بة طشتى ،لة اليةكى ترةوة .ئةم دذايةتية ضةند طرنطة و ناوةستىَ ، بةلكو تةواو ضةند جددية تةنها لة ئاستى تيوريدا َ دةوةستى لة نزيكبوونةوةيان لة لةسةر ئةكتةرة سيسيةكان َ ديموكراسىَ . هةلبةتة جياوازيش هةية لة نيَوان ناسيوناليزم و َ َ َ بو حالةتيَكى تر و ذينطةيةكى حالةتيَك و ذينطةيةكى سياسى َ ناسيوناليزم جةختكردنةوةية سياسى تر .لة رووى تيورييةوة َ لةسةر كةمكردنةوةى جياوازيةكان لة نيَوان طروث و تاكةكانى يةكرةنطكردنى نةك هةر كولتورى َ كو َ بةلكو مةلطا بة ئاراستةى َ ِ ناسيوناليستى لوذى و سياسيش .بة مانايةكى تر طوتارى َ ئايديو َ َ كو َ زور بوى َ َنى وة َ دةكرى بةشةكانى َ تا َ مةلطا لةيةكتر دةضوي َ جار دذى طوتارى جياكارى لة ئاراستة و بةرذةوةندى تويَذ
يةكرةنطكردنى َ كومةلَطا نةك هةر طوتارى ِ يةكرةنطكردنة بى كيَشة نية ،بةلَكو ئةو طوتارى َ ِ ثى لة هةناسةيةكى فاشى هةلَ َ طرى دةتوانى َ َ سةريش لة حالَةتى بةرهةمهاتنى سيستةميَكى رةفتار فاشى يا تةواو فاشى بدات .لة راستيدا لة زوريك لة لي َ َ َكولَينةوةكان ئةوة جةختكراوةتةوة
َ ناسيوناليزمى توركى بة مةفهومى ئةتاتورك كة َ ناسيوناليزمى عةرةبى بة مةفهومى بةعس وة
كةوتوونةتة ذيَر كاريطةرى فاشيزم و لةبةر ئةوةشة بةو ئاراستةية مومارةسةيان كردوة. كو َ مةلطا دةوةستيَتةوة ،بة بةهانةى و طروثة جياجياكانى َ ثاراستنى يةك طوتارى و يةك ِريزى «نةتةوة» .ئةم طوتارى كو َ مةلطا كةم ناسيوناليستية نةك هةر لة طرنطى هةمةرةنطى ناو َ َ ِ دةكاتةوة َ بةلكو بةرامبةريشى دةوةستيَتةوة ،بطرة لة هةنديَك َ بو حالةتدا رةواييش بة بةكاربردنى زةبروزةنطيش دةدا َ كةمكردنةوة و لةناوبردنى ئةو هةمةرةنطية .بة ثيَى ئةم طوتارة بو نةتةوة و يةكريزيةكةى ،بة تايبةتى لة هةمةرةنطى الوازية َ ِ هةرةشةى دةرةكى ،راستةقينة يا وةهمى .لة راستيدا بةرامبةر ِ بى كيَشة نية َ كو َ بةلكو طوتارى يةكرةنطكردنى َ مةلطا نةك هةر َ ِ ثى لة هةناسةيةكى يةكرةنطكردنة طوتارى ئةو دةتوانى َ َ ِ طرى سةريش لة َ فاشى َ حالةتى بةرهةمهاتنى سيستةميَكى هةل َ زوريك لة رةفتار فاشى يا تةواو فاشى بدات .لة راستيدا لة َ ناسيوناليزمى توركى َكوَلينةوةكان ئةوة جةختكراوةتةوة كة َ لي َ ناسيوناليزمى عةرةبى بة مةفهومى بة مةفهومى ئةتاتورك وة َ بةعس كةوتوونةتة ذيَر كاريطةرى فاشيزم و لةبةر ئةوةشة بةو ئاراستةية مومارةسةيان كردوة. يةكرةنطكردنة، طوتارى لة اليةكى ت��رةوة ،دذ بة ئةو ِ هةمةرةنطى و لةسةر جةختكردنةوةية طوتارى ديموكراسى ِ كو َ بو تاكةكان (يا ئةوةى هةر زوو لة مةلطا َ ووردكرنةوةى َ باسوخواسى فةلسةفةى سياسيدا لة 1700كان ثيَيطوتراوة )atomizationواتة «ثارضة ثارضةكردن» .بةم شيَوةيةش
26
كو َ مةلطا لةبةر ديموكراسى ئيرادةى تاك و هةمةرةنطى ناو َ َ ِ بو ريَكخستنى ثةيوةندى لة نيَوان ضاو َ دةطرى و بةهيَزيان دةكا َ تاك و تويَذ و طروثةكانيدا ،لة ريَطةى بة سيستةمكردنى ئةو ديموكراسيةكانةوة. ثةيوةنديانة لة ضوارضيوةى بةها و ميكانيزمة َ كةواتة لة ئاراستة هةرة طشتيةكةدا شيَوازيَك لة دذايةتى لة ديموكراسى ناسيوناليستى لة اليةك و طوتارى نيَوان طوتارى َ َ بةديدةكرىَ ، هةلبةتة بة جةختكردنةوة لةسةر لة اليةكى تر َ جياوازى ئةزموون و َ حالةتة ميَذووييةكان لة ئاستى جيهانيدا بو ئةزمونيَكى تر... بو جيَطايةكى تر و لة ئةزمونيَك َ لة جيَطايةك َ ديموكراسى ناسيوناليزم و ئةوةش بةو ماناية نايةت كة ناكرى َ َ َ دةولةت نةتةوة روذئاوادا يةكانطير بن :لة ئةزموونى جيهانى َ ئةو كاتة بةهيَز بووة توانيويةتى بةرذةوةندى و ئاسايشى َ دةولةت-نةتةوةى لةسةر نةتةوة و تاكةكان بثاريَزى كاتيَك زور بة كورتى و بنةما و بةها ديموكراتيةكان ريَكخستوةَ . َ ن��اوةر َوك و ئاراستةيةكى دةتوانى ناليزم ناسيو ضرى َ َ ِ بة ِ هةبى. ديموكراسيانةى َ َ (تو َ بل َى كوردايةتي) لة ميَذووى بزاظى ناسيوناليستى كوردى َ َ دا دذايةتيةكى بةهيَز هةبووة لة نيَوان دوو طوتار و ئاراستةى ديموكراسى بة تايبةتى لة نيَوان تيورى لة اليةك ناسيوناليزم و َ َ ناسيوناليزمة روو وة كردة لة اليةكى ترةوة .جطة لةمةش ،ئةم َ ديموكراسى و مافة بويكراوة جةختى لةسةر َ لة دةرةوة تا َ كردوتةوة ،بةردةوام جةختى لةسةر بو كورد َ ديموكراسيةكان َ َ دكتاتوريى و فاشيةتى رذيَمة ناوةنديةكانى ولاَ تانى داطيركارى َ كردبى كردوتةوة .بةلاَ م لةو جيَطايانةى ثيَويستى كوردستان َ َ خوياندا (لة ناو ريَكخستنى هيَزةكانى ئةو كوردايةتية لة ناو َ ديموكراسى بن ئةم خوياندا) و لة ثةيوةنديةكانى نيَوان يةكتردا َ َ بليَى كورتيان هيَناوة .نةك هةر ئةوة َ هيَزانة تا َ بةلكو بةشةكانى ناوخوى ئةو كوردايةتية (واتة حيزب و هيَزة سيسيةكانى) ئةو َ بزاظة نةيان توانيوة ثانتايى خةبات و ثانتايى دةسةلاَ تى سياسى ديموكراسيانة ريَكبخةنَ ، بةلكو لةو ريَخستنةدا بة شيَوةيةكى َ خو بة هةموو شتزانى و بةكةمزانى خو بة زلزانى و َ رؤحى َ ئةويتر و (بطرة رةدكردنةوةى بة تةواوةتى ئةو ئةوى ترة) بالاَ دةست بووة .لة اليةكى تريشةوة بزاظى سياسى كوردستان ناوةخوى حيزب خوى دوورطرتووة لة كرانةوةى بو َ يكرابى َ تا َ َ َ هةرةشةى دةرةكى لةسةر كة ئةوةى بةهانةى بة طا مةل كو و َ ِ نةتةوة هةية. خوى لة راستيدا ئةم دذايةتية بة تيَكدةرترين شيَوة َ «خو َ مالى» لة دةربريوة لة سيَبةر و ضوارضيَوةى دةسةلاَ تى َ ِ باشوورى كوردستان لة َ 19 سالى رابردوودا. كو َ مةليَك دذايةتى هةبوونة لة ضرى َ َ زور بة كورتى و بة ِ ضربوونةتةوة دذايةتيانة ئةو وة كورديدا ناليزمى ناسيو ناو َ ِ �وى )1 :تةوذمى جيهانطيرى؛ )2 و ئاشكراتر بوونة بة ه� َ سةرنةكةوتنى دةسةلاَ تى كوردى لة ئةزموونى دةسةلاَ تى خو َ ديموكراسى ماليدا ،بة تايبةتيش لة بوارى سيستةمى َ َ ديموكراتيانة و و زامنكردنى ئازاديةكان و ريَكخستنى َ بل َى َ (تو َ مالى كوردستانيانةى ثانتايى سياسى كوردستان َ كورد). ناسيوناليزمى كوردى بوضوونى من روو لة داهاتوو َ بة َ كو َ َ مةليَك تةحةدداى جددى لة هةمووشى دةبى رووبةرو لةطةل َ َ ناسيوناليستية بة طرنطتر سةر لةنوآ ريَكخستنةوةى طوتارى َ ئاراستةى ضارةسةركردنيَكى تةندروستى ئةو دذايةتيانة لةسةر ديموكراسى و كوردستانيبوون. دوو ثرةنسيث و بنضينةى َ ***
ذمارة ( )5ئاياري2010