~|
14
ژماره Roji_Welat@yahoo.com | 2011/8/20 | 9
چاوپێکەوتن
"ئێــــران هێرش ده‌کات ه ســــه‌ر ئه‌و ده‌رفــــه‌تانـــ
بڕیار گابار :ل ه باکوری کوردستــان تێکۆشــانــی ئازادیخــ ديمانه~:
ب��ڕی��ار گ��اب��ار ،ئه‌ندامی دی��وان��ی سه‌رۆکایه‌تی کۆنگره‌ی گ �ه‌ل ،ل�ه‌م چاوپێکه‌وتنه‌ى گۆڤارى (رۆژی واڵت)دا ،ب��اس ل�ه گۆڕانکاریه‌کانى رۆژهه‌اڵتى ناوه‌ڕاست و ئاستى تێکۆشانى ئازادى له‌کوردستاندا ده‌ک��ات ،هه‌روه‌ها ئه‌و پیالنانه‌ش ده‌خاته‌ڕوو ،که دژ به شۆڕشى کوردستان به‌ڕێوه‌یه. ~ :گه‌الن ل ه رۆژهه‌اڵتی ناوین ،به‌م ناڕه‌زایه‌تیانه‌ی ک ه ئێستا ل ه رۆژه‌ڤدای ه ده‌ربازی قۆناخێکی نوێ ده‌بن ،ئێو‌ه ئه‌م قۆناخ ه چۆن ده‌بینن؟ کاریگه‌رییه‌کانی ئه‌م ناڕه‌زایه‌تیان ه له کوردستاندا ،یان به‌پێچه‌وانه ،چۆن شرۆڤه ده‌که‌ن؟ له‌باکووری کوردستاندا ،کوردان ،پاش هه‌ڵبژاردنه‌کان ،خۆبەڕێوەبەری دیموکراتیکیان راگه‌یاند ،بۆچی؟ بڕیار گابار :دی���ار‌ه ئ �ه‌م گۆڕانکاریانه‌ی که له‌رۆژهه‌اڵتی ناویندا به‌ڕێوه‌ده‌چن ،قۆناخێکی زۆر هه‌ستیار و گرنگه ،بۆی‌ه بۆ ئه‌م قۆناخ‌ه لێکدانه‌وه‌ی زۆری له‌سه‌ر ده‌ک��رێ��ت ،تێڕوانینی ئێمه‌ش بۆ ئه‌م قۆناخ‌ه گرنگه ،چونک‌ه وه‌ک بزووتنه‌وه‌ی ئازادیخوازی گه‌لی کوردستان ،له‌م قۆناخ‌ه و له قۆناخه‌کانی رابردووشدا له نێو به‌رخۆدانییه‌کی مه‌زن و چاالکى زۆر گه‌وره‌دا ،خۆمان ده‌بینینه‌وه. له سه‌ره‌تای سه‌ده‌ی بیست ،واتا له کۆتاییه‌کانی شه‌ڕی جیهانی یه‌که‌مه‌و‌ه ئه‌م‌ه جارێ سێیه‌مینه که رۆژهه‌اڵتی ناوین داده‌رێژرێته‌و‌ه و ئه‌وه‌شی که دی��ار‌ه ئه‌کته‌ری سه‌ره‌کی ئه‌م داڕشتنه‌وه‌یه رۆژئاوایه ،وه‌کو ده‌زانین داڕشتنه‌وه‌ى یه‌که‌م واتا دوای کۆتایی هاتنی شه‌ڕی جیهانی یه‌که‌م ،هێزه براوه‌کانی شه‌ڕ ،له چوارچێوه‌ی ستراتیژییه‌کدا، ئ���ه‌م ه �ه‌رێ��م �ه‌ی��ان ب �ه گشتی داڕش����ت ،ش �ه‌ڕی دابه‌شکردن بوو ،ئه‌و دابه‌شکردنه‌ش به دابه‌شکردنی جوگرافیا و ئایدۆلۆژی ده‌وڵه‌ت ـ نهتهوه پێکهات. له داڕشتنه‌وه‌ى یه‌که‌میندا ،چه‌ند شتێک که مایه‌ی سه‌ره‌نج‌ه و هه‌تا ئێستاش ،کاریگه‌ری خ��ۆی م���اوه .ل �ه‌وان �ه‌ی یه‌که‌مین :پێکهاته‌ی ده‌وڵه‌مه‌ندی ئه‌م ههرێمه ،هه‌موو ده‌وڵه‌مه‌ندییه که‌لتووری ،ئایینی و نه‌ته‌وه‌یی و ئه‌تنیکییه‌کانی ئه‌م ههرێمه هه‌وڵیاندا به رێبازی ده‌وڵه‌ت ـ نهتهوه سه‌رله‌نوێ دابڕێژنه‌وه .لێره‌دا نه‌ته‌وه‌ی فارس و تورک وه‌کو نه‌ته‌وه‌ی یه‌که‌مین حیسابیان بۆ کرا و له‌سه‌ر ئه‌م بنه‌مایه ،ده‌وڵه‌ت نه‌ته‌وه‌ی فارس و تورک پێکهاتن .ناوه‌ڕۆکی ئه‌م دوو ده‌وڵه‌ت‌ه زۆر
تۆخ بوو و هه‌وڵدرا که ئه‌م مۆدێل‌ه له هه‌رێمه‌که‌دا به‌جێ بکرێته‌وه .نه‌ته‌وه‌ی عه‌ره‌ب وه‌کو نه‌ته‌وه‌ی دووه‌م حیسابی بۆ ک��را ،س���ه‌ره‌ڕای ئ��ه‌وه‌ی که تایبه‌تمه‌ندیی‌ه هاوبه‌شی که‌لتووری ،ئایینی و ئه‌تنیکییه‌که‌ی ناوچه‌که ،به‌شی ئه‌وه‌ی ده‌کرێت که به شێوه‌یه‌کی تر مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵدا بکرێت، به‌اڵم له‌راستیدا وه‌کو نه‌ته‌وه‌ی دووه‌م حیسابی بۆ کرا ،پارچه‌پارچ‌ه کرا و ( )22ده‌وڵه‌تی عه‌ره‌بیان بونیادنا .ته‌نانه‌ت ئه‌م پارچ‌ه پارچه‌کردنه‌ش هه‌تا ئاستێک چوون که به‌شێکی زۆر ئه‌و جوگرافیا سیاسیانه‌ی وه‌کو ده‌وڵه‌ت‌ه عه‌ره‌بی بونیادنرا له‌سه‌ر ن��اوی رۆژه‌ک��ان و خ��اوه‌ن عه‌شیره‌کان داڕێ��ژران. ته‌نانه‌ت نموونه‌ی وه‌هاش هه‌بوو که له دامه‌زراندنی ئێراقدا ،پادشایه‌ک له ده‌ره‌وه‌ی بهندرێت و بکرێته پادشای ئێراق ،مه‌لیک فه‌یسه‌ڵ نموونه‌ی ئه‌م یه‌که‌یه .له‌پله‌ی سێیه‌میندا ،کورد دێت ،نه‌ته‌وه‌ی کورد به دوو بڕیاری ستراتیژیی مامه‌ڵه‌یه‌کی زۆر جیاوازی له‌گه‌ڵدا کرا ،یه‌که‌م ،دابه‌شکردنی خاک بوو .کوردستان پارچ‌ه کرا و خاکه‌که‌ی ب �ه چ���وار ده‌وڵ����ه‌ت ـ ن���ه‌ت���ه‌وه‌و‌ه لکێنرا .دووه‌م، قۆناخێکی زۆر دژواری تواندنهوه ،نکوڵیکردن و سڕینه‌وه‌ی مێژوویی‌ه به‌سه‌ر گه‌لی ک��ورددا سه‌پێنراوه .دی��ار‌ه له‌دایزاین ی��ان له‌داڕشتنه‌وه‌ی دوای ش�ه‌ڕی جیهانی یه‌که‌م ،ئه‌و تێورییانه‌ش ئه‌و نه‌خش‌ه سیاسییه‌ی بۆ ئه‌م ههرێمه په‌یڕه‌و کرا له‌م چوارچێوه‌یه‌دا ب��وو ،ئه‌گه‌ر ئه‌م‌ه که‌مێک قوڵتری بکه‌ینه‌وه .واتا فۆرمی ده‌وڵه‌ت ،نهتهوه له‌راستیدا به گوێره‌ی ده‌وڵه‌مه‌ندی که‌لتووری، ئایینی ،ئایینزایی و ئه‌تنیکی ئه‌م کۆمه‌ڵگایه له‌گه‌ڵ راستینه‌ی ناوچه‌که‌دا یه‌کانگیر نه‌ده‌بوو و فۆرمێکی نه‌گونجا و له‌م فۆرمه‌ش له ژوره‌وه به‌سه‌ر کۆمه‌ڵگاکانی ئه‌م هه‌رێمه‌دا سه‌پێندرا. بۆی‌ه وه‌ک��و ئایدۆلۆژیا و ستراتیژیی ده‌وڵ �ه‌ت ـ نهتهوه که باس له‌یه‌ک نهتهوه ،یه‌ک که‌لتوور، یه‌ک سنوور ،یه‌ک ئایین و یه‌ک ئااڵ ده‌کات، و له‌هه‌مانکاتدا ،به شێوه‌ی سه‌ربازیانه ،هه‌وڵیداوه که سه‌رجه‌م ناسنامه‌کانی هه‌رێمه‌ک‌ه بتوێنێته‌وه، بۆی‌ه ئه‌م‌ه بۆ ئه‌م ههرێمه ،فۆرمێکی نه‌گونجاوه. له‌و رۆژ‌ه به‌دواوه‌و‌ه هه‌تا ئێستاشی له‌گه‌ڵدا ،بێت ئێم‌ه شاهیدی سه‌قامگیری و ئارامی نه‌بووین. ئه‌و نائارامی و ناسه‌قامگیرییه‌ی که له‌بواره‌کانی ئایینی ،ئ��ای��ی��ن��زای��ی ،ئه‌تنیکی ،ک�ه‌ل��ت��ووری روویانداوه ،هه‌ر به‌رده‌وام بوو‌ه و درێژه‌ی کێشاو‌ه و سه‌رچاوه‌که‌ی بۆ ئه‌و ستراتیژییه‌ی ئنگلیزییه‌کان دهگهڕێتهوه که په‌رتک‌ه و زاڵبه‌یه .وات��ا پشت
به‌ستن به ئایدۆلۆژیای ده‌وڵه‌ت ـ نهتهوه و پێویستی به پیرۆزکردنی نهتهوه و ناسنام‌ه و که‌لتوورێکی سه‌ربه‌ست و له‌هه‌مانکاتدا ،تواندنهوه و سڕینه‌وه سه‌رجه‌م که‌لتوور و ده‌وڵه‌مه‌ندیه‌کانی ناوچه‌که ده‌هات و ئه‌مه‌ش سه‌رچاوه‌که‌ی بۆ ئه‌و ستراتیژییه دهگهڕێتهوه ،به‌اڵم ئه‌م ستراتیژییه ،مامه‌ڵه‌یه‌کی به‌م شێوه‌ی‌ه له‌گه‌ڵ پێکهات‌ه ئه‌ساسییه‌کانی ئه‌م هه‌رێمه‌ى له‌الیه‌که‌و‌ه کرد و له‌الیه‌کی تریشه‌وه به‌رنام‌ه و تاکتیکی و ستراتیژیی ئه‌م سیاسه‌ته، به په‌رته‌واز‌ه کردن و په‌رتک‌ه و زاڵ به ،ئاڵۆزی و به‌گژیه‌کتردا کردن ،هه‌میشه‌یی و له ناوخۆ و له ده‌ره‌و‌ه و به‌م شێوه‌ی‌ه هه‌موو ده‌وڵه‌مه‌ندیه‌کانی هه‌رێمه‌که‌ی تااڵن کرد و هه‌ر که‌س‌ه و الیه‌نێک ب�ه‌خ��ۆی�ه‌و‌ه گ��رێ��دراوی ک���رد .ئ �ه‌م ستراتیژییه، ستراتیژییه‌ی سه‌رکی ،دیزاینکردنی رۆژهه‌اڵتی ناوین بوو ،ئه‌م دایزاین‌ه له‌الیه‌ن کوردانه‌و‌ه قه‌بوول ن�ه‌ک��را و ل�ه‌ه�ه‌م��وو پارچه‌کانی کوردستاندا، له‌به‌رامبه‌ر به‌م سه‌پاندن‌ه راپه‌ڕین. قۆناخی دوایی ،یانیش به‌واتایه‌کی تر ،داڕشتنهوه سێیه‌مین ،ده‌ت���وان���م بڵێم ل �ه‌ش �ه‌ڕی ک �ه‌ن��داو و هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی ری��ال سوسیالیزم و سۆڤێته‌وه ده‌ستی پێکردووه ،وات��ا ده‌ستێوه‌ردانی رۆژئ��اوا له رۆژهه‌اڵتی ناوین ،به گشتی هه‌بوونی هێزه رۆژئاوایه‌کان و هاوپه‌یمانان و له‌وانه‌ش هێزه‌کانی ئه‌مریکا له دواى ساڵی ()1990دا به شێوه‌یه‌کی چ��ڕوپ��ڕ ل�ه هه‌رێمه‌که‌دا ده‌بینین .پیالنگێڕی نێونه‌ته‌وه‌یی سه‌ر رێبه‌ر ئاپۆ ،پارچه‌یه‌کی سه‌ره‌کی ئه‌م ده‌ستێوه‌ردانه‌ی رۆژئاوایه له‌رۆژهه‌اڵتی ناوینه که راسته‌وخۆ له‌سه‌ر تێکۆشانی ئازادیخوازانه‌ی گه‌لی ک��ورد کرا و پاشان ،هێرشه‌کانی دوای ()11ى سێپته‌مبه‌رى ساڵی ( )2003و ده‌ستێوه‌ردانه‌کانی ئه‌فغانستان و ئێراق و داڕشتنی پرۆژه‌ی رۆژهه‌اڵتی ناوینی مه‌زن، که له‌گه‌ڵ گۆڕینی واڵتانی ئه‌فغانستان و ئێراق ،چه‌ند واڵتی تریش ده‌که‌ون‌ه ناو ئه‌م پرۆژه‌یه‌و‌ه که به نه‌وبه‌ت پێکهاته‌ی سیاسیه‌کانیان بگۆڕدرێت. هه‌تا ئه‌م قۆناخه‌ی دوایی که که‌متر له ساڵێکه ئیدی گه‌النی هه‌رێمه‌که‌ش له‌به‌رامبه‌ر به‌و ره‌وشه، کۆنه‌پارێزی و پاوانخواز و دیکتاتۆریه‌ی که له گشتی هه‌رێمه‌که‌دا هه‌یه ،راپ�ه‌ڕی��وون ،ئه‌م‌ه و کۆێ هه‌موو ئه‌م رووداوانه ،ده‌توانین به سه‌رده‌می دیزاینی سێیه‌م یانیش داڕشتنهوه قۆناخی سێیه‌مین به‌ناو بکه‌ین. ~ :ئ���ێ���و‌ه چ����ۆن ق��ۆن��اخ �ه‌ک �ه ده‌خوێننه‌وه؟