şöyle sıralayabiliriz: Eşkıya suç işle yerek değil, adaletsizlik sonucu ya salara karşı gelir. Adaletsizliklere karşıdır, zenginden alıp fakire verir, kendini koruma ve öç alma dışında adam öldürmez. Bu yüzden de halk tarafından sevilir, sayılır; yardım gö rür, desteklenir. Halk, onları "ele geçmez, kurşun işlemez" olarak bi lir. Araştırmacı-Yazar Pertev Naili Boratav "Halk, gerçekten kahra manlarını seçer; elbette bir tavuk hırsızı, hiçbir zaman Köroğlu ya da bir Çakırcalı gibi kahraman ilan edilmemiştir." diyor. Eşkıyalar hakkında sağlıklı de ğerlendirmelere ulaşabilmek için halkın görüşlerine yer vermek duru mundayız. Bunun için de en bilinir kaynak; eşkıya türküleri ve destanla rıdır. Eşkıya türküleri, Anadolu'nun dört bir yanında söylenmiş, dilden dile aktarılarak bugünlere gelmiştir. Anadolu insanı tarih boyunca acısı-
nı sevgisini, yergisini, övgüsünü, açlığını, yaşadığı zulmü kısacası ya şadığı her şeyi türküleriyle dile ge tirmiştir. Eşkıya türküleri de adeta başkaldırı tarihinin canlı tanıklarıdır. Halk, kahramanlarını türkülerinde yaşatmıştır. Peki bu eşkıya türküleri kimler tarafından, nasıl yazılmıştır? Bunları incelediğimizde önümüze şu başlık lar çıkar: 1. Türküler, ayaklanma önderle rinin kendilerince üretilir. Pir Sultan Abdal, Dadaloğlu, türküleri gibi... "Pir Sultan'ım, Huda yardım etmez mi? Müminler bağında bülbül ötmez mi? Bunca yattığımız gayrı yetmez mi? Kalkalım bakalım Nic'olursa olsun" "Dadaloğlu'm bir gün kavga kurulur Öter tüfek, davlumbazlar vurulur Nice koçyiğitler yere serilir Ölen ölür kalan sağlar bizimdir" 2. Türküler, ayak lanma liderlerinin yandaştan tarafın dan üretilir. "Kılıç üşürürdü beyi, sultanı Atını koşturdu veziri, ham Biz de helal ettik bu kuşça canı And verdik, yoluna dökeriz kanı" "İriş Dede Sultan, kavgaya iriş İmdi can günüdür gazaya giriş" Bu türküde de gö rüldüğü gibi halk, Şeyh Bedrettin müridlerinden ya na gönül vermek te, sultana, beylere karşı çıkmaktadır.
Çakırcalı'nın en önemli kurmayı Hacı Mustafa
3. Türküler, devlet yanlısı şairler, ozanlar tarafından
üretilir. "Haydaroğlu aklın yok mu başında Niçin Al-Osman'a asi olursun Her ne zulüm eyledinse dünyada Ettiklerini bir bir bulursun" Eşkiya türkülerinde başkaldırı ve yiğitlik, hüzünle iç içedir. Türkü lerin temel özelliği "ağıt" ve "isyan"la yüklü olmalarıdır. "Kıratın boynunda püsküllü koza Kanlarım damladı çimene toza Kurtulursam eğer sorarım size Dayan İnce Memed dayan n'idelim gardaş n'idelim oy Tut elimden İnce Memed gidelim dağlar gidelim oy" Eşkıya türküleri, diğer türkü bi çimleri gibi sözlü halk edebiyatı ürünlerinden olduğu için biçimsel olarak onlara benzerler. Bu türküler adlarına yakıldıkları kişi, kahraman, efe ve zeybeklerin karakterlerine uy gundur ve genellikle bu kişilerin yi ğitliklerini göstermek için "Hey", "Bre", "Aman Aman" gibi nidalar içerir. Eşkıyalık, Anadolu köylerinde hayat bulduğu için, doğa, bu türküle rin baş öğesidir. Türkülerde genel likle ayaklanma önderinin bütün ki şilik özelliklerine yer verilir. Türkü lerin kendine özgü ağır ama kıvrak oyunları da yaratılmıştır. Eşkıyaları ve yaşadıkları dönem leri öğrenmenin, tanımanın bir yolu da onların türkülerini incelemekten geçiyor. Dergimizin bu sayısından başlayarak eşkıya türkülerini öykü leri ve notalanyla birlikte sayfalarımıza taşıyoruz. Bu aynı zamanda küçük kesitler halinde de olsa Ana dolu halklarının zulme karşı direni şinin anlatımıdır. • Kaynakça: Eşkıyalık ve Eşkıyalık Türküleri Mehmet Bayrak Ege'de Eşkıyalar Sabri Yetkin Türk Halk Eylemleri ve Devrimler Çetin Yetkin Öyküleriyle Halk Türküleri Hamdi Tanses
19