serchawa5

Page 27

‫بة طشتى‪ ،‬لة اليةكى ترةوة‪ .‬ئةم دذايةتية ضةند طرنطة و‬ ‫ناوةستى‪َ ،‬‬ ‫بةلكو تةواو‬ ‫ضةند جددية تةنها لة ئاستى تيوريدا‬ ‫َ‬ ‫دةوةستى لة نزيكبوونةوةيان لة‬ ‫لةسةر ئةكتةرة سيسيةكان‬ ‫َ‬ ‫ديموكراسى‪َ .‬‬ ‫هةلبةتة جياوازيش هةية لة نيَوان‬ ‫ناسيوناليزم و‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫بو حالةتيَكى تر و ذينطةيةكى‬ ‫حالةتيَك و ذينطةيةكى سياسى َ‬ ‫ناسيوناليزم جةختكردنةوةية‬ ‫سياسى تر‪ .‬لة رووى تيورييةوة‬ ‫َ‬ ‫لةسةر كةمكردنةوةى جياوازيةكان لة نيَوان طروث و تاكةكانى‬ ‫يةكرةنطكردنى نةك هةر كولتورى َ‬ ‫كو َ‬ ‫بةلكو‬ ‫مةلطا بة ئاراستةى‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫ناسيوناليستى‬ ‫لوذى و سياسيش‪ .‬بة مانايةكى تر طوتارى‬ ‫َ‬ ‫ئايديو َ‬ ‫َ‬ ‫كو َ‬ ‫زور‬ ‫بوى‬ ‫َ‬ ‫َنى وة َ‬ ‫دةكرى بةشةكانى َ‬ ‫تا َ‬ ‫مةلطا لةيةكتر دةضوي َ‬ ‫جار دذى طوتارى جياكارى لة ئاراستة و بةرذةوةندى تويَذ‬

‫يةكرةنطكردنى َ‬ ‫كومةلَطا نةك هةر‬ ‫طوتارى‬ ‫ِ‬ ‫يةكرةنطكردنة‬ ‫بى كيَشة نية‪ ،‬بةلَكو ئةو طوتارى‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫ثى لة هةناسةيةكى فاشى هةلَ َ‬ ‫طرى‬ ‫دةتوانى َ‬ ‫َ‬ ‫سةريش لة حالَةتى بةرهةمهاتنى سيستةميَكى‬ ‫رةفتار فاشى يا تةواو فاشى بدات‪ .‬لة راستيدا لة‬ ‫زوريك لة لي َ‬ ‫َ‬ ‫َكولَينةوةكان ئةوة جةختكراوةتةوة‬

‫َ‬ ‫ناسيوناليزمى توركى بة مةفهومى ئةتاتورك‬ ‫كة‬ ‫َ‬ ‫ناسيوناليزمى عةرةبى بة مةفهومى بةعس‬ ‫وة‬

‫كةوتوونةتة ذيَر كاريطةرى فاشيزم و لةبةر ئةوةشة‬ ‫بةو ئاراستةية مومارةسةيان كردوة‪.‬‬ ‫كو َ‬ ‫مةلطا دةوةستيَتةوة‪ ،‬بة بةهانةى‬ ‫و طروثة جياجياكانى َ‬ ‫ثاراستنى يةك طوتارى و يةك ِريزى «نةتةوة»‪ .‬ئةم طوتارى‬ ‫كو َ‬ ‫مةلطا كةم‬ ‫ناسيوناليستية نةك هةر لة طرنطى‬ ‫هةمةرةنطى ناو َ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫دةكاتةوة َ‬ ‫بةلكو بةرامبةريشى دةوةستيَتةوة‪ ،‬بطرة لة هةنديَك‬ ‫َ‬ ‫بو‬ ‫حالةتدا رةواييش بة بةكاربردنى زةبروزةنطيش دةدا َ‬ ‫كةمكردنةوة و لةناوبردنى ئةو هةمةرةنطية‪ .‬بة ثيَى ئةم طوتارة‬ ‫بو نةتةوة و يةكريزيةكةى‪ ،‬بة تايبةتى لة‬ ‫هةمةرةنطى الوازية َ‬ ‫ِ‬ ‫هةرةشةى دةرةكى‪ ،‬راستةقينة يا وةهمى‪ .‬لة راستيدا‬ ‫بةرامبةر ِ‬ ‫بى كيَشة نية َ‬ ‫كو َ‬ ‫بةلكو‬ ‫طوتارى‬ ‫يةكرةنطكردنى َ‬ ‫مةلطا نةك هةر َ‬ ‫ِ‬ ‫ثى لة هةناسةيةكى‬ ‫يةكرةنطكردنة‬ ‫طوتارى‬ ‫ئةو‬ ‫دةتوانى َ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫طرى سةريش لة َ‬ ‫فاشى َ‬ ‫حالةتى بةرهةمهاتنى سيستةميَكى‬ ‫هةل َ‬ ‫زوريك لة‬ ‫رةفتار فاشى يا تةواو فاشى بدات‪ .‬لة راستيدا لة َ‬ ‫ناسيوناليزمى توركى‬ ‫َكوَلينةوةكان ئةوة جةختكراوةتةوة كة‬ ‫َ‬ ‫لي َ‬ ‫ناسيوناليزمى عةرةبى بة مةفهومى‬ ‫بة مةفهومى ئةتاتورك وة‬ ‫َ‬ ‫بةعس كةوتوونةتة ذيَر كاريطةرى فاشيزم و لةبةر ئةوةشة‬ ‫بةو ئاراستةية مومارةسةيان كردوة‪.‬‬ ‫يةكرةنطكردنة‪،‬‬ ‫طوتارى‬ ‫لة اليةكى ت��رةوة‪ ،‬دذ بة ئةو‬ ‫ِ‬ ‫هةمةرةنطى و‬ ‫لةسةر‬ ‫جةختكردنةوةية‬ ‫طوتارى ديموكراسى‬ ‫ِ‬ ‫كو َ‬ ‫بو تاكةكان (يا ئةوةى هةر زوو لة‬ ‫مةلطا َ‬ ‫ووردكرنةوةى َ‬ ‫باسوخواسى فةلسةفةى سياسيدا لة ‪1700‬كان ثيَيطوتراوة‬ ‫‪ )atomization‬واتة «ثارضة ثارضةكردن»‪ .‬بةم شيَوةيةش‬

‫‪26‬‬

‫كو َ‬ ‫مةلطا لةبةر‬ ‫ديموكراسى ئيرادةى تاك و‬ ‫هةمةرةنطى ناو َ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫بو ريَكخستنى ثةيوةندى لة نيَوان‬ ‫ضاو‬ ‫َ‬ ‫دةطرى و بةهيَزيان دةكا َ‬ ‫تاك و تويَذ و طروثةكانيدا‪ ،‬لة ريَطةى بة سيستةمكردنى ئةو‬ ‫ديموكراسيةكانةوة‪.‬‬ ‫ثةيوةنديانة لة ضوارضيوةى بةها و ميكانيزمة َ‬ ‫كةواتة لة ئاراستة هةرة طشتيةكةدا شيَوازيَك لة دذايةتى لة‬ ‫ديموكراسى‬ ‫ناسيوناليستى لة اليةك و طوتارى‬ ‫نيَوان طوتارى‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫بةديدةكرى‪َ ،‬‬ ‫هةلبةتة بة جةختكردنةوة لةسةر‬ ‫لة اليةكى تر‬ ‫َ‬ ‫جياوازى ئةزموون و َ‬ ‫حالةتة ميَذووييةكان لة ئاستى جيهانيدا‬ ‫بو ئةزمونيَكى تر‪...‬‬ ‫بو جيَطايةكى تر و لة ئةزمونيَك َ‬ ‫لة جيَطايةك َ‬ ‫ديموكراسى‬ ‫ناسيوناليزم و‬ ‫ئةوةش بةو ماناية نايةت كة ناكرى‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫دةولةت نةتةوة‬ ‫روذئاوادا‬ ‫يةكانطير بن‪ :‬لة ئةزموونى جيهانى َ‬ ‫ئةو كاتة بةهيَز بووة توانيويةتى بةرذةوةندى و ئاسايشى‬ ‫َ‬ ‫دةولةت‪-‬نةتةوةى لةسةر‬ ‫نةتةوة و تاكةكان بثاريَزى كاتيَك‬ ‫زور بة كورتى و‬ ‫بنةما و بةها‬ ‫ديموكراتيةكان ريَكخستوة‪َ .‬‬ ‫َ‬ ‫ن��اوةر َوك و ئاراستةيةكى‬ ‫دةتوانى‬ ‫ناليزم‬ ‫ناسيو‬ ‫ضرى‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫بة ِ‬ ‫هةبى‪.‬‬ ‫ديموكراسيانةى‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫(تو َ‬ ‫بل َى كوردايةتي)‬ ‫لة ميَذووى بزاظى‬ ‫ناسيوناليستى كوردى َ‬ ‫َ‬ ‫دا دذايةتيةكى بةهيَز هةبووة لة نيَوان دوو طوتار و ئاراستةى‬ ‫ديموكراسى بة تايبةتى لة نيَوان تيورى لة اليةك‬ ‫ناسيوناليزم و‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ناسيوناليزمة روو‬ ‫وة كردة لة اليةكى ترةوة‪ .‬جطة لةمةش‪ ،‬ئةم‬ ‫َ‬ ‫ديموكراسى و مافة‬ ‫بويكراوة جةختى لةسةر‬ ‫َ‬ ‫لة دةرةوة تا َ‬ ‫كردوتةوة‪ ،‬بةردةوام جةختى لةسةر‬ ‫بو كورد‬ ‫َ‬ ‫ديموكراسيةكان َ‬ ‫َ‬ ‫دكتاتوريى و فاشيةتى رذيَمة ناوةنديةكانى ولاَ تانى داطيركارى‬ ‫َ‬ ‫كردبى‬ ‫كردوتةوة‪ .‬بةلاَ م لةو جيَطايانةى ثيَويستى‬ ‫كوردستان‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫خوياندا (لة ناو ريَكخستنى‬ ‫هيَزةكانى ئةو كوردايةتية لة ناو َ‬ ‫ديموكراسى بن ئةم‬ ‫خوياندا) و لة ثةيوةنديةكانى نيَوان يةكتردا‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫بليَى كورتيان هيَناوة‪ .‬نةك هةر ئةوة َ‬ ‫هيَزانة تا َ‬ ‫بةلكو بةشةكانى‬ ‫ناوخوى ئةو كوردايةتية (واتة حيزب و هيَزة سيسيةكانى) ئةو‬ ‫َ‬ ‫بزاظة نةيان توانيوة ثانتايى خةبات و ثانتايى دةسةلاَ تى سياسى‬ ‫ديموكراسيانة ريَكبخةن‪َ ،‬‬ ‫بةلكو لةو ريَخستنةدا‬ ‫بة شيَوةيةكى‬ ‫َ‬ ‫خو بة هةموو شتزانى و بةكةمزانى‬ ‫خو بة زلزانى و َ‬ ‫رؤحى َ‬ ‫ئةويتر و (بطرة رةدكردنةوةى بة تةواوةتى ئةو ئةوى ترة) بالاَ‬ ‫دةست بووة‪ .‬لة اليةكى تريشةوة بزاظى سياسى كوردستان‬ ‫ناوةخوى حيزب‬ ‫خوى دوورطرتووة لة كرانةوةى‬ ‫بو‬ ‫َ‬ ‫يكرابى َ‬ ‫تا َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫هةرةشةى دةرةكى لةسةر‬ ‫كة‬ ‫ئةوةى‬ ‫بةهانةى‬ ‫بة‬ ‫طا‬ ‫مةل‬ ‫كو‬ ‫و‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫نةتةوة هةية‪.‬‬ ‫خوى‬ ‫لة راستيدا ئةم دذايةتية بة تيَكدةرترين شيَوة َ‬ ‫«خو َ‬ ‫مالى» لة‬ ‫دةربريوة لة سيَبةر و ضوارضيَوةى دةسةلاَ تى‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫باشوورى كوردستان لة ‪َ 19‬‬ ‫سالى رابردوودا‪.‬‬ ‫كو َ‬ ‫مةليَك دذايةتى هةبوونة لة‬ ‫ضرى َ‬ ‫َ‬ ‫زور بة كورتى و بة ِ‬ ‫ضربوونةتةوة‬ ‫دذايةتيانة‬ ‫ئةو‬ ‫وة‬ ‫كورديدا‬ ‫ناليزمى‬ ‫ناسيو‬ ‫ناو‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫�وى‪ )1 :‬تةوذمى جيهانطيرى؛ ‪)2‬‬ ‫و ئاشكراتر بوونة بة ه� َ‬ ‫سةرنةكةوتنى دةسةلاَ تى كوردى لة ئةزموونى دةسةلاَ تى‬ ‫خو َ‬ ‫ديموكراسى‬ ‫ماليدا‪ ،‬بة تايبةتيش لة بوارى سيستةمى‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ديموكراتيانة و‬ ‫و زامنكردنى ئازاديةكان و ريَكخستنى‬ ‫َ‬ ‫بل َى َ‬ ‫(تو َ‬ ‫مالى‬ ‫كوردستانيانةى ثانتايى سياسى كوردستان َ‬ ‫كورد)‪.‬‬ ‫ناسيوناليزمى كوردى‬ ‫بوضوونى من روو لة داهاتوو‬ ‫َ‬ ‫بة َ‬ ‫كو َ‬ ‫َ‬ ‫مةليَك تةحةدداى جددى لة هةمووشى‬ ‫دةبى‬ ‫رووبةرو‬ ‫لةطةل َ‬ ‫َ‬ ‫ناسيوناليستية بة‬ ‫طرنطتر سةر لةنوآ ريَكخستنةوةى طوتارى‬ ‫َ‬ ‫ئاراستةى ضارةسةركردنيَكى تةندروستى ئةو دذايةتيانة لةسةر‬ ‫ديموكراسى و كوردستانيبوون‪.‬‬ ‫دوو ثرةنسيث و بنضينةى‬ ‫َ‬ ‫***‬

‫ذمارة (‪ )5‬ئاياري‪2010‬‬


Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.