Bijvoet

Tanja Hilgers

Bijvoet

Het vergeten vrouwen- & sjamanenkruid

Herinner je, Bijvoet, wat jij hebt gesproken.

Wat jij hebt bestemd in een plechtige verkondiging.

Una heet jij, oudste der kruiden.

Macht heb jij tegen dertig en tegen drie.

Macht heb jij tegen gif en tegen besmetting.

Macht heb jij tegen het euvel, dat over het land veegt.

Uit de L acnunga, Angelsaksische negen-kruiden-zegen uit de 11e eeuw.

Inhoud 4

Voorwoord

5

Mythologie

7

Historie

19

Sprookjes, verhalen en legenden

22

Naam

23

Beschrijving

26

Geneeskracht

34

Recepten

35

Magische werking

36

Eigen er varingen

38

Voetnoten

39

Bibliografie

Š 2011 Tanja Hilgers Foto's & ontwerp: Tanja Hilgers Redactie: Ellen Breukink en Anita Boone Met dank aan Ingrid Kropf, Chris en Adriaan www.tanjahilgers.nl

Voorwoord Terwijl ik dit schrijf, brandt naast mij een heerlijk geurende wierook: bijvoet.

Zij - bijvoet is duidelijk vrouwelijk - heeft een aromatisch, kruidige en aardse geur en de eerste vlaag blijkt een blije verrassing. In het houten kistje met een verzameling wieroken staat dat bijvoet beschermend is en helderziendheid bevordert. Dat verbaast me niks! Zij heeft iets van het oervrouwelijke en waarschijnlijk heeft zij mij daarom zo aangetrokken. Dat oervrouwelijke zal de reden zijn waarom zij in onze patriarchale wereld uit het geheugen is gewist.

Haar naam heeft me al geraakt, nog voor ik wist hoe zij eruitzag: bijvoet - wat een rare naam, ik kon me er helemaal niets bij voorstellen. En dan te bedenken dat haar Latijnse naam Artemisia is, een kruid van de godin Artemis! Dat sprak meer tot mijn verbeelding. De stoere, vrije jachtgodin, die haar eigen weg gaat en een vriendin is van het bos en de dieren. Zij heeft duidelijk mijn sympathie. Als ik het kruid dan tegenkom, ben ik verbaasd - och, het onopvallende, wat kleurloze kruid dat overal woekert, is dus bijvoet. Toch fascineert zij mij meteen, ik merk haar voortaan overal op en begin haar te onderzoeken.

Omdat ik zoveel boeiends en waardevols ben tegengekomen, wil ik de informatie over de prachtige bijvoet graag met jou delen. Veel plezier!

4

Artemis Bijvoet (Artemisia vulgaris) is vernoemd naar de Griekse godin Artemis. Zij heeft veel gezichten en hoort bij de oorspronkelijke moedergodinnen, die nog vertellen over matriarchale tijden, waarin vrouwen en godinnen een ereplaats hadden.

Als maagdelijke maangodin vertegenwoordigt Artemis de kiemkracht en het lente-ontwaken in de natuur. 'Maagdelijk' betekent hier nog onafhankelijk, vrij, wild en sterk, dus zonder een vaste binding aan één man. Deze godin houdt niet van de stad, de civilisatie en het boerenleven en verafschuwt elke dwang, of die nou maatschappelijk of het huwelijk is.

Als Vrouwe der dieren voert zij een vrij leven als jaagster in de wilde natuur.

Omgeven door boomnimfen, amazones en wilde dieren zwerft zij door het nachtelijke bos en straft met haar pijlen elk kwaad dat de dieren wordt aangedaan. Ook mannen die haar ongevraagd naderen, vallen aan haar pijlen ten prooi. Artemis is in de buurt als vrouwen hun eigen wildernis ervaren: tijdens de menstruatie zijn vrouwen ontvankelijker voor hun innerlijke oerkracht en nemen ze meer afstand tot de maatschappij. Ook geboorte is een inwijding in de vrouwelijke oerkracht.

De tweelingbroer van Artemis is Apollo, de zonnegod. Artemis kwam als eerste uit de moederschoot en hielp meteen haar broer ter wereld te brengen.

Volgens oude volkeren zijn de nacht en het vrouwelijke ouder dan de dag en het mannelijke. Artemis wordt als geboortegodin aangeroepen door vrouwen als hulp bij de bevalling: zij houden een bijvoettakje in hun linkerhand, het is net alsof de Godin zelf hun hand vasthoudt in deze zware uren.

Vrouwen offerden vroeger spoelen en spintollen aan haar, en beeldjes in de vorm van barende vrouwen. Dit verwijst naar haar functie van geboortegodin en die van lotsgodin, die het leven spint en weeft, neemt en geeft - de Godin in haar gedaante als Wijze Vrouw, die we uit sprookjes kennen als Vrouw Holle.

Als godin van de jacht helpt zij vrouwen om te focussen op hun doel. Maar haar pijlen kunnen ook straffen. Zij wordt afgebeeld met pijl en boog: symbolen voor een plotselinge dood en epidemieën, die zij over de mensen

5

kan brengen, maar ook voor haar macht om deze af te weren en te helen. Heel toepasselijk dus dat zij de beschermvrouwe is van de kruidengeneeskundigen.

Artemis heeft veel namen en is voortgekomen uit nog oudere godinnen uit de Keltische en Indo-Germaanse cultuur. Zoals de Keltische jachtgodin Arduinna en de berengodin Artio. In de Mykeense tijd, in Griekenland, was zij de Vrouwe der dieren. Haar attributen zijn ook hier de zilveren pijl en boog (de maanboog), een fakkel, een hinde, een gans en wilde honden. Het klaverblad en de olijfboom zijn aan haar gewijd. Verder werd de wilg met haar geassocieerd, die als waterboom verbonden is met de maan en de maangodin.

Zij is meesteres van bergen, bos, stenen, dieren, bronnen en geneeskrachtig water. Artemis verschijnt in sommige culturen als vlinder of pad - de pad kan, net als de Godin, vergiftigen en genezen.

Artemis lijkt vooral een belichaming van de Godin in haar maagdelijke fase, van de lente en de wassende maan. Maar we zien ook een aantal kenmerken van de drievoudige Oergodin: Artemis spint de levensdraad van het lot en kan met haar pijlen het leven nemen dat ze als geboortegodin schenkt. De gans en hond zijn begeleiders van de Godin als wijze vrouw. Artemis begeleidt ons dus door alle levensstadia heen, en door het hele jaar - net als bijvoet, haar kruid.

In het antieke Griekenland heette bijvoet Parthenis, het maagdenkruid. In Egypte was het een kruid van de Godin Isis, de oeroude Aardegodin. Haar priesteressen droegen bijvoettakken tijdens processies. De Romeinen noemden hun geboortegodin Diana en haar kruid Diania, weer de bijvoet, die als een groot vrouwengeneesmiddel geprezen werd.

Oude namen van bijvoet Arthemisa leptophillos, Arthemisia tenuifolia, Cingulum Sancti Johannis, Armoise commune, Armoyse commune, Artemisia, Artemisia communis, Beyfusz, Bucken, Byvoet, Herbe Saint Jean, Mater herbarum, Moeder der cruyden, Reynfaen, Sankt Johansgurtel, Sint Janscruyt.

6

Naam Artemisia vulgaris - Artemisia zou verschillende oorsprongen kunnen hebben, namelijk: a) Artemis, de godin van de jacht en beschermgodin van de geboorte; b) Het Griekse artemes - gezond, fris c) Arthemisia, koningin van Carië, die voor haar man koning Mausolus in 335 v.C. een mausoleum heeft laten bouwen en het kruid veel heeft gebruikt. Zij staat op het titelprent van het Cruijdeboeck van Dodoneus.

- vulgaris, komt van het Latijn: 'gewone'.

Bijvoet Het woord bijvoet kan komen van het gebruik om het kruid in je schoen te leggen tegen vermoeide voeten. Dit is geen bijgeloof; er worden nog steeds oliemengsels gemaakt met etherische olie van bijvoet om de voeten te verwennen en te verfrissen en een bijvoetbad voor vermoeide voeten is een weldaad.

Mogelijk is er ook een afleiding van het Middel-Hoogduitse woord van bijvoet, Bíbóz, dat komt van bozzen wat 'slaan, stoten' betekent. Hiermee kan het stoten van kruid en wortel in een vijzel zijn bedoeld of het afstoten van boze geesten. Mogelijk verwijst het ook naar het stoten van de liefdesdaad. Bijvoet werd namelijk ook onder het bed gelegd voor liefdebetovering en zou in bed gestrooid de vruchtbaarheid vergroten en de liefde heet maken.

De namen sint-jansgordel en Sonnenwendgürtel komen van het gebruik om met midzomer een gordel van bijvoet te dragen en die onder het zeggen van rijmen en toverspreuken in het midzomervuur te werpen.

Nederlands Bijvoet, krabbeklootjes, sint-janskruid (niet te verwarren met Hypericum perforatum), sint-jansbloem, sint-jansgordel, sint-janswortel.

Duits Beifuß, Besenkraut, Frauenkraut, Gänsekraut, Gürteln, Himmelskehr, Jungfernkraut, Männerkraut, Muggert, Mugwurz, Schoßwurz, Sonnenwendgürtel, St. Johannisgürtel, St. Johanniskraut, Weiberkraut.

7

Woestijnbijvoet/-salie (A. tridentata, sagebrush) en steppenbijvoet (A. ludoviciana, prairie sage) worden meestal vertaald als 'salie'. Geen correcte vertaling, aangezien salie bij een andere plantenfamilie hoort.

Geur, grijze kleur en de zuiverende werking lijken op elkaar. Beiden worden gebruikt voor het smudgen: het branden van wierook die met een veer over de aura wordt gestreken om deze te reinigen. De 'gewijde rook' dient hierbij als kanaal naar het goddelijke. »Woestijnsalie of desert sage, afkomstig uit Californië, is milder dan witte salie en zorgt voor een prettige sfeer en helpt onze negatieve gedachten om te zetten in positieve.« (webwinkel www.aardemagie.nl)

Witte

salie

smudge-bundel

Steppen bijvoet smudge-bundel

Azië

Ú¦Û

In China, Tibet en Japan worden de boze (ziekte)geesten nog steeds met bijvoet verdreven. Net als Europese en Amerikaanse sjamanen verbrandden ook de Aziatische genezers gedroogde bijvoet. In de moxatherapie worden bijvoetkegels op bepaalde acupunten verbrand om de ziektegeesten uit het lijf te verdrijven. Moxibustie wordt in Azië sinds duizenden jaren gebruikt en zij speelt een belangrijke rol in de traditionele geneeskunst van China, Japan, Korea, Vietnam, Tibet en Mongolië. De Indiërs noemen het kruid Nagdamami, 'vijand van de slangen' en als hun vorsten hun huis verlieten beschermden ze zich met bijvoet-amuletten tegen demonen, tijgers en boze betoveringen.

Moxibustie / moxatherapie Moxibustie is een oosterse geneeskundige therapie waarbij brandende gedroogde bijvoetbladeren worden geplaatst bij een acupunt. De bladeren trekken toxinen uit het lichaam. Moxa is de naam voor de zachte wollige 22

massa van jonge bijvoetbladeren waarvan een sigaarvormig stokje of een pasta wordt gemaakt. Moxa komt van het Japanse Mogusa, dat 'brandkruid' betekent en de Japanse naam is voor bijvoet. Het doel van moxibustie is het bloed te versterken, de stroom van Qi (levensenergie) te stimuleren en de algemene gezondheid te handhaven. Het wordt vaak toegepast bij chronische ziekten als artritis, premenstrueel syndroom, maag- en buikklachten, indigestie, chronische diarree en zwakheid. En ook om de foetus in een goede positie te draaien.

De klassieke Chinese geneeskunst meldt: ÂťBijvoet is bitter en scherp en vers is zij warm, bereid heet. Zij heeft een rein yang-karakter, brengt verdwijnende yang-energie terug en opent de twaalf hoofdbanen. Ingenomen dringt zij de drie Yin binnen, beweegt Qi en Xue ('levens'-bloed), verdrijft kou en vocht, verwarmt de uterus, stopt bloedingen, verwarmt het midden en opent stagnaties, reguleert de menstruatie en voorkomt miskramen. Gebrand bereikt zij alle meridianen en heelt veel ziektes.ÂŤ Een andere bron noemt de volgende toepassing: [...] bij bloed in braaksel en stoelgang, neusbloedingen en bij te sterke menstruatiebloeding, die niet vanuit hitte is ontstaan. Bij onregelmatige menstruatie, bloedingen tijdens de zwangerschap, pijnlijke menstruatie door koude-stuwing.

Een Japans meisje bidt met een 'Horoku'-bord op haar hoofd met daarop moxa (brandend bijvoetkruid) tijdens een boeddhistisch zomerritueel van de Nichiren-sekte.

De gebeden worden traditioneel gehouden tijdens de warmste maand van het jaar in de Ikegama Honmonjitempel in Tokio. Het ritueel, waarbij voor een goede gezondheid wordt gebeden en voor de verdrijving van kwade geesten die hoofdpijn veroorzaken wordt al vele honderden jaren op deze manier uitgevoerd.

Dagblad

van het

Noorden

van

22-7-2004

23

Vrouwenkruid O pent ( de

ba armoeder ) en l a at

( de

menstruatie ) stromen

W erking •• Stimuleert de productie van oestrogeen •• Reguleert de productie van gestageen •• Stimuleert de hypofyse •• Bevordert de eisprong •• Ontgiftend, diepe reiniging Toepassing •• Verlaagde, onregelmatige, pijnlijke of uitblijvende menstruatie •• Tijdens de weeën ter verlichting van geboorte en uitdrijven van nageboorte •• Post-pilsyndroom (cyclus- of orgaanstoringen na beëindiging pilgebruik) •• Onvruchtbaarheid •• Verminderde libido en depressie door oestrogeentekort •• Ontstekingen aan blaas, baarmoeder en eierstokken

Zenuwstelsel V ersterk t

he t centr ale zenuwstelsel en geef t focus

W erking •• Zenuwsterkend en kalmerend Toepassing wortel •• Stuipen, hysterie, chorea (sint-vitusdans), epilepsie Toepassing kruid & wortel •• Depressie met lever- en ingewandsstoornissen •• Tegen nervositeit bij verzwakte mensen •• Kalmerend bij wisselende stemmingen •• Zenuwpijn •• In het kussen gelegd tegen slaapstoornissen

26

Spijsvertering Stimuleert

sappen en vertering en reinigt diep

W erking •• Stimuleert de spijsvertering •• Eetlustopwekkend •• Stimuleert gal en lever Toepassing •• Indigestie met weinig eetlust en maagkrampen •• Misselijkheid met zware hoofdpijn •• Ingewandswormen en stenen •• Maagslijmvliesontsteking en koliek •• Zwaar verteerbare en vette spijzen (bijvoorbeeld gans)

Bewegingsapparaat V erkwik t

en verwarmt vermoeide licha amsdelen

Toepassing •• Artritis en jicht •• Kneuzingen en ontstoken gewrichten (kompressen van bijvoetazijn) •• Verkwikkend in badwater of als voetenbad

Constitutie & Varia V ersterk t

he t hele licha am en geef t nieuwe le venskr acht

•• Vocht- en zweetafdrijvend Toepassing •• In beginstadium van verkoudheid en koorts •• Algemene zwakte •• Aambeien •• Geslachtsziektes •• Blaaskwalen en blaas- en nierstenen •• Jeuk en eczeem

27

40