1
Maciej Cholewiński Z wykształcenia socjolog. W twórczości inspirujący się Łodzią, jej specyfiką i wielokulturową historią, bada zjawiska pozornie odległe od siebie, jak sztuka awangardowa i piłka nożna. Autor opowiadań i książek oraz tekstów poświęconych sztuce, w tym np. łódzkich kalendarzy żydowskich, a także scenariuszy komiksów. W tej roli zadebiutował w 2019 roku albumem o Marku Edelmanie narysowanym przez Michała Arkusińskiego. W kolejnych latach stworzyli postać Moryca Goldszmidta opowiadającego o jidyszyzmach w języku polskim do projektu Bajzel i bałagan mylą mi się. W 2021 roku wydali Zgierskie wątki. Historię zarysowaną o mieście, które miało stać się stolicą polskiego przemysłu. Jesienią 2023 roku ukazał się pierwszy komiks o obozie dla dzieci polskich przy ul. Przemysłowej do jego scenariusza – narysowany przez Łukasza Godlewskiego Ważny był tylko numer.
Anna Krztoń Twórczyni komiksów i ilustratorka. Autorka licznych zinów autobiograficznych oraz albumów Weź się w garść (Wydawnictwo Komiksowe, 2018), Karolina i Klara. Medalion czasu (Fundacja Kosmos dla dziewczynek, 2021) do scenariusza Sebastiana Frąckiewicza, dwóch tomów antologii Życie i wczasy (Wydawnictwo Granda 2022 i 2023) oraz noweli graficznej dla młodych dorosłych Domestic Fluff, narysowanej do scenariusza Weroniki Łodygi (Wydawnictwo Young, 2023). Pracuje w Otwartej Pracowni Jazdów, mieszka w Warszawie ze swoim chłopakiem Bartkiem i pieskiem Noreczką. www.anna.krzton.com 2
Katarzyna Tośta Od 2007 roku angażuje się w działania łódzkiego oraz ogólnopolskiego środowiska komiksowego. Współtworzy Międzynarodowy Festiwal Komiksu i Gier w Łodzi. Jako pierwsza zorganizowała wystawy polskiego komiksu w Atenach, Guangzhou w Chinach, w Londynie, Tel Awiwie i Tokio, a także po raz kolejny zaprezentowała rodzimy komiks w Moskwie i Sztokholmie. Stworzyła ideę i koncepcję artystyczną projektu „Dzieci Bałut – murale pamięci”, dzięki czemu w latach 2012–2018 powstało kilkadziesiąt realistycznych wizerunków dzieci więzionych na terenie Litzmannstadt Getto – (w kolejności alfabetycznej) polskich, romskich i żydowskich, skąd był tylko krok do wyprodukowania przez nią tego komiksu oraz Ważny był tylko numer autorstwa Macieja Cholewińskiego i Łukasza Godlewskiego.
Scenariusz / Maciej Cholewiński Rysunki / Anna Krztoń Pomysł, produkcja, redakcja / Katarzyna Tośta
Stowarzyszenie „Na co dzień i od święta” Łódź 2023
4
Władysław Łąka opowiedział swoje okupacyjne losy Jolancie Sowińskiej-Gogacz. Te i inne wspomnienia z tamtych czasów posłużyły Maciejowi Cholewińskiemu za kanwę do napisania scenariusza tego komiksu.
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
Posłowie Największą tragedią każdej wojny jest los dzieci. Tracą bliskich, niewinność, radość życia i poczucie bezpieczeństwa. Doświadczają rzeczy, których nie powinien doświadczać żaden człowiek, zwłaszcza ten najmłodszy i najsłabszy. Popkultura zbyt często zapomina o tej prostej prawdzie, marginalizując wątek ludzkiego cierpienia i przedstawiając wojnę jako przygodę, arenę emocjonujących zmagań, heroicznych czynów, szpiegowskich intryg oraz widowiskowych batalii. O zgrozo, jedna z najpopularniejszych obecnie polskich serii komiksowych pozwala śledzić wydarzenia II wojny światowej z perspektywy dzieci, które jednak – uczestnicząc w militarnych starciach i działaniach podziemia – zdają się przy tym... świetnie bawić. Na przykład podczas krwawej i okrutnej bitwy pod Monte Cassino tresują misia Wojtka. Na szczęście o tym, że wojna nie jest zabawą (zwłaszcza dla najmłodszych), przypomina komiks Anny Krztoń i Macieja Cholewińskiego. To opowieść o losach Władysława Łąki, który w kwietniu 1943 roku, w wieku zaledwie 14 lat, trafił do Łodzi, do obozu prewencyjnego dla młodych Polaków przy ul. Przemysłowej (oficjalna niemiecka nazwa: PolenJugendverwahrlager der Sicherheitspolizei in Litzmannstadt). W założonym niespełna pół roku wcześniej przez niemieckie władze okupacyjne na terenie wyodrębnionym z Ghetto Litzmannstadt obozie – nominalnie mającym służyć resocjalizacji – przetrzymywano i zmuszano do ciężkiej pracy polskie, często zaledwie kilkuletnie dzieci, bezdomne, osierocone lub przyłapane na drobnych wykroczeniach. Pochodzący z Jaworzna Łąka trafił na Przemysłową za... przemyt ciastek. Uznany za przestępcę, został włączony do kompanii karnej, w której dzieciom przydzielano najcięższe zadania i traktowano wyjątkowo brutalnie. Poważnie chorego Łąkę ostatecznie zatrudniono w warsztacie rymarskim, co być może uratowało mu życie. W lipcu 1944 roku bohater komiksu został zwolniony i odesłany do domu. Podobny los stał się udziałem od dwóch do trzech tysięcy dzieci, z których, jak szacują historycy, blisko dwieście – wskutek brutalnego traktowania, głodu, złych warunków sanitarnych i nieleczonych chorób – zmarło. Obóz przy ul. Przemysłowej funkcjonował do stycznia 1945 roku, do ostatniego dnia okupacji niemieckiej w Łodzi. Po wojnie w miejscu tym powstały park oraz osiedle mieszkaniowe, a o tragicznych doświadczeniach, jakie stały się udziałem więźniów obozu, przypomina zaprojektowany przez Jadwigę Janus pomnik Martyrologii Dzieci, przez okolicznych mieszkańców zwany pomnikiem Pękniętego Serca. Na monumencie widać poruszającą inskrypcję: „Odebrano Wam życie, dziś dajemy Wam tylko pamięć”. Co szczególnie warte podkreślenia, opowiadający historię Władysława Łąki autorzy komiksu bazują głównie na wspomnieniach bohatera. W konsekwencji próżno szukać 38
w kolejnych kadrach konkretnych dat, liczb i faktów dotyczących obozu, czym często epatują podobne wydawnictwa. Zdecydowanie więcej tu emocji i subiektywnych refleksji. Podejście takie – choć niewątpliwie odświeżające formułę komiksu historycznego – ma oczywiście swoje słabości. Historyk może wątpić, czy np. Łąka kontaktował się ze swoimi rówieśnikami z Ghetto Litzmannstadt w sposób taki, w jaki jest to ukazane w publikacji. Prawdopodobnie nie, ale przecież w wierności faktom komiks nie musi konkurować z historyczną monografią czy podręcznikiem. Zwłaszcza że zainteresowany czytelnik bez trudu dotrze do takich informacji. Obóz przy ul. Przemysłowej na przestrzeni lat doczekał się licznych upamiętnień – w formie książek, wystaw i artykułów prasowych – a obecnie o losach jego więźniów przypomina także powołane do życia w 2021 roku łódzkie Muzeum Dzieci Polskich – ofiar totalitaryzmu. W tym miejscu warto przywołać również komiks Macieja Cholewińskiego i Łukasza Godlewskiego Ważny był tylko numer, który historię tę opowiada z perspektywy innego więźnia obozu, Kazimierza Gabrysiaka. „Chciałbym zapomnieć” – mówi w tytule komiksu jego bohater, ale o tym, co wydarzyło się w latach II wojny światowej w Łodzi przy ul. Przemysłowej, zapomnieć nie potrafi. Nie powinniśmy zapominać również my, mając przywilej życia w czasach, gdy tak bolesne tematy poznać możemy wyłącznie z kart historii. Słowa z inskrypcji na pomniku Pękniętego Serca – „... dziś dajemy Wam tylko pamięć” – pozostają wciąż aktualne. Komiks Anny Krztoń i Macieja Cholewińskiego pozwala wypełnić to zobowiązanie wobec kolejnego pokolenia.
dr Bartłomiej Kluska Centrum Komiksu i Narracji Interaktywnej EC1 Łódź – Miasto Kultury
39
Pomysł / Katarzyna Tośta Scenariusz / Maciej Cholewiński Rysunki / Anna Krztoń Okładka / Anna Krztoń Posłowie / Bartłomiej Kluska Redakcja / Katarzyna Tośta Korekta / Joanna Birek-Fita DTP / Ewa Stępień Produkcja / Katarzyna Tośta ISBN 978-83-970173-0-6 Łódź 2023 Wydawca: Stowarzyszenie „Na co dzień i od święta” e-mail: nac.odswieta@gmail.com
40
ISBN 978-83-970173-0-6 Łódź 2023 Wydawca: Stowarzyszenie „Na co dzień i od święta” e-mail: nac.odswieta@gmail.com
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.
41
Cena: 45 zł ISBN 978-83-970173-0-6
43