VNG Magazine nr. 14-2024

Huisarts onder druk

JONGERENWERK

Snel en gemakkelijk!

Blijf op de hoogte van het laatste gemeentenieuws

Schrijf je nu in voor onze gratis nieuwsbrieven!

Op Gemeente.nu lees je: Het belangrijkste gemeentenieuws, achtergronden, opinieblogs en méér

Gericht op gemeenteambtenaren

Ingedeeld naar relevante thema’s zoals sociaal, dienstverlening en veiligheid

De gratis nieuwsbrieven van Gemeente.nu bieden: -Tweemaal per week het laatste nieuws in je mailbox

-Tweewekelijkse en maandelijkse themanieuwsbrieven op jouw interessegebied

Schrijf je snel en eenvoudig in via gemeente.nu/nieuwsbrieven

IN DIT NUMMER

Coverfoto: Shutterstock | Nummer 15 verschijnt op 11 oktober 2024

Prinsjesdag

De Miljoenennota stelt teleur, vindt de VNG. De tijd dringt. ‘We kunnen niet eindeloos wachten.’

THEMA Suïcidepreventie

Gemeenten worden verantwoordelijk voor het tegengaan van zelfmoord. THEMA Huisartsentekort

Bergen op Zoom gaat het tekort aan huisartsen te lijf.

UCLG

Den Haag is gastheer van de wereldconferentie van gemeenten.

Burgemeester Jan van Zanen kijkt vooruit.

THEMA Jolanda Sonneveld

De samenwerking tussen jeugdhulp en jongerenwerk moet beter, zegt Jolanda Sonneveld van Sociaal Werk Nederland.

THEMA Veilige seks

In de strijd tegen het groeiend aantal soa’s stelt Diemen gratis condooms beschikbaar.

Alcoholwet Naleving van de Alcoholwet is een taak van gemeenten. Maar de aandacht ervoor sneeuwt onder door andere prioriteiten.

Miljoenennota ‘stelt teleur’: geen extra geld gemeenten

Het kabinet komt nog niet tegemoet aan de wens van gemeenten om meer geld beschikbaar te stellen voor gemeenten. De VNG noemt het ‘teleurstellend dat we in de Miljoenennota nog weinig van een oplossing voor gemeenten terugzien’.

In de aanloop naar Prinsjesdag riep de VNG het kabinet in een advertentie nog op te zorgen voor voldoende financiën voor gemeenten. Daarmee moet de verschraling van voorzieningen voorkomen worden, aldus de koepel van gemeenten. Maar het kabinet komt nog niet over de brug met extra geld om taken en middelen in balans te brengen.

Daags voor Prinsjesdag had het kabinetSchoof in het nieuwe regeerprogramma nog gesteld dat ‘ambities, taken, middelen en uitvoeringskracht – en democratische controle daarop’ in balans moeten zijn. Daartoe stelt het rijk een beleidskader op met een afwegingskader ‘voor de toedeling van taken en bevoegdheden’.

GROTE OPGAVEN

Overheden, stelt het kabinet in het regeerprogramma, nemen gezamenlijk verantwoordelijkheid voor de grote opgaven waar Nederland mee te maken heeft. Dat vereist ook dat gemeenten en provincies ‘eerder en beter’ betrokken worden bij de voorbereiding van beleid en wetgeving, aldus het kabinet.

Het zijn mooie woorden, vindt de VNG,

die ‘met belangstelling’ heeft kennisgenomen van het regeerprogramma en de open uitnodiging waardeert. Maar de uitvoering van het regeerprogramma roept nog veel vragen op. Zo heeft de VNG zorgen over de haalbaarheid van een deel van de ambities.

AMBITIES

Het gaat daarbij onder meer over de financiële randvoorwaarden. VNGvoorzitter Sharon Dijksma zei eerder dat zonder extra geld de ambities van zowel het rijk als van de gemeenten niet waargemaakt kunnen worden. Het is daarom van belang dat er snel duidelijkheid komt over het extra geld: het ravijnjaar 2026, met een tekort van nog altijd 2,4 miljard euro, komt snel dichterbij. Het kabinet voert nog vier deelonderzoeken uit die inzichtelijk moeten maken wat de impact is van disbalans tussen taken en middelen. Daarna moet er snel duidelijkheid zijn, zegt Dijksma. ‘We kunnen niet eindeloos wachten.’ (RvdD) ←

Lees meer op pagina 14

Verenigde Naties: Maak meer werk van inclusie

Wij hebben nog de mogelijkheid het tekort te dichten, maar andere gemeenten lukt dat niet. Die moeten korten op jeugdzorg of een zwembad sluiten.

De Amsterdamse wethouder Hester van Buren voelt de gevolgen van de bezuinigingen, Het Parool 20 september

De Verenigde Naties maken zich, ondanks de ontwikkeling van de nationale strategie VN-verdrag Handicap, zorgen over de uitvoering van het verdrag in Nederland.

Het VN-comité dat toeziet op de naleving van het verdrag toetste deze zomer de uitvoering. Op basis van een hoorzitting in Genève beveelt het comité aan dat mensen met een beperking structureel moeten worden betrokken bij alle beleids- en wetgevingsprocessen en dat ongelijkheid tussen gemeenten moet worden weggenomen. Nederland moet volgens de VN gemeenten in staat stellen om hun verplichtingen op het gebied van inclusie na te (LM) ←

Procedure om lachgascilinders

Publieke afvalinzamelaars en gemeenten overwegen een bodemprocedure tegen het kabinet, vanwege het verbod op lachgascilinders. Door dat verbod belanden cilinders nu illegaal in het huishoudelijk afval, terwijl ze voorheen werden gerecycled.

Dat verbod, dat in werking trad op 1 januari 2023, zorgt voor onbeheersbare voor medewerkers lopen de verwijderingskosten van de cilinders in de tientallen miljoenen euro’s.

De betrokken partijen vinden dat bij invoering van het verbod onvoldoende rekening is gehouden met dergelijke gevolgen. Het rijk neemt geen verantwoordelijkheid om gemeenten hierin bij te staan, stellen ze. Er wordt al anderhalf jaar dringend om hulp gevraagd. Voor de Nederlandse Vereniging voor Afval- en Reinigingsdiensten (NVRD) en haar gemeentelijke en publieke leden is de maat rondom de lachgasproblematiek nu vol. De bedoeling van het verbod was om recreatief gebruik van lachgas tegen te gaan. (MM) ←

Raadsleden stoppen om werk-privébalans

Zes procent van alle gemeenteraadsleden is de afgelopen raadsperiode afgehaakt omdat ze het raadswerk niet meer konden combineren met werk of privé. Dat blijkt uit onderzoek van de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden.

Aan de vragenlijst van de raadsledenvereniging deden 221 griffiers mee. In hun gemeenten stopten sinds de gemeenteraadsverkiezingen van 2022 665 raadsleden. Bijna de helft van die stoppers (47 procent) haakt af omdat het raadslidmaatschap niet meer te combineren is met hetzij het werk, hetzij de privésituatie.

Andere redenen om te stoppen zijn het aanvaarden van een post als wethouder, een verhuizing naar een andere gemeente of ziekte en overlijden.

In de vragenlijst van de raadsledenvereniging geven ook de griffiers aan dat de hoge werkdruk voor lokale politici vaak reden is om te stoppen. Als mogelijke oplossing wijzen de griffiers naar het

versterken van de raad, bijvoorbeeld door meer commissieleden of meer ambtelijke ondersteuning. Ook een hogere raadsvergoeding zou helpen, net als een uitbreiding van de verlofen ziekteregeling voor gemeenteraadsleden.

Voor het verhogen van het aantal raadsleden zijn de meeste griffiers niet. Toenmalig minister Hanke Bruins Slot van Binnenlandse Zaken keek vorig jaar naar de mogelijkheden daartoe. Maar concrete stappen zijn er niet gezet. (RvdD) ←

Invoering van de Woo op stoom

Gemeenten en gemeentelijke regelingen zijn goed op weg met de implementatie Wet open overheid (Woo).

Zo heeft ruim 90 procent van hen een Woo-contactpersoon in dienst. Vorig jaar was dat nog 80 procent. Dat blijkt uit een VNG-monitor. De antwoorden van de respondenten laten zien dat gemeenten druk bezig zijn met de implementatie van de openbaarheidswet, zegt de VNG. Zij hebben daarin duidelijk vooruitgang geboekt op 2023. Op alle onderdelen is beter gescoord dan vorig jaar.

De informatiecategorieën Organisatie- en bereikbaarheidsgegevens en Wet- en regelgeving worden in 2024 als eerste ingevoerd voor verplichte actieve openbaarmaking. Deze gegevens zijn bij meer dan 90 procent van de organisaties inmiddels al openbaar gemaakt. (MM) ←

LOPENDE ZAKEN

TERUGBLIK OP DE BESTUURSVERGADERING

VAN 13 SEPTEMBER 2024

Voorzitter Sharon Dijksma opent de vergadering in de Willemshof. Het is geen reguliere vergadering maar een ‘heimiddag’, waarin tijd is om wat uitgebreider enkele grote onderwerpen te bespreken.

STAATSCOMMISSIE DEMOGRAFI

SCHE ONTWIKKELINGEN 2050

Het eerste deel van deze middag wordt ingevuld door Paul Scheffer, lid van de Staatscommissie Demo-

hoogleraar Europese Studies aan de Universiteit van Tilburg. Hij begint met het toelichten van een aantal demoverleden. Vervolgens bespreekt hij decommissie heeft geformuleerd ten aanzien van migratie en vergrijzing. Deels leiden deze scenario’s tot bevolkingsgroei en deels tot bevolkingskrimp. Scheffer benadrukt tijdens zijn presentatie het belang van redeneren

het naar zijn mening aan een gedeelde langetermijnvisie op Nederland.

DENKTANK 2040

Aansluitend op dit laatste punt presenteert Leonard Geluk de vordeonafhankelijke groep denkers uit verschillende sectoren in de samenleving werkt aan een verhaal voor een krachtiger, groener en menselijker Nederland. De VNG faciliteert de denktank, samen met De Argumentenfabriek. De denktank werkt aan een toekomstbeeld op onderwerpen als klimaat en natuur, bevolkingsgroei en vergrijzing, digitale revoluties en kunstmatige intelligentie, geopolitiek en Europa

gekeken naar welke veranderstrategie hierbij nodig is. De denktank

te leveren, maar levert nu al input aan bijvoorbeeld het nieuwe kabinet en verschillende ministeries.

KABINET EN REGEERPROGRAMMA -

jaar’ aan voor gemeenten. Het bestuur bespreekt het verloop van de gesprekken met het kabinet, die voor een belangrijk deel hierover gaan. Met het rijk is afgesproken dat samen wordt gewerkt aan de verdere uitwerking van het regeerprogramma, bijvoorbeeld door gezamenlijk een knelpuntenanalyse op te stellen op een aantal grote thema’s, zoals bestaanszekerheid en het voorzieningenniveau.

PUBLIEKSCAMPAGNE ‘JE

GEMEENTE DOET ER ALLES AAN’

De publiekscampagne van de VNG is door een groot aantal gemeenten opgepakt. Zowel via buitenreclame, sociale media als lokale en regionale uitgaven hebben gemeenten de boodschap verspreid. Daarnaast hebben de advertentie van de VNG en de interviews met de voorzitter in de landelijke dagbladen veel aandacht getrokken.

VNG ALS NETWERK VAN

NETWERKEN

Het laatste deel van deze heimiddag besteedt het bestuur aan het bespreken van de ambitie uit de Verenigingsstrategie over de VNG als ‘netwerk van

Meer over de commissies en het vergaderschema: vng.nl/vereniging

TEKST: VNG

netwerken’. De VNG ziet kansen om de samenwerking met de provinciale afdelingen, de gemeentelijke netwerken en regio’s te versterken en zo samen méér te bereiken.

TERUGBLIK COLLEGE VOOR ARBEIDSZAKEN 4 SEPTEMBER

arbeidsvoorwaardennota centraal, slag.

ARBEIDSVOORWAARDENNOTA CAO

van 3 juli is meer verteld over de contouren van de concept-arbeidsvoorwaardennota. Daarbij werd als input gebruikgemaakt van een eerdere themasessie over het loongebouw en de uitkomsten van vier

het uitwisselen van standpunten en aanscherpingen van voorstellen, is er een akkoord gegeven op de conceptinzet. De concept-arbeidsvoorwaardennota wordt voorgelegd aan de leden in de ledenraadpleging vanafber.

CAO AAN DE SLAG

De voorzitter van de Kamer Inclusieve Arbeid informeerde de leden

ledenraadpleging over de conceptarbeidsvoorwaardennota (leden zijn

van zijn bestuurlijke overleg met de staatssecretaris van Participatie en Integratie. In het overleg is gesproken

slag door het rijk en de mogelijkheid om de uitzondering op de Waadi (de zal nog een vervolggesprek worden ingepland.

Leonard Geluk Algemeen directeur VNG leonard.geluk@vng.nl, linkedin.com/in/leonardgeluk

COMMENTAAR GEEN GOEDE FEE

De koninklijke stoet ziet er feestelijk uit in de najaarszon. Sharon Dijksma, Jan van Zanen, Marjolein Moorman en Ahmed Aboutaleb komen in beeld, glimlachend, terwijl de koets het Lange Voorhout passeert. De gemeenten zijn erbij op Prinsjesdag. In de troonrede spreekt de koning over de ambities voor wonen en bestaanszekerheid, de zorgen over migratie. Alles in termen van kan wél. Het geeft een positief beeld, blijkt uit een peiling van de NOS, gehouden na de presentatie van het regeerprogramma. Vooral mensen met een praktische opleiding hebben meer vertrouwen dat de landelijke politiek hun zorgen beetpakt. Het zijn betoverende beelden van een vlekkeloze Prinsjesdag: de koning, koningin en de prinsessen perfect en stralend op het balkon van paleis Noordeinde. Een trots vertoon van democratie, monarchie en nationale eenheid, waar je graag bij wilt horen.

Een paar straten verder in de Willemshof, het gebouw van de VNG, trekken de teams zich terug met de Miljoenennota. Wat brengt die de Nederlandse gemeenten? In de volgende uren is het alsof de rijtuigen in pompoenen veranderen. Gemeenten willen naar voren stappen om de ambities van het kabinet waar te maken, maar de Miljoenennota is een flinke teleurstelling. De korting op het gemeentefonds is in de boeken blijven staan, wat in gemeenten zal leiden tot verschraling van voorzieningen. Veel belangrijke keuzes schuiven door naar de Voorjaarsnota, bijvoorbeeld de kosten van de

DE BAAN VAN WETHOUDER

BEHELST STEEDS MEER AFBREKEN jeugdzorg, Wmo, en van de uitvoering van het Klimaatakkoord. Weliswaar trekt het kabinet 5 miljard euro extra uit voor wonen, maar het is de vraag welk aandeel daarvan feitelijk terechtkomt bij bouwen. De signalen zijn dat het geld deels wordt bestemd voor maatregelen in de sfeer van belastingen en sociale zaken. Een positief punt is dat het kabinet vooruitlopend op een andere financiering van de Wmo 75 miljoen euro reserveert oplopend naar 300 miljoen euro in 2029. Ook positief is de bereidheid van het kabinet om met gemeenten en provincies in gesprek te gaan over de uitvoerbaarheid van alle ambities, bijvoorbeeld voor wonen en bestaanszekerheid. Deze bereidheid veronderstelt de wil om niet weg te kijken van de financiële werkelijkheid, en de noodzaak onder ogen te zien van een goede balans tussen taken en middelen. Wethouders van Financiën zijn niet de goede fee, nooit zag ik er een met een toverstok. De baan van wethouder behelst steeds minder opbouwen en steeds meer afbreken. Een zoektocht naar waar zouden we nog méér op kunnen korten?

In het overhedenoverleg van november komt straks alles bij elkaar. Het kan wél. Zeker, maar financieel moet er iets gebeuren. Aan gemeenten zal het niet liggen, zij willen er alles aan doen! ←

THEMA JEUGDHULP EN JONGERENWERK

Het

beste van twee werelden

NIET IEDERE JONGERE MET EEN HULPVRAAG IS GEBAAT BIJ EEN INDIVIDUEEL HULPTRAJECT. EEN CONTACT MET EEN JONGEREN WERKER KAN AL GENOEG ZIJN. JEUGDHULP EN JONGERENWERK WETEN ELKAAR ECHTER NIET ALTIJD TE VINDEN. DAT KAN BETER, ZEGT JOLANDA SONNEVELD.

Eind 2020 signaleerden het buurtteam, een jeugdhulporganisatie en Jongerenwerk Utrecht een explosieve toename van jongeren met sombere, depressieve en suïcidale gedachten. Velen van hen stonden op de wachtlijst voor individuele hulpverlening. Gezamenlijk ontwikkelden de partijen een project om deze jongeren groepsgericht te begeleiden. Het was een pilot, gestart met een groep in Vleuten en inmiddels uitgebreid naar meer wijken in Utrecht. Dit voorbeeld van een geslaagde samenwerking van jeugdhulp en jongerenwerk staat in de brochure Samen werken aan mentale weerbaarheid van jongeren van Sociaal Werk Nederland. Jolanda Sonneveld is daar programmamanager Jeugd en Opgroeien. Ze haalt het Utrechtse project graag aan om te laten zien hoe belangrijk het is om de gescheiden werelden van jeugdhulp en jongerenwerk bij elkaar te brengen. Want vaak hebben ze geen idee van elkaar waar ze mee bezig zijn. Waar het jongerenwerk probeert om, heel laagdrempelig, vanuit de leefwereld van kinderen en jongeren een contact op te bouwen en ontwikkelingsgericht en groepsgericht werkt, werken jeugdhulpverleners vaak probleem- en individueel gericht: er is een probleem, daar moet hulp bij gezocht worden. Pas de laatste tijd beginnen ze elkaar steeds vaker te vinden.

Waarom komt die samenwerking zo moeizaam op gang? ‘Het begint al in de opleiding. In het hbo zijn het echt twee gescheiden disciplines. Je zou het beste van twee werelden bij elkaar moeten brengen. Maar wat we in de praktijk zien is dat er heel veel geld gaat naar preventie en naar jeugdhulp, met prachtige landelijke programma’s, maar dat er niet wordt geïnvesteerd in de basis, in de buurten en de wijken. Die basis is wel belangrijk om kinderen en jongeren de groeikansen te geven die ze hard nodig hebben, daar zijn professionele jongerenwerkers voor nodig. Tegelijkertijd constateer ik dat het jongerenwerk een heel kleine beroepsgroep is, met landelijk iets meer dan 2.000

‘De vraag is of voor al die jongeren op de wachtlijst eenhulptraject nodig is’

Jolanda

Sonneveld is programmamanager Jeugd en Opgroeien bij Sociaal Werk

Nederland. Ze is een van de sprekers op de jaarlijkse Voor de Jeugd Dag op 30 september in Zaandam (voordejeugddag. nl). Ze is vanuit Sociaal Werk

Nederland ook betrokken bij de organisatie van het Bestuurlijk Congres Kinderen Jongerenwerk op 17 oktober in Alkmaar

professionals. Van hulpverleners zijn er 44.000. En dan is het ook nog ongelijk verdeeld over gemeenten. Utrecht heeft meer dan honderd jongerenwerkers, een stad als Heerlen heeft er zes.’

Wat kunnen jongerenwerkers wel, wat hulpverleners niet kunnen?

‘Vooropgesteld: de meeste jongeren hebben geen jeugdhulp nodig, die redden zichzelf wel en zitten in de goede sociale netwerken. Maar een feit is dat steeds meer jongeren worstelen met mentale problemen. Ze communiceren via een beeldscherm met elkaar en vinden het vaak lastig om echt contact te maken met anderen, te bellen of af te spreken. Daar komen de grote uitdagingen voor de jonge generatie bij: de nare toestanden in de wereld, klimaatverandering. Er is een groep die opgroeit in lastige thuissituaties waar ze niet de ruimte vinden om gehoord te worden, waar aandacht voor ze is. Voor hen is het belangrijk om in contact te komen met leeftijdgenoten en te merken dat ze niet de enigen zijn die worstelen met zichzelf of de omgeving waarin ze opgroeien. Ze voelen zich dan niet meer alleen, krijgen gelijkgestemde vrienden. Dat is al zo waardevol voor het oplossen en voorkomen van grotere individuele problemen. Daar is het jongerenwerk voor.’

De druk op de jeugdzorg neemt toe, de wachtlijsten groeien. Kan het jongerenwerk, ook al heeft het weinig mensen, daar iets aan doen?

‘De drempel om hulp te vragen is lager geworden. Ouders vinden gemakkelijker de toeleiding naar hulp, waardoor de vraag naar jeugdhulp toeneemt. Maar de

‘De basis is vaak al aanwezig, gebruik die dan ook’

‘Utrecht heeft meer dan honderd jongerenwerkers, een stad als Heerlen heeft er zes’

vraag is: is voor al die jongeren die op de wachtlijst staan een individueel hulptraject echt nodig? Zouden we niet ook eens kijken naar de basisvoorzieningen in de normale opgroeiomgeving van kinderen, in de eigen buurt? Wat wordt daar al georganiseerd, waar kunnen ze terecht voor ontmoetingen met hun peers, waar kunnen ze vriendschappen aangaan en met hun eigen identiteitsvorming aan de slag gaan? De basis is vaak al aanwezig, gebruik die dan ook.

‘Utrecht is echt een mooi voorbeeld. Daar keken ze eens goed naar de wachtlijst en zagen dat er vooral jongeren met vergelijkbare hulpvragen op stonden. Toen hebben ze die per wijk uitgenodigd om aan een groep mee te doen. Jeugdhulp en jongerenwerk zetten samen een programma op, waarin het jongerenwerk het sociaal-culturele deel voor z’n rekening neemt – hoe maak je een sterke groep waarin alle jongeren zich welkom en veilig voelen –, een medewerker van het buurtteam sloot aan voor de psycho-educatie voor de mentale issues.’

Zijn jongeren wel bereid daaraan mee te doen? ‘Sterker, dat vinden ze heel fijn. Ze komen erachter dat ze niet de enigen zijn. Het mooie is ook dat ze vaak verbonden blijven aan het jongerenwerk en dat ze ook op de langere termijn voor elkaar een steunend netwerk blijven. Als ze dan hulp nodig hebben, weten ze waar ze terechtkunnen – in tegenstelling tot hulpverleningsorganisaties waar de hulp na een individueel of groepstraject afgesloten wordt. De gemeente Utrecht zet stevig in op die collectieve aanpak. Soms is een individueel hulptraject nodig, maar vaak ook niet. En soms is het ook een combinatie, maar dan blijkt dat een individuele therapie minder lang duurt of minder intensief is als iemand in een groep steun vindt. Dat zijn interessante denkrichtingen. Hoewel nog niet is bewezen dat het goedkoper is, lijkt het er wel op dat hiermee individuele hulpverlening kan worden voorkomen. Dat kan uiteindelijk een besparing opleveren.’

Daarvoor is een actieve gemeente nodig, en visie. ‘Utrecht heeft dit in zijn contracten vastgelegd en wil

organisaties daarvoor ook de ruimte geven, om de professionals in staat te stellen die samenwerking vorm te geven. Vaak staan in gemeentelijk beleid mooie woorden over preventie en ingrijpen aan de voorkant, maar hoe doe je dat dan, wat zijn daarvoor de randvoorwaarden? De betrokkenheid van een enthousiaste wethouder is daarvoor wel belangrijk.’

U zei het al: er zijn maar weinig jongerenwerkers. Is het dan wel reëel om van hen te verwachten dat ze op een andere manier gaan werken?

‘Er wordt op allerlei terreinen aan het jongerenwerk getrokken: in het veiligheidsdomein, bij armoedevraagstukken, op het gebied van sporten en bewegen. Het is inderdaad heel belangrijk dat ze hun werk kunnen blijven doen, zonder te worden opgeslokt door andere verplichtingen. Daarom moet er echt meer worden geïnvesteerd in die basis, in de mensen en de voorzieningen waar jongeren in hun vrije tijd gewoon naartoe kunnen gaan.’

Kan het verenigingsleven ook bijdragen aan de versterking van die sociale basis?

‘Ja, bij verenigingen, clubs, de scouting en de kerken en moskeeën wordt veel gedaan wat heel waardevol is. Jongerenwerkers weten dat, zij kennen ook de informele netwerken in de eigen buurt of wijk, zoals een clubje in de buurt dat op eigen initiatief aan sport doet. Daar kunnen jongeren ook aanhaken en vriendschappen opdoen. Zo creëer je voor iedereen een plek van sociale ontmoeting. Dat is belangrijk voor ieders mentale gezondheid en veerkracht.’

Kunnen we leren van andere landen?

‘Finland en Ierland investeren veel in het vrijetijdsdomein en jeugdvoorzieningen. Of neem België, waar de scouting heel belangrijk is voor de ontwikkeling van kinderen. Het vertrekpunt van de Vlamingen is het grondrecht van elk kind op een kwalitatief goede vrijetijdsbesteding. Zij vinden het vreemd dat wij denken vanuit de problemen in de jeugdzorg en de lange wachtlijsten. Daar kunnen wij inderdaad nog iets van leren.’ ←

Recht op e-mail naar gemeente vanaf 2026

De Wet modernisering elektronisch bestuurlijk verkeer (Wmebv) gaat op 1 januari 2026 in. Dat is een jaar later dan de bedoeling was. De wet geeft inwoners het wetteen andere overheidsorganisaties te versturen.

Het uitstel komt er mede naar aanleiding van een onderzoek door de VNG. Daaruit bleek dat maar een beperkt aantal gemeenten volgend jaar al zou kunnen voldoen aan de vereisten van de nieuwe wet. Door het uitstel krijgen gemeenten meer tijd om aan de eisen te voldoen. (RvdD) ←

Meer info over de implementatie van de wet op vng.nl/wmebv

AGENDA

1 OKTOBER

Vergroten weerbaarheid van gemeenten tegen corruptie Online, 11.00-12.00 uur | vng.nl/agenda

2 OKTOBER

K80, Uitvoeringskrachtig!

Ede, 09.30-16.30 uur | k80uitvoeringskrachtig.nl

3 OKTOBER

De inzet van AI binnen gemeenten: de geleerde lessen Online, 10.00-11.00 uur | vng.nl/agenda

3 OKTOBER

De groene stad van de toekomst Almere, 10.00-17.00 uur | almere20.nl/symposium

Week van de toegan-

kelijkheid: de toegankelijke werkplek

Heel Nederland | weekvandetoegankelijkheid.nl

10 EN 17 OKTOBER

Van lokale omroep naar streekomroep, wat gaat er veranderen?

Amersfoort en Eindhoven, 15.00-17.00 uur | vng.nl/agenda

10 OKTOBER

Fair pay in de lokale creatieve en culturele sector

Online, 10.00-11.30 uur | vng.nl/agenda

11 OKTOBER

Bestrijding van intimidatie en polarisatie in politiek en openbaar bestuur

Assen, 11.00-17.00 uur | stichtingara.nl/regenboogsymposium-2024

13,6%

van de ambtenaren durft zich niet ziek te melden tijdens vakantie.

Bron: Ambtenarensalaris.nl.

TNO berekende diepte energiearmoedekloof

Jaarlijks is 250 miljoen euro nodig om de 400.000 huishoudens met energiearmoede boven de energiearmoededrempel uit te laten komen.

Het bedrag kan de vorm aannemen van een hoger inkomen of een lagere energierekening door compensatie of lagere energieprijzen.

TNO heeft voor het eerst onderzoek gedaan naar de ‘energiearmoedekloof’, de diepte van energiearmoede. Die kloof verschilt per huishouden. Bij de huidige energieprijs bedraagt de gemiddelde energiearmoedekloof per energiearm huishouden 39 euro per maand. Dat bedrag hebben ze dus nodig om boven de energiearmoededrempel uit te komen.

toegang tot (betaalbare) energievoorzieningen in huis. De TNO-studie keek ook naar de spreiding van de energiearmoede over het land. Met de nieuwe meetmethode verschuift het zwaartepunt naar buiten de Randstad. Het hoogste aantal energiearmoede bevindt zich weliswaar in de grote steden, maar het niveau is gemiddeld het hoogst in de rurale gemeenten aan de randen van het land. De bevindingen hebben implicaties voor beleid. Omdat de kloof het grootst is bij huishoudens met slecht geïsoleerde woningen, wordt het bij hoge energieprijzen sneller lonend om energiearmoede onder de meest energiearme huishoudens aan te pakken via eenmalige woningrenovatie dan via jaarlijkse compensatie van energiekosten. (LM) ←

3 VRAGEN AAN...

Mark Foekema

De VNG heeft zich teruggetrokken uit de afspraken met het rijk over het terugdringen van de instroom in de Wlz Ggz. Mark Foekema, wethouder in IJsselstein (Lokale Democraten IJsselstein) en lid van de VNG-commissie Financiën, geeft een toelichting.

Waarom zet de VNG deze stap?

‘Het gaat om meer dan alleen het beperken van de instroom. Het gaat eigenlijk over de hele ontwikkeling van de Wlz Ggz-problematiek rond beschermd wonen naar beschermd thuis. De normale afspraak is dat het rijk de uitkering in het gemeentefonds aanpast aan de algemene indicaties van de bevolkingsgroei. Nu kiest het ministerie ervoor om zich te baseren op de ontwikkeling in de groei van beschermd wonen. De VNG vindt dat dit sturen op microniveau op een deelpopulatie principieel niet juist is. In dit geval is dat extra zuur, omdat de mindere stijging juist een beoogd doel was van de beweging die rijk en gemeenten nastreven. Het rijk vergeet voor het gemak dat de inspanningen die gemeenten daartoe verrichten, als kosten vooral in de Wmo terechtkomen. Dat wordt niet gecompenseerd. Het gaat om ongeveer veertien miljoen euro op de rijksbegroting. Als dit al een probleem is voor de minister om de afspraken uit te voeren, dan zegt dat heel veel. Daarom zetten wij deze stap. Het is een signaal dat de VNG zich anders gaat opstellen. Hierbij zien wij ook een samenhang met de grotere discussie over de financiële positie van de gemeenten.’

Wat zijn de gevolgen voor gemeenten en inwoners?

‘Gemeenten kunnen op deze manier niet genoeg inzetten op de beweging naar beschermd thuis. Daarvoor hebben we stabiliteit nodig en het vertrouwen dat het rijk dit ondersteunt om het langjarig vol te kunnen houden. Dat vertrouwen is er nu niet. Daardoor kunnen we de maximale toename in de Wlz niet garanderen. Voor de betreffende inwoners betekent het dat er minder plekken voor beschermd thuis beschikbaar komen. Zij zullen dus langer in een beschermd wonen instelling moeten blijven. Gemeenten proberen de impact voor deze mensen zo klein mogelijk te houden. We moeten deze stap echter nu wel zetten om te voorkomen dat het in de toekomst nog moeilijker wordt.’

Wat vraagt u van het rijk?

‘Commitment om door te gaan op de weg zoals die ooit is uitgestippeld. Het is namelijk een langjarige beweging van beschermd wonen naar beschermd thuis, die voortkomt uit het rapport van de commissieDannenberg. Dat kun je niet even snel regelen. De gemeenten en de VNG geloven in die weg en daar willen we graag op door. Dat betekent wel dat wij de zekerheid moeten hebben dat het rijk ons daarin steunt. Zonder tussentijds aanpassingen te doen in de financiering omdat dat toevallig zo uitkomt. Wees een betrouwbare partner en houd je aan de afspraken.’ ←

PRINSJESDAG

‘We

kunnen

niet eindeloos wachten’

OPNIEUW BELEEFDEN GEMEENTEN EEN PRINSJESDAG WAAROP

HET RIJK NIET TEGEMOETKOMT AAN DE WENS OM TAKEN EN

DIJKSMA NOEMT DAT ‘TELEURSTELLEND’. HET RAVIJNJAAR 2026

KOMT STEEDS DICHTERBIJ, ACTIES MOGELIJK OOK

In het regeerprogramma dat het kabinet-Schoof daags voor Prinsjesdag naar buiten bracht, de uitwerking van het coalitieakkoord, stelt het kabinet dat er een balans moet zijn tussen taken en middelen. Maar in de Miljoenennota bleef een concrete uitwerking uit. Daardoor, zegt VNG-voorzitter Sharon Dijksma, wordt het voor gemeenten steeds moeilijker om de toegenomen taken adequaat uit te voeren.

Het vorige, toen al demissionaire kabinet, besloot dit voorjaar in de Voorjaarsnota tot definitieve afschaffing van de opschalingskorting. Daarmee werd het ravijn iets minder diep. Desalniettemin komen gemeenten vanaf 2026 nog altijd zo’n 2,4 miljard euro tekort. De VNG en het nieuwe kabinet zijn daarover in overleg. ‘Vanuit het kabinet vinden we het heel belangrijk om goed op te trekken met onze medeoverheden’, zei minister Judith Uitermark van Binnenlandse Zaken daar eerder over. ‘We kunnen onze ambities alleen waarmaken in goed samenspel.’

Een ander financieel onderwerp is de ramingsfout van het CPB. Het planbureau raamde het prijspeil gemiddeld structureel 1 procent te laag. Daardoor lopen gemeenten structureel 400 miljoen euro aan accres mis.

DEELONDERZOEKEN

Dat er ondanks de mooie woorden van het kabinet nog geen extra geld beschikbaar is gesteld, komt niet geheel onverwacht. In de zomer maakten de VNG en het kabinet afspraken over vier deelonderzoeken die

duidelijk moeten maken wat voor impact de disbalans heeft op de ambities van zowel het kabinet als van de gemeenten, en wat de consequenties zijn voor de inwoners. Die deelonderzoeken richten zicht op bestaanszekerheid, het voorzieningenniveau in gemeenten, de relatie tussen zorg en het sociaal domein en op de woningbouwopgave. ‘Tegelijkertijd voelen gemeenten de druk van de huidige tekorten en onzekerheden’, zegt Dijksma. ‘Het is cruciaal dat die onderzoeken snel en grondig worden uitgevoerd, zodat er tijdig maatregelen kunnen worden genomen. Gemeenten kunnen niet eindeloos wachten op duidelijkheid en middelen, maar we zijn dus nog in gesprek.’

De VNG staat niet alleen in de kritiek op de financiële steun van

het rijk. In zijn advies op de Miljoenennota stelt de Raad van State dat het rijk moet zorgen voor ‘stabiele en toereikende financiële middelen voor medeoverheden’. Daarbij moet een balans worden uitgewerkt tussen ambities, taken en middelen.

Tegelijkertijd ziet de VNG dat het kabinet stappen zet om de samenwerking tussen rijk en gemeenten te verbeteren. De gemeenten wijzen dan onder meer op de aandacht die er in het kabinet is voor het versterken van de rechtsstaat en voor het verbeteren van de toegankelijkheid van de overheid voor de inwoners. Zo moet een nieuw beleidskader decentraal bestuur zorgen voor een betere afweging bij het toedelen van taken aan gemeenten.

‘Maar we moeten wel realistisch zijn’, voegt Dijksma daaraan toe. ‘De uitwerking van de samenwerking laat op veel punten nog te wensen over en ik zie nog geen duidelijkheid over de bijbehorende middelen. Het is wisselend hoe concreet de afspraken zijn en in hoeverre er duidelijkheid is over wat gemeenten kunnen verwachten.’ Toch stelt de VNG-voorzitter dat het glas ‘halfvol’ is, ‘omdat er potentie is om samen verder te bouwen aan samenwerking, maar dan wel met de juiste middelen.’

ACTIEKAART

De afgelopen periode zei Dijksma meerdere keren dat ze niet bang is om de ‘actiekaart te trekken’. ‘We zijn er dichtbij’, zegt ze desgevraagd. ‘ Er moet echt duidelijkheid komen bij de Voorjaarsnota in 2025. Als de lopende onderzoeken en gesprekken niet snel tot concrete resultaten leiden, is er geen andere optie dan overgaan tot actie. Maar ik hoop nog altijd dat het zover niet hoeft te komen en dat het kabinet de urgentie inziet.’

MILJOENENNOTA

Het kabinet neemt in de Miljoenennota een aantal maatregelen die effect hebben op de gemeentefinanciën. Het accres voor 2025 komt 164 miljoen euro hoger uit dan was gemeld in de meicirculaire van dit jaar. Ook wordt de bijdrage van de Wmo buiten het gemeentefonds om geïndexeerd. Het bedrag wordt vanaf 2025 wel uitgekeerd via het gemeentefonds. Het gaat om vier keer 75 miljoen euro.

De nieuwe coalitie was daarnaast van plan om de specifieke uitkeringen (spuks) over te hevelen naar het gemeentefonds, mede na klachten van gemeenten over de hoge administratieve lasten die met de uitkeringen gepaard gaan. Daarbij werd wel een korting van 10 procent ingeboekt. Dat kostte gemeenten ruim 600 miljoen euro.

Het kabinet heeft nu besloten om de specifieke uitkeringen voor de opvang van Oekraïners, de Groningenproblematiek en de toeslagenaffaire niet over te hevelen naar het gemeentefonds en deze niet te korten. Daardoor komt de korting straks uit op 438 miljoen euro. De korting is vanaf 2026 al wel ingeboekt op de departementale begrotingen, maar nog niet op het gemeentefonds. ←

‘Er moet echt duidelijkheid komen bij de Voorjaarsnota’

ACTUEEL

Kabinet: stimulans voor woningbouw

Het nieuwe kabinet komt met een ‘realisatiestimulans’ voor gemeenten waarmee een vast bedrag wordt uitgekeerd voor iedere gerealiseerde woning. Dat staat in de begroting van het ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening.

Het kabinet wil 100.000 woningen per jaar realiseren en trekt daarvoor tot en met 2029 in totaal 5 miljard euro uit. De regering wil daarmee de bouw van meer betaalbare woningen ondersteunen voor mensen met een laag of middeninkomen.

Het doel van de realisatiestimulans is de daadwerkelijke realisatie van woningen te stimuleren. Niet het plan, maar de prestatie wordt beloond. Het gaat daarbij om betaalbare koopwoningen, sociale geldt voor alle regio’s, inclusief Caribisch Nederland.

In de regionale woondeals maakt het nieuwe kabinet vanaf 2025 afspraken over het woningbouwprogramma en de inzet van de middelen uit de realisatiestimulans. Bijkomend voordeel is volgens het kabinet dat onder deze nieuwe werkwijze de administratieve lasten voor gemeenten voor het aanvragen van subsidies aanzienlijk verminderen.

Het kabinet noemt het terugdringen van de woningnood een ‘topprioriteit’. Er moet niet alleen meer en sneller worden gebouwd, maar er moet ook gewerkt worden aan de betaalbaarheid en de kwaliteit van woningen en de leefomgeving, aldus minister Mona Keijzer van Volkshuisvesting. (MM) ←

Steden vrezen kaalslag ov

De grote steden vrezen een verschraling van het openbaar vervoer nu het kabinet 110 miljoen euro bezuinigt op de Brede Doeluitkering (BDU). Met die uitkering wordt onder meer het ov in de

De BDU aan de Vervoerregio Amsterdam en de Metropoolregio Rotterdam Den Haag is een van de specifieke uitkeringen (spuks) die worden overgeheveld naar het gemeente- of provinciefonds. Die overheveling gaat gepaard met een geplande budgetkorting van 10 procent.

De drie steden vrezen voor een kaalslag en verschraling van het openbaar vervoer. De bezuiniging zal vooral de kwetsbare groepen raken die afhankelijk zijn van bus, trein en metro, zo is de verwachting. Ook de inwoners van de regio’s gaan die verschraling van het openbaar vervoer merken in de dienstregeling, stellen de gemeenten. Bovendien rijmt de bezuiniging niet met de forse woningbouwopgave in beide regio’s, stellen de steden. Die nieuwe woonwijken moeten wel goed bereikbaar zijn met duurzaam vervoer, vinden ze. (MM) ←

Steun kleine gemeente bij ondermijning

Het kabinet wil kleinere gemeenten meer ondersteunen wanneer ze te maken krijgen met intimidatie en andere vormen van ondermijning die de democratische rechtsorde bedreigen.

Dat staat in de begroting van het ministerie van Binnenlandse Zaken die op Prinsjesdag openbaar gemaakt werd. Minister Judith Uitermark van BZK wil de kleinere gemeenten onder meer helpen bij het versterken van hun informatiepositie. Daarnaast komt er ondersteuning bij het omgaan met onrust en anti-institutionele tendensen zoals de groeiende groep soevereinen. Deze mensen keren zich af van de overheid. Vorige week stonden vier vermeende soevereinen voor de rechter die ervan verdacht worden om wapens te kopen. Daarbij hadden ze ook de burgemeester van Deventer als doelwit, aldus de aanklacht. (RvdD) ←

44.896.000.000

euro zit er in 2025 in het gemeentefonds

Bron: begroting gemeentefonds 2025

Ik moet ook aan het thuisfront denken. We zijn bijna zeventig jaar getrouwd. Zij heeft al heel veel door de vingers moeten zien.

De 87-jarige Dré Rennenberg stopt na twintig jaar als fractievoorzitter voor Ouderen Appèl Hart voor Eindhoven (OAHvE) en is bij de verkiezingen van 2026 niet meer beschikbaar voor een nieuwe termijn, Eindhovens Dagblad 6 september

A&O: Jonge ambtenaar is tevreden

Jonge ambtenaren zijn tevreden over hun werk bij de gemeente. Toch is de uitstroom hoog. Gericht beleid van gemeenten is nodig om jong talent aan de organisatie te blijven binden.

Dat blijkt uit recent onderzoek in opdracht van A&O fonds Gemeenten. Ambtenaren jonger dan 35 jaar zijn met name positief over de mate van samenwerking en de aandacht voor hun welzijn. Ook zijn ze vaker tevreden over de organisatie waar ze werken dan hun oudere collega’s: 73 procent tegen 64 procent.

Maar uit het onderzoek blijkt ook dat de uitstroom hoog is. Bijna 39 procent van de jonge ambtenaren, in dit geval onder de 25 jaar, vertrekt binnen drie jaar naar een functie elders. Ook solliciteren zij iets vaker dan gemiddeld naar een andere baan, van wie een aanzienlijk deel dat doet buiten de publieke sector. De cijfers tonen volgens A&O aan dat gemeenten zich actiever moeten inzetten om jong talent te behouden. Slechts 62 procent heeft zulk beleid. Investeren in talentmanagement en het bieden van goede ontwikkelingsmogelijkheden maken hierin het verschil, aldus het fonds. (RvdD) ←

Beste Thorbeckeprofessor,

MOET HET ONTSTAAN VAN EEN EUROPESE

BESTUURSLAAG NIET LEIDEN TOT AANPASSINGEN

IN HET HUIS VAN THORBECKE? TE VEEL BESTUUR

LIJKE DRUKTE KAN IMMERS LEIDEN TOT BESTUUR

LIJK ONVERMOGEN, EN DAT KAN WEER LEIDEN TOT EEN ROEP OM AUTORITAIR LEIDERSCHAP.

WORDT HET GEEN TIJD OM PROVINCIES AF TE SCHAFFEN? EVENTUEEL MET DEPARTEMENTEN

OP REGIONALE SCHAAL VOOR TAKEN DIE GROTER

ZIJN DAN GEMEENTEN AANKUNNEN?

PETER VERSCHUREN, GEMEENTERAADSLID

Geachte heer Verschuren,

Het ingewikkelde aan dit soort discussies is dat ik geen voorstel ken dat alleen maar voordelen heeft. Terwijl instituties taai zijn en dus onder verwijzing naar de nadelen zeker zullen gaan lobbyen voor hun eigen voortbestaan. Effectieve veranderingen zijn daardoor zelden de vrucht van grote ontwerpen, maar meestal van kleine aanpassingen die grotere gevolgen hebben. Of externe ontwikkelingen. Zo was er bijvoorbeeld een kans om na corona het middenbestuur verder te modelleren langs de veiligheidsregio’s zodat je inderdaad 25 regionale bestuurseenheden krijgt waarvan de gemeenteraadsleden indirect de regioburgemeester zouden kunnen kiezen om het geheel democratisch te legitimeren. Maar ook aan dat voorstel zitten nadelen… ←

Geerten

Ook een vraag voor Geerten Boogaard? Stuur een mail naar: thorbeckehoogleraar@vngmagazine.nl.

IN BEELD

VINTAGE CATWALK

Met een zeven kilometer lange modeshow met tweedehandskleding vraagt de gemeente Groningen aandacht voor het belang van hergebruik van mode. Groningen is van plan om vanaf deze maand elke twee weken om te dopen tot Afvalvrijdag. Op die dag vraagt de gemeente extra aandacht voor doel in vanaf 2030 afvalvrij te zien. De komende edities van Afvalvrijdag gaan onder meer over het tegengaan van wegwerpplastic. Ook is er aandacht voor duurzame sinterklaascadeaus.

THEMA GRATIS CONDOOMS

Diemen

doet ’m om

GRATIS CONDOOMS AFHALEN? VANAF JANUARI KAN HET IN DIEMEN. TWEE RAADSLEDEN NAMEN HET INITIATIEF WAARMEE ZE HET BELANG VAN VEILIGE SEKS ONDER DE AANDACHT WILLEN BRENGEN. ‘WE WILLEN VOORKOMEN DAT MENSEN EEN SOA KRIJGEN.’

Vanaf volgend jaar kunnen inwoners van Diemen op elf locaties, waar nu al menstruatieproducten worden afgehaald, terecht voor gratis condooms. Deze zomer ging de gemeenteraad met een grote meerderheid akkoord met dit voorstel van Ons Diemen en D66. Die partijen willen hiermee veilige seks promoten en inwoners meer bewust maken van het belang van veilige seks.

Volgens het Diemense D66-raadslid Onitcha Ramautarsing was het feit dat veel mensen niet meer bij de GGD terechtkunnen voor een soa-test een wake-upcall. ‘Zeventig procent van de mensen die voor een test bij de GGD aankloppen wordt afgewezen omdat het budget niet is meegestegen met het sterk gestegen aantal soa-gevallen. Wij zagen

in de raad dat het heel snel de verkeerde kant op ging.’

Haar zorgen werden gedeeld door Ons Diemen-raadslid Nikki Moors. Zij had de ingeving om in Diemen condooms te gaan verstrekken. Moors: ‘De verantwoordelijkheid ligt formeel bij de GGD, maar als de gemeente zich daarop blijft blindstaren, dan gebeurt er niets en ga je voorbij aan de eigen verantwoordelijkheid van de gemeente om iets te doen aan preventie. Want voorkomen dat mensen een soa krijgen, daar gaat het ons om.’

Begin van dit jaar publiceerden Rutgers en Soa Aids Nederland de nieuwste cijfers over condoomgebruik onder jongeren. Gebruikte in 2017 nog 75 procent van de jongens en 72 procent van de meiden een condoom bij de eerste keer vaginale seks, in 2023 waren die percentages gekelderd naar respectievelijk 64 en 69. Daarnaast constateerde Soa

Aids Nederland dat het aantal gevallen van gonorroe vorig jaar voor het tweede achtereenvolgende jaar met 30 procent was toegenomen, syfilis nam toe met 7 procent. Afnemend condoomgebruik werd genoemd als een van de oorzaken, naast de verminderde aandacht voor preventie en het verdwijnen van Vrij Veilig-campagnes.

PORTEMONNEE

Moors herkent dat. ‘Vroeger werd je als jongere doodgegooid met condooms en met televisiespotjes over veilig vrijen, iedereen die ik kende had een condoom in z’n portemonnee.’

Of een ruim aanbod van gratis condooms ook daadwerkelijk zal leiden tot minder soa-klachten, is moeilijk te voorspellen, zegt ze. Maar dankzij de motie is één doel in ieder geval al bereikt: het onderwerp heeft volop aandacht gekregen. ‘De media pakten het op, en het raadsbesluit

‘We

verwachten dat beschikbaarheid van condooms bijdraagt aan een beter gebruik ervan.’

is een goede aanleiding om het gesprek aan te gaan. Condooms zijn een middel, maar het uiteindelijke doel is bewustwording, preventie en het geven van goede informatie.’

‘We gaan ook niet zomaar condooms neerleggen’, zegt Ramautarsing. ‘We hebben in de motie opgenomen dat er informatie bij moet over soa’s en veilige seks. Maar we verwachten wel dat beschikbaarheid van condooms bijdraagt aan een beter gebruik ervan.’

LEUK INITIATIEF

Joost Strooker, GGD-arts bij het Centrum Seksuele Gezondheid Amsterdam, noemt de Diemense proef een ‘leuk initiatief’. ‘De vraag is wel of alleen het uitdelen van condooms helpt. Het afgenomen condoomgebruik is een van de oorzaken van het toenemend aantal soa’s, naast een gebrek aan kennis of het niet laten testen op een soa.’

Hij benadrukt dat soa’s schadelijk voor de gezondheid kunnen zijn. ‘Soms halen mensen liever een paar antibioticapillen dan dat ze moeite moeten doen om een condoom te gebruiken. Omdat ze dat niet fijn vinden, of niet weten hoe. Veel jongeren hebben daar nooit uitleg over gekregen.’

Strooker is voorstander van een (nieuwe) landelijke campagne die het taboe op soa’s en condooms kan doorbreken. ‘Er

wordt nu heel weinig over gesproken, jongeren onderling vinden het ook moeilijk en weten er daardoor ook minder over. Ik ben dan ook blij dat in Diemen het verstrekken van condooms gepaard gaat met het geven van informatie.’

SCHAAMTE

De Diemense condooms komen te liggen op alle Menstruatieproducten Uitgiftepunten (mups). Daar kan iedereen nu al gratis maandverband en tampons uit een kast halen, de condooms komen er straks bij. Laagdrempelig en discreet, zegt Ramautarsing, want er is nog altijd sprake van schaamte. ‘Schaamte voor het niet kunnen betalen, of gêne rondom de seksuele activiteit.’

Het mooie van dit distributiesysteem is ook dat jongens aan hun moeder of zus kunnen vragen of ze condooms mee willen nemen, als ze toch naar een mup gaan, zeggen de raadsleden. Ramautarsing schrok wel van het taboe

rondom het thema. ‘Het is ook niet voor niets dat omroep BNNVARA deze zomer de campagne “Doe niet dom, doe ’m om” is begonnen. Ik kom uit een gezin waarin alles bespreekbaar was, we kregen het op school mee en de Vrij Veiligcampagne was nadrukkelijk aanwezig in het straatbeeld. Dat is nu wel anders, er is een bepaalde nonchalance ontstaan. Aids is niet meer dodelijk, chlamydia blijkt minder gevolgen te hebben voor de vruchtbaarheid dan eerst werd gedacht en men is gemakkelijker gaan denken over het gebruik van antibiotica. Maar nadat onze motie was aangenomen las ik dat de bacterie die gonorroe veroorzaakt, steeds resistenter wordt tegen antibiotica. De wereld verandert, daarom blijft preventie belangrijk.’

De condooms worden in 2025 en 2026 verstrekt. Dat maakt het ook financieel te overzien. ‘Als je groot inkoopt, zijn condooms hartstikke betaalbaar’, zegt Ramautarsing. ←

‘Vroeger werd je als jongere doodgegooidmet condooms’

THEMA ZELFMOORDPREVENTIE

‘Ook

kunst helpt suïcide voorkomen’

HET VOORKOMEN VAN ZELFMOORD WORDT EEN GEMEENTE

LIJKE TAAK. KWARTIERMAKER BARBARA ROOKS VAN ARNHEM ZIET HOE BELANGRIJK HET IS OM IEDEREEN TE BETREKKEN. EN OOK ZUTPHEN GAAT AAN DE SLAG, NADAT DE GEMEENTERAAD ALARM SLOEG OVER HET HOOG AANTAL SUÏCIDES.

In Zutphen luidde de gemeenteraad afgelopen herfst de alarmbel over het aantal suïcides in de stad. Tussen 2016 en 2023 brachten 58 mensen zich om het leven. De Zutphense wethouder Jasper Bloem (PvdA) schrok van de aantallen die hoger liggen dan gemiddeld in vergelijkbare gemeenten. Toch verbaasde het hem niet. ‘Onze gemeente heeft diverse psychische en psychiatrische instellingen en een penitentiaire inrichting. Daardoor zijn wij minstens zo kwetsbaar als de grote steden.’ Niet alleen Zutphen, ook veel andere gemeenten willen aan de slag met suïcidepreventie. Sterker nog: binnenkort moeten ze dat, want de Wet integrale suïcidepreventie wordt per 1 juli 2025 van kracht, als onderdeel van de Wet publieke gezondheid.

HOTSPOTS

Om zelfdoding bespreekbaar te maken plaatsen gemeenten plaquettes met een QR-code op bankjes. (Beeld: Joyce van Belkom/ANP)

Maar hoe geef je daar vorm aan? ‘Breng eerst in kaart wat het aantal suïcides is in jouw regio, wat de grootste risicogroepen zijn en wat de risicovolle plekken,’ adviseert programmamanager Vicky Verschoor van 113 Zelfmoordpreventie. ‘Beperken van de toegang tot dodelijke middelen helpt het aantal suïcides verminderen, blijkt uit onderzoek. Zo raden we gemeenten aan om een analyse te maken van de zogeheten hotspots: plekken die gevaarlijk zijn voor mensen die aan zelfmoord denken, zoals het

‘Mensen vinden het moeilijk om te reageren als iemand over suïcidale gedachten praat’

spoor, hoge gebouwen. Gemeenten kunnen hekken en vangnetten plaatsen, een bord met ons telefoonnummer, maar ook kunst. Een belemmering of afleiding helpt het moment doorbreken en we weten uit onderzoek dat iemand vervolgens niet direct naar een andere plek gaat.’

Ook is het goed om als gemeente in kaart te brengen hoe het netwerk van zorg en hulp lokaal in elkaar steekt. ‘Per regio of gemeente is dat anders georganiseerd. Zorg dat mensen weten welke organisaties er zijn en maak je als netwerk hard om samen suïcide terug te dringen,’ zegt Verschoor.

Barbara Rooks beaamt dat. Ze voegt eraan toe dat suïcidepreventie alleen succesvol kan zijn als het samen gebeurt. Rooks is kwartiermaker in Arnhem, dat al voordat de nieuwe wet werd aangenomen aan de slag ging met het thema. Rooks: ‘Een aanjager is nodig om de verschillende beleidsterreinen en organisaties uit de zorg en het maatschappelijk veld aan te haken. Suïcidepreventie is domeinoverstijgend, dus dat moet echt. Een kwartiermaker kan het vlammetje brandend houden en zorgen dat je kunt doorbouwen op wat goed gaat en beter kan.’

Ze werkt bovendien samen met een bestuursadviseur. ‘Die weet hoe de hazen lopen bij de gemeente.’

PRATEN

Naast een analyse van omgeving en netwerk in de gemeente, is het belangrijk om het onderwerp bespreekbaar te maken onder inwoners en professionals.

Verschoor: ‘Zodat het taboe eraf is. Mensen vinden het moeilijk om te reageren als iemand over suïcidale gedachten praat en zijn bang voor deze gedachten als je doorvraagt. Maar praten verlicht de mentale druk.’

Gemeenten kunnen bijvoorbeeld het beeld Stille Strijd van de figuur in gele regenjas neerzetten of, zoals in Arnhem, bankjes met de tekst ‘1K Z1E J3’.

Verder is het aan gemeenten om samenwerking met lokale partners te bevorderen, zodat ze met elkaar zorgen dat kwetsbare personen in beeld blijven en/ of ondersteuning krijgen. ‘Daarbij hoeven inwoners niet bang te zijn dat allerlei persoonlijke informatie met Jan en alleman wordt gedeeld’, stelt Monique Kavelaars, bestuurder bij 113 Zelfmoordpreventie. ‘De gegevensuitwisseling verschilt niet van andere samenwerkingen rond zorg. Het kan ook in de vorm

Het spoor is een zogeheten hotspot: een plek die gevaarlijk is voor mensen die aan zelfmoord denken.

van meedenken of zorgen dat een kwetsbaar persoon gesprekken met de huisarts blijft voeren.’ Staar je overigens niet blind op de zorg, waarschuwt Kavelaars. ‘Van de overledenen door suïcide was 60 procent níét in beeld bij de zorg. Dat zijn mensen die gewoon in onze maatschappij leven, maar bij wie de omgeving dikwijls wel een onderbuikgevoel heeft.’ Dat brengt haar op de laatste belangrijke pijler in de aanpak van suïcide, naast analyse en monitoring en het bespreekbaar maken. ‘Geef nascholing aan zogeheten gatekeepers zodat zij signalen herkennen en weten wat ze kunnen zeggen of wie ze kunnen inschakelen. Gatekeepers zijn professionals die met risicogroepen in aanraking komen, zoals politieagenten, schuldhulpverleners of docenten.’

TOTAALPAKKET

Arnhem is intussen, in eerste instantie met hulp van stichtingen en een tweejarige subsidie vanuit de vorige Landelijke Agenda van 113 Zelfmoordpreventie, een voorloper als het gaat om het tegengaan van zelfdoding. De gemeente zette van 2021-2023 vol in op de Supranet Community-aanpak van 113, waarbij op allerlei plekken de aandacht en kennis zijn vergroot over suïcide(preventie). Na die twee jaar vond de gemeente dat de aandacht een vervolg verdiende en kende ze zelf structurele middelen toe.

Al is het nog lastig om het met cijfers te duiden, Rooks vindt dat suïcidepreventie in Arnhem met succes vorm kreeg én houdt. ‘Dat komt echt doordat we de onderzochte methode inzetten die 113 Zelfmoordpreventie adviseert: het totaalpakket van scholing aan professionals, bespreekbaar maken van suïcide in de samenleving door campagnes, monitoren waar risico’s en risicogroepen zijn en de netwerkanalyse binnen de gemeente. Want alles staat met elkaar in verbinding.’

‘Het hielp dat Arnhem al kon meeliften op een bestaand platform rond suïcidepreventie’, zegt ze. ‘Partijen als het ziekenhuis, de ggz en het sociaal wijkteam hadden al de wens uitgesproken meer samen te werken met maatschappelijke organisaties.’

Deze organisaties omarmen de stelling van Kavelaars dat zorg niet altijd nodig is. Rooks: ‘Dus is er gebouwd aan uitbreiding van het al bestaande centrum voor levensvragen tot een laagdrempelige plek waar zowel expertise is voor mensen die suïcidaal zijn, voor

naasten en nabestaanden, als voor professionals, het Centrum voor Levensvragen en Suïcidepreventie, de D3rde Verdieping.’

En nog is Arnhem niet klaar, want zo gaat dat met preventie. Een pilot breidt uit waarbij het Sportbedrijf Arnhem in samenwerking met Pro Persona Connect, Sociale Wijkteams en de Teams Leefomgeving gezondheidschecks uitvoeren in de wijk. Daarbij wordt nu ook de mentale gesteldheid meegenomen. Verder is er een routekaart ontwikkeld om netwerkpartners gemakkelijker te vinden en krijgt het thema een plek binnen het Integraal Zorgakkoord (IZA) en het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA). Kwartiermaker Rooks: ‘Het is belangrijk dat de politiek mee is en je in veel lagen en organisaties ambassadeurs hebt die hierin blijvend energie willen steken.’

VOORLICHTING

De Zutphense wethouder Bloem is dankbaar dat gemeenteraadsleden een motie indienden en daarmee zelfmoordpreventie in het licht zetten. De gemeente is net van start met de aanpak. ‘Het liefst zou je de dieperliggende oorzaken voor suïcide in kaart willen brengen en daar één gemene deler uitfilteren’, zegt Bloem. ‘Maar juist dat is lastig bij suïcide. Al is vaak sprake van depressie. Toch kun je niet alleen daarop sturen, vanwege de kans dat je andere risicogroepen uitsluit.’ Dus blijft ook in Zutphen de focus breder, zoals 113 adviseert.

Bloem vindt vooral gerichte voorlichting en nazorg interessant: ‘Daar bereik je de juiste mensen mee en die kun je gepersonaliseerd en verdiepend bijscholen.

Bij nazorg na een poging kun je proberen te voorkomen dat het nogmaals zover komt.’

Wat betreft de financiën is de wethouder helder. ‘De GALA-middelen zetten we in voor de opstart en we hebben nog een ander potje waaruit we wat kunnen halen. Het is een beetje de centen bijeenharken. Maar gemeenten hebben een algemene taak om zich voor het welbevinden van inwoners in te zetten, dus dat doen we dan ook.’

Kavelaars is het daarmee eens. Ze is blij met de wet, die slechts een hamerstuk bleek in de Eerste Kamer.

‘De wet helpt om van vrijblijvendheid naar vanzelfsprekendheid te komen. Alleen moet het rijk financieel met wat meer over de brug komen. ‘Als er geen financiering voor is, organiseer je achteruitgang.’ ←

Lees welke stappen gemeenten kunnen nemen op 113.nl/gemeente.

Denk jij aan zelfdoding?

Neem 24/7 gratis en anoniem contact op met 113 Zelfmoordpreventie via 0800-0113 of chat op 113.nl.

THEMA TEKORT

Hulp

voor de huisarts

HET HUISARTSENTEKORT IS OP STEEDS MEER PLAATSEN VOELBAAR, MET ONWENSELIJKE SITUATIES ALS GEVOLG. BERGEN OP ZOOM,

EN ZWOLLE STUREN OP MEER DAN ALLEEN HET VESTIGINGSBELEID.

‘WE MOETEN DIT

MET

ELKAAR ROOIEN.’

Bergen op Zoom had al te maken met een tekort aan huisartsen voor zo’n veertienhonderd inwoners, toen afgelopen juli huisartsenketen Co-Med failliet ging, met twee praktijken in de stad. Daardoor kwamen nog eens vijfduizend mensen zonder huisarts te zitten. Wethouder Joey van Aken (PvdA/GroenLinks) is als portefeuillehouder zorg met de kwestie aan de slag gegaan. Hij zorgde ervoor dat er een passantenspreekuur kwam waar inwoners zonder huisarts terechtkunnen. Ook werkt hij aan vervanging van de praktijkhouders die nu weg zijn.

SAAMHORIGHEIDSGEVOEL

Deze maand opende een passantenspreekuur in het Bravis ziekenhuis in Bergen op Zoom om het acute tekort enigszins te ledigen. Dat biedt volgens Van Aken een startende huisarts de kans om ervaring op te doen. Als de praktijk op volle snelheid draait en voldoende massa heeft, kan diegene daarmee doorgaan. ‘Huisartsen draaiden altijd piket in een huisartsenpost en namen klussen van elkaar over. Private investeerders als Co-Med zijn alleen gericht op hun eigen bedrijfsvoering. Het saamhorigheidsgevoel valt dan helemaal weg. Daardoor neemt ook de kwaliteit van zorg voor de patiënt af. De gemeente is met alle huisartsen en huisartsencoöperaties in gesprek. We moeten dit met elkaar rooien. De meeste art-

sen doen echter al veel extra werkzaamheden, voor bijvoorbeeld de dak- en thuislozen. Die kunnen we niet nog meer belasten. Onlangs heb ik nog een bijeenkomst met huisartsen in opleiding bezocht om Bergen op Zoom als vestigingsplaats te promoten.’

Het gemeentebestuur werkt al enkele jaren aan het zorgvraagstuk. Aanleiding vormt de aanstaande verhuizing van het Bravis ziekenhuis naar Roosendaal. Ook gaat een aantal huisartsen binnenkort met pensioen.

Daarom vroeg de gemeenteraad het college eind vorig jaar om het vestigingsklimaat voor huisartsen te verbeteren. Vanuit de volksgezondheid, het Integraal Zorgakkoord (IZA), het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) en de lokale

toekomstgerichte huisartsenzorg is wethouder Letty Demmers (D66) voor de langere termijn verantwoordelijk. Zij ziet de gemeente als facilitator die alle betrokken partijen aan tafel haalt om de nood bespreekbaar te maken. ‘Probeer de knelpunten goed in beeld te krijgen. Denk niet in kokers, andere partijen komen met oplossingen waar jij niet aan denkt. Gemeenten zijn verantwoordelijk voor het welzijn van hun inwoners. Ontbreekt het aan bepaalde zorgfaciliteiten, dan moeten we vanuit die verantwoordelijkheid kijken wat er nodig is om de zorg wel te bieden.’

ONDERSTEUNENDE DIENSTEN

Beide wethouders tackelen tal van aspecten die met het zorgtekort te maken hebben: het praktijkhouderschap zelf, het aanbieden van praktijkruimtes, partnerbanen en woningen. Om in verbinding met huisartsen te komen, organiseert de gemeente bijeenkomsten met onder meer de Huisartsencoöperatie West-Brabant, woningcorporaties en zorgverzekeraars. Waar loopt een startende huisarts tegenaan, waarin kan de gemeente faciliteren?

Van Aken: ‘Kan de gemeente bijvoorbeeld belastingtechnisch helpen, is er een gebrek aan parkeerplaatsen? We kunnen ook helpen bij doorverwijzingen van patiënten naar Veilig Thuis, jeugdzorgorganisaties of naar de Wmo-voorzieningen. Zo mogelijk kan de gemeente zelf praktijkruimtes vullen met ondersteunende diensten. In de wijk Gageldonk bijvoorbeeld wordt een kerk omgebouwd tot gezondheidscentrum. Daarin willen we een jeugdhulpvoorziening vestigen.’

Demmers wijst op het feit dat het beroep van huisarts is veranderd. Daar hangen veel meer specialismen onder van praktijkondersteuners tot fysiotherapeuten

waar de huisarts in moet kunnen voorzien. ‘Het zijn ondernemers die een praktijk runnen, geen fulltimers die zoals vroeger altijd bereikbaar zijn.’

Dat maakt het lastig om tot een afgewogen zorgaanbod te komen, ziet ze. ‘Alle praktijken zitten tot de nok toe vol.’ Een digitaal spreekuur biedt enig soelaas, maar niet voor mensen met chronische klachten of ouderen die niet digitaal vaardig zijn. ‘Een categorie die vaak die zorg extra nodig heeft. Die komt op dit moment behoorlijk in de problemen. Dit met alle gevolgen van dien die ook weer effect hebben op ons welzijnsstelsel.’

De gemeente voert gesprekken met zorgverzekeraars over de vraag of het reëel is dat een huisarts de totale praktijk runt als ondernemer. Demmers: ‘De bedrijfsvoering kan anders worden ingericht, dat gebeurt al wel. We denken ook met de GGD na over hoe we de huisarts zodanig kunnen faciliteren, dat die weer volledig zorg kan verlenen. Kan kunstmatige intelligentie bijvoorbeeld iets betekenen voor een huisarts zonder dat dit afbreuk doet aan de relatie met de patiënt? De gemeente heeft met de GALA- en IZA-middelen overigens de mogelijkheid om te voorkomen dat inwoners überhaupt medische zorg nodig hebben.’

‘De meeste artsen doen echter al veel extra werkzaamheden’

‘Jonge huisartsen zijn huiverig om een eigen praktijk te starten’

Ook Zwolle kampt al langer met een huisartsendan wel praktijkentekort, zoals in Stadshagen, een nieuwbouwwijk waar nog steeds wordt bijgebouwd. De discussie speelde pas echt, aldus wethouder Dorrit de Jong (GroenLinks), toen de gemeente een groep van zo’n zeshonderd Oekraïners opving. Huisartsen in de omgeving konden deze grote groep er niet in één klap bijnemen. De regio bood weinig soelaas: omliggende gemeenten kampen ook met een huisartsentekort.

Zwolle gaf aan dit te zullen oplossen en ‘deed daarvoor iets unieks’, zegt De Jong: de gemeente zette zélf een huisartsenpost op en nam huisartsen en verpleegkundigen in dienst. ‘Daarnaast hebben we de taskforce Huisartsentekort Zwolle opgezet samen met Zilveren Kruis, huisartsenvereniging Regio Zwolle en regio-organisatie Medrie. Dat resulteerde onder meer in een loket waar huisartsen met al hun vragen terechtkunnen.’

HUIVERIG

Kijkend naar het aantal huisartsen dat afstudeert, zouden er genoeg moeten zijn. Volgens landelijk onderzoek gaat het meer om een tekort aan huisartsenpraktijken. De Jong: ‘Jonge huisartsen zijn huiverig om een eigen praktijk te starten vanwege de administratieve belasting. Een eigen praktijk brengt financieel risico met zich mee en je moet het helemaal zelf doen. Veel jonge artsen willen ook niet meer die zestig, zeventig uur werken. In plaats daarvan starten ze interim of parttime. Daar zit de bottleneck. Daarom legt de taskforce zich toe op de advisering, coaching en administratieve ondersteuning van jonge huisartsen die een praktijk willen opzetten.’ Die inzet leverde een succesvol voorbeeld op waar de wethouder trots op is: een nieuwe huisartsenpraktijk met vier jonge artsen. Die zochten een locatie waarbij de taskforce meedacht. Medrie hielp mee de praktijk op te zetten en bood administratieve ondersteuning. Die voerde ook de onderhandelingen met Zwolle over het overnemen van de Oekraïense patiënten. ‘Goed

voor de nieuwe praktijk want die kreeg er zeshonderd cliënten bij, en goed voor de Oekraïense vluchtelingen die nu een vaste huisarts hebben.’

De wijk Stadshagen groeit nog steeds. Het aantal huisartsen blijft daarbij achter waardoor nieuwe bewoners zich niet kunnen inschrijven. Zwolle deed een voorzieningenonderzoek om te kijken wat er aan zorgaanbod nodig is. ‘Daaruit bleek een tekort van 7,3 fte huisartsen. Dat is behoorlijk fors. De gemeente heeft op twee plekken in Stadshagen eigen kavels gereserveerd voor een gezondheidscentrum, waar ook huisartsen komen. Die hebben we heel concreet gereserveerd voor huisartsenpraktijken. Omdat het eigen kavels zijn, kunnen we lage grondprijzen hanteren.’

Dankzij het Didam-arrest kan de gemeente ook invloed uitoefenen op welke ontwikkelaar de opdracht krijgt. ‘Als gemeente zul je echt vierkante meters moeten reserveren op eigen kavels voor maatschappelijke voorzieningen. Wees daar niet terughoudend in. Ook met de woningcorporaties sturen we duidelijk op maatschappelijke voorzieningen in de wijk. Denk daarbij aan een gezondheidscentrum in combinatie met een beschermd wonen locatie.’

Een huisartsenpraktijk die er patiënten bij wilde nemen, maar die het aan fysieke ruimte ontbrak om patiënten te ontvangen, kreeg ook hulp van de gemeente. Die gaf toestemming tot het plaatsen van units op gemeentelijke grond. ‘Als wethouder kom ik op voor de belangen van inwoners. De gemeente is niet verantwoordelijk voor de eerstelijnszorgverlening. Als daar echter gebrek aan is, moet ik er wel iets mee. Mijn directe invloedssfeer als wethouder ligt binnen de gebiedsontwikkeling. Vergeet echter de gemeentelijke rol als bemiddelaar niet. Partijen als de zorgverzekeraars en huisartsenverenigingen zijn nodig om jonge huisartsen te coachen. Dat betekent regionaal partijen bij elkaar brengen, het netwerk activeren. Die kan ervoor zorgen dat huisartsen worden ontlast, een heel belangrijke in deze tijd.’ ←

De VNG bracht de Handreiking huisvesting huisartsen en gezondheidscentra uit. Lees deze op vng.nl of scan de QR-code.

(Bron: Nivel)

Wachtlijsten

Aantal personen op een wachtlijst in Nederland, 2023. (Bron: NZa)

(Bron: CBS)

Ik ben Ahmed Aboutaleb

AD-Journalist Peter Groenendijk volgde de Rotterdamse burgemeester Ahmed Aboutaleb vijftien jaar. Deze week verscheen zijn boek Je suis Ahmed.

De titel verwijst naar Aboutalebs toespraak na de aanslag op het Franse weekblad Charlie Hebdo. Samen met zijn speechschrijver had hij gezwoegd op de tekst, elk woord moest raak zijn. ‘À Rotterdam, nous sommes tous Charlie’, had hij moeten zeggen. Ter plekke besluit hij te improviseren en zegt: ‘Moi, je m’appelle Ahmed Aboutaleb. Normalement je suis le maire de Rotterdam, mais ce soir je suis Parisien et je m’appelle Charlie’.

Sociale basis

‘De sociale basis’ is een beleidsconcept waar veel van wordt verwacht. Zijn die verwachtingen reëel? En wat kunnen landelijke en lokale partijen doen om bij te dragen aan een sterkere sociale basis?

Die vragen staan centraal in een nieuw rapport dat Movisie en het Verwey-Jonker Instituut opstelden in opdracht van VWS. De auteurs formuleren een verandertheorie voor de sociale basis. Daarin staat wat formele partners, zoals beleidsmedewerkers en -adviseurs bij gemeente, kunnen doen om die basis te versterken.

De sociale basis versterken, investeren in de toekomst is te downloaden op movisie.nl.

Het maakte indruk, het waren de woorden die Nederland zocht, schrijft Groenendijk. Dezelfde woorden leidden ook tot gemor in zijn eigen stad, bij de Marokkaanse gemeenschap. Ook dat beschrijft Groenendijk. Want hij wilde geen lofzang op Aboutaleb maken, geen afrekening ook. Het boek moest in de eerste plaats een journalistiek product worden. Met verhalen die soms ook verder gaan dan het Rotterdamse.

Als burgemeester werd Aboutaleb bewierookt en verguisd, het boek toont helder aan waarom.

Peter Groenendijk, Je suis Ahmed. De Rotterdamse jaren van Aboutaleb. DPG Media, webwinkelad.nl, € 19,95.

Vakmanschap

Hoe versterk je het vakmanschap van ambtsdragers in het decentraal bestuur?

In opdracht van onder meer de VNG, en van andere organisaties uit en rond het decentraal bestuur, maakte De Argumentenfabriek een tabletboek om burgemeesters, wethouders, raadsleden en ambtenaren te stimuleren om na te denken over de waarden van hun vakmanschap. In de publicatie wordt ingegaan op de grote uitdagingen waar het decentraal bestuur voor staat. Denk aan het vertrouwen van inwoners, de schaarse ruimte en de omgang met kunstmatige intelligentie. Welke waarden zijn belangrijk om die opgaven goed op te pakken?

Dries Bartelink, Swaan van Iterson en Daan van den Berg, Toekomstbestendig decentraal bestuur. Waarden van bestuurlijk en ambtelijk vakmanschap. De Argumentenfabriek, gratis te downloaden op argumentenfabriek.nl.

COLUMN

Marije van den Berg onderzoeker en adviseur lokaal bestuur

ONDERSTEUNENDE DIENSTEN

Iedereen is moe. Niet alleen de mensen die werken in onze gemeenten en gemeenschappen. De bierkaaivechters in gemeenteorganisaties en gemeenteraden, sociaal ondernemers die voor de zoveelste keer moeten bewijzen dat hun bewezen aanpak werkt, actieve bewoners van wie het geveltuintje weggeschoffeld is, letterlijk of figuurlijk. Ook onze organisaties zijn doodmoe. Onze systemen van planning en control, van vastgoedlogica en sociale kaarten, van organisatiematrixen, smart doelstellingen en loongebouwen. Je hoort ze zuchten. Deze herfst zullen urgente, complexe opgaven de bestuurlijke revue passeren. Ondertussen draaien onze overheidsorganisaties zichzelf stuk. Het gevaar? Dat we doorgraven in de kuil en blijven zoeken naar manieren om staatsmacht te vergroten. Er is bétere sturing nodig, die maatschappelijk welzijn en gemeenschapskracht oplevert, niet minder. En daarvoor hebben we niet alleen bestuurders, beleidsafdelingen en uitvoerders nodig. Het is zelfs niet genoeg als we de aansluiting bij betrokkenen in onze gemeenschappen sterker maken. Overheidsgedrag moet aan maatschappelijke relevantie herwinnen. Relevantie houd je als je systeem zich weet aan te passen aan zijn context. De wiskundige en filosoof Alfred North Whitehead muntte in 1923 daarvoor het begrip relational power, relatievermogen. Voor dat relatievermogen zijn drie dingen nodig, stelde hij. Eén: de vaardigheid om actief en opzettelijk open te staan naar de wereld. En twee: de kracht om nieuwe inzichten en ervaringen te integreren in een nieuwe synthese. Het dominante perspectief betwijfelen, dus,

en allerlei bewijs dat de gemeenschap, de context, relevant vindt, te benutten als sturingsinformatie voor je systeem. Niet alleen signalen oppikken, maar ze benutten voor besluiten en zo je beleid continu beheren. Dit weten we wel, maar we doen het nog onvoldoende. Maatschappelijk welzijn en gemeenschapskracht zijn als indicator nog altijd minder sturend voor de gemeente dan een ‘sluitende businesscase’. De eigen gemeentelijke organisatie is voor veel bestuurders, ambtenaren en bewoners een hobbel om te nemen, in plaats van helpend om het overheidsgedrag relevant te krijgen en te houden. Om de besturing van onze staat te verbeteren, hebben we daarom meer expertise van stafafdelingen nodig. Van financials en P&O’ers tot controllers en gemeentejuristen. We hebben nood aan ondersteunende diensten die meewerken aan het vergroten van gemeenschapskracht. Relatievermogen vraagt volgens Whitehead namelijk als derde ‘het uithoudingsvermogen om relaties in stand te houden die de gemeenschap kunnen verdiepen met de ideeën, ervaringen en mensen met wie we verwant zijn’. Uithoudingsvermogen hebben onze gemeentelijke systemen nodig. Maar vooral is nodig dat het sturingssysteem passend wordt op het werken in en voor gemeenschappen. Dat vraagt om de routineuze expertise van onze stafdiensten. ←

Met onbegrepen gedrag hoor je niet in een cel

Mensen met onbegrepen gedrag vallen steeds vaker in de gaten van ons zorgsysteem. Als je pas maandagochtend ergens terechtkunt, is een politiecel soms de enige rustige plek. Volgens Anita Eberson kan het anders – mits gemeenten voorop gaan lopen.

Een vrouw met een huisverbod loopt naakt over straat, drinkt uit vijvers, brengt de buurt in rep en roer. Vanwege agressief gedrag zet ook de opvang haar buiten de deur. Volgens de crisisdienst van de ggz valt ze buiten de criteria voor een gedwongen opname. Op donderdagavond komt er een melding binnen bij de politie, pas de maandag daarop is er een oplossing. In de tussentijd improviseren wij met juridische listen, zodat we haar in elk geval steeds negen uur lang in een politiecel kunnen opvangen. Want dat ís zo’n cel nu voor haar: een tijdelijke opvangplek waar

De opdracht is samen te zoeken naar betere oplossingen dan een politiecel

ze een beetje tot rust komt. Zo zou het uiteraard niet moeten gaan.

SCHRIJNENDE GEVALLEN

Het is zomaar een casus uit de recente praktijk van de politie Limburg. Schrijnende gevallen als deze, waarin kwetsbare burgers ‘in handen vallen van de politie’, nemen alsmaar toe. De afgelopen jaren is het aantal meldingen vanwege onbegrepen gedrag meer dan verdubbeld. Er zijn steeds meer mensen met verslavingsproblemen, maar we zien ook de gevolgen van armoede en verwaarlozing. En van eenzaamheid en vervreemding. We hebben als maatschappij echt een grote gemeenschappelijke opdracht om te zoeken naar betere oplossingen dan een politiecel.

GEEN ZORGVERLENERS

In Limburg staat het probleem inmiddels scherp op het netvlies van de lokaal bestuurders. Wij hebben ze gezegd: ‘Artikel 3 van de Politiewet stelt dat wij “hulp verlenen aan hen die deze behoeven”. Dat blijven we doen, maar wij zijn geen zorgverleners.’ De enige voorziening die net als de politie 24/7 beschikbaar is,

Schrijf ook een betoog voor VNG Magazine: redactie@vngmagazine.nl

is de crisisdienst van de ggz. Maar die kunnen alleen wat doen bij psychiatrische problematiek. Buiten kantoortijden zitten er grote gaten in het systeem, en daar vallen steeds meer kwetsbare mensen in. Het is duidelijk: dit kunnen we alleen samen oplossen. Maar hoe dan? Lokaal bestuurders zeggen: hoe gaan we dit financieren? En zorgaanbieders vragen zich af: waar vind ik de mensen die ook ’s nachts en in het weekend stand-by kunnen staan?

KOUDWATERVREES

Het goede nieuws is: op sommige plekken is dit gelukt, gewoon omdat alle betrokken partijen het samen hebben opgepakt. Zij hebben met elkaar een zogeheten Crisis Interventie Team gevormd. Over de gebruikelijke schotten heen zorgen hulpverleners –van jeugdzorg en Veilig Thuis tot wijkteams en de ggz – dat er 24/7 een achtervang is voor mensen in nood. Ook de politie doet mee, maar die hoeft alleen aan de bak bij escalatie of een mogelijk strafbaar feit. In andere gevallen komen kwetsbare mensen (zoals de vrouw in mijn voorbeeld) meteen bij de zorg terecht. Zo nodig via een tijdelijke oplossing totdat het weer maandagochtend is.

Laat gemeenten de beren op de weg gewoon recht in de ogen kijken

Er zijn dus kansen, maar ik zie nog altijd te veel koudwatervrees. Als we de gaten echt willen vullen, moeten we met elkaar onze handelingsverlegenheid durven omzetten in handelingsperspectief. Dat vergt de wil van lokale en regionale partijen in het zorg- en veiligheidsdomein om over de domeingrenzen heen te stappen. Maar daarnaast vraagt het om bestuurlijke moed bij de gemeenten om voorop te gaan lopen. En daarbij de beren op de weg gewoon recht in de ogen te kijken. ←

Anita Eberson-Lamers is sectorhoofd bij Politie Nederland en portefeuillehouder zorg en veiligheid bij Politie Limburg.

Beeld: Politie Limburg

PERSONALIA

OVERSTAP

Joost Manusama

Joost Manusama werd deze week geïnstalleerd als burgemeester van Capelle aan den IJssel, als eerste Nederlandse burgemeester van Molukse afkomst. Hij wil zich bezighouden met maatschappelijke vraagstukken.

Vanwaar deze overstap? ‘Als districtschef bij de politie

Zeeland hield ik me bezig met veiligheid, leefbaarheid en ondermijning. Daarnaast was ik actief in de raad van commissarissen van een woningbouwvereniging, in de adviesraad van een scholengemeenschap en voorzitter van een culturele vereniging. Ook ben ik twaalf jaar raadslid geweest. In al die functies heb ik me altijd beziggehouden met maatschappelijke uitdagingen. Dat wilde ik eigenlijk in de volle breedte gaan doen. In Capelle aan den IJssel kan dat, ik kan daar van meerwaarde zijn. Vandaar dat ik de stoute schoenen heb aangetrokken en heb gesolliciteerd.’

Wat neemt u mee? ‘Mijn vader komt van de Molukken. Dat vind ik heel mooi. Ik wil een burgemeester zijn voor alle Capellenaren, maar vind het ook van belang om een boegbeeld te zijn voor Molukse mensen en om hun te laten zien dat het in Nederland mogelijk is om nagenoeg alles te bereiken. Binnen de Molukse samenleving is heel positief gereageerd op mijn benoeming. Het is zelfs op de Molukken in het nieuws gekomen. Dat laat zien dat het bijzonder is. Maar het maakt mij persoonlijk niet uit waar iemands wieg heeft gestaan. Dat ik een voorbeeldrol heb is geen doelstelling op zich, maar ook niet vervelend.’

Wat gaat u doen? ‘Ik zal me veelvuldig bewegen in het Capelse en heel veel contact zoeken met burgers, bedrijven, verenigingen en hun signalen oppakken. Het is daarbij belangrijk om goed te luisteren en om respectvol te zijn. Mijn politieachtergrond zit daarbij zeker niet in de weg. Als burgemeester moet je in de volle breedte integraal besturen, maar het is zeker een voordeel dat ik weet wat er in het veiligheidsdomein speelt. Ook bij de politie was het omgaan met mensen heel belangrijk. (RvdD) ←

OVERLEDEN

Robert Jan Blom, raadslid voor Nieuw Elan in de gemeenteraad van Alphen aan den Rijn, is op 6 september op 76-jarige leeftijd overleden. Blom was vanaf 1982 actief in de Alphense politiek, van 1982 tot 2006 als raadslid, daarna was hij vier jaar lang wethouder. Na een onderbreking van vier jaar keerde hij in 2014 terug in de gemeenteraad.

Het Waalwijkse gemeenteraadslid Monique Schilders is op 10 september onverwacht overleden. Schilders zat sinds 2022 in de raad met haar eenmansfractie Waalwijk in Beweging. Ze werd 59 jaar.

GEMEENTEN

Carola Schouten wordt op 10 oktober beëdigd als burgemeester van Rotterdam. Schouten (ChristenUnie) was tot 2 juli minister voor Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen (2022-2024). Daarvoor was ze minister van LNV (2017-2022) en lid van de Tweede Kamer (20112017). In Rotterdam wordt ze de opvolger van PvdA’er Ahmed Aboutaleb, die daar sinds januari 2009 burgemeester is.

Fred Veenstra is voorgedragen als burgemeester van Smallingerland. Veenstra (CDA) is nu nog (sinds 2015) burgemeester van De Fryske Marren. Daarvoor was hij burgemeester van Franekeradeel en wethouder van Smallingerland. Hij wordt de opvolger van VVD’er Jan

Rijpstra, die in december 2023 te kennen gaf in het najaar van 2024 te willen stoppen. Veenstra wordt op 19 november in Smallingerland geïnstalleerd.

De gemeenteraad van Cranendonck beveelt burgemeester Roland van Kessel voor herbenoeming. Zijn eerste termijn loopt af op 20 november. Voordat de VVD’er in 2018 naar Cranendonck kwam, was hij wethouder van Kessel en Peel en Maas. Nog eerder was hij raadslid in Kessel.

Burgemeester Marcel Delhez van Veldhoven is voorgedragen voor een tweede termijn. Die begint op 27 november. Delhez begon in november 2018 als burgemeester van Veldhoven. Van 2015 tot zijn start in Veldhoven was hij burgemeester van Noord-Beveland. Ook was de VVD’er van 2007 tot 2013 wethouder van Uden.

Burgemeester Eduard van Zuijlen van Enkhuizen zwaait op 28 november af, hij ambieert geen tweede termijn. Na de behandeling

van een tumor is zijn conditie onvoldoende hersteld om nog eens zes jaar burgemeester van Enkhuizen te zijn. Van Zuijlen is sinds november 2018 burgemeester van Enkhuizen. Daarvoor was hij onder meer waarnemend burgemeester van Franekeradeel (2015-2017) en burgemeester van Menterwolde (2007-2015).

Daniël Joppe (CDA) start op 2 december als nieuwe burgemeester van de gemeente Voerendaal. De gemeenteraad heeft hem voorgedragen als opvolger

van Wil Houben (VVD), die per 1 december na tien jaar met pensioen gaat. Eerder was Houben raadslid en wethouder van Heerlen. Joppe is nu nog wethouder van Schouwen-Duiveland. Die functie bekleedt hij sinds 2018. Daarvoor was hij acht jaar raadslid in diezelfde gemeente.

Burgemeester Hans Ubachs van Best is door de gemeenteraad voorgedragen voor herbenoeming. Zijn nieuwe termijn begint op 11 december. Ubachs is sinds november 2017 bur-

Laat u inspireren door onze opleidingen en congressen

Om welk vakgebied het ook gaat: als geen ander weten we hoe complex de inhoud van beleid en wet- en regelgeving kan zijn. Kom daarom naar een van onze inspirerende en verdiepende congressen.Voor heldere en praktische handvatten én om vakgenoten uit het hele land te ontmoeten.

Ingezonden mededeling

Ons aanbod

VNG Juridische 2-daagse 7 & 8 oktober Papendal Arnhem

Risico Platform Overheden 10 oktober Jaarbeurs Utrecht

Najaarsfestival Thuis 17 oktober

Orpheus Apeldoorn

Dag van de Stad 4 november

Orpheus Apeldoorn

VNG Uitvoeringscongres 7 november

NBC Congrescentrum Nieuwegein

25 november

Amersfoort

Ons hele aanbod vindt u op vngconnect.nl

gemeester in Best, het eerste jaar als waarnemer. In december 2018 begon zijn eerste termijn als kroonbenoemde burgemeester van Best. Eerder was Ubachs onder meer raadslid en wethouder van Onderbanken (1996-2010), wethouder van Schinnen (2010-2011), burgemeester van Laarbeek (2011-2015) en waarnemend burgemeester van GulpenWittem (2016-2017).

Johan Krul is met ingang van 1 september benoemd als gemeentesecretaris van Tytsjerksteradiel. Hij was daar al sinds januari 2024 interim-secretaris als vervanger van Maaike van Gils Krul was eerder gemeentesecretaris in SúdwestFryslân en de voormalige gemeente Nijefurd.

Arjan van Gils begon op 24 september als tijdelijk gemeentesecretaris van Capelle aan den IJssel. Hij verving daar Sander Duijmaer van Twist die naar de Tweede Kamer vertrekt. Van Gils was eerder gemeentesecretaris van achtereenvolgens Enschede, Rotterdam en Amsterdam. Van 2019

tot 2022 was hij wethouder van Rotterdam. Het is de verwachting dat er over ongeveer negen maandensecretaris begint.

Petra Timmermans start op 1 oktober als gemeentesecretaris van BodegravenReeuwijk. Ze keert daarmee terug naar de gemeente waar ze van 2018 tot 2022 ook al werkte, toen als bestuursadviseur. De afgelopen twee jaar werkte Timmermans bij de gemeente Molenlanden. Eerder werkte ze bij de gemeente Zuidplas. Timmermans volgt in Bodegraven-Reeuwijk Lizet Keijzers op, die per 1 mei senior programmamanager bij de gemeente Haarlemmermeer werd.

Cees Rijnberg begint op 1 oktober als interimgemeentesecretaris van Edam-Volendam. Hij heeft ruime ervaring als (interim-) manager bij diverse gemeenten. Rijnberg vervangt in Edam-Volendam Hans van der Woude, die per dezelfde datum gemeentesecretaris van Hollands Kroon wordt. Hij wordt daar

Roberto ter Hark wordt op 7 november geïnstalleerd als de nieuwe burgemeester van Hillegom. De VVD’er is nu nog (sinds 2019) wethouder van de buurgemeente Noordwijk. Tussen 2006-2018 was hij daar raadslid. In Hillegom wordt hij de opvolger van Arie van Erk, die zijn vertrek eind 2023 aankondigde.

Judith Koppers start per 1 oktober als gemeentesecretaris van Oisterwijk. Ze is sinds mei 2021 gemeentesecretaris in Someren. Koppers wordt in Oisterwijk de opvolger van Marco Wilke, die in april opstapte. Sinds eind mei 2024 is Jolanda Breuer interimgemeentesecretaris.

de opvolger van Wim Eppinga, die in de zomer van 2023 vertrok. Daarna werd de functie waargenomen door Melissa Roecoert en Jan Willem Kradolfer

Tini Smits begint op 28 oktober als gemeentesecretaris van HeezeLeende. Hij volgt Carolien Klesman-Nacken op, die gemeentesecretaris van Stein wordt. Smits werkt al ruim 25 jaar bij de gemeente Heeze-Leende. Sinds 2021 is hij daar manager beleid ruimtelijk domein.

Carolien Klesman-Nacken wordt de nieuwe gemeentesecretaris van Stein. Ze begint daar op 28 oktober. Klesman is nu nog gemeentesecretaris in HeezeLeende, waar ze in april 2020 begon. Daarvoor was ze teammanager Sociaal Domein bij de gemeente Helmond. In Stein wordt ze de opvolger van Jeroen Sanders, die in mei 2023 aan de slag ging in Veldhoven. Sindsdien is Wim Ploeg interim-secretaris.

Arend Meijer is na vier jaar gemeenteraad van Mont-

ferland. Hij werd per 26 september D66-wethouder van Renkum. Voordat werd, was hij onder meer lid van provinciale staten van Noord-Brabant.

De gemeenteraad van Montferland heeft Berry van ’t Westeinde aange-

Hij vervangt daar vanaf 1 oktober 2024 Arend Meijer, die wethouder van Renkum wordt. Van ’t Westeinde was tot 1 maartdien werkt hij als senior bij Geerts & Partners.

BURGEMEESTERS VACATURE

Belangstellenden kunnen solliciteren naar het burgemeestersambt van Meppel (circa 35.900 inwoners), vacant sinds 19 juni 2024. Het salaris bedraagt € 10.358,31 bruto per maand.den op provincie.drenthe.nl/ burgemeestersvacatures. Sollicitaties vóór 3 oktober sturen naar de CdK in de provincie Drenthe.

RAAD & WERK

Jan Noorland

RAAD SGP, KAMPEN WERK EIGENAAR PAPRIKAKWEKERIJ

‘Mijn vader had een tuinbouwbedrijf, we zijn van jongs af aan het bedrijf ingegroeid. Ook met mijn opleiding heb ik daar rekening mee gehouden. In 1985 ben ik samen met mijn broer begonnen, nu zit mijn zoon in de zaak. Jaarlijks kweken we zo’n 3,5 miljoen kilo paprika’s. Engeland en Duitsland zijn onze grote afzetmarkten. We verkopen daar onder meer aan Subway en HelloFresh.

Mijn hele leven werk ik in het bedrijfsleven. We lopen weleens tegen wet- en regelgeving aan waar we moeilijk grip op krijgen. Toen ik vanuit de SGP de vraag kreeg om plaats te nemen in de gemeenteraad, heb ik daar ja op gezegd. Het is heel belangrijk dat er een verbinding is tussen het bedrijfsleven en de overheid, zowel landelijk als plaatselijk.’

JAARVERGADERING UCLG

Mondiale gebeurtenissen landen in de gemeente

LOKAAL BESTUURDERS UIT DE HELE WERELD KOMEN VAN 8 TOT 10 OKTOBER NAAR DEN HAAG. DAAR WORDT DE WORLD COUNCIL VAN UCLG, DE WERELDWIJDE VERENIGING VAN GEMEENTEN, GEHOUDEN. BURGEMEESTER JAN VAN ZANEN IS DE GASTHEER VAN UCLG, EN KOMEND JAAR DE VOORZITTER.

Jan van Zanen burgemeester

Den Haag

(Beeld: Martijn Beekman)

Helemaal toevallig is het niet dat UCLG (United Cities and Local Governments) haar belangrijkste vergadering dit jaar in Den Haag organiseert. De stad viert dat zij 125 jaar geleden met de eerste Haagse Vredesconferentie haar naam vestigde als internationale stad van vrede en recht. Acht jaar later, in 1907, werd bij de tweede vredesconferentie de eerste steen gelegd van het Vredespaleis dat tegenwoordig de thuisbasis is van het Permanent Hof van Arbitrage, het Internationaal Gerechtshof van de Verenigde Naties en de Haagse Academie voor Internationaal Recht. Adel verplicht, weet ook Jan van Zanen die al sinds 2016 actief betrokken is bij het werk van de UCLG en straks een jaar de voorzittershamer in handen heeft. Hij verheugt er zich nu al op de 350 collega’s uit alle hoeken van de wereld te mogen ontvangen. Dat lijkt niet veel (ter vergelijking: aan een jaarcongres van de VNG doen 2.500 bestuurders mee), maar de ‘wereldwijde vereniging van gemeenten’ vertegenwoordigt wel vijf miljard mensen, 70 procent van de wereldbevolking.

PEACE TALKS

Van Zanen kijkt het meest uit naar de derde editie van de Municipal Peace Talks, ontmoetingen tussen gemeenten, jongeren en deskundigen die met elkaar in gesprek gaan over de lokale betekenis van mondiale

ontwikkelingen en over lokale bijdragen aan conflictoplossing en -preventie.

Deze gesprekken, dit jaar met het thema Peace begins here: local solutions for conflict, worden gehouden sinds 2021, mede naar aanleiding van de coup in Myanmar. De inval van Rusland in Oekraïne versterkte de urgentie van deze dialoog over de rol van lokale overheden in conflictcontexten wereldwijd. Op de dag van de inval, 24 februari 2022, landde

Van Zanen op het vliegveld van Barcelona, onderweg naar een UCLG-bijeenkomst. Even stak de twijfel bij hem de kop op: ‘Waarom doe ik dit internationale werk nog, waarom steek ik hier nog energie in? Maar al snel besefte ik dat ik dit moet blijven doen, want het is

Door de Oekraïense vluchtelingenstroom na de Russische inval in februari 2022 kregen gemeenten direct te maken met de oorlog.

misschien wel harder nodig dan ooit dat we die verbinding blijven leggen en dat we als lokale overheden praktisch en pragmatisch, los van partijpolitiek, aan de slag gaan. Daar móét ik mee doorgaan, dat is mijn inspiratie.’

Want geen misverstand: grote mondiale gebeurtenissen landen in elke gemeente. Of het nu klimaatverandering is of migratie, het leidt soms tot spanningen in buurten en wijk. ‘De situatie in het Midden-Oosten is in mijn stad een gevoelig onderwerp, ook op de scholen. Allemaal voorbeelden dicht bij huis. Mijn hoop is dat gemeenten de kennis die zij daarover hebben met elkaar willen delen. De UCLG-jaarvergadering is daar een prachtige gelegenheid voor.’

VREDESPRIJS

Tachtig procent van de conflictzones bevindt zich in stedelijk gebied. Lokaal bestuurders moeten er, vaak met beperkte middelen, voor zorgen dat het leven in hun dorpen en steden zo normaal mogelijk door kan gaan in plaats van dat het compleet ontwricht wordt. In 2008 werd tijdens een internationale conferentie van UCLG en de VNG in Den Haag de UCLG Peace Prize in het leven geroepen. Sindsdien is de prijs, waarvan het secretariaat wordt gevoerd door VNG International, uitgereikt aan lokale overheden die een belangrijke rol speelden op het gebied van duurzame en vreedzame ontwikkeling.

Van Zanen haalt de prijs graag aan om het belang van de Municipal Peace Talks te onderstrepen. ‘Daarom ben ik ook zo trots dat hier in Den Haag, met al zijn internationale instituties, die gesprekken nu worden gehouden. Het is een bewijs dat ook bij internatio-

nale conflicten de positie van gemeenten, van lokale gemeenschappen, vaak wordt onderschat.’

LOKALE VERTALING

De vraag is wat de gemiddelde Nederlandse gemeente hiervan meekrijgt. De wethouder van een willekeurige stad als Gouda, bijvoorbeeld, kan die meedoen aan de gesprekken? Van Zanen: ‘Iedereen is welkom. Ik kan me niet voorstellen dat ook in de buurten en wijken van Gouda geen spanningen zijn met een relatie tot wat elders in de wereld gebeurt. Er is op dit moment zo ontzettend veel bewustzijn, met een oorlog op een afstand die vergelijkbaar is met de afstand tot Lissabon, met de situatie in het Midden-Oosten. Ik begrijp niet waarom dat niet meteen een lokale vertaling krijgt. Het lijkt wel alsof Gouda of welke gemeente dan ook er niet mee te maken heeft, maar ook Gouda merkt de gevolgen van de migratie, van de ontheemden uit Oekraïne. Hoe ga je daarmee om, hoe zet je het om in verrijking in plaats van dat het leidt tot ongemak en onzekerheid? Het zijn geen vreemden, het zijn onze buren. Daar moet het gesprek over gaan.’ ←

De Municipal Peace Talks, onderdeel van het programma van de UCLG World Council, vinden op 8 oktober plaats in het World Forum in Den Haag. Aanmelden kan via vnginternational.nl/ uclg-municipalpeace-talks.

‘De situatie in het Midden-Oosten is in mijn stad een gevoelig onderwerp’

HANDHAVING

houd je de Alcoholwet levend

TIEN JAAR GELEDEN WERDEN GEMEENTEN VERANTWOORDELIJK

NAUWELIJKS CONTRO

De Alcoholwet vormt een rode draad in de carrière van juriste Roxanne Sabbé. Ze studeerde af op het gebruik van mystery guests bij de handhaving van de toenmalige Dranken Horecawet en werkte naast haar studie als inspecteur bij de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit. Ook was ze adviseur horeca en evenementen bij de gemeente Hilversum. Inmiddels is ze afdelingsmanager Toezicht en Handhaving Openbare Ruimte in Amsterdam en geeft ze regelmatig workshops en lezingen over het onderwerp als onafhankelijk expert via haar eigen onderneming. Gemeenten zijn verantwoordelijk voor het toezicht op en de handhaving van de Alcoholwet bij alcoholverstrekkers en in de openbare ruimte. Een belangrijk

accent ligt daarbij op het controleren van de leeftijdsgrens van 18 jaar. Maar ook op de naleving van lokale regelgeving. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) neemt een ander deel van de handhaving op zich. Zij controleert op te hoge prijsacties en op de naleving van de leeftijdsgrens van 18 jaar bij onlineverkoop van alcohol.

WATERBEDEFFECT

Tien jaar geleden was de handhaving van de voorganger van de Alcoholwet, de Drank- en Horecawet, nog ‘hot and happening’, weet juriste Sabbé. ‘In 2013 werd de handhaving door de decentralisatie een verantwoordelijkheid van gemeenten en was iedereen in de stress. De nieuwe taak werd gezien als politiek gevoelig en lastig uit te voeren.’ Tien jaar later verdwijnt de wet steeds meer naar de achtergrond en wordt er in sommige

gemeenten niet meer of nauwelijks gehandhaafd. ‘Horecaondernemingen werden de afgelopen jaren bijvoorbeeld weinig gecontroleerd op de Alcoholwet. Een van de redenen is dat er het idee bestaat dat zij het in de coronaperiode al zwaar genoeg hebben gehad.’

De Drank- en Horecawet bleef jarenlang ongewijzigd, afgezien van de verhoging van de minimumleeftijd in 2014. De Alcoholwet werd sinds de invoering in 2021 al een paar keer aangepast, soms met wijzigingen waar maar weinig gebruik van wordt gemaakt. Zoals de optie om met de Alcoholwet bepaalde onderwerpen

Juridische 2-daagse

Roxanne Sabbé houdt op 7 oktober een sessie over de Alcoholwet op de VNG Juridische 2-daagse. www.vngjuridische2daagse.nl.

in de algemene plaatselijke verordening (APV) op te nemen. Denk hierbij aan het verhogen van de oppervlakte-eis. Andere nieuwe verboden zijn misschien wel nuttig, maar worden nauwelijks beboet. Sabbé noemt het verbod om als meerderjarige drank voor een 18-minner te kopen. ‘Ik zie dat hier maar weinig op gesanctioneerd wordt.’

Als beleidsonderwerp legt de Alcoholwet het tegenwoordig af bij ‘meer sexy onderwerpen’ als ondermijning, denkt de deskundige. Al zijn de verschillen tussen gemeenten groot. ‘Sommige steden doen heel regelmatig controles, bij andere liggen deze al jaren stil.’

De impact van een controle kan groot zijn, weet ze uit haar ervaring in Amsterdam. Zo sloot de gemeente dit voorjaar na controles een aantal horecazaken. ‘Dat had een waterbedeffect op de rest van de ondernemers. Personeel wordt weer opgeleid, caissières krijgen rekentools om de leeftijd te becijferen. Zo kan een aantal controles al zorgen voor meer awareness.’

ARBEIDSINTENSIEF

Ook hebben gemeenten moeite met het vinden en vasthouden van inspecteurs voor het handhaven van de Alcoholwet, weet Sabbé. ‘Een complicerende factor is dat zij ook een boa-diploma moeten hebben, terwijl ze in de praktijk de

opsporingsbevoegdheid niet of nauwelijks zullen gebruiken. Dat maakt het voor gemeenten moeilijk om voldoende inspecteurs aan te trekken.’

Het gevolg is dat de naleving van de leeftijdsgrens van 18 jaar volgens haar ‘nog steeds om te huilen’ is. Zo blijkt uit nalevingscijfers uit 2022 dat 3 van de 5 jongeren erin slagen in winkels en horecagelegenheden alcohol te bemachtigen. Terwijl alcohol onder jongeren nog steeds een probleem is, blijkt uit recent onderzoek. Zo drinkt 71 procent van de mbo’ers onder de 18 alcohol, berekende TestJeLeefstijl. Ook andere recente rapporten wijzen op het vernietigende effect van alcoholgebruik op de volksgezondheid. Een kwart van de zwangeren blijkt aan het begin van de zwangerschap nog te drinken.

Het tijdschrift The Lancet toonde aan dat er een lineair verband is tussen het gebruik van alcohol en het risico op dementie.

Met de tekorten aan inspecteurs kijken gemeenten uit naar methodes die minder arbeidsintensief zijn, weet Sabbé. ‘Een uur posten bij een slijterij of deze toevallig alcohol verkoopt aan een 15-jarige is erg arbeidsintensief.’

Een mystery shopper is een goed alternatief. Sabbé is een groot voorstander van deze methode. Ze studeerde ooit af op het onderwerp en schreef erover toen hiermee nog werd geëxperimenteerd. Nergens in de wet staat dat het werken met jeugdige testkopers niet mag, stelde ze tien jaar geleden al. ‘In dat geval geldt in het bestuursrecht dat het gewoon mag.’

Inmiddels is de methode een effectief toezichtmiddel. ‘Je stuurt een minderjarige naar binnen en weet direct hoe het zit. Tegelijkertijd werkt het ook voor de bewustwording bij ondernemers. Een horecabaas die te maken krijgt met een mystery guest snapt direct weer het belang van leeftijdscontroles.’ ←

Je stuurt een minderjarige naar binnen en weet direct hoe het zit’

71 procent van de mbo’ers onder de 18 drinkt alcohol.

VACATURES

Hét overzicht van vacatures binnen gemeenten voor hoger opgeleiden.

ICT

Service level manager Baarn

Functionaris gegevensbescherming

BEL Combinatie (Eemnes)

Haarlemmermeer

Junior recordmanager/ kwaliteitsmedewerker archivering Huizen

ICT-beheerder

Lansingerland

Microsoft solution engineer

RID Utrecht (Doorn)

Service level manager

RID Utrecht (Doorn)

Netwerkbeheerder Zaanstad

BESTUURLIJK

Plaatsvervangend

adviseur De Bilt

Raadsadviseur

Deventer

Raadsadviseur Zuidplas

Colofon

FACILITAIR

Juridisch medewerker bezwaar en beroep

Maassluis

Kwaliteitsmedewerker burgerzaken

Schouwen-Duiveland

ECONOMISCH

en juridische zaken Voorschoten

CULTUUR

Leerplichtambtenaar/ leerplichtconsulent Alphen aan den Rijn Beleidsadviseur onderwijshuisvesting

Eindhoven

OPENBARE ORDE EN VEILIGHEID

Medewerker handhaving Capelle aan den IJssel

Juridisch beleidsadviseur cluster veiligheid

Haarlemmermeer

Beleidsadviseur openbare orde en veiligheid Huizen

Voor een overzicht van alle vacatures en meer informatie zie www.gemeentebanen.nl.

Beleidsmedewerker vergunningen, toezicht en veiligheid Wassenaar

ORGANISATIE

Teamleider HRM en communicatie

BEL Combinatie (Eemnes)

HR-adviseur

Huizen

RUIMTELIJKE ORDENING

Projectleider gebiedsontwikkeling

De Bilt

Senior beleidsmedewerker klimaat en energietransitie

De Bilt

Verkeerskundige

Dijk en Waard

Senior bouwinspecteur

Eindhoven

Beleidsadviseur fysieke leefomgeving

Houten

Senior beleidsadviseur mobiliteit

Medemblik

Coördinator ruimtelijke ontwikkeling en projecten Nuenen

Toezichthouder civiel

Schouwen-Duiveland

Vragen aan de VNG? Bel het team Informatievoorziening, tel. 070-373 83 93, info@vng.nl

Programmamanager

Regionale Energie- en Klimaatstrategie (REKS)

Tilburg

Teamleider projecten stedelijke ontwikkeling

Tilburg

Toezichthouder omgevingsrecht

Vijfheerenlanden

Directievoerder civiele techniek

Westland

Jurist omgevingsrecht

Zaanstad

WERKGELEGENHEID

Senior beleidsadviseur armoede en schulden

Eindhoven

Klantmanager inburgering

Haarlem

Senior beleidsmedewerker bestaanszekerheid

Westland

WELZIJN

Projectleider wonen en zorg

Vijfheerenlanden

Wmo-consulent

Voorschoten

Beleidsadviseur Wmo Zaanstad

Mis niets!

Neem nu een jaarabonnement op VNG Magazine via sdu.nl/service of bel naar 070-378 98 80

Uitgever Dineke Sonderen, Sdu BV, tel. 070-378 99 24 Hoofdredactie Esther Bunnik Chef redactie Rutger van den Dikkenberg Redactie Leo Mudde, Marten Muskee, Monique Westenbroek Medewerkers Marije van den Berg, Geerten Boogaard, Sandra Braakmann, Dimitry de Bruin, Jiri Büller, Merel van Dorp, Saskia Klaassen, André Krouwel, Sanne van der Most, Martijn van der Steen Contact redactie tel. 070-378 96 43, redactie@vngmagazine.nl Ontwerp Fier.media Vormgeving Monique Westenbroek Druk Senefelder Misset, Doetinchem Advertentie-exploitatie Abonnementen parlementariërs en ambtenaren bij gemeenten en stads- en streekgewesten. Aanvragen en wijzigingen: www.vng.nl, vngleden@vng.nl of 070-3738393 Betaalde abonnementen Prijs jaarabonnement: 198 euro (excl. 9% btw). Sdu Klantenservice, www.sdu.nl/service, tel. 070-378 98 80. Schriftelijk opzeggen uiterlijk twee maanden vóór het einde van de abonnementsperiode bij Sdu Klantenservice, Postbus 20025, 2500 EA Den Haag © 2024, ISSN 1566-1636

START: 14 NOVEMBER 2024 | HOUTEN | € 1895,- EXCL. BTW

DRIEDAAGSE OPLEIDING AI & GEMEENTE

Ben jij werkzaam bij een gemeente en wil je je verdiepen in de mogelijkheden die kunstmatige intelligentie biedt? Schrijf je dan in voor de Driedaagse opleiding AI & Gemeente!

Deze unieke training is volledig toegespitst op processen, beleidsontwikkelingen en wettelijke kaders die relevant zijn voor Openbare Orde & Veiligheid, Ruimtelijke Ordening, Sociaal Domein en gemeentelijke bedrijfsvoering. Je maakt kennis met AI, machine learning, advanced analytics, algoritmes en ChatGPT.

De opleiding wordt gegeven door AI-specialisten in samenwerking met advocaten. Technische, ethische en juridische facetten van AI worden dan ook grondig uitgelicht en behandeld.

Ontdek wat AI jou en jouw gemeente kan bieden! Schrijf je direct in!

de gemeentewet lastig te begrijpen?

Geactualiseerde editie 2024

De Gemeentewet helder uitgelegd

Met het praktische boek De Gemeentewet in eenvoudig Nederlands wordt de Gemeentewet voor iedereen toegankelijk

Voor raadsleden en andere geïnteresseerden actief in de gemeente

Geen juristentaal maar begrijpelijk Nederlands

Voortaan bent u zeker van de juiste interpretatie van de Gemeentewet

isbn 978 90 12 40927 8 Els Boers & Douwe Brongers 150 pagina’s

te bestellen via : www.sdu.nl/shop