Over de wijze van oorlogvoeren in de 21e eeuw doe ik er het zwijgen toe. Want, hoe soepel jouw geest ook omging met de meest vergaande gedachten, het zou je toch duizelen als ik uitweidde over straaljagers, grondradar, vliegdekschepen, clusterbommen en laserwapens. Beschouw ze als verderfelijker dan buskruit en kanonnen. Geloof me: de mens heeft zichzelf overtroffen in uitvindingen en ontdekkingen, maar meer nog in beestachtigheid. Jij, humanist, zou diep geschokt zijn. Maar over de rechtvaardiging van deze oorlog kunnen wij onbekommerd spreken. Dat machtige land, de Verenigde Staten van Amerika, is aangevallen door een, laten we zeggen, boevenbende die zich schuilhoudt in Afghanistan en wel met medeweten van de regering daar. Die boeven noemen we ‘terroristen’, omdat ze dood en verderf zaaien zonder een staat te zijn, die kennelijk wel dood en verderf mag zaaien zonder terrorist te worden genoemd. Die terroristen hebben – hoe zal ik het zeggen – twee torens van Babylon in de Verenigde Staten van Amerika met duizenden mensen erin met één klap vernietigd. Die torens waren voor de Amerikanen wat de toren van Babylon voor de Babyloniërs was, namelijk het symbool van hun macht. Je begrijpt de reactie van de Amerikaanse regering: zij wil vergelding. De schuldigen moeten worden gestraft. Het kwaad, het terrorisme dient met wortel en tak te worden uitgeroeid. Oorlog heeft weer eens oorlog gebaard. Is dit een rechtvaardige oorlog? Op het eerste gezicht wel. Een staat mag zich verdedigen tegen aanvallers. Zoals jij schrijft, geeft men ‘in dergelijke kwesties meer krediet aan wie het berokkende onrecht afweert dan aan wie het pleegt’. Maar tegelijk zeg je: ‘Ik weet ook wel dat iedereen zijn eigen zaak als zeer gerechtvaardigd beschouwt.’ Zo is het ook nu. De aanvallers beschouwen zich als verdedigers van hun geloof en hun menselijke waarden. De aangevallenen weten van de prins geen kwaad. Hun cultuur, hun macht voelen zij niet als bedreigend voor andere volken, maar als een groot goed dat de wereld slechts welvaart en geluk kan brengen Desiderius, nog eens: is hier sprake van een gerechtvaardigde oorlog? Je zegt: ‘Misschien moet een goed vorst wel eens oorlog voeren, maar pas dan wanneer alle andere middelen uitgeput zijn en de hoogste nood hem dwingt.’ Is dat nu het geval? Ik geloof het niet. Jij hebt daar ook niet echt vertrouwen in gezien de strekking van je brief. Onderwerping van de tegenstander, daar draait het om. Zelfs de Turken, die het christelijke Europa bedreigen (je moest eens weten hoe treffend historische parallellen kunnen zijn!) beschouw je als minder wreed tegenover christenen dan de christelijke oorlogsvoerders tegenover hun christelijke vijanden. Nee, de echte oorzaken van oorlogen liggen in de ambities van heersers en de rechtvaardiging wordt gevonden in het-totale-gelijk-aan-de-eigen-kant. ‘Wraak is misplaatst, zelfs wanneer we sterk genoeg zijn om onrecht te wreken,’ stel je in je brief. Het is een opvatting die ook nu nog niet algemeen ingang heeft gevonden.
72