K
_.~
ızıyla kızanıyla, havasıy
la · suyuyla, koyunuyla yünüyle, çiçeğiyle dalıyla bütün bir Anadolu'yu dile getiren Türk halılan; asırlardan beri ilme ilme, renk renk, desen desen dokunmuş. Türk insanının alın terini, el emeğini, göz nurunu, hayal gücünü, sözün özü bütün hayatım bu haWardan adım adım izlemek mümkündür. Haydi gelin, sizinle, Türk halı dünyasının mazisinden günümüze doğru bir gezjye çıkıp, elden ele, dilden dile dolaşan bu haWann macerasını okuyalım. Tarihin en sisli devirlerinden , ta Orta Asya'daki göçebelik günlerinden beri, halıcılık Türkler'in hayatında büyük yer tutuyor. Dolayısıyla , Türk sanat tarihinde halıcılığın özel bir yeri var. Tanınmış bütün kültür araştırma cılan, halımn step yaşayışımn şartlann dan doğan b;~ iuün olduğunda birleşir ler. Halı dokuyan ilk ustalann atlı bozkır kültürüne mensup göçebeler olduğu, artık kesin bir tarihi gerçek olarak ortaya çıktı . Bozkır kuşağımn en tipik ve en eski göçebe topluluklan, İç Asya'da yaşayan Türk boylan olduğundan , halı ustalanmda atalanrmz arasında aramak gerekiyor. Çünkü, İç Asya'da koyun besleyen tek göçebe millet Türkler. Peki ama, bu sanat nasıl ortaya çıkmış? Onun da ilgi çekici pir hikayesi var: Araştırmalara göre, Iç Asya'da yaşayan Türkler, koyunlann tüyünden elde ettikleri yün iplilderi, uçlan dışan doğru sarkacak şekilde düğümleyip hayvan postlanm taklit ederlerdi. Zamanla, dışanya sarkan yün iplikleri fazla u~ bulup kesmeye karar verdiler. Işte size üzeri kadife gibi havlı eşsiz bir yaygı, yani halı... Asırlar geçtikçe nereden nereye gelindiğini anlamak için, bir halı mağazasımn vitrinine bakmak kafi değil mi? Bilinen en eski Türk halısı ise, Altay Dağlan etelderindeki Pazınk bölgesinde, Sovyet arkeoloğ Rudenko tarafın dan yapılan bir kazıda, 1947-49 yıllan arasında ortaya çıkanlrmş . Burası , Orta Asya Türklerinin "kurgan" adım verdilderi bir mezar. Mezarda halının ne işi var demeyin. Bütün eski kavimler gibi Türklerde ölülerini çeşitli eşyalarla birliJcte gömüyorlardı. Işte Rudenko, böyle bir kurgam kazdığında , gözlerine inanamamıştı . Çünkü kurgamn içindeki mezar ~ı da dahil her şey sapasağlamdı. Unlü arkeolog, bunun sebebini anlamakta gecikmedi: Kurgan yapıldıktan bir süre sonra yağmur sılliınyla dolan mezar odasının içi tamarniyle donmuş ve ölü ile birlikte gömülen bütün eşya, yaklaşık ikibin beşyüz yıl, çürümeden günümüze kadar ulaşabilmişti.
Halı
Iplikleri özel kazanlarda boyanır (yanda) ve geleneksel bir halı tezgahı (Ustte) Thread being dyed in special cauldrons (side) anda traditionalloom (above) .
Altayiann etelderindeki Beşinci Kurgam'nda, mumyalanmış cesedin yamnda bulunan halı, yünden ve kareye yakın biçimde. İnce ve şık Türk ilmeleriyle hemen dikkati çeken bu bilinen en eski Türk halısı, halen Leningrad Hermitage Müzesi'nin vitrinlerini süslüyor. Bütün ilim adamlan, bu halının büyük bir ustalığın eseri olduğunda birleşiyorlar. Sebebi gayet açık: Dokumanın her santimetrekaresinde otuıaltı , bir metrekaresinde ise üçyüz altmış bin ilme var. Paımk
MAGAZiN 10/88 19