znaczący wydaje się niski odsetek deklaracji spędzania wolnego czasu z sąsiadami (4%).
Natomiast dziewczyny chętniej uczestniczą w zajęciach ze śpiewu i tańca. Warto dodać, że duża część młodzieży nie uczestniczy w żadnych zajęciach pozalekcyjnych.
Wśród młodych Skierniewiczan z Widoku powszechne jest przekonanie, że „nie ma gdzie pójść i nie ma co robić”. Z drugiej strony badani w różnym wieku podkreślali, że jeśli komuś bardzo zależy, to znajdzie dla siebie zajęcie.
Młodzież dużo czasu poświęca na naukę, przygotowanie do testów gimnazjalnych czy matury. Niektórzy młodzi mieszkańcy Widoku rezygnowali z zajęć dodatkowych w centrum Skierniewic ze względu na odległość. Z drugiej strony wielu rozmówców jak i ankietowanych deklaruje uczestnictwo w zajęciach sportowych (27% ankietowanych z Widoku i 19% ankietowanych Skierniewiczan). Natomiast mieszkańcy spoza Widoku oprócz sportu wybierają aktywność na polu muzyki i tańca. Wyniki świadczące o wysokim udziale w zajęciach o profilu sportowym nie są przypadkowe. Nasi rozmówcy opowiadali o rozwiniętej infrastrukturze sportowej: halach, boiskach, basenie, z których chętnie korzysta młodzież z Widoku. Jedna z badanych wspominała, że jej córka w wieku gimnazjalnym jest na tyle zajęta treningami siatkówki, że nie ma już wolnej chwili na inne zajęcia dodatkowe. Trend sportowy uwidocznił się również podczas warsztatów badawczych, na których duża część uczniów, szczególnie chłopców, zgłaszała zainteresowanie sportem.
Utrudniony dostęp do życia kulturalnego nie jest jednak wynikiem złej woli instytucji kultury, a raczej skutkiem niedostosowanych metod i strategii pracy placówek do potrzeb młodych. Po pierwsze, w odczuciu mieszkańców Widoku, placówek kulturalnych jest po prostu za mało:
W momencie, jak je budowano, to nie do końca przemyślano – może też inne wymogi były – że tak duże skupisko ludzi liczące około 20 tys. mieszkańców potrzebuje płuc, które będą tętnić - 33 -
MCK-u jest to, że wszyscy, którzy tam są, znaczy większość jest zazwyczaj taka, że się pcha strasznie do zwycięstwa i to buduje taką nieprzyjemną atmosferę. Więc ja tam się dość szybko wyautowałam z tych zajęć. No szkoda. [kobieta, 17 lat]
tam życiem i jeden skatepark – i to też jest mocne nadużycie, nazywając ten plac skateparkiem – jeden basen, dwie hale, jedno czy dwa boiska, to jest zdecydowanie za mało. To nie na tym się kultura opiera, bo jednak kultura to trochę szersze pojęcie niż trochę sportu, ale w naszym mieście wszyscy uważają, że to jest właśnie kultura. [mężczyzna, ok. 30 lat]
Niemalże w równym stopniu mieszkańcy Widoku chcieliby uczestniczyć w zajęciach sportowych, tanecznych, koncertach i wydarzeniach plenerowych. Akcja „Zrób sobie prezent” zwróciła uwagę na szczególną sympatię mieszkańców wobec inicjatyw kulturalnych z dziedziny muzyki oraz filmu.
Po drugie, mieszkańcy Widoku nie mają wiedzy o miejscach kultury na terenie osiedla. Niemal żaden badany nie wspominał o Klubie Osiedlowym Oaza. Rozmówcy, którym przypomniała się ta placówka, zastanawiali się, czy jeszcze funkcjonuje. Brak skutecznej promocji oferty kulturalnej to dla młodzieży duża przeszkoda w zainteresowaniu się zajęciami dodatkowymi. Ponadto, jeżeli już poświęcą swój czas na dotarcie do Miejskiego Ośrodka Kultury oferującego najszerszą propozycję kursów, nie zawsze są usatysfakcjonowani. Jedną z przyczyn jest brak indywidualnego podejścia do uczestników zajęć. Tak o swoim doświadczeniu opowiada jedna z badanych:
Na warsztatach gimnazjaliści najchętniej wybierali propozycje interdyscyplinarnych projektów, np. warsztatów filmowych polegających na nakręceniu teledysku lokalnego zespołu, zakończonych premierą teledysku i koncertem na skateparku. Dużym zainteresowaniem cieszyły się też warsztaty kulinarne polegające na zbieraniu przepisów, nagraniu programu kulinarnego w serwisie YouTube oraz urządzeniu pikniku na Przelocie. Kluczową kategorią przejawiającą się wśród rozmówców na każdym etapie badania było spotkanie. Mimo że młodzi uważają, że mają mało wolnego czasu, najwięcej poświęcają go na przebywanie z przyjaciółmi. Tworzą sieci znajomych, chcą przebywać w swoim gronie oraz poznawać nowych ludzi.
Za dużo osób zaczęło się tym interesować na takiej zasadzie, że dużo osób było ogólnie na tych kółkach i nie można było się skupić konkretnie na jednej osobie, poćwiczyć. Jak ja chodziłam to się dwa razy zaśpiewało na dwie godziny i zajęcia się kończyły [kobieta, ok. 15 lat]
Stworzenie miejsca, które umożliwi im spotkanie oraz realizację ich pomysłów, to przepis na instytucję atrakcyjną dla młodych.
Z drugiej strony niektórzy młodzi ludzie identyfikują publiczne instytucje kultury z placówkami edukacyjnymi, a nie kulturotwórczymi. Mają zastrzeżenia co do atmosfery, którą oceniają ją jako nieprzyjazną:
Ja chodziłam na taniec, a potem na rysowanie do MCK-u, tylko że jakimś takim urokiem tego
Deficyt nieodpłatnych miejsc przyjaznych spotkaniom dostrzegają też starsi mieszkańcy Widoku: - 34 -
Akcja: ZRÓB SOBIE PREZENT Pytania
Rezultaty
Jakie dziedziny sztuki najbardziej interesują mieszkańców? W jakich wydarzeniach kulturalnych chcieliby uczestniczyć? Czy mieszkańcy potrafią skonkretyzować swoje oczekiwania względem imprez kulturalnych?
Wśród mieszkańców spotkanych na ulicy największą popularnością cieszyły się muzyka, film oraz teatr i taniec. Prezent zapełnił się życzeniami koncertów (muzyki poważnej, ludowej oraz tanecznej), pokazów kina plenerowego, tematycznych maratonów filmowych, spektakli (dla dzieci, komediowe, dramatyczne, musicale) i konkursów tanecznych. Pojawiały się też propozycje spotkań autorskich z pisarzami.
Metoda Przed świętami Bożego Narodzenia postanowiłyśmy sprawdzić konkretne potrzeby kulturalne mieszkańców Widoku. Jako rekwizytu użyłyśmy prezentu ponadnaturalnych rozmiarów. Każda ze ścian symbolizowała inną dziedzinę sztuki: literaturę, film, muzykę, teatr i taniec oraz sztuki piękne. Mieszkańcy mieli za zadanie wybranie ulubionej dziedziny sztuki i zapisanie na wybranej ścianie pomysłu na wydarzenie kulturalne, w którym chcieliby uczestniczyć. Miejscem imprez miał być Widok
Młodzież z Gimnazjum wybrała zdecydowanie muzykę i film. Na prezencie pojawiły się propozycje koncertów ich ulubionych wykonawców (królował rap, rock i muzyka popularna) oraz maratonów i festiwali filmowych.
- 35 -
Z drugiej strony, nie wszyscy mieszkańcy są zainteresowani sztuką masową, imprezami na wielką skalę. Przede wszystkim odczuwają potrzebę szczerych działań kulturalnych. Wiarygodną imprezę kulturalną powinni zaplanować specjaliści w danej dziedzinie, którym nie brakuje pasji:
Mógłby powstać dom kultury, w którym są jakieś sekcje, mogliby się spotykać. Mogliby prowadzić jakieś kursy tańca. Tak sobie wyobrażam tylko... żeby to było duże... Żeby każdy, kto by chciał, po pracy mógłby tam iść. Ale wtedy trzeba by zatrudnić jakby dużo osób, takich, które się by tym zajmowały. Np. kino jest dla starszych ludzi za drogie. Jest jedno kino tutaj. Nie wiem, tak sobie myślę, że mogłoby tu powstać jakieś mniejsze kino, gdzie byłyby filmy takie no nie wiem, żeby ktoś dotował. [kobieta, ok. 55 lat]
Lubię autentyczność. Nie lubię sztuczności. Więc jeżeli ktoś mi proponuje imprezę nadymaną, taką wiesz, nadętą i taką sztuczną, to mnie to w ogóle nie rusza. Nie idę tam, bo stracę tam czas. Jak jest jakieś miejsce, które jest autentyczne, no to wiem, że tam mogę ze starcia różnych ludzi o różnych poglądach i z burzy mózgów coś tam zawsze można wyciągnąć. Prędzej niż z imprezy, gdzie ktoś ci podaje: tu masz koncert Dżemu, wszyscy idą, darmowe wejściówki, przyjść posłuchać i wyjść. [mężczyzna, ok. 35 lat]
Zdaniem badanych potrzebny jest powrót do kultury „dla ludzi”. Nie podkreślają potrzeby kontaktu z kulturą wysoką.
Rozumieją kulturę jako przestrzeń otwartą i przyjazną. Mówią o kontakcie ze sztuką i drugim człowiekiem.
Odczucia mieszkańców Widoku wpisują się w niektóre wnioski raportu Młodzi 2011.
Bardzo istotna jest dla nich możliwość wyboru i własny wkład w strukturę zajęć:
Widokowianie opowiadają się za, w opinii ekspertów najbardziej optymalnym w dzisiejszych realiach, modelem misyjno-animacyjnym: dynamicznym, zmieniającym formy w zależności od uwarunkowań i potrzeb, zdecydowanie bardziej odpowiednim niż model instytucjonalnej edukacji kulturalnej*.
Brakuje zorganizowanej formy, która byłaby, że nie np. klub, który uczy dzieci rysować, bo to są najprostsze rzeczy, bo się zatrudnia kogoś, kto tam siedzi i raz w tygodniu uczy dzieci rysować, lepić z plasteliny. I oczywiście klub emeryta, bo to jest wszędzie. Tylko coś bardziej takiego, takie bardzo przestronne, taki może nie wielki, ale taki mały dom kultury, który miałby coś, co się nazywa sekcje. Ja wiem, że to brzmi strasznie, ale to jest coś takiego, ale ludziom trzeba dać kilka opcji do wyboru. [kobieta, ok. 40 lat]
* M. Boni, K. Szafraniec. Op.cit, s. 250.
- 36 -
Akcja: TABLICA POTRZEB Pytania Co robią dla siebie mieszkańcy osiedla? Jak chcieliby wykorzystywać swój wolny czas dla zaspokojenia różnych sfer życia? Które potrzeby są wspólne dla różnych mieszkańców?
Metoda Akcję oparłyśmy na bezpośrednim kontakcie z mieszkańcami. Pretekstem do rozmowy o potrzebach stała się tablica. Podział możliwych odpowiedzi na trzy sektory (Co dla… ciała? ducha? rozumu?) pozwolił na pobudzenie myślenia mieszkańców w różnych kierunkach. Dzięki temu poszerzyłyśmy możliwą do otrzymania wiedzę na temat ich potrzeb. Odbiorcy mieli również szansę na przeczytanie poprzednich odpowiedzi i konfrontację swoich potrzeb z pomysłami poprzedników. Z tablicą podróżowałyśmy po osiedlu oraz odwiedziłyśmy gimnazjum.
Rezultaty Potrzeby kulturalne znajdowały swoje miejsce zarówno w sferze ducha, jak i rozumu. Pod pytaniem „Co dla ducha” najczęściej wpisywano film i teatr, z kolei do potrzeb związanych z rozumem najczęściej zaliczano czytanie. Pojawiały się również wystawy, koncerty, radio i TV, poezja. Sferę potrzeb ciała zdominował sport oraz rozmaite formy relaksu, zwłaszcza na świeżym powietrzu. Mieszkańcy również pobudzili nas do pogłębionej refleksji poprzez zaklasyfikowanie do sfery ducha, obok spowiedzi i filozofii, świętego spokoju oraz poprzez podkreślenie roli myślenia oraz spacerów z psem, jeśli chodzi potrzeby rozumu.
- 37 -
Warsztat: ZAPROJEKTUJ SWOJE DZIAŁANIE Opis Poprosiłyśmy młodzież o zaprojektowanie własnych wydarzeń kulturalnych. Każda impreza miała składać się z trzech części, być skierowana do ich rówieśników i odbywać się na Widoku. Po omówieniu pomysłów pytałyśmy młodych, dlaczego uważają, że ich wydarzenie cieszyłoby się wyjątkową popularnością. Zgodnie podkreślali, że sami wiedzą najlepiej, czego oczekują ich rówieśnicy. My natomiast przekonałyśmy się, że młodzież potrafi samodzielnie zaprojektować bardzo ciekawe inicjatywy kulturalne.
Kino samochodowe KIEDY? 12 czerwca 2015 od godziny 19:00 do rana! GDZIE? Parking przy Tesco (telebim) Znakomity sposób na spędzenie wolnej nocy! 19:00-24:00 romansidła, 24:00-1:00 jedzenie,1:00-8:00 horrory. Wstęp: 15 zł
MEETUP Skierniewice OSiR na ul. Tetmajera Jednodniowa impreza, która polegałaby na zabawach i grach integracyjnych, np. Taniec Belgijka oraz warsztatach tanecznych, muzycznych, fotograficznych i plastycznych. Dla młodzieży od 15. roku życia, która jest otwarta i chce poznać nowych ludzi. Wstęp bezpłatny lub za symboliczną opłatę 2 zł. Na sam koniec koncert lokalnego artysty, np. Miklaka, Słabego, Gabla. Cel: Zintegrowanie młodzieży
- 38 -
Podsumowując rozdział dotyczący wolnego czasu mieszkańców Widoku ze szczególnym uwzględnieniem młodzieży, przedstawiamy krótką listę pilnych potrzeb badanych.
W partycypacyjnym modelu uczestnictwa w kulturze z pewnością odnaleźliby się młodzi ludzie, którzy podczas warsztatów badawczych z łatwością projektowali wydarzenia kulturalne dla swoich rówieśników. Młodzi ludzie są przekonani, że zaprojektowane przez nich wydarzenia odniosłyby sukces frekwencyjny, ponieważ znają upodobania swoich rówieśników.
Podstawowe potrzeby społeczno-kulturalne mieszkańców Widoku
Odpowiedź jest oczywista. Wydaje nam się, że ludzie by przyszli, bo sami zakładamy, że byśmy przyszli. [kobieta, ok. 15 lat]
Potrzeba spotkania – stworzenie miejsca i okazji do spotkań grup rówieśniczych oraz kontaktów międzypokoleniowych.
Co ciekawe chęć przyjazdu na Widok na interesującą imprezę, wydarzenie lub zajęcia deklaruje również 89% ankietowanych mieszkańców Skierniewic. Stąd powodzenie imprez kulturalnych na Widoku należy ocenić jako wysoce prawdopodobne.
Potrzeba partycypacji – możliwość współdecydowania mieszkańców o kształcie polityki kulturalnej. Potrzeba konsultowania oferty zajęć – możliwość wpływania na formę i tematykę zajęć jako szansa na uczynienie ich bardziej atrakcyjnymi dla młodzieży. Potrzeba realizacji własnych pomysłów – szansa zrealizowania autorskich wydarzeń kulturalnych dzięki zapleczu infrastrukturalnemu i opiece merytorycznej instytucji. Potrzeba łatwego dostępu do informacji o wydarzeniach kulturalnych. Potrzeba wysokiej jakości oferty kulturalnej – poczucia „autentyczności” wydarzeń. Potrzeba urozmaiconej oferty kulturalnej – realizowanie wydarzeń akcyjnych, stałych, interdyscyplinarnych.
- 39 -
RELACJE SPOŁECZNE I IDENTYFIKACJA LOKALNA, czyli co łączy mieszkańców Widoku?
Kontakty sąsiedzkie na Widoku ograniczają się właściwie do codziennego rytuału przywitania. Jednak dla badanych nawet tak mały gest przyczynia się do poprawy jakości życia:
Zgodnie z koncepcją Barbary Lewenstein* identyfikacja lokalna to:
Widzimy się codziennie, te same twarze w sklepie, poznajemy się. Jest pewna chęć, żeby tworzyć taką małą społeczność. To nie o to chodzi, żeby się spotykać codziennie pod balkonem i grillować sobie albo coś takiego, bo to nie o to chodzi. To też chodzi o to, żeby nie być osobą taką zupełnie wyobcowaną. Także pod tym względem ja myślę, że oni mają ochotę, nie na zasadzie integracji jak to na wsi, że jeden drugiemu krowę przypilnuje i przepierkę zrobi, tylko że sobie powie „dzień dobry”, coś tam coś tam porozmawiać. [kobieta, ok. 40 lat]
1) subiektywny stosunek do całości społeczno-przestrzennej miejsca zamieszkania; przekłada się na ogólne zaangażowanie w sprawy lokalne i aktywność obywatelską: można go opisać przez przywiązanie mieszkańców do społeczności, dumę z miejsca zamieszkania (w niniejszej diagnozie: stopień zadowolenia), zainteresowanie lokalnymi sprawami, wizję przyszłości; 2) więzi lokalne mieszkańców między sobą, zaufanie, wyuczone oczekiwania, jakie ludzie mają wobec siebie i wobec organizacji i instytucji. Badani mieszkańcy Widoku wyrażają pozytywny stosunek wobec swojego osiedla, jednak relacje międzyludzkie widzą raczej w ciemnych barwach:
Jak pokazała akcja „Wyrzuć to z siebie” wśród uczniów gimnazjum istnieje duży problem w relacjach międzyludzkich i odbiorze rówieśników. Z punktu widzenia dorosłego człowieka cechy irytujące młodzież u innych ludzi wydają się charakterystyczne dla okresu dojrzewania. Jednak wyraźnie widać, że formułowane podczas akcji określenia można przyporządkować do kilku kategorii: • nieszczerość (np. dwulicowość, fałszywa przyjaźń, hipokryzja) • zarozumiałość/egoizm (np. wożenie się, popisywanie się, zbyt duża pewność siebie, obojętność, lanserstwo)
Tutaj jest tak, że nawet w bloku: no dzień dobry, dzień dobry – ale nikt do nikogo nie chodzi. Najbliższą sąsiadkę, tak się złożyło, że mam tutaj sąsiadkę z pracy, nawet dwie, które razem ze mną pracują. Jest też rotacja, tu ludzie sprzedają mieszkania, inni się wprowadzają młodzi ludzie. [kobieta, ok. 55 lat] * B.Lewenstein, Zasoby lokalne: zarys koncepcji [w:] Samoorganizacja społeczeństwa polskiego: III sektor I wspólnoty loklane w jednoczącej się Europie, s. 286.
- 40 -
• dokuczanie/pognębianie (np. przemoc, agresja, poniżanie, obgadywanie, brak tolerancji)
Warto zaakcentować, że mimo słabych więzi społecznych Widokowian, badani zauważają zdolność mieszkańców do samoorganizacji. Ma ona charakter interwencyjny – i w związku z tym, choć zazwyczaj jest dobrze nagłośniona przez media i lokalnych liderów, nie przyczynia się do zawiązania stałych więzi międzyludzkich.
Za wyjątkowo symptomatyczne powinny uchodzić zachowania związane z dokuczaniem i pognębianiem. Agresja, poniżanie, czy brak tolerancji świadczą o głębokim braku empatii wśród młodzieży oraz postawach wymagających interwencji dorosłych. Gimnazjaliści podczas warsztatów zauważali, że znają niewielu rówieśników z innych szkół. Brak możliwości poznania równolatków niewątpliwie nie sprzyja rozwinięciu życzliwości wśród młodych. Kolejna akcja dotycząca relacji społecznych dała wyraz stereotypowemu wizerunkowi Widokowianina. Według napotkanych przechodniów najodpowiedniejszą reprezentacją mieszkańca Widoku jest butelka i pilot odpowiadające spożywaniu alkoholu i biernemu wypoczynkowi. Kolejnymi ważnymi aspektami życia Widokowianina jest sport. Jednak piłka to jedyny wybierany przedmiot symbolizujący aktywny tryb życia. Uczestnicy akcji nie wskazywali obiektów nawiązujących do pracowitości, skrupulatności czy rozwoju osobistego. Ćwiczenie zwraca uwagę na niepochlebne skojarzenia uczestników akcji względem Widokowian.
Jedna z rozmówczyń, trzydziestolatka, obserwuje stopniowe odgradzanie kolejnych bloków na Widoku specjalnymi płotami. Krytykuje zjawisko grodzenia oraz „lokalnego monitoringu” sąsiadów, którzy z okien swoich mieszkań pilnują, żeby parkować tylko między wyznaczonymi na jezdni liniami.
- 41 -
Akcja: WYRZUĆ TO Z SIEBIE Jakie negatywne cechy lub zachowania mieszkańcy zauważają u innych Widokowian?
zachęcałyśmy do napisania na kartce, jaka cecha lub zachowanie przeszkadza im u innych Widokowian, a następnie prosiłyśmy o wyrzucenie do kosza kartki razem z całym bagażem negatywnych odczuć.
Metoda
Rezultaty
Z naszych poprzednich badań wynikało, że relacje między mieszkańcami opierają się częściowo na wzajemnej niechęci lub nieufności. Z rozmów ze spotkanymi przez nas osobami wynikało, że nie darzą swoich sąsiadów zbytnią sympatią.
Mieszkańcy osiedla narzekali przede wszystkim na brak empatii, nieufność, podejrzliwość, zawiść, brak tolerancji i brak szacunku. Starsi piętnowali młodzież za przesiadywanie na ławkach i picie alkoholu, głośne zachowanie, śmiecenie i bójki. Dużym problemem okazał się też brak kultury wyprowadzania psów.
Pytania
Szukałyśmy sposobu, by dookreślić te negatywne opinie w formie, która nie będzie pogłębiała złych relacji.
Z kolei młodzież narzekała na nieszczerość w kontaktach międzyludzkich, chamstwo, egoizm, zarozumiałość. Pojawiały się też odpowiedzi związane z agresją i przemocą.
Jako rekwizytu użyłyśmy dużego kosza na śmieci z napisem: „Wyrzuć to z siebie”. Napotkanych mieszkańców
- 42 -
Akcja: WIELKA ŁAPA o często negatywne stereotypy wymagało bowiem dużego wyczucia, aby w ciągu chwili zbudować atmosferę wzajemnego zaufania.
Pytania Jaki jest stereotypowy wizerunek przeciętnego mieszkańca Widoku?
Rezultaty
Metoda
Uczestnicy badania spotkani w przestrzeni osiedla najczęściej wybierali butelkę po piwie, wypowiadając się jednocześnie niepochlebnie o innych mieszkańcach Widoku. Zaraz później uplasował się pilot do telewizora oraz piłka.
Do akcji wykorzystałyśmy wzbudzający duże zainteresowanie element scenograficzny w postaci wielkiej dłoni. Zadaniem napotkanych mieszkańców i uczniów była odpowiedź na pytanie: „Co statystyczny mieszkaniec Widoku trzyma w łapie?” poprzez umieszczenie w dłoni jednego z przedmiotów: pilota do telewizora, szminki, butelki po piwie, lusterka, piłki, teczki biurowej, reklamówki z supermarketu lub rodzinnego zdjęcia. Zachęcałyśmy do metaforycznego podejścia do łapy oraz proponowanych rekwizytów. Starałyśmy się też podchodzić do działania z dużym poczuciem humoru i wyrozumiałością względem uczestników. Pytanie
Podczas akcji w gimnazjum młodzi najczęściej wybierali piłkę, gdyż sport jest jednym z najpopularniejszych sposobów spędzania czasu wolnego na osiedlu. Następnie wskazywali butelkę po piwie, pilota oraz szminkę. Gdy prosiłyśmy ich o nazwanie jednym słowem statystycznego mieszkańca Widoku padały głównie pejoratywne określenia takie jak: alkoholik, diva, nierób, pracoholik czy dres.
- 43 -
Wzajemną niechęć Widokowian i wspomnianą dokuczliwość pokazuje również akcja „Sąsiad”. Według 80% badanych mieszkańców ich sąsiedzi wyrażają uczucia nacechowane negatywnie (złość, pretensję, podenerwowanie) lub obojętność. Tylko 20% wyników prezentowało uczucia pozytywne, co potwierdza rezultaty poprzednich akcji. Identyfikację lokalną mieszkańców osiedla Widok należy ocenić jako niską. Jednak interwencyjne inicjatywy oddolne (takie jak przeniesienie kiosku, aby zbudować bramkę czy budowanie murowanego śmietnika zamykanego na klucz, ponieważ osoby z okolicznych bloków wrzucają do „naszego” kosza swoje śmieci) świadczą o istniejącym potencjale społecznej mobilizacji.
Atmosferę niskiej identyfikacji lokalnej kształtuje też znikomy udział mieszkańców Widoku w spotkaniach dotyczących ich osiedla. 81% ankietowanych nie uczestniczyła w ciągu ostatniego roku w wydarzeniu, na którym były dyskutowane sprawy lokalnej społeczności.
W podsumowaniu należy podkreślić, że badanych cechuje silne poczucie więzi zwłaszcza na poziomie jednostkowym. Ich identyfikacja społeczna ogranicza się przede wszystkim do rodziny i najbliższych przyjaciół. Ponadto warto zauważyć niedostateczną integrację międzypokoleniową oraz niski poziom pozytywnych nawyków obywatelskich.
Działania pobudzające aktywność ponad-jednostkową i partycypację obywatelską Widokowian powinny stać się priorytetem polityki społeczno-kulturalnej.
Identyfikacja lokalna jest oparta na świadomie przeżywanym zakorzenieniu, co nie musi w konieczny sposób łączyć się z kilkupokoleniową tradycją zamieszkania. Istotne jest bowiem właśnie zakorzenienie świadome, a więc łączące swój własny, szeroko rozumiany sukces osobisty z sukcesem zbiorowości lokalnej*. Przeszkodą jest natomiast brak okazji do wzajemnego poznania się i pogłębienia relacji. * J. Wódź, Aktywność lokalna, obywatelstwo lokalne , polityka na szczeblu lokalnym [w:] Samoorganizacja społeczeństwa polskiego: III sektor I wspólnoty lokalne w jednoczącej się Europie s. 229.
- 44 -
Akcja: SĄSIAD Jaki jest stosunek mieszkańców Widoku do ich sąsiadów? Jak wyglądają więzi międzyludzkie na osiedlu?
kolorowych karteczkach rysowali minę swojego sąsiada, kiedy spotykają go rano, a następnie przypinali karteczkę do korpusu. W ten sposób cały korpus wypełnił się kolorowymi karteczkami, a my dowiedzieliśmy się, jaki stosunek emocjonalny łączy widokowych sąsiadów.
Metoda
Rezultaty
Jako rekwizytu użyłyśmy piankowego korpusu – odlewu człowieka. Na piersi przykleiłyśmy napis SĄSIAD i założyłyśmy mu beret. Prosiłyśmy, by mieszkańcy na
60% buziek wyrażało negatywne emocje, 20 % pozytywne i 20% obojętność.
Pytania
- 45 -
Metody
Trzon zespołu badawczego składał się z trzech animatorek kultury, aktorek Teatru Realistycznego, które znają osiedle Widok od podszewki. Dwie są rodowitymi Widokowiankami, jedna mieszkała tam przez prawie dwa lata. Przez pięć miesięcy, od września do grudnia 2014 roku, kilka razy w tygodniu spotykały się z mieszkańcami Skierniewic podczas akcji w gimnazjum i na ulicach, w trakcie warsztatów, czy prowadząc zajęcia teatralne.
Wydaje się, że kontekst biograficzny animatorek wpłynął znacząco na bardzo silne utożsamienie się z mieszkańcami i zwiększał ich motywację do pracy. O diagnozie opowiadały, przywołując liczne historie nacechowane silnymi emocjami:
Myśmy czołgiem wjechały do tej szkoły. Słyszę dzwonek, mam dreszcze, bo to była moja szkoła; ja do niej chodziłam i mam: „Boże, nie odrobiłam lekcji!”. To jest moja pierwsza reakcja, a potem: „Dobra, jest akcja do zrealizowania”. Jedna dziewczyna rozdaje karteczki, jedna mówi, o co chodzi i oni wszyscy już: „A proszę pani, a ja też mogę?”. [Anna Sadowska] Każda z animatorek, choć zamierzała spojrzeć na Widok oczami badanych, przed przystąpieniem do diagnozy posiadała pewną wizję życia społeczno-kulturalnego osiedla. Opinie te łączył sąd, że mieszkańcy Widoku są niezadowoleni ze swojego otoczenia, oraz wątpliwość, czy potrzeba uczestniczenia w kulturze jest wśród nich silna. Wiele z początkowych założeń zostało szybko zweryfikowanych: - 48 -
- 49 -
Zastanawiałam się, czy ludzie potrzebują kultury na osiedlu. Czy to jest problem dojechać do miasta, bo wiadukt się przejdzie w 10 minut. Czy faktycznie potrzebują wydarzeń kulturalnych? Czy czują się pokrzywdzeni tym, że to ich omija, czy przechodzą nad tym do porządku dziennego. Zakładałam, że widzą, jak jest, ale że nie podejmują refleksji. Teraz mi jest niezręcznie z powodu mojego założenia, bo okazało się w trakcie badań, że mają konkretne zdanie. [Iwona Konecka]
Starałyśmy się tak projektować akcje, żeby kolejni uczestnicy widzieli, jakich odpowiedzi udzielili ich poprzednicy. Wtedy mogli się utożsamiać, że myślą tak samo. Albo ktoś się wstydzi, że nie czyta książek, ale może zobaczyć, że to nic takiego. Nie czyta pani książek, to może ogląda pani filmy. Żeby sobie nie wartościowali, że mają potrzeby takie, jakie mają. To też na mapkach ładnie wychodziło, że to jest moje ulubione miejsce i też pani ulubione miejsce, czyli nasze wspólne. [Iwona Konecka]
Animatorki na pierwszym etapie pracy obawiały się nieskuteczności obranych metod. Napotkały szereg przeszkód technicznych i logistycznych. Większość akcji związanych było z wykorzystywaniem obiektów plastycznych, które musiały być jednocześnie atrakcyjne dla badanych i użyteczne z punku widzenia uzyskania odpowiedzi. Z drugiej strony instalacje musiały być dość trwałe, przenośne i niedrogie.
Afirmatywny charakter badań spotkał się z pozytywnym odbiorem mieszkańców. Pierwszą reakcją osób biorących udział w akcjach zazwyczaj było zaskoczenie i zaciekawienie spowodowane wizualnym kształtem badania, ale także faktem, że kogoś interesuje ich opinia:
Ich w ogóle poraża trochę ta otwartość i to, że ktoś proponuje im coś innego. To nie jest akwizytorstwo, nie próbujemy im wcisnąć ulotki, tylko próbujemy z nimi porozmawiać. [Anna Sadowska]
Ponadto animatorki, opracowując kolejne akcje, oprócz pozyskania informacji na dany temat, pragnęły wpływać na badaną społeczność – prowokować do refleksji, inicjować kontakty między mieszkańcami. Istotną rolę odgrywała też atmosfera spotkania, rozmowy, działania artystycznego.
Mieszkańcy zadawali animatorkom wiele pytań i często do ostatniego momentu nie mieli pewności, czy zdarzenie, w którym biorą udział, to działanie artystyczne czy badanie społeczne. Taka formuła pozwoliła jednak na zbudowanie swobodnych relacji i niewymuszonych odpowiedzi. Duża część Widokowian ucieszyła się, że ktoś zajmuje się ich osiedlem. Sami, chociaż mają wiele uwag do jakości życia na Widoku, rzadko mają konkretne pomysły prowadzące do realnych zmian. Co więcej, panuje wśród nich poczucie wykluczenia, braku zainteresowania władz ich problemami:
Ważne były poszczególne punkty widzenia. Nie było złych i dobrych odpowiedzi: - 50 -
To jest takie błędne koło, że czują się zaniedbani przez władze i jakoś na tym Widoku zepchnięci. Jednocześnie nie widzą miejsca, żeby coś zrobić, zareagować. [Katarzyna Pągowska]
tylko piją, przesiadują na ławkach, nic nie robią. Nauczyciele też często w nich nie wierzą. [Katarzyna Pągowska] Jak podkreślają badani oraz animatorki, na Widoku żyje bardzo dużo osób przed trzydziestym rokiem życia. Ponadto młodzież jest widoczna w przestrzeni osiedla także ze względu na placówki edukacyjne i infrastrukturę sportową. Stała obecność młodych osób na Widoku wymaga szczególnego zainteresowania ich sprawami:
Z drugiej strony animatorki zauważyły pewne zalążki identyfikacji lokalnej:
Natomiast mają pewną świadomość miejsca, w którym mieszkają i na pewno istnieje też coś takiego, jak wspólna tożsamość. Może na małym poziomie, ale ludzie czują się przynależni do tego osiedla. [Katarzyna Pągowska]
Osiedle jest zawładnięte przez młodzież dlatego, że jest skatepark i jeszcze teraz siłownia Herkules [Przelot]. Wychodzą z tych szkół i są wszędzie, są dużą grupą społeczną i trzeba dla nich regularnie coś organizować. Prawdopodobnie zostaną na tym osiedlu i będą je tworzyć, więc trzeba im cały czas zadawać pytania, w jakim miejscu chcieli by żyć. [Anna Sadowska]
Warto podkreślić, że animatorki były zaskoczone pozytywnym stosunkiem mieszkańców do współdzielonej przestrzeni. Okazuje się, że Widokowianie dobrze czują się wśród kolorowych bloków. Niepochlebne opinie o osiedlu chętnie głoszą natomiast osoby z „miasta”:
Oni mają dość negatywny stosunek, bo tam nie mieszkają i uważają, że to miejsce się nie nadaje do życia albo świadczy o gorszym statusie i że wszyscy chcieliby się stamtąd wyprowadzić. [Katarzyna Pągowska]
Ponadto gimnazjaliści, którzy byli docelowymi uczestnikami badań, mają ograniczone możliwości przemieszczania się i korzystania z oferty kulturalnej w centrum Skierniewic. Tym bardziej warto zwrócić uwagę na ich potrzeby:
Młodzi rzadko mają okazję wychodzić poza osiedle, więc to, czego tu nie ma, przestało być ich potrzebą. Jeśli tu nie ma centrum kultury, to po prostu nie korzystają z tych potrzeb - rozwijają się sportowo. [Katarzyna Pągowska]
Tymczasem mieszkańcy Widoku dostrzegają wiele niedoskonałości wizualnych i funkcjonalnych swojego osiedla, ale dużo poważniejszym problemem są dla nich relacje społeczne. Animatorki zaobserwowały, że kontakty Widokowian są bardzo płytkie. Ograniczają się zwykle do symbolicznego przywitania. W trakcie badań dostrzegły też problem konfliktu międzypokoleniowego, szczególnie złego wizerunku młodzieży:
Starsi
ludzie
bardzo
narzekają,
że
Ponadto młodzi ludzie nie mają często wiedzy o możliwych formach edukacji kulturalnej, co najlepiej obrazuje przypadek niezrozumienia słowa „warsztat”:
oni - 51 -
Młodzież zdziwiła mnie raz, jak pytałyśmy ich o pomysł na warsztat. Musiałyśmy tłumaczyć prawie wszystkim, co to jest „warsztat”. Chyba nie spotykają się z taką formą. (…) Jedna z odpowiedzi brzmiała: „Warsztat? – Mechanik!”. [Iwona Konecka]
Zastanawiam się, czy musi to być miejsce, czy może działanie, które mogłybyśmy zaproponować. [Iwona Konecka] Warto zaznaczyć, co zdaniem animatorek zostało zaniedbane w procesie diagnozowania potrzeb mieszkańców. Przede wszystkim należało położyć większy nacisk na ewaluację poszczególnych etapów badawczych. Co więcej,
Co ciekawe, zdefiniowanie roli instytucji kultury sprawia problem już dzieciom. Jak opowiada animatorka, wśród członków grupy teatralnej maluchów żadne z dzieci nie znało placówki skierniewickiego MOK:
realizatorki zdają sobie sprawę z niereprezentatywności badań. Większość negatywnych odpowiedzi mogła się bowiem pojawić wśród osób, które odmawiały udziału w akcjach, co może prowadzić do zbyt optymistycznych wniosków:
Jak mówiłyśmy im, że w czerwcu będziemy mieć pokaz spektaklu w domu kultury, to oni nie byli w stanie sobie wyobrazić innego domu kultury poza Pałacem Kultury w Warszawie i myśleli, że pojedziemy do Warszawy. (…) Nie dość, że tam nie bywają, to jest jedno, przechodząc obok, nie wiedzą, że to tam jest i też prawdopodobnie w domu się o tym nie rozmawia. [Iwona Konecka]
Często te badania wychodziły nader pozytywnie. Mam wrażenie, że jak zatrzymujemy kogoś na ulicy, to jest tak pozytywnie wytrącony ze swojego rytmu; jest tak pozytywnie zaskoczony, że ktoś go o coś pyta i to ma zabawną albo ciekawą formę, że to już trochę ukierunkowuje jego odpowiedź. Stara się nie myśleć o negatywnych rzeczach. [Katarzyna Pągowska]
Niski poziom uczestnictwa w kulturze może wynikać z braku czasu wolnego. Wielu badanych deklarowało, że po pracy nie mają siły na aktywność kulturalną. Mimo to wyobrażają sobie miejsce, które sprzyjałoby spotkaniom towarzyskim.
Animatorki zastanawiały się jednak, czy silna potrzeba spotkania przejawiająca się na wszystkich etapach diagnozy wymaga budynku czy raczej sposobności do gromadzenia się ludzi i nawiązywania kontaktów:
Animatorki akcentują też wartość przeprowadzonych przez siebie działań. Podstawową zaletą zaangażowanych badań jakościowych jest dla nich możliwość
- 52 -
bezpośredniego kontaktu z drugim człowiekiem:
badawczych, które pokazały im metody pracy animacyjnej. Realizatorki badania ten wymierny efekt traktują jako początek zmian. Pobudzenie dalszych przemian wymaga kontynuacji badań i działalności społeczno-kulturalnej na osiedlu Widok.
Może ten sposób nigdy nie będzie najbardziej miarodajny, reprezentatywny, ale czasem ważniejsze jest te kilkaset osób, z którymi bezpośrednio porozmawiałyśmy na ulicy, niż jakbyśmy miały przeprowadzić ankiety wśród kilku tysięcy. [Katarzyna Pągowska] Wartością dodaną diagnozy okazała się możliwość poznania badanych przez aktorki Teatru Realistycznego, a także samych badanych między sobą. Przyjęta metodologia pozwoliła otwarcie wypowiedzieć się mieszkańcom zarówno na bezpieczne tematy, jak i w kontrowersyjnych kwestiach. Skłaniała również badanych do rezygnacji z bezpiecznej anonimowości.
I to jest najciekawsze, nie te efekty, ale to, co się dzieje podczas rozmowy. Oni wbijają te kolorowe szpilki, ale chodzi o to, co się dzieje pomiędzy. Tutaj się nawiązuje rozmowa. Opowiadają nam o swoim życiu, zainteresowaniach, gdzie mieszkają, że mają psa, że pogoda jest taka i taka. Nagle nawiązuje się relacja z realnym człowiekiem i już nie jesteśmy anonimowi. [Anna Sadowska] Pierwsze widoczne owoce tej pracy pojawiły się w postaci pięciorga gimnazjalistów, którzy współtworzą dziś grupę teatralną prowadzoną przez aktorki. Uczniowie wyrazili chęć uczestniczenia w zajęciach po warsztatach - 53 -
Podsumowanie
• Uczestnictwo w wydarzeniach kulturalnych utrudnia nieskuteczna promocja kultury.
Podsumowanie, czyli najważniejsze wnioski w skrócie:
• Występuje silna, niezaspokojona potrzeba kultury oddolnej, opartej na autentycznym spotkaniu, wymianie partnerskiej (w przeciwieństwie do kultury rozumianej jako kultura wyższa oraz edukacji kulturalnej rozumianej jako „szkolenie”, „wyuczenie kompetencji”).
• Widok jest w odczuciu mieszkańców osiedla przestrzenią bardzo zróżnicowaną. • Osiedle jest pomijane przez lokalne władze i deprecjonowane przez pozostałych Skierniewiczan.
• Niewykorzystany jest potencjał młodzieży, która ma pomysły i nie potrzebuje mistrzów, tylko partnerów do działania.
• Brakuje propozycji spędzania wolnego czasu dla młodzieży i osób w wieku produkcyjnym.
• Mieszkańcy mogą być aktywni zarówno na polu interdyscyplinarnych wydarzeń, jak i stałych tematycznych działań, które łączą różne rodzaje sztuki.
• Badani lubią przestrzeń swojego osiedla, jednak mają problem z nawiązaniem bliskich relacji z innymi mieszkańcami. • Widokowian cechuje niska identyfikacja lokalna i słabe więzi społeczne. • Na Widoku brakuje miejsca i okazji do spotkań – zarówno młodzieży, jak i dorosłych. • Osoby, które korzystają z miejskiej oferty kulturalnej, chętnie skorzystałyby z tego samego typu zajęć na Widoku. • Potrzeba „domu kultury na Widoku”, „otwartego miejsca spotkań kulturalnych” jest silna. Należy jednak zweryfikować, czy pilniejszym oczekiwaniem jest powołanie do życia instytucji, czy może działań integrujących społeczność.
- 56 -
- 57 -
wrzesień – październik 2015 W tym czasie młodzież będzie uczestniczyć w opracowanym specjalnie dla nich szkoleniu, dotyczącym projektowania działań twórczych we własnej społeczności. Przygotujemy młodzież do zorganizowania większych wydarzeń na rzecz mieszkańców.
O projekcie Widok na zmianę to projekt realizowany przez Fundację Teatr Realistyczny od sierpnia 2014 do kwietnia 2016.
listopad 2015 - kwiecień 2016 Do każdej z pięciu grup przydzielimy opiekuna i budżet – 4000 zł. Jednak ostatecza decyzja, na co zostaną przeznaczone pieniądze, będzie należała już do młodych. Dzięki temu będą mieli szanse zrealizować własne inicjatywy na terenie swojego osiedla.
Naszym celem jest zainspirowanie młodzieży mieszkającej na osiedlu Widok do twórczego działania w otaczającej ich rzeczywistości. Działamy w czterech etapach:
Projekt realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.
wrzesień – grudzień 2014 Chciałyśmy dowiedzieć się, kim są mieszkańcy Widoku, jak postrzegają to miejsce, jakie są ich historie, jak spędzają wolny czas oraz jak, gdzie i z kim chcieliby go spędzać. Ograniczyłyśmy badania ankietowe na rzecz akcji animacyjnych na chodnikach, skwerach, między blokami i w szkołach. Efektem tej pracy jest przygotowana we współpracy z socjolożką Katarzyną Milczewską publikacja.
Zapraszamy do śledzenia naszych działań Zdjęcia oraz bieżącą relację zamieszczamy na blogu projektu: www.widoknazmiane.realistyczny.pl Można tam znaleźć również informacje o projekcie, uczestnikach oraz kontakt do organizatorów.
kwiecień – sierpień 2015 Cztery razy w tygodniu będziemy prowadzić warsztaty na skateparku: teatralne, graffiti/sztuk wizualnych, filmowe i fotograficzne oraz taneczne. Będziemy ćwiczyć nowe umiejętności oraz inspirować młodzież do podejmowania drobnych działań na rzecz osiedla i jego mieszkańców. Czytanie wierszy w autobusach, interaktywny spacer po osiedlu, gra miejska dla dzieci, przemalowanie obraźliwego napisu na bloku? Kto wie, jakie wyzwania przyjdzie nam podjąć… Ten etap projektu jest dofinansowany przez Miasto Skierniewice. - 58 -
Bibliografia
Źródła internetowe, oficjalne strony internetowe instytucji:
Michał Boni, Krystyna Szafraniec, Raport Młodzi 2011, [dostęp: 10.02.2015]: http://zds.kprm.gov.pl/sites/default/files/mlodzi_2011_07.pdf
Bank Danych Lokalnych na rok 2012, [dostęp: 10.02.2015]: http://stat.gov.pl/bdl/app/dane_cechter.display?p_ id=683176&p_token=0.608148593455553
Agata Daszkowska-Kamińska, Aleksandra Gołdys, Maria Makowska, Agata Urbanik, Przepis na diagnozę, czyli poznaj młodych I środowisko lokalne, Polska Fundacja Dzieci i Młodzieży, Warszawa 2013.
GUS, Statystyczne Vademecum Samorządowca, 2014, [dostęp: 10.02.2015]: http://lodz.stat.gov.pl/vademecum/vademecum_lodzkie/portrety_miast/miasto_Skierniewice.pdf
Krzysztof Konecki, Studia z metodologii badań jakościowych: teoria ugruntowana, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.
Strategia Rozwoju Miasta Skierniewice do roku 2015, s. 42. [dostęp: 10.02.2015]: http://www.bip.um.skierniewice.pl/dokumenty/strategia_rozwojumiastado201529012010.pdf
Barbara Lewenstein, Zasoby lokalne: zarys koncepcji [w:] Samoorganizacja społeczeństwa polskiego: III sektor I wspólnoty loklane w jednoczącej się Europie.
Statut Biura Wystaw Artystycznych, rozdz. II, pkt. 3, [dostęp: 10.02.2015] http://www.bwa.skierniewice.com.pl/Aktyprawne/ StatutBWA.aspx
Instytut Nauk Społeczno-Ekonomicznych, Raport zawierający rekomendacje do opracowania koncepcji restrukturyzacji działalności kulturalnej Miasta Skierniewice, Łódz 2012.
Strona Izby Historii Skierniewic, [dostęp: 10.02.2015]: http://tps-ihs.pl/izba,a,7.html
Jacek Wódź, Aktywność lokalna, obywatelstwo lokalne, polityka na szczeblu lokalnym [w:] Samoorganizacja społeczeństwa polskiego: III sektor I wspólnoty lokalne w jednoczącej się Europie.
Strona Miasta Skierniewice, [dostęp: 10.02.2015]: http://skierniewice.eu/kategorie/kultura_miejska_biblioteka_publiczna_im_w_reymonta Strona Miejskiego Ośrodka Kultury, [dostęp: 10.02.2015]: http://www.mokskierniewice.pl/ Strona Regionalnej Akademii Twórczej Przedsiębiorczości, [dostęp: 10.02.2015]: http://akademia.mokskierniewice.pl/o-nas/
- 59 -
ISBN 978-83-937231-4-0 Ten utwór jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 3.0 Polska Tekst licencji można znaleźć pod adresem: http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/3.0/pl/