Transformatie en landschappelijke inpassing terreinen voor verblijfsrecreatie KOP VAN GOEREE INSPIRATIEBOEK(DEF_20220210) Recreëren in het landschap
Goeree-Overflakkee Klankbordgroep: Pauline Dirks, Joël Eichler en Laura Heindijk Uitgevoerd door Stichting Dorp, Stad en Land Projectteam: Suzanne Loen (LILA Living Landscapes), Elvira Gronovius (Studio Gronovius)
De afbeeldingen zijn, tenzij anders vermeld, gemaakt door DSL, afkomstig uit openbare beeldbanken en/of door de gemeente Goeree-Overflakkee aangeleverd.
StationspleinOmgevingskwaliteit45(hoofdingang A) Postbus 29129 3001 GC
Opdrachtgever:www.dorpstadenland.nlRotterdamgemeente
Inspiratieboek Transformatie en Landschappelijke Inpassing Recreatieterreinen Kop van Goeree © Copyright februari 2022 Dorp, Stad en Land
COLOFON
Behoudens de uitzonderingen van de Auteurswet mag niets uit dit document worden verveelvoudigd of openbaar gemaakt zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Dorp, Stad en Land. Dorp, Stad en Land Adviseurs
“Op
Landschappelijke inpassing verblijfsrecreatie Goeree ligt de verblijfsrecreatie op de prachtigste plekken. Tussen de hoge duinen en de weidse polders of verscholen tussen de zandwallen. Hoe zorgen we dat het kapitaal van het landschap wordt behouden, versterkt en optimaal benut?”
INHOUDSOPGAVE 1. Inleiding & Leeswijzer 4 2. Het Stappenplan 6 3. Verhaal en Beeld van Goeree 10 4. Inspirerende voorbeelden 20 5. Voorbeeldontwerpen op 3 overgangen 40 A. Overgang Strandpolders/Bebouwingslinten/Kopjesduinen B. Overgang Kopjesduinen/Zandwallen C. Overgang Binnenduinrand/Strandpolders
Waarom een inspiratieboek? Dit inspiratieboek is gemaakt om u, als eigenaar van toeristische accomodaties of als u de wens heeft accomodaties te (her-)ontwikkelen, te inspireren om bij te dragen aan de versterking en instandhouding van aantrekkingskracht van de Kop van Goeree. Het versterken van het unieke karakter van Goeree draagt bij aan de waarde van Goeree als toeristische bestemming. Wensen van toeristen zijn aan het veranderen. Toeristen zoeken naast comfort, goede dienstverlening en mooi weer steeds meer naar het ‘authentieke’ en ‘unieke verhaal’ in hun ervaringen en omgeving. Met een mooi samenspel tussen de omgeving en uw camping draagt u bij aan die authentieke beleving. Uw onderneming kan bijdragen aan de kwaliteit en aantrekkingskracht van het landschap. Zowel bewoners als ondernemers in de toeristische sector kunnen hier de vruchten van plukken. Uniek landschap Het landschap van de Kop van Goeree is bijzonder. Het landschap is voor het toerisme de ‘unique selling point’. Anders gezegd: Voor bezoekers biedt Goeree iets ‘anders’ dan andere badplaatsen. Dat komt vooral doordat dicht op elkaar zoveel verschillende sferen en landschappen bij elkaar komen. De weidse brede stranden en duinen en de deltanatuur, het groene intieme landschap van de zandwallen en schurvelingen en de kronkelende linten die het landschap met de authentieke dorpskern van Ouddorp verbinden. Daartussen dan de lucht en ruimte van de strandpolders waar nog ‘echt’ geboerd wordt. Die verschillende landschappen zitten heel dicht op elkaar. In een half uurtje fietsen kan je de hele rijkdom van Goeree beleven. Elk landschap heeft zo z’n eigen verhaal, van hoe het door de eeuwen is ontstaan. Het Schurvelingengebied is zo’n uniek en karakteristiek erfgoedensemble dat het door de provincie Zuid-Holland is aangewezen als cultuurhistorisch kroonjuweel. In het Landschapsprofiel Kop van Goeree wordt uitgelegd hoe dit unieke en diverse landschap is ontstaan en hoe we kwaliteiten bij veranderingen kunnen versterken en behouden. Bij veranderingen in het landschap moet het verhaal van het landschap leesbaar blijven zodat het z’n schoonheid en aantrekkingskracht niet verliest.
Potentie landschap onvoldoende benut Volgens de Toeristisch Recreatieve Visie Kop van Goeree (TRVKGO) heeft Goeree Overflakkee alles in zich om zich te positioneren en te ontwikkelen tot Europees topeiland voor avontuurlijke kustnatuurbeleving. Deze unieke kracht van de KOP wordt volgens de visie nog onvoldoende benut door de toeristische sector. Volgens de visie is een groot deel van de toeristische accomodaties gedateerd en van matige kwaliteit. Enkele grote parken en de vele kleine verouderde jaarplaatscampings drukken hun stempel op de omgeving met hun ‘mainstream’ uitstraling. De terreinen en accomodaties zijn vaak niet op bijzondere wijze verbonden met de toplocaties waar ze zich bevinden. Voor toeristen zouden de aangeboden accomodaties net zo goed in Friesland of Walcheren kunnen staan. Toeristen en bezoekers zoeken volgens de TRVKGO steeds meer een authentieke omgeving en onderscheidende ervaringen. Hierdoor kan de KOP haar aantrekkingskracht verliezen aan gebieden waar wél sterk wordt ingespeeld op de bijzondere omgeving. Aantrekkingskracht versterken Ouddorp heeft al sinds de 19de eeuw aantrekkingskracht op badgasten en toeristen. Die verbleven eerst in hotels en pensions. Sinds de groei van het toerisme in de jaren 70 van de vorige eeuw kwamen er steeds meer campings en huisjesparken. De trend was lang ‘gewoon’ hagen en bomen om het terrein. Een bord bij de ingang en een geasfalteerd middenpad met aan weerszijden ‘kamertjes’ voor de plaatsen afgescheiden door haagjes. Zandwallen gingen vaak verscholen onder aanplant. Om praktische redenen werd vaak de oude aanplant en historische bebouwing verwijderd. Bij de ingang en op het terrein zelf was zo weinig van de authentieke omgeving te beleven. Terwijl juist de historische kenmerken in het landschap door toeristen wordt gewaardeerd. De gemeente Goeree Overflakkee, de toeristische sector, bewoners en hoeders van natuur en landschap zijn het met elkaar eens dat het landschap een groot goed is. Door goed na te denken over de transformatie van toeristische accomodaties en terreinen kan de aantrekkingskracht van de KOP van Goeree nu en voor de toekomst worden veiliggesteld.
1. Inleiding & Leeswijzer 4
Zie H.4 voor inspirerende voorbeelden voor toeristische accomodaties, of lees het volledige rapport
55
Zie H.2 voor STAPPENPLANhetvan idee totZieplan.H5. VOORBEELDPLANNENVoor
Zie H.3 over het verhaal vande landschappen van deKOP die de KOP rijk is. Oflees het volledige rapport
Het juiste plan op de juiste plek Dit inspiratieboek helpt u om stap voor stap de kwaliteiten en ‘het verhaal’ van uw omgeving en locatie te ontdekken en in kaart te brengen en deze te verweven in het ruimtelijke ontwerp van uw terrein en accomodaties. Met hoofdstukken die uitleg geven over de kwaliteiten en kenmerken van de verschillende landschappen en inspirerende voorbeelden van dichtbij en wat verder weg kunt u vorm geven aan uw ideeen. Met enkele voorbeeldplannen wordt getoond hoe terreinen en accomodaties verweven kunnen worden met het landschap. Afhankelijk van de mogelijkheden die uw omgeving, middelen en smaak biedt ontwikkelt u het juiste plan op de juiste plek.
StappenplanHet2.
Van idee naar ruimtelijk ontwerp U wilt uw camping transformeren en/of uitbreiden. Voor u begint met tekenen en rekenen is het belangrijk stil te staan bij de kenmerken en kwaliteiten in uw omgeving. Hoe kunt u daar op inspelen om zo de aantrekkingskracht van uw accomodaties te vergroten? Waar vindt u informatie en waar kunt uw idee bespreken met de gemeente? Wat u ook wilt, uw visie heeft gevolgen voor uw ontwerp en het omringende landschap. Het stappenplan helpt u van idee naar passend ruimtelijk ontwerp.
STAPPENLAN van idee naar passend plan op uitgangspunten van de Recreatievisie?>ZieH 4 voor recreatieconcepteninspirerende
INSPIRATIE Kijk in de omgeving en doe inspiratie op. Welke landschappelijke kwaliteiten herken je? Kun je die versterken? Inspiratieboek Bekijk de Do’s & Dont’s voor uw Bestemmingsplan De Gemeente kan u adviseren bij de bestemmingsplan toets U heeft een idee en wilt uw uitbreiden.programma Zet uw plan op papier en neem contact op met de gemeente ... Wat is het verhaal van deze plek? Zoek het Karakter en Kwaliteiten van de plek op aan de hand van: Landschapsvisie Sluit uw ambitie aan op uitgangspunten van de Landschapsvisie?>ZieH 3 over het verhaal van de landschappen vd Kop van Goeree Schakel een landschapsarchitectprofessionelein en ga samen aan de slag met het inspiratieboek Zie H4 Recreatievisie voor recreatieconcepteninspirerende
8
Probeer de bouwstenen toe te passen. Kijk verder dan je eigen kavel. Wat is jouw ambitie voor dit gebied?
GaREALISATIEnogmaals
terug naar de bouwstenen en wees alert op uitwerking, materialisering en passende detaillering van landschap en gebouw. Houd rekening met de welstandsnota. Een landschapsconsulentonafhankelijke kan de randvoorwaarden voor uw locatie onderzoekzoeken. U kunt dan verder met concrete uitwerking. Dialoog omgevingskwaliteit Schets proces AnalyseExpertsDialoog Nota van Bestemmingsplanwijziginguitgangspunten
Initiatief Kansenkaart Ga met landschapsarchitecteen aan de slag: Projecteer je ideeën op het plangebied en kijk of het past: -wat past bij dit type -massalandschap?studies 9
(zie H. 5)
Ga in gesprek met de gemeente en leg uw idee voor aan de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit De gemeente geeft huiswerk en advies a.d.h.v. het inspiratieboek en het recreatie- en landschapsbeleid. VERGUNNING &
Leg uw plannen regelmatig voor aan de gemeente Maak uw idee concreter en maak een Moodboard van uw ideeën met sfeer, materiaal,schetsenStartreferenties.metvanuwidee.
landschaphetvan3.Verhaal De Kleistee is een bijzonder gebied in het zandwallenlandschap
Verhaal en beeld van het landschap Uw terrein bevindt zich ergens op de Kop van Goeree. Misschien wel in het kroonjuweel van het schurvelingengebied, aan de rand van de de oude kopjesduinen of in de weidse strandpolders.
Voor u uw plan gaat uittekenen vindt u hier informatie over hoe eeuwenlang deze landschappen gevormd zijn door de mens en de natuur.
Zo ontdekt u welke kenmerken, sporen en kwaliteiten in uw omgeving belangrijk zijn om te behouden en te Enversterken.kuntude aantrekkingskracht van uw terrein en accomodaties verhogen. Het volledige rapport van het Landschapsprofiel KOP van GOEREE kunt u hier downloaden
50 BC delenopvestigenRomeinenzichdehogeretennoordenenzuidwestenvanhethuidigeGoedereede Romeinse vertrekkenGoereersvanwegenattevoetenheeneeuwendedoorOntwikkeling 300 600 opgeworpen‘stelle’VluchtheuvelswordenvoorveeindenattegorzenlandendrogevissersNederzettingenvanboerenenopdehogekreekruggenvanhetOudelandvanDiepenhorst 600 900 De turfwinninggraveninwonershetveenafvoorzout-enzodathetverdwijnt 1400 20 Duin - zomer 2019 brandhout voor de bakkersovens in het dorp. Deze wisselbouw op ‘duinakkerweilanden’ in de binnenduinen was min of meer zelfvoorzienend. Bij de boerderij was een ‘hof’ of moestuin voor eigen gebruik. De lage met doornstruiken beplante schurveling was belangrijk als veekering, maar ook als zand- en windvang en als eigendomsgrens. Tegenwoordig zijn er rond Ouddorp nog enkele kilometers schurveling bewaard gebleven. Uutmienen voor intensieve tuinbouw De bevolkingsdruk in de negentiende eeuw vroeg om een intensiever gebruik van de grond op Goeree. Ook de landbouwcrisis van 1880 dramatisch dalende graanprijzen zorgde voor veranderingen. Door sterkere polderbemaling zakte grondwater in de binnenduinen. Om dichter bij het grondwater kunnen verbouwen, ging men Wallenlandschap bij Ouddorp 1927
Verhaal van interactie tussen mens en natuur 1700 12
Achter een strandwal ontstaat een gebied van veenmoerassen, bossages en heidegronden.
De strandwal van jonge zeeduinen groeit verder en Goeree als eilandje vormt zich. Waarschijnlijk al voor het jaar 1000 wordt het Oudeland bedijkt. Met aanleg gebiedelzenmetenomschurvelingenvan(zandwallen)deakkersenwordthetincultuurgebracht.
hametemannenDeleggenkleineakkertjesaanomgevendoorschurvelingenenelzenmeten
gewasbelangrijkMeekrapwaseeninhetEind19de20steeeuwneergangindustrie
De geulen van de Grevelinge en het Flacq-ee uitgesletensteedsHaringvliet)(laterewordenverderengroter.
De invloed van de zee wordt weer sterker en slaat het veen weg en legt lagen klei neer. Zo onstaan hogere platen zoals ter plaatse van de huidige Polder Oudeland Door grote geulen tussen de platen ontstaan de drie ‘Voornes’. hetFlakkee)ZuidvoorneOostvoorne,(hethuidigeenWestvoornehuidigeGoeree
De looptbloemzaadteeltterug.De houtopbrengst van de elzenmeten was belangrijk als brandstof voor de vele meestoven maar ook bakkerijen.voor
intensieve binnenduinen.intensievernegentiendeGoeree.1880metgraanprijzenDooreenzaktehetgrondwatertemenertoe over ’s winters de haaimeet met een halve meter tot 90 centimeter te verlagen en het zand op de oude schurveling te brengen. Deze zandwal werd wel drie à vier meter hoog en tot tien meter breed. Met de eenvoudige naam hoogte (‘hoagte’) werd de nieuwe zandwal aangeduid. Op Goeree was er geen oplossing mogelijk voor het uitkomende zand, elders zou het allemaal verkocht zijn voor spoordijken, wegenaanleg of stadsuitbreiding. De uitgegraven haaimeet heette ‘mienege’, afgeleid van uitmijnen (‘uutmienen’). Het uitmijnen begon aan het einde van de negentiende eeuw en ging door tot 1950. De teellaag van twintig centimeter werd apart gelegd en na het uitgraven weer teruggebracht. Van nature groeide er veel brem op de hoogten. De plantengroei van de noord- en oosthelling met eikvaren verschilt sterk van de veel drogere en zonniger zuidhelling met buntgras, zandzegge en schapenzuring. Ook werden er dennen op de Haaimeet genaamd Marend bij de Stelleweg in Ouddorp. Op de voorgrond een schurveling met eikvaren, links een hoogte naast een uitgegraven haaimeet Foto: Jan Baks bloemzaadteelt.gunstigmicroklimaatjeszandwallenverhoogdeontstaandiezijnvoorde
Na WO 2 ontwikkelen zich professionele campings en huisjesparken in het gebied. Er ontstaat meer aandacht voor het behoud van de kwaliteitenlandschappelijkeuniekeinhetgebied
industrieMeekrapeencultuur-hetgebied.enbeginzettedevandein 1900 De stimuleertstrandenbrededichtbijdegrotestedendeopkomstvandebadcultuurinOuddorpaanZee inkomstenbronMinicampingsvormeneenvoorlokaleboeren 19501920 bijlftRecreatieookin de 21ste eeuw een belangrijke peiler voor de doorboerende boeren 1980 1990 ‘authentieke’zoekenRecreantenmeernaarvormenvanrecreatie 2000 2010 De ruilverkavelingopGoeree De opbrengtkeuterboertjeskleinelevenvandevanrogge,jachtenlaterbloeitdebloemzaad-teeltopTussende
Er is sprake van een toename schaalvergrotingen in de waarneembaatverblijfsrecreatie Landbouw, recreatie en natuur vormen een mozaiek Goereelandschappenvanop 13
• De strandpolders zijn veelal open. Langs de kreken op de eeuwkanten waren waardevolle hooilanden. De dijken kenden een kruidenrijke vegetatie. Erven werden stevig ingeplant met (gemengde) bomensingels.
Hoogteverschillen in het landschap zoals zandwallen, greppels en duinen zijn uniek in het verder vlakke Zuid-Holland.
Landschapstypen De volgende landschapstypen zijn in het gebied aanwezig en uitgebreid beschreven in het Landschapsprofiel.
Landschap van overgangen en contrasten
• Bebouwing zich voegde naar de functie, waarbij de organisatie rond een erf en de relatie tot de omgeving met bijvoorbeeld akkers en weilanden sturend was.
Karakter van beplantingen in het landschap
Kenmerkend aan de Kop is de diversiteit van de verschillende landschapstypen op een relatief klein gebied. Vanaf het zandwallenlandschap in het oosten tot aan de duinen en de stranden van het Westhoofd volgen de landschappen elkaar snel op. De bebouwing concentreert zich voornamelijk langs bebouwingslinten en op de overgangen van de verschillende gebieden. Dit is waarneembaar aan de binnenduinrand van de Visschershoek of langs het bebouwingsint van de Westduinweg gelegen tussen de Westnieuwlandpolder en de Westduinen. In het landschapsprofiel worden dit contrastlijnen genoemd. Vanaf deze lijnen kun je de constrasten en verschillen tussen de verschillende landschappen goed ervaren.
Elk landschapstype kent haar eigen type beplanting
• Bebouwing zich overwegend langs paden en wegen concentreerde en zo bebouwingslinten of buurtschapjes vormde
Strand en duinen (200 BC) - Jonge duinen - oude binnenduinen / kopjes duinen Zandwallenlandschap (Middeleeuwen - 19de eeuw) - Schurvelingen en zandwallen - Elzenmeten en hayemeten Polders- Oudelandse polders (11de eeuw) - Nieuwlandse of strandpolders (14de en 15de eeuw)NederzettingenAanwaspoldersenbebouwing-BebouwingslintenenLandschapslinten-dorpskernenenbuurtschapjes-Boerderijplaatsen-Campingsenhuisjesparken
Karakter van bebouwing in het landschap
• Het oude cultuurlandschap van het zandwallenlandschap wordt getypeerd door geriefhout elzen, eiken, abelen. Meerstammige en grillige vormen zijn kenmerkend voor het gebied. Zon en schaduwzijde hebben een onderscheidende kruidlaag.
Landschapsvorming door de eeuwen heen De Kop van Goeree kent letterlijk en figuurlijk een bewogen geschiedenis. Land werd eeuwenlang gevormd door afzettingen van zand en klei en aangroei van veen. Net zo makkelijk werd land weer weggeslagen door de dynamiek van het water. Daarop volgde weer afzettingen van zand en klei. Waar bewoners zich eerst terug trokken op hoger gelegen ‘stellen’ begonnen rond de middeleeuwen bewoners de hoger gelegen oude zandgebieden te ontginnen. Door zand weg te graven en zandwallen op te werpen onstond een structuur van door walletjes omgeven akkertjes. De lager gelegen met kreken doorsneden gebieden tussen de jonge duinen en de kopjesduinen werden vanaf de 14de eeuw ontgonnen tot de weidse strandpolders. In overwegend oost-westrichting tussen Ouddorp en de Kop ontwikkelden landpaden zich tot bebouwingslinten met kleinschalige huisjes of ‘spulletjes’ van landarbeiders en ambachtslieden tot de grotere boerderijplaatsen of ‘steeën’ langs de linten en binnenduinrand. In de strandpolders bleef de bebouwing schaars. De boerderijplaatsen waren stevig ingeplant om zich tegen de wind te beschermen. Vanaf de 19de eeuw komt de badplaatscultuur op. Eerst als nevenactiviteit maar vanaf de jaren 70 beginnen de campings en huisjesparken langs de duinranden en langs de West- en Middelduinen te groeien.
• Beplanting rondom de bebouwing werd ingezet voor functioneel nut en verfraaiing.
Van oudsher voegt bebouwing zich naar het landschap.
• De kopjesduinen kennen een bijzonder rijke kruidenvegetatie met vochtigere dalen en drogere hoogtes. Langs de randen op de overgangen naar de zandwallen en de polders werden groene randen als hagen aangeplant tegen de wind en om verstuiving tegen te gaan.
2. Het beeld van het landschap 14
• Dat betekent dat de bouwmaterialen overwegend uit het gebied kwamen.
• De jonge duinen zijn aan de luwe landzijde begroeid met brem, duindoorn en braam. Aan de zeezijde langs het strand zijn de duinen begroeid met helmgras
• Bebouwing en erf een beschutting moesten bieden tegen de elementen.
Gerief- en brandhout zoals elzenmeten in het zandwallengebied heeft van oudsher vaak een meerstammig en grillig karakter De glooiende oude- of kopjeduinenmet drinkpoelen zijn vaak omzoomdmet bosachtige bebouwingslinten langsde contrastranden Zandwallen met losse gemengde beplanting rondom kleine akkers vormen groene ‘kamers’ In de kopjesduinen bevindenzich bijzondere historische sporen van kerkepadenbijvoorbeeldenbunkers
Contrastlijn tussen de strandpolders en de duinen Uitzicht vanaf de Groenedijk tussen de bossige jonge duinrand en de open strandpolders De open strandpolders Binnenduinrand met begroeing als duindoorn, brem en braam Het strand achter de duinen
oude binnenduinen Vorming jonge duinen vorming zandwallen, hayen- en vormingelzenmetenzandwallen,hayen-enelzenmeten oude binnenduinen
De landschappen van de Kop zeekleigronden(kalkrijkepoldervaaggronden) zandgronden(vlakvaaggronden) zeekleigrondenzeekleigrond(Knippigepoldervaaggronden)(kalkarmepoldervaag) 17 1011-10.000mg/l chloridezomer 601-1000mg/lchloridezomer 301-600mg/lchloridezomer LEGENDA zoute kwel 19 schurvelinginventarisatieschurvelingenlandschapgemeentezandwalelzenmeetdorpsgebiedgrenskroonjuweel(Provincie)schurvelingenlandschap(gebiedsproProvincie)zandwallenbestemmingsplanopgenomenLEGENDA hetkantwerk:Schurvelingen,zandwallenenelzenmeten 21 NieuwlandofStrandpolders-Oudlandofmiddellandpolders OudlandNieuwlandofstrandpoldersofMiddellandgorzenaanwaspoldershistorischeloopWestNieuwlandpolder15eeeuwNieuwenoord14eeeuw OudeNieuwlandsepolder14eeeuw Springer19eeeuw OudeOostdijksepolder OudeLandvanDiepenhorst(PolderOudeland)11eeuw Oudelandsepolder plasOudeWesterpolderpold Preekhil dijkenkrekenenbeken LEGENDA 25 contrastlijnencontrastlijnvista:sterkelandschapservaringduinrandenopenpoldercontrastlijnduinrandenopenzeecontrastlijnduinrand-bebouwingslintopbasisvancultuurhistorischeatlasProvincieZuid-HollandLEGENDA 27 tot19451945-19761976-19911991-=20052005-heden LEGENDA 29 18 GoereeBasisingrediënten BodemWater kopjesduinenZandwallenlandschapPoldersJongeenoudeduinen/ Basislagen Landschappen NederzettingenLintenDorpskernenBuurtschapjesBoerderijplaatsen
Overgang kopjesduinen naar zandwallen Overgang strandpolder naar kopjesduinen Overgang strandwal naar strandpolders 19
voorbeenldenInspirerende4.
Inspiratieprojecten Toeristische accomodaties De Toeristisch-Recreatieve Visie Goeree-Overflakkee geeft aan dat de “natuurkracht” van de omgeving nog onvoldoende wordt benut door de recreatieve sector. Nu u het karakter van de landschappen van de Kop heeft verkend in het vorige hoofdstuk begint een zoektocht naar een ruimtelijk ontwerp dat zich voegt naar de omgeving en de schoonheid van het landschap optimaal benut. Hier volgen enkele voorbeelden van ontwerpen waarin terrein en bebouwing het karakter van de omgeving versterken en zelf verfraaien. En kunt u de aantrekkingskracht van uw terrein en accomodaties verhogen.
Voor meer informatie over de
Toeristisch-Recreatieve Visie Goeree-Overflakkee downlaad hier het hele rapport
tijddedoorAccomodaties De relatie met het landschap is in de loop der jaren verdwenenInspiratie uit het verleden Kwaliteiten van de steetjes en spulletjes: • introvert ‘gezicht’ naar het lint • o mlijst met ‘zacht’ groen • afwisselende kloeke vormen en maat bebouwing • orientatie op het erf • s treekeigen en ingetogen materialen • Verharding en ontsluiting is streekeigen • Bebouwing ligt losjes verstrooid in het landschap • Do or lage dichtheid is er veel ‘lucht’ tussen de bebouwing • Vorm van bebouwing voegt zich naar het landschap Kwaliteiten van de oude campingsen huisjesparken: • Er zijn zichtlijnen vanaf de openbare weg over het terrein 22
en het heden Kenmerken huidige huisjesparken en •campingsTerreinen zijn vaak visueelafgesloten van het landschap • Het karakter van het omringende landschap wordt niet doorgezet ophet terrein • Zo wel beplantings als accomodatieszijn in een repetitief grid geplaatstmet weinig ‘lucht’ • Terreinen hebben een open karakteren onderbreken het landschap niet • Verharding domineert het beeld • Accomodaties liggen in een strak en repetitiefgrid op het terrein meteen hoge dichtheid • Logistiek en functionele optimalisatiebepalen de inrichting i.p.v. hetomringende landschap 23
24
Regels voor een goede landschappelijke inpassing
ensemble
Dwingende repetitie in layout,verkaveling, bebouwingsvormen en beplantingen op het terreinworden vermeden
Maak entrées met een passend‘gezicht’ naar lint/landschap
Maak zachte vloeiende en passende overgangen naarhet omringend landschap Bebouwing en nieuwe beplantingenhebben een streekeigen karakter en voegen zich naar het landschap
Gesloten eiland omzoomd met strakke beplanting en eeneigen (functionele) binnenwereld wordt vermeden Entreegebieden hebben een hart (erf) en de bebouwing vormt samen met de zachte beplanting een passend
Old Carversville Road, Pennsylvania USA - PASTELLA | BURNS architecten Het erf is omlijst met gemengde beplanting met een informeel karakter Vanaf het openbare gebied is het erf en entréegebied (deels) zichtbaar De bebouwing vormt een ensemble en heeft streekeigen kenmerken Het omringende landschap en het terrein/erf vloeien in elkaar over 25
Voordat u kiest voor het typebouwwerken denkt u eerst na over de verbinding met het landschap en de ‘sfeer’ die u open om uw terrein wilt creeeren
Passende streekgebonden gebouwen rond een groen erf zorgen voor een sfeervolle en aantrekkelijkeverblijfsplek die zich mooi voegt naar de omgeving
inspiratieStreekeigen Achter de Westduinen, Ouddorp
Kijk naar elementen op en om uwterrein als beplanting, zandwallenen Hoezichtlijnen.kuntudeze kracht van het landschap inzetten om deaantrekkingskracht van uw accommodaties te verhogen? Verbinding met het omringende landschap via kunst Zandwallen en drinkputten krijgen nieuwezeggenskracht Bebouwing kan juist opgaan in het land-schap waardoor karakteristieke beplantingen zandwallen zichtbaar worden 27
inspiratieStreekeigen In de bebouwingslinten en de polders kiezen we als ‘gezicht’van terreinen voor de streekeigen erfopbouw van de steetjes enModernespulletjes.interpretaties hiervan zijnvan harte welkom!Zacht groen erf als hart van het terreinverharding is beperkt Er is een evenwichtige diversiteit aan vormen en maten van bebouwing Groene omlijsting is divers aan soorten enmaten en is afwisselend open en gesloten Kloeke vormen en robuuste streekeigen materialen gaan mooi samen 28
Bij keuze voor ‘klassieke’ schuurvormen kan echter ook geexperimenteerd wordenmet bijzondere of eigentijdse materialen als staal en glas. Nieuwe en oude bebouwing vormen een uitnodigend erf dat doorzichten biedt naar het achterliggende Ensembleslandschap van gebouwen maken mooie overgangen naar het open landschap Bijzondere bouwvormen met passende materialen 29
inspiratieAvontuurlijke
In een omgeving met veel ‘ruimte en lucht’ is het mogelijk een avontuurlijke vorm als ‘landmark’ toe te passen. Bijvoorbeeld op de rand vande duinen en de open strandpolders De materialisering vraagt dan echter om meer terughoudendheid. Natuurlijke materialen zijn dan het meest passend.
De vorm is avontuurlijk en gewaagd. maar het materiaal is terughoudend en streekeigen.Dekleinere volumes kunnen zich voegen naar de schaal van een bebouwingslint De grotere maat en openheid kan gericht zijn naar de polder of de duinrand
MICHIGAN LAKE HOUSE, UNITED STATES - DESAI CHIA & ENVIRONMENT ARCHITECTS
Waiting for the River, Duitsland - Observatorium Bridgehouse Ontario USA, Llama Urban design Bijzondere ensembles achter op een erf met uitzicht op duinen of polders Geplaatst op kleine akkertjes over of tussen zandwallen blijft openheid behouden Achter op een erf met uitzicht op duinen of Bijzonder landmark om het landschap te Zwevenmarkerenoverde zandwallen of duinen
inspiratieAvontuurlijke Heel avontuurlijke objecten zijn als‘special’ of landmark mogelijk als er: • Voldoende ruimte beschikbaar is • Als het landschappelijk goed isingepast • Als er sprake is van hoogwaardigearchitectuur, vormgeving en materialisering Duinhotel Tien Torens, Zoutelande Architect Timko Lokerse
La Ferme Aventure, La Bois,,Chapelle-aux-France Duinhotel Breezand, Vrouwenpolder, RoosRos Architecten Diversiteit aan vormen op overgangen van landschappen Passend langs de binnenduinrandTussen zandwallen of elzenmeten Overgang van gebouw naar landschap
Eigenzinnige achitectuur is mogelijk als deze opgaan in het landschap
inspiratieNatuurlijke
ARCHITECT:
Hostel Wadi, Hoge Rielen België Studio Associato Bernardo Secchi Paola Viganò
In bijzonder waardevolle landschappenals het zandwallen en duinlandschap ishet raadzaam terughoudend te zijn. Door bouwwerken op te laten gaan inhet landschap kan echter een ‘statement’worden gemaakt terwijl het groene karakter en zichtijnen in tact blijven
Edgeland House, Texas USA
Architect: Studio Bercy Chen Villa Vals, Zwitserland Architect: SeARCH Edgeland House, Texas USA Architect: Studio Bercy Chen Muziekstudio Hans Liberg, Hilversum Architect Piet Hein
Eek Natuur ‘bunker’ in de duinen Rustieke materialen die opgaan in omgeving ‘Pods’ die zich voegen naar het landschap 35
“In het Essenbos word je ondergedompeld in de natuur. De structuur van elzenmeten geeft een gevoel van intimiteit en privacy“ Grillig hakhout geeft karakter Privacy en intimiteitinspiratieNatuurlijke Geen strakke hagen Natuurcamping Het Essenbos, Ouddorp
Beschutting en uitzicht op het omringende landschap Eigenzinnig kamperen in de natuurBomen maken vloeiende ruimte NatuurlijkeNatuurinclusiefglamping
• Denk niet in eenheden maar ontwerp ensembles Initiatiefnemers stellen vaak hoeveelheden van verblijfsunits centraal bij herinrichtings- en uitbreidingsplannen. Dwingende repetitie van eenheden zonder relatie met de omgeving is vaak het gevolg. Met meer samenhang tussen bebouwing onderling en de omringende omgeving kan ruimtelijke kwaliteit worden gemaakt.
• Ontwerp de omgeving van het terrein mee Het ontwerp van een terrein beperkt zich niet tot de ruimte tussen de ‘vier hagen’. Het gezicht en de oriëntatie van het terreinontwerp naar de buitenwereld toe heeft veel invloed op de ruimtelijke kwaliteit van de omgeving.
Juiste type op de juiste plek De voorgaande inspiratievoorbeelden maken duidelijk dat de context en het landschapstype waarin terreinen voor verblijfsrecreatie zich bevinden de inrichting en architectuur bepaalt. In de kansenkaart op de pagina hiernaast is te zien welk type bebouwing in welk landschap voorstelbaar is. Omdat het gebied zo afwisselend is gaat het vaak om bijzondere overgangen tussen verschillende landschappen.
Kansenkaart verblijfsrecreatie
Laat u imspireren!Maar ga niet klakkeloos kopieren.... 38
Overgangbinnenduinrand-strandpoldersStrandpoldersOvergangstrandpolders-kopjesduinenOvergangkopjesduinen-zandwallen 39
overgangen3op5.Voorbeeldontwerpen B. bebouwingslint tussen kopjesduinen & zandwallen A. bebouwingslint tussen kopjesduinen & strandpolders C. overgang binnenduinrand & strandpolders
Planlandschap.Alaatuitgebreid zien welke aspecten van het landschap u kunt inzetten ter inspiratie van een transformatie. Plan B en C geven mogelijke ontwerprichtingen aan.
Kijk in H.2 welke stappenu onderneemt van idee tot passend ruimtelijk ontwerp
Op 3 bijzondere overgangen van het landschap worden voorbeelden getoond hoe de terreinen met verblijfsaccomodaties gebruik kunnen maken van het onbenutte kapitaal van het
Kopjesduinen/Linten/StrandpoldersA.
Tussen de kopjesduinen van de Westduinen en de strandpolders wordt de overgang gevormd door een bebouwingslint. Dit lint is een historische structuur met afwisselend open en besloten karakter. In welk landschap bevindt uwterrein zich? Aan de hand van sporen, oudefoto’s, kaarten en verhalen uit het verleden vormt u zich een beeld van de omgeving. openheid groene tunnelbeslotenheid
Ontwerpen aan het bebouwingslint tussen de kopjesduinen & strandpolders
Kopjesduinen
bebouwingslint vormt een contrastlijn tussen de kopjesduinen en de strandpoldersBebouwingslint met spulltejes ensteetjes in het groen
Het
Verhaal van de ‘Hobbelweide’
Samen met de Middelduinen en de Oostduinen vormen de Westduinen een bijzonder gebied van ‘oude duinen’. Het gebied de Westduinen op Goeree bestaat overwegend uit kopjesduinen. Dit is een duinlandschap vol met kleine duintjes – de kopjes – en ondiepe dalletjes. De hoogteverschillen zijn klein, hooguit een paar meter. Vandaar de naam ‘hobbelweide’. Je kan het hele terrein prima overzien. Het ziet er vriendelijk uit, zonder steile hellingen, dichte struwelen of grote moerassen. Een arcadisch landschap, met een schone horizon in alle windrichtingen, alleen onderbroken door de stompe toren van Goedereede.
WestduinenduinenOude de de ‘dunen’ werd vroeger een beetje neergekeken
arme boeren achter
Door invloed van wind en de eeuwenlange beweiding is het relief zachter geworden
In de Westduinen bevinden zich twee in WO2 gebouwde bunkers, onderdeel van de Atlantik Wall. In deze bunkers leven nu vleermuizen
Op
Sporen van het verleden 20201900 Veel sloten, greppels enkreekrestanten in de polders verdwenen. “In de Westduinen lijkt de tijd stil te staan. Het landschap eromheen is sterk veranderd” Deels zijn kreekstructuren weer hersteld Kijk of er nog historischekenmerken of structuren aanwezig zijn en/of deze terug zijn te brengen.
Beeld van het landschap landschaphetvanKernkwaliteiten Kopjesduinen strandpolders zandwallen zachte meanderende groene grens naar fijnmazig zandwallen gebied strakkere begrenzing met open doorzichten naar weidse strandpolders directe doorzichten Contrastrijke doorzichten Corneliahoeve Groene omkadering Uitzicht vanaf de Klepperweg historischedorpslintOudelandseweg historischedorpslintKlepperweg historischedorpslintenKlarebeekweg
Sporen van het verleden Breng aan de hand van het gebiedsprofiel de kwaliteiten inbeeld Klepperweg vloeiende landschappelijke overgang en samenhang Intieme zachte overgang naar het erf van de stee Contrastrijke open overgang naar de strandpolders Groene zachte gelaagde omkadering naar zandwallenlandschap Westduinweg als grens tussen landschappen Introverte bebouwing Introverte bebouwing
• OpgaandeBeplantinghoutige beplanting is er nauwelijks. Deze bevindt zich aan de randen bij de bebouwingslinten Waar bossages en houtsingels de bewoners tegen de harde wind beschermden. Wel is er bijzondere kruidenvegetatie te vinden.
De constrastrand bevindt zich tussen de kopjesduinen en de strandpolders. Het bebouwingslint bestaat uit dichtbeplante erven die gericht zijn naar de weg en de kopjesduinen. De polderkant is de ‘achterzijde’. Tractorpaden en dammen over de greppels en sloten geven toegang tot de akkers.
Bebouwing zoals schuren, loodsen en woningen gegroepeerd rond een erf. Strandpolders
Bouwstenen overgang Kopjesduinen / Strandpolders
Kopjesduinen
Door weer, wind en beweiding hebben de oude binnenduinen of kopjeduinen hun zachtglooiende vorm gekregen. Het is een open landschap met alleen dichte beplanting en bebouwing langs de randen.
gemengde singelbeplanting rondom het erf met een divers, informeel en ‘zacht ’ karakter. Kleine geriefbosjes bevinden zich soms op enige afstand van het beplante erf.
zich alleen langs de randen en overgangen naar de strandpolders en het zandwallenlandschap. Er bevinden zich wel enkele WO 2 bunkers en militaire zendmasten in het gebied.
• OpgaandeBeplantinghoutige
•BebouwingBebouwing en boerderijplaatsen
• Water In enkele laagten verzamelt zich van nature water en/of werden deze aangelegd als drinkpoelen voor het vee. In de winter verzamelen zich vogels zoals ganzen rond deze poelen.
Contr astrand/bebouwingslint
• BebouwingBebouwingbevindt
• Bebouwing bevindt zich in deze groene kamers 48
Strakke open polderverkaveling doorsneden met kronkelende •kreekrestanten.Beplantingbevindt zich langs de de randen, erven als grote groene kamers en langs de kreken
Boerderijplaatsen als groene kamersContrastlijn Bebouwingslint/ Kopjesduinen strandpolders Via het boerderijenfonds iskennis over historischeboerderijen en erven te vinden. Zie voor bouwstenen eninspiratie bij linten hetrapport linten in de leegte 49
> Gevoel van een buurtschapje > Intiem landelijk karakter met afwisselend open en beslotenheid > De weg als ‘shared space’ en verblijfruimte Beeld van de bebouwingslintcontrastlijn/ De kernkwaliteiten zijn nog (latent) aanwezig in het gebied: * Zacht groen lint met introverte ‘boerensteeën’ als ‘coulisse’ tussen de Westduinen en de strandpolders * Van intiem dorpslint naar afwisselend open en beslotenheid van duinrandlint met doorzichten naar strandpolder en Westduinen * Restanten zandwallen en houtopstanden (o.a. elzenmeten) * Weg als ‘shared space’ Zachte overgangen naar de polderlandschaphetvanKernkwaliteiten 50
> Extraverte boerenstee wordt ingekaderd door half open/besloten groene duinrand maar het contrast en de zichtlijn kan worden verhoogd door sterkere groene omlijsting> Groene tunnel langs Westduinen werkt goed samen met de introverte stee > Groen verzacht de grens van de Westduinen en richt de blik naar de Westduinen> Samenhang tussen groen aan weerszijden van de Westduinen kan beleving en samenhang >vergrotenMeergroene streekeigen beplanting rond het erf kan helpen de kwaliteit van het erf en het entreegebied te vergroten > Buurtschapje in zachte groene duinrandlint gezien vanuit de West Nieuwlandsepolder 51
Beeld spulletjes’
De kernkwaliteiten zijn nog (latent) aanwezig in het gebied: * Introverte steetjes met half verholen ‘gevelgezicht’ naar buiten * Intieme entrees tot erven * Restanten zandwallen en houtopstanden (o.a. elzenmeten) zijn in te zetten voor groene omlijsting * Er is afwisseling tussen open en beslotenheid naar de weg en de Westduinen toe > Erfbeplanting als transparante scherm met dieptewerking Stee met eerlijk en gevarieerd materiaalgebruik en organisch gegroeid erf en bebouwingZandwallen maken een zachte overgang tussen openbaar en prive gebiedlandschaphetvanKernkwaliteiten 52
van de ‘steetjes en
> Introverte boerenstee in ‘t groen aan besloten duinrand met intieme entree > Groene tunnel tussen duinen en lintbebouwing zorgt voor afwisselend beeld> Introverte boerenstee in ‘t groen aan open duinrand Blik naar buiten Blik naar binnen Zachte entree met weg als onderdeel van het erf Gelaagde erfopbouw 53
* Zachte groene duinrandlint met introverte ‘boerensteetjes’ buurtschapje als ‘coulisse’ tussen de Westduinen en de strandpolders
Bouwstenen van het landschapslint
* Weg als ‘shared space’ i.p.v. harde scheiding
Vermijd strakke en repetitieve terreinafbakening en abrupte overgangen Zacht meanderende en gelaagde groene omlijsting
landschaphetvanKernkwaliteiten
Corneliahoeve
Duinrandlint als groene ‘coulisse’ tussen Westduinen en de strandpolders
Afwisselend open en besloten
Wetering als groene kreek Zachte overgangen
* Van intiem dorpslint naar afwisselend open en beslotenheid van duinrandlint met doorzichten naar strandpolder en Westduinen
54
* Streekeigen (restanten van) zandwallen en houtopstanden (o.a. elzenmeten) integreren in het plan
Zacht gelaagde meanderende overgang naar de strandpolder afwisselende groene tunnels of doorzichten Geen relatie tussen de stee en de Westduinen Geen relatie met de strandpolder 55
> Middels versterken van het groen rond erven en duinrand wordt de samenhang van het lint en ‘buurtschapje’ versterkt en onstaan zachtere overgangen naar omringende landschappen > Schaal lint: Typerende afwisselende groene kamers met introverte en extraverte boerderijplaatsen. T.h.v. Zuidhoek en Corneliahoeve is teveel openheid en ontbreekt het karakter van het landschap CorneliahoeveTransformatievoorbeeld
Onderzoek hoe uw terrein in het omringende landschap ligt.Hoe kan uw terrein bijdragen aan karakter van het landschap? 56
Ontwerpen in het landschap
en streekeigen
Kijk hoe uw terrein zich presenteert naar hetomringende gebied? Intieme entrees en groene omkadering geven
>Het krijgt middels twee entrees groene omlijsting een meer kleinschaligere uistraling naar het lint. het
erf
terrein meer ‘gezicht’. Maak ook deovergangenzachtenaarachterkant 57
voorbeeldTransformatie 58
Juiste type op juiste plek Naast de relatie met de omgeving is de keuze van type bebouwing en accomodaties bepalend voor de ruimtelijke kwaliteit. In hoofdstuk 4 staan de inspiratievoorbeelden waaruit kan worden geput voor de invulling van het terrein. Daarbij is het type landschap en samenhang met de omgeving en de bouwwerken onderling van belang. Bij het ontwerp moet worden gekeken welk type bebouwing passend is bij het karakter van het landschap.
Inpassing bebouwing
Zoek naar passende typen bebouwing vooruw terrein. Kijk naar voorbeelden in deomgeving of naar de inspiratievoorbeeldenin hoofdstuk 4. Probeer verschillende typen bebouwing uit om te ontdekken watpassend is.
59 Mogelijke bebouwingstypen en bebouwingsensembles
Denkrichtingen
voorbeeldTransformatie
Binnen de mogelijkheden en beperkingen is het mogelijk ruimtelijke kwaliteit te behouden en/of te versterken. De 4 denkrichtingen geven de mogelijkheden aan.
1) Relatie / Integratie met het omringende landschap vanuit het eigen terrein verstreken - Streekeigen ‘gezicht’ van het terrein - Entreegebied - Groene omlijsting - zichtlijnen 2) Relatie met het omringende landschap in samenhang met omgeving versterken - Ingrepen in de omgeving beplanting en water - Fysieke relatie zoals aanpak van formele toegangspaden en wegen en informele laarzen- en kerkenpaden 3) Integratie op het terrein met de omgeving - Karakter van bebouwing, vorm, materialisering en typologie - Karakter van het terrein w.b. geografie, water en beplanting en materialisering ‘4’) Natuurinclusief bouwen en inrichten - Inheemse beplanting van lokale zadenbanken - Habitat en foerageergebied voor cultuurvolgende flora en fauna
voor transformatie 60 Uitgangssituatie
Kwaliteit wordt bereikt door de groene omlijsting, overgangen naar het landschap en de entrees aan te pakken.
Kwaliteit wordt verhoogd door het terrein en de omgeving natuurinclusief in te richten met takkenrilen, natuurvriendelijke bebouwing en waterpartijen
Ambitienivo 3:
Kwaliteit wordt verhoogd door ook op het terrein zelf de relatie met het landschap te versterken
Ambitienivo 1 & 2:
Ambitienivo 4:
Kopjesduinen/Linten/ZandwallenB. Introverte bebouwing in een groene boskransWatzijn de kenmerken en bouwstenen van het landschap? De openheid van de Westduinencontrasteert met de bossige rand waarin bebouwing verscholen ligt.
Kopjesduinen Lage bebouwing trekt zich terug in het groen
Ontwerpen op de overgang tussen de kopjes en het zandwallengebied Op de overgang van de kopjesduinen van de Westduinen en de het zandwallengebied bevinden zich veel campings en huisjesparken. Het is een bijzonder gebied met een natuurlijk en bossig karakter.
Hoe heeft het gebied zich ontwikkeld? Historische kaarten laten een dynamisch overgangsgebied zien tussenoude duinen en Het Oude Land waarin zand en bos strijden om ruimte
De grens tussen de Westduinen en het zandwallen gebied is grillig en diffuus De grens tussen de Westduinen en de strandpolders iseenduidig
Ontwerpen in het landschap
66 Onderzoek hoe de karakteristieke kenmerken van de omgeving te versterken zijn in het landschap
voorbeeldTransformatie
67 Meer dynamiek tussen de duinen en bosrand Verbeteren ruimtelijke kwaliteitvan het ‘boskruispunt’ naar de Westduinen
Zoek naar passende typenbebouwing voor uw terrein. Kijk naar voorbeelden in de omgeving of naar de inspiratievoorbeelden inhoofdstuk 4. Probeer verschillende typen bebouwing uit om teontdekken wat passend is. Inpassing bebouwing 68 Rand langs de Westduinen van terrein ‘verduinen’ Aan het kruispunt het karakter van een agrarisch ‘bos-rand-goed’ versterken
69 boshotels met natuurlijk of agrarisch karakter in de ‘bos-rand-goederen’ zoneIngegraven duinpods tegen de rand van de Westduinen aan Erf met agrarisch ‘gezicht’ naar het lint
Binnenduinrand/StrandpoldersC. Beslotenheid en intimiteit door het reliëf van de strandwalOpen zichten over polder metaf en toe verdichting door bebouwing en beplanting Informele bebouwing en erven
Ontwerpen op de overgang tussen de binnenduinrand en de strandpolders zandwallengebied
Weidse zichten over de vlakke en open strandpolders
De strandpolders contrasteren met hun vlakke en open karakter mooi met de golvende binnenduinrand met natuurlijke en ruige beplanting. In de strandpolders zijn de schaarse erven stevig omzoomd met geboomte tegen de wind. In de binnenduinrand bevindt zich her en der kleinschalige bebouwing die opgaan in het duinlandschap en de beplanting.
Zachte groene rand Wat zijn de kenmerken en bouwstenen van het landschap? Op de overgang van strandpolder ende binnenduinrand zijn er bijzondere contrasten te ervaren. Er is een afwisseling van open en beslotenheid.En van vlak naar veel reliëf.
72
Bouwstenen van het landschap
73 Hoe heeft het gebied zich ontwikkeld? Historische kaarten laten zien dat het terrein zich bevindt op de overgangtussen duinen en polders. Pas in de19de eeuw werd de polder aan hetzand onttrokken. Bebouwing op de rand vanpolder en duinen. Het erf contrasteert door de inrichting met zowel de duinrand als de polder Zicht op de duinen
voorbeeldTransformatie Ontwerpen in het landschap 74 Onderzoek hoe de historische en karakteristieke kenmerken van de omgeving te versterken zijn in het landschapIn plaats van een harde overgangwordt de grens tussen duinen en polder zachter gemaakt Het zand van de duinen ‘overstuift’ de polder Verbinding wandelpadenmetcreert‘ommetjes’
Twee groene zandwallen zorgen een zachte overgang van duin naar polderBeplanting refereert aan duinen metroosachtigen, duindoorn etc.Het erf en ook de entree van het erf wordt opgenomen in de duinwallen waardoor het erfonderdeel wordt van het landschap
75
Inpassing bebouwing 76 Schuur
Diverse ingegraven hutten of ‘pods’gaan op in het landschap
Zoek naar passende typenbebouwing voor uw terrein. Kijk naar voorbeelden in de omgeving of naar de inspiratievoorbeelden inhoofdstuk 4. Probeer verschillende typen bebouwing uit om teontdekken wat passend is. als
groepsaccomodatiebijvoorbeeldoftheetuinversterkthetkaraktervanduinboerderijencreerteen‘gezicht’naardeweg
77 Dorp, Stad en Land is een onafhankelijke kennispartner op het gebied van landschap, stedenbouw, architectuur en cultureel erfgoed. Met een integrale benadering vanuit deze expertises adviseert de Vereniging sinds 1929 haar leden over optimale omgevingskwaliteit. Ruim 59 gemeenten uit 5 provincies zijn lid. U kunt Dorp, Stad en Land bereiken op 010 – 280 94 45 en via info@dorpstadenland.nl StationspleinKantoor: 45 | hoofdingang A 3e etage | unit A3.207 Postbus 29129 | 3001 GC Rotterdam www.dorpstadenland.nl