serchawe13

Page 48

‫لةماوةى دةسةلاَ تي محةمةد رةزاشاى ثةهلةوي‬ ‫‪ ،1978 – 1941‬ثياوة ئاينيةكان لة ‪ 1953‬دا يةكةم‬ ‫تاقيكردنةوةى طرنطي سياسي خؤيان ئةنجام دا‪،‬‬ ‫لةكاتيكدا بةشي زؤرى ثياوة ئاينيةكان حةزيان لة‬ ‫خؤماليكردني نةوتي ئيَران و َ‬ ‫َ‬ ‫هةلويَستةكةى (محةمةد‬ ‫لاَ‬ ‫موسةدةق) دةكرد لةدذى بةريتانيا‪ ،‬بة م ترسيان‬ ‫لةكةوتنة ذيَردةستي دةسةلاَ تيَكي كؤمؤنيستي واى‬ ‫بطةريَنةوة بؤ ئةو نزيكايةتيةى‬ ‫ليَكردن جاريَكي تر‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫لةطةل شادا دروست بوبوو‪ .‬كتيَبةكةى (محةمةد‬ ‫(شؤرشة سثيةكةى ئيَران) ‪1967‬‬ ‫ثةهلةوي)‬ ‫ِ‬ ‫لةسةر بنةماى ( رؤح و ئاين ) سةرضاوةى طرتبوو‪.‬‬ ‫(‪ )75‬لةماوةى سالاَ ني ‪ 1960‬كاندا ئيسالم وةك‬ ‫دةوايةكي ليَهاتبوو بؤ سةركردةكاني رؤذهةلاَ تي‬ ‫هةرةشانةى رابوني‬ ‫ناوةراست لةدذى ئةو‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫لاَ‬ ‫كؤمؤنيزم لة ناوضةكةدا دروستي كردبوو‪ .‬بة م‬ ‫ئةم دةواية ( دةواى ئيسالم ) دةبواية لةاليةن شاوة‬ ‫نةخشة بكيَشراية نةك ئايةتولاَ كان‪ .‬شا سيستةمي‬ ‫َ‬ ‫كؤنترؤل كردبوو‪ ،‬ئايةتولاَ كانيش‬ ‫ثةروةردةيى‬ ‫َ‬ ‫مزطةوتةكانيان كؤنترؤلكردبوو‪ ،‬البردني رؤذميَرى‬ ‫ئيسالمي و جيَطرتنةوةى بة رؤذميَري (شانيشيني‬ ‫نوي‪ ،‬وةك‬ ‫َراني ئاهةنطي نةتةوةيى َ‬ ‫) و دواتريش طي ِ‬ ‫جةذني لةدايك بوني شا‪ ،‬هاوكات فةرامؤشكردني‬ ‫بؤنة ئاينيةكان‪ ،‬بةطشتى ئةمانة ضةند هةنطاويَكي‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كؤنترؤلكردني ئاين‪.‬‬ ‫روالةتي بوون بؤ‬ ‫لاَ‬ ‫تاسا نى ‪ 1960‬ةكان ثياوة ئاينيةكاني شيعة‬ ‫لةدةرةوةى سياسةت مابونةوة‪ ،‬تةنانةت ماوةيةك‬ ‫ثيَشتر و لة سالاَ ني ‪ 1940‬ةكاندا طةورة ئايةتولاَ‬ ‫(بوروجريدي ‪ ) Burjirdi‬داواى لة ثياوة ئاينةيةكان‬ ‫كردبوو بةشدارى سياسةت نةكةن (‪ .)76‬ئةمةيش‬ ‫بووة هاندةريَكي زياترى شا لة سةر ثرؤسةى بة‬ ‫مؤديَرنكردن‪ ،‬دواتريش ثياوة ئاينيةكان هةر لة‬ ‫سياسةتةوة طالن‪ .‬ثياوة ئاينيةكاني شيعة هةنطاو‬ ‫شؤرشة‬ ‫بةهةنطاو كةوتنة دروستكردني ضوارضيَوةى‬ ‫ِ‬ ‫ئيسالميةكةيان هةر لةسالاَ ني ‪1960‬ةكانةوة هةتا‬ ‫‪1970‬كان‪ ،‬ئةم ثياوة ئاينيانة نة ثاشايةتيان ئةويست‬ ‫و نة ديمؤكراسي‪ .‬ئايةتولاَ خومةيني بونياتة ئايني‬ ‫شؤرشةى طةلاَ َلة كرد‪ .‬ئةو‬ ‫و ئايدؤلؤجيةكةى ئةم‬ ‫ِ‬ ‫سةرلةنوي ليَكدانةوةى بؤ ئةو طؤشةطيرية ناسياسية‬ ‫َ‬ ‫باوةرى شيعةى دوانزة ئيمامي كرد‪ .‬لة‬ ‫نةريتيةى‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫مشتومرى ئةوةى دةكرد لة‬ ‫خومةيني‬ ‫‪1971‬‬ ‫سالى‬ ‫ِ‬ ‫ثيَناوي ئيسالمدا‪ ،‬ثيَويستة ثياوة ئاينيةكان دةسةلاَ ت‬ ‫بطرنة دةستةوة و وةك ثاسةواني دادوةرى َ‬ ‫رؤلى‬ ‫خؤيان ببينن (واليةتي فةقيه ) (‪ ،)77‬ضونكة ئةمة لة‬ ‫ضاوةروانكراوداية (مةهدي)‬ ‫بةرذةوةندي ئيمامي‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫هةتا ديَتةوةو فرياى موسولمانان دةكةويَت‪ .‬دواى‬ ‫‪46‬‬

‫داريَذرا‪،‬‬ ‫ئةوةى ثاشخانة ئايدؤلؤجيةكةى‬ ‫شؤرش ِ‬ ‫ِ‬ ‫ئيتر تةنها مةسةلةى كات مايةوة بؤ هةلومةرجةكاني‬ ‫شؤرش‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫باوةرى شيعةى‬ ‫َنةيى‬ ‫ي‬ ‫و‬ ‫كةم‬ ‫و‬ ‫ناوازةى‬ ‫بةهؤى‬ ‫ِ‬ ‫ئيَرانةوة‪َ .‬‬ ‫ثالةوانةكاني ثرؤسةى بةمؤديَرنكردني‬ ‫ئيَران هةستيان بةثيَداويستي بةنةتةوةيكردني‬ ‫باوةرى شيعة هاوكات‬ ‫ئيسالم نةكرد لة ئيَراندا‪ .‬بيرو‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫هةولي ثةهلةويةكان‬ ‫باوةريَكي ئيَرانيانةيشة‪.‬‬ ‫بير و‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫زياتر لة ثرؤسةى بةمؤديَرنكردني كؤمةلطادا‬ ‫بةرجةستة دةبوو‪ .‬ئةمةيش بةشيَوةيةكي (لةسةرةوة‬ ‫َ‬ ‫روالةتيانة دةكرا‪ ،‬وةك ئةوةى كة داوا‬ ‫بؤ خوار) و‬ ‫َ‬ ‫لةخةلك دةكرا جل و بةرطي ئةوروثيانة بثؤشن‪.‬‬ ‫بةم جؤرة سةركردة ئيَرانيةكان داداطا و سوثاو‬ ‫َ‬ ‫كؤنترؤلكرد‪ ،‬ثياوة ئاينيةكاني‬ ‫خويَندنطاكانيان‬ ‫بازار و شةقامةكان و مزطةوتةكانيان‬ ‫شيعةيش‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫كؤنترؤلكرد‪ .‬كاريطةرى و نفوزي ثياوة ئاينيةكان لة‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطادا فةرامؤشكرا بوو لة هةموو ئةو شويَنانةى‬ ‫سيستةمي ثةروةردةى عيلماني ئامادةطي هةبوو‪.‬‬ ‫دةسةلاَ تي ثاشايةتي نةيهيَشت روناكبيرانيَكي‬ ‫عيلماني نةتةوةيى دروست ببيَت ئةوانةى كة دةكرا‬ ‫ِريَطايةكي مامناوةندي دروستبكةن لة نيَوان ئيسالمية‬ ‫سياسيةكان و ثاشايةتيدا‪ .‬بة بةراورد بة جيهاني‬ ‫عةربة سونةكان و توركيا‪ ،‬ثياوة ئاينية ئيَرانيةكان‬ ‫زؤر كةم لة سياسةتةوة طالبوون‪ .‬ئارةزوبزواندني‬ ‫ثياوة ئاينيةكاني شيعة بؤ سياسةت بةهؤى‬ ‫بي‬ ‫ضاكسازية دروستكراوةكانةوة ضةند هةنطاويَكي َ‬ ‫حساب و َ‬ ‫هةلةشةى ثةهلةويةكان بوو‪ ،‬هةر ئةمةيش‬ ‫كؤتاي بةدةسةلاَ تةكةيان هيَنا و دواتريش دةرطاى‬ ‫سياسةتكردني بؤ هةموو شيعةكاني رؤذهةلاَ تي‬ ‫ناوةراست خستة سةر ثشت‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ئةنجامطيرى‬ ‫ديارة ضةند هؤكاريَكي جياواز هةبووة بؤ‬ ‫طةشةكردني ئيسالمي سياسي لة رؤذهةلاَ تي‬ ‫ناوةراستدا‪ ،‬تيَكشكاني ناسيؤناليزمي عيلماني و‬ ‫هاوكات تيَكشكاني سةركردة عيلمانيةكان تةنها‬ ‫دووان لة روخسارةكاني ئةم كيَشةمان نيشان ئةدات‬ ‫كة لةضةندين رةهةندةوة كاري ليَكراوة‪ .‬توركيا ‪ ،‬ئيَران‬ ‫و بةشيَكي طةورةى جيهاني عةرةبي بؤ ماوةيةكي‬ ‫زؤر ئةزموني تازةطةريةكي عيلمانيانةيان كردووة‬ ‫لة سةدةى بيستةمدا‪ .‬لة كاتيَكدا ناسيؤناليزمي‬ ‫عيلماني تارادةيةك لة توركيا و جيهاني عةرةبيدا‬ ‫سةركةوتوو بوو‪ ،‬بةلاَ م بة نةهامةتيةكي زؤرةوة لة‬ ‫ئيَران تيَكشكا‪ .‬سةركردةكاني رؤذهةلاَ تي ناوةراست‬


Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.