Magazine 2020-2021 #1

1

MAGAZINE Verenigingsblad Rotterdams Gezondheidsrecht Dispuut

JAARGANG 8 – NUMMER 1 – DECEMBER 2020

TECHNOLOGIE EN DE ZORG

2

3

INHOUDSOPGAVE Activiteiten afgelopen periode p. 10 Simone Brouwer & Simone Koelewijn (Nysingh)- Toename gebruik van E-health door de coronacrisis p. 12 Selin Koçer - Gezelschapsrobotica maakt ons niet minder eenzaam p. 20 Interview Nina Witt & Anamika Wilbrink (Ploum) - Veilig mailen in de zorg - p. 24 Rosanna Kuiper (Dirkzwager Legal & Tax) - Opereren onder de nieuwe MDR p. 30 Oud-studenten aan het woord: Maria Hovinga & Maaike Valé p. 34

COLOFON Het RGD Magazine is een uitgave van het Rotterdams Gezondheidsrecht Dispuut en verschijnt circa drie keer per jaar.

Aan dit nummer hebben meegewerkt: Jaargang 8

mr. S. de Brouwer

Nummer 1

mr. S. Koelewijn

December 2020

mr. drs. R. Kuiper mr. N. Witt

Redactie

mr. A. Wilbrink

Bine Schoenmaker

S. Koçer

Merel Visser

M. Hovinga M. Valé

4

VOORWOORD BESTUUR Namens Leontine Cobben

Voor u ligt de eerste editie van het RGD-magazine uit het studiejaar 2020-2021. Ondanks de Coronacrisis hebben wij als bestuur ons ten zeerste ingespannen voor een aantal geslaagde activiteiten. Zo kregen de leden een quiz van het Ministerie van VWS, een gastcollege van 10 juristen uit het AMC net als het gastcollege van een befaamde gezondheidsrecht advocate. Ook staan er veelbelovende evenementen op het programma voor de rest van het jaar. Zo houden we rekening met de stof van het vak en laten we daar de activiteiten zo goed mogelijk op aansluiten.

Voor het volgend blok Zorgverzekeringsrecht kun je bijvoorbeeld activiteiten met de NZa en zorgverzekeraars verwachten. Later in het collegejaar staan er nog veelbelovende en hopelijk fysieke activiteiten klaar. Houd je mail en onze socials dus zeker in de gaten!

Het blijft een uitdaging om op een creatieve en vooral interactieve manier studenten met elkaar en de praktijk te verbinden. Desondanks blijven wij ons uiterste best doen om iedereen hierin te voorzien. Op die manier kan ook het tweede RGD-magazine goed gevuld worden met mooie evenementen.

Namens het 8e bestuur van het RGD, wens ik jullie veel leesplezier toe bij dit eerste magazine van de Redactiecommissie 2020-2021 en hoop ik jullie allen in goede gezondheid bij de volgende activiteit te zien!

5

EVEN VOORSTELLEN: BESTUUR 2020-2021

v.l.n.r. : Fabian Boekee, Leontine Cobben en Arif Ekiz

Amber Sardha

6

VOORWOORD REDACTIECOMMISSIE Beste lezer, Ondanks deze rare tijd is het studiejaar gewoon weer van start gegaan en presenteren wij u de eerste editie van het RGD Magazine van studiejaar 2020-2021! Sinds de start van het collegejaar hebben we kennis mogen maken met een inleiding in de wereld van het Gezondheidsrecht. Doordat we geen fysiek onderwijs konden volgen, hebben we enkel digitale colleges en werkgroepen via Zoom gevolgd. In het begin nog erg wennen, maar inmiddels zijn de studenten en de docenten hier helemaal in thuis geraakt. Het collegejaar zijn we van start gegaan met een inleiding in de ethiek om daarna verder te kunnen met onderwerpen zoals patiëntenrechten, publieke gezondheid, kwaliteit van de zorg, het klacht- en tuchtrecht en medische aansprakelijkheid. Daarnaast heeft het RGDispuut afgelopen periode een leuk aantal (online) activiteiten georganiseerd waarbij de studenten een kijkje kregen in de praktijk van het Gezondheidsrecht en kregen de studenten ook de gelegenheid elkaar wat beter te leren kennen.

Door het coronavirus zit iedereen zoveel mogelijk thuis, wat heeft geleid tot (verdere) digitalisering van ons leven. Digitaal studeren en werken vanuit huis, maar ook de digitale zorgverlening speelt een steeds grotere rol. Daarom is ook het thema van deze editie ‘Technologie en de Zorg.

Simone de Brouwer en Simone Koelewijn van Nysingh zullen het magazine openen met een artikel over E-health in tijden van corona. Hierna zal Selin Kocer (student geneeskunde en filosofie) een filosofische uiteenzetting geven over het gebruik van zorgrobotica in de ouderenzorg. Anamika Wilbrink en Nina Witt van Ploum hebben met ons een interview gehad over ‘veilige mailen in de zorg’ door onder andere gebruik van de NTA-7516 norm. Hierna zal Rosanna Kuiper (Dirkzwager) door middel van een column iets vertellen over opereren onder de nieuwe MDR. En als laatste komen Maria Hovinga en Maaike Valeé, twee bestuursleden van het bestuur van 2019-2020, aan het woord over hun leven na het afronden van de master ‘Recht van de Gezondheidszorg’.

Dank voor iedereen die aan deze editie een bijdrage heeft geleverd.

Veel plezier bij het lezen van dit magazine en wij wensen iedereen nog een gelukkig 2021!

7

8

EVEN VOORSTELLEN: REDACIE

Mijn naam is Bine Schoenmaker en dit jaar maak ik deel uit van de redactiecommissie. Hiervoor heb ik de bachelor Biomedische wetenschappen en de bachelor Rechtsgeleerdheid afgerond aan de Rijksuniversiteit Groningen. Tijdens het volgen van deze studies kwam ik er achter dat ik het raakvlak tussen recht gen gezondheidszorg erg interessant vond. Daarom viel de keuze op de master op ‘Recht van de Gezondheidszorg’. Tot nu toe is dit een goede keus geweest. De onderwerpen zijn erg divers, er komen veel gastsprekers aan bod en er is veel ruimte voor actuele onderwerpen. Samen met Merel hoop ik dit jaar drie mooie magazines te maken.

Veel leesplezier!

9

Mijn naam is Merel Visser en maak ik dit jaar samen met Bine deel uit van de redactiecommissie.

Voordat ik begon aan deze master heb ik mijn Bachelor Gezondheid & Leven afgerond aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Tijdens mijn stage in mijn bachelor kwam ik er achter dat ik de medische wereld en de gezondheidszorg heel interessant vond, maar dat ik voor mijzelf geen toekomst zag in het doen van medisch onderzoek. Ik heb daarom na mijn bachelor de premaster en extra vakken van de bachelor Rechtsgeleerdheid gevolgd om vanaf september te kunnen starten met de master.

Wat ik zo leuk vind aan de master is dat er veel verschillende docenten, gastsprekers en onderwerpen voorbij komen en dat de gezondheidszorg op dit moment actueler dan ooit is en de master hier goed op inspeelt.

Ik kijk er naar uit om samen met Bine dit jaar drie mooie magazines te kunnen realiseren!

10

ACTIVITEITEN AFGELOPEN PERIODE Niet alleen de studie verloopt anders door de coronacrisis, maar ook de activiteiten die georganiseerd worden door het RGDispuut. De afgelopen tijd hebben er daarom verschillende online activiteiten plaatsgevonden. Naast dat deze activiteiten een ‘kijkje in de keuken’ van het gezondheidsrecht hebben gegeven, gaf het de studenten ook de mogelijkheid om elkaar iets beter te leren kennen nu fysiek onderwijs niet plaats heeft gevonden.

MINISTERIE VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT Afgelopen 30 oktober organiseerde het RGD een gastcollege van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Lukas Reinieren, Louise van Kranendonk en Demi van de directie Curatieve Zorg vertelden ons interessante feiten over het ministerie en hoe het is om er te werken aan de hand van een quiz. Wisten jullie bijvoorbeeld dat een gemiddeld wetstraject zo’n twee jaar duurt, maar dat het kortste wetstraject slechts twee dagen heeft geduurd?

Een interessant gesprek ontstond naar aanleiding van de vraag: ‘’van welke partij is de minister van volksgezondheid? Het maakt namelijk best veel uit wat de politieke kleur is van de minister, omdat elke politieke partij verschillend kijkt naar zorgonderwerpen. Lukas, Demi en Louise vertelden dat zij hier in hun adviezen rekening mee moeten houden. Op de vraag of zij dit lastig vonden te combineren met hun eigen politieke voorkeur antwoordden zij dat geen van de drie ooit een (ethisch) bezwaar heeft gehad bij het uitwerken van een dossier. Al met al was het een interessant en interactief gastcollege. Het gastcollege was een leuke manier om informeel meer te weten te komen over het werk op het Ministerie van VWS. VELINK & DE DIE De tweede activiteit die door het RGD voor de studenten was georganiseerd was een gastcollege van Mieke de Die, van advocatenkantoor Velink & De Die. Tijdens het gastcollege werd er een kijkje gegeven binnen de praktijk van het gezondheidsrecht en konden de studenten alles vragen wat zij wilden. De coronacrisis kwam uiteraard ter sprake en werd het gesprek geopend over onder andere het verplaatsen van patiënten tussen ziekenhuizen en het verzet hiertegen door patiënten en naasten en de ‘Code Zwart’ regeling die in uiterste noodzaak zou moeten worden toegepast binnen onze gezondheidszorg. Mieke de Die heeft de studenten laten inzien dat werken als advocaat zo leuk is omdat het werk evolueert en veel creativiteit nodig is. Het was naast een ontzettend leerzaam gastcollege, ook hele leuke manier om informeel het gezondheidsrecht te verkennen.

11

IN SAMENWERKING MET DE GRSA - AMSTERDAM UMC EN UMC UTRECHT De derde en daarmee laatste activiteit van 2020 vond plaats in samenwerking met de Gezondheidsrechtelijke Studenten Amsterdam (GRSA). Negen verschillende juristen van het Amsterdam UMC en het UMC Utrecht vertelden over hun loopbaan en hun werk bij het ziekenhuis. Alle aanwezige juristen hadden de afgelopen jaren hun Master Gezondheidsrecht afgerond aan de Universiteit van Amsterdam of aan de Erasmus Universiteit. Duidelijk werd dat het werk van een ziekenhuisjurist erg afwisselend is. Voorbeelden van werkzaamheden die voorbij kwamen waren onder het ondersteunen van onderzoekers bij het verkrijgen van externe financiering, contractering met farmaceuten, het regelen van juridische zaken rondom medisch wetenschappelijk onderzoek, werkzaamheden met betrekking tot calamiteiten, klachtencommissie en het adviseren over de WGBO. Uiteraard kwam het coronavirus ter sprake aangezien velen van hen daar bij hun werkzaamheden mee te maken hebben gehad de afgelopen tijd. Een voorbeeld hiervan is de privacy waarborging die een grotere rol is gaan spelen nu consulten plaatsvinden via onder andere Zoom en de onderhandelingen over een virusremmend medicijn wat momenteel gebruikt wordt bij ernstig zieke besmette patiĂŤnten op de IC. Het was erg interessant om te horen wat de werkzaamheden van een ziekenhuisjurist kunnen inhouden en op deze manier meer inzicht te krijgen in de veelzijdigheid van een ziekenhuisjurist.

12

TOENAME VAN GEBRUIK VAN EHEALTH DOOR DE CORONACRISIS De knelpunten genoeg ondervangen?

Door mr. Simone de Brouwer en mr. Simone Koelewijn

INLEIDING De afgelopen jaren wordt er in de zorg veel gesproken over eHealth toepassingen, maar ziet men in de praktijk vooral de hobbels en knelpunten. Deze toepassingen kwamen dan ook moeizaam van de grond. Sinds de eerste patiënt in Nederland in februari 2020 positief op het Covid-19 virus testte, hebben de eHealth toepassingen in de zorg een vlucht genomen.

Zorgaanbieders en professionals, maar ook patiënten, werden door het Covid-19 virus als het ware gedwongen om eHealth toepassingen te gebruiken. De reguliere zorg werd immers in een rap tempo afgeschaald, zodat verpleegkundigen ingezet konden worden om coronapatiënten te behandelen. Daarmee werd face-to-face contact tot een minimum beperkt en kwam eHealth om de hoek kijken, waardoor (digitaal) toch zorg geleverd kon worden.

De Raad voor Volksgezondheid & Samenleving (hierna: RVS) constateert voor de medisch-specialistische zorg een vergelijkbaar beeld.² Een recent voorbeeld is hoe ziekenhuizen omgaan met hart- en vaatpatiënten: via een app worden de bloeddruk, het gewicht, de hartslag en de eventuele klachten van de patiënt gemonitord. Indien de waarden van de patiënt reden geven tot zorg, wordt de patiënt door een hulpverlener benaderd.³ Uit onderzoek van het Trimbos-instituut (hierna: Trimbos) blijkt dat ook patiënten in de geestelijke gezondheidszorg grotendeels zorg op afstand ontvangen.⁴ In de langdurige zorg, gehandicaptenzorg en het sociaal domein is beeldbellen eveneens ingezet, al is het minder intensief dan in de andere sectoren. Veel zorg en ondersteuning lijkt hier te zijn stopgezet, wanneer dit niet face-to-face kan plaatsvinden.⁵

Uit onderzoek van het Nederlands Instituut voor Onderzoek van de Gezondheidszorg (hierna: Nivel) blijkt dat beeldbellen tijdens de coronacrisis fors is toegenomen bij huisartsenpraktijken.¹ Maar liefst 64% van de huisartsenpraktijken is voor het eerst gaan beeldbellen met patiënten en 8% is deze toepassing intensiever gaan gebruiken. Ook het e-consult en teleconsultatie tussen zorgverleners onderling zijn tijdens de coronacrisis intensiever ingezet.

Daarnaast worden meer dan ooit tevoren recepten online aangevraagd en uitgeschreven.

Naast het bieden van zorg op afstand, zijn er ook nieuwe vormen van zorg voor (potentiële) coronapatiënten ontwikkeld, zoals De Corona Check app. In De Corona Check app kunnen (potentiële) coronapatiënten gezondheidsgegevens invullen, waarna de app aangeeft of iemand zich moet laten testen.

Dit zijn slechts enkele voorbeelden van eHealth die tijdens de eerste coronagolf in de praktijk door zorginstellingen en huisartsenpraktijken zijn toegepast. Maar wat houdt eHealth eigenlijk in?

¹ Nivel, ‘Huisartsenpraktijken maken vooral veel gebruik van beeldbellen in coronatijd’, Nivel 19 mei 2020, https://www.nivel.nl/nl/nieuws/huisartsenpraktijken-maken-vooral-veel-gebruik-van-beeldbellen-coronatijd. ² Raad voor Volksgezondheid & Samenleving, Zorg op afstand dichterbij? Digitale zorg na de coronacrisis, RVS 2020-06, p. 13. ³ M. Sevil, ‘Zo blijft de hartpoli van het OLVG ook tijdens corona draaien’, Het Parool 30 oktober 2020, https://www.parool.nl/amsterdam/ zo-blijft-de-hartpoli-van-het-olvg-ook-tijdens-corona-draaien~b22133f6/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.nrc.nl%2F. ⁴ Trimbos, ‘Driekwart leden panel Psychisch Gezien heeft geen face to face contact met hulpverlener’, Trimbos 13 mei 2020, https://www.trimbos.nl/ actueel/nieuws/bericht/driekwart-leden-panel-psychisch-gezien-heeft-geen-face-to-face-contact-met-hulpverlener. ⁵ Raad voor Volksgezondheid & Samenleving, Zorg op afstand dichterbij? Digitale zorg na de coronacrisis, RVS 2020-06, p. 13 en 15.

13

Het Nationaal ICT Instituut in de Zorg (hierna: Nictiz) definieert eHealth als volgt: ‘’E-health is

de toepassing van zowel digitale informatie als communicatie om de gezondheid en gezondheidszorg te ondersteunen en/of te verbeteren”.⁶ Met deze brede definitie geeft het Nictiz

aan dat eHealth verder gaat dan het invoeren van een nieuwe techniek of het via internet versturen of opvragen van medische gegevens.

Het gaat om het gebruiken of toepassen van een techniek om digitale informatie uit te wisselen, zodat informatie op de juiste plek komt waardoor de gezondheid en gezondheidszorg worden ondersteund en verbeterd.

ACTUELE MOGELIJKHEDEN EHEALTH Het kabinet ziet in dat het van belang is om te waarborgen dat de (nieuwe) eHealth toepassingen die tijdens de coronacrisis zijn ontstaan, structureel onderdeel worden van reguliere zorgprocessen. Zo heeft het ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport (hierna: VWS) recent de Stimulering E-health Thuis (hierna: SET) COVID-19 regeling in het leven geroepen. Dit is een noodsubsidieregeling, opgezet om eHealth versneld mogelijk te maken voor thuiswonende kwetsbare ouderen en mensen met een chronische ziekte of beperking.⁷ Het kabinet acht het van belang dat, daar waar fysiek contact niet noodzakelijk is, hulp op afstand wordt geboden.

Deze noodregeling is voor een subsidieplafond van € 23 miljoen opengesteld op 25 maart 2020. Het subsidieplafond werd enkele dagen na openstelling al bereikt.⁸ In die korte periode zijn maar liefst 700 aanvragen ingediend.

Vanaf 27 juli 2020 is dan ook een nieuwe SET beschikbaar: SET COVID-19 2.0. Deze regeling is voor het merendeel bestemd voor de wijkverpleging en voor het overige deel voor zorginstellingen die zorg en ondersteuning bieden vanuit de Wet maatschappelijke ondersteuning (hierna: Wmo), huisartsenzorg en GGZ-organisaties.⁹ De regeling loopt tot en met 30 november 2020 of totdat het subsidieplafond van € 77 miljoen is bereikt. Onze verwachting is dat ook dit budget spoedig wordt bereikt. Het subsidiebedrag kan bijvoorbeeld worden ingezet voor telebegeleiding van patiënten met een chronische aandoening of revalidatie, (tele) alarmering om vallen te voorkomen en de inzet van een zorgrobot voor hulp aan patiënten met fysieke beperkingen.

De Nederlandse Zorgautoriteit (hierna: NZa) schiet tevens te hulp en heeft de mogelijkheden voor het leveren van zorg op afstand verruimd door vanaf 1 maart 2020 alle eventuele belemmeringen of beperkende voorwaarden hieromtrent in alle zorgsectoren buiten werking te stellen.¹⁰ Voorbeelden hiervan zijn contractvoorwaardes in de NZa-regels of de verplichting van face-to-face contact.

⁶ Nictiz, ‘E-health, wat is dat?’ Nictiz, 27 maart 2019, p. 11. ⁷ ICT Health, ‘Noodregeling SET maakt geld vrij voor digitale toepassingen’, ICT Health 24 maart 2020, https://www. icthealth.nl/nieuws/noodregeling-set-maakt-geld-vrij-voor-digitale-toepassingen/. ⁸ Kamerstukken II, 2019/20, nr. 25 295, nr. 249, p. 35. ⁹ ICT Health, ‘Noodregeling SET COVID-19 2.0 vanaf 27 juli open’, ICT Health 23 juli 2020, https://www.icthealth.nl/ nieuws/noodregeling-set-covid-19-2-0-vanaf-27-juli-open/. ¹⁰ NZa, ‘NZa brengt extra verruiming aan voor zorg op afstand’, NZa 17 maart 2020, https://www.nza.nl/actueel/ nieuws/2020/03/17/nza-brengt-extra-verruiming-aan-voor-zorg-op-afstand.

14

De NZa heeft zorgverzekeraars tijdens de eerste coronagolf al gevraagd om mogelijke belemmeringen in contracten met zorgaanbieders ten aanzien van het leveren van zorg op afstand in deze periode op te schorten. De RVS heeft geconstateerd dat zorgverzekeraars in hun afspraken met zorgaanbieders die ruimte ook daadwerkelijk hebben geboden, bijvoorbeeld door een minimum aantal face-to-face contacten af te spreken.¹¹ Het uitgangspunt van de NZa is dat noodzakelijke zorg op afstand kan worden geleverd. De – in eerste instantie – tijdelijke verruiming is inmiddels door de NZa verlengd tot 31 december 2020 en de bedoeling is om digitale zorg per 2021 structureel in de regels in te voeren.¹² De NZa moedigt zorgverzekeraars en zorgaanbieders aan om onderling afspraken te maken die digitale zorg stimuleren.¹³ JURIDISCHE KADER EHEALTH De ontwikkelingen op het gebied van eHealth zijn positief te noemen, maar tegelijkertijd is een goed werkbaar juridisch kader noodzakelijk om de bescherming van gegevens en de kwaliteit en veiligheid van de zorg zo goed mogelijk te waarborgen. De wetgever heeft daar op ingezet door het introduceren van nieuwe wetten en wetsvoorstellen.

Wet aanvullende bepalingen verwerking persoonsgegevens in de zorg Om te beginnen heeft de wetgever het belang ingezien van de mogelijkheid om elektronisch gegevens uit te wisselen. Op 1 juli 2017 is het eerste gedeelte van de Wet aanvullende bepalingen verwerking persoonsgegevens in de zorg (hierna: Wabvpz) in werking getreden en op 1 juli 2020 het tweede gedeelte.

Sindsdien zijn zorginstellingen verplicht om patiënten te informeren over hun rechten bij elektronische gegevensuitwisseling, de wijze waarop die rechten kunnen worden uitgeoefend en de werking van een elektronisch uitwisselingssysteem. Het elektronisch uitwisselingssysteem is een systeem waarmee zorginstellingen op elektronische wijze (gedeelten van) dossiers of gegevens uit dossiers voor andere zorginstellingen beschikbaar kunnen stellen. Daaronder valt niet het elektronisch patiëntendossier (hierna: EPD) waarin een elektronisch dossier binnen een zorginstelling in een apart systeem wordt bijgehouden.

Wanneer zorginstellingen zich aansluiten bij een elektronisch uitwisselingssysteem, dienen patiënten daar eveneens over geïnformeerd te worden. Van zorginstellingen wordt in ieder geval verwacht dat zij vaststellen dat de patiënt uitdrukkelijk toestemming heeft gegeven voor het beschikbaar stellen van zijn gegevens via dit systeem. Dit betekent dat een zorginstelling niet de toestemming van een patiënt mag veronderstellen. Dit wordt ook wel ‘optin’ genoemd. Sinds de pandemie werd echter gevreesd dat triage van patiënten langer zou duren wanneer patiënten deze toestemming nog niet hadden gegeven. De Minister van VWS greep daarom in met de ‘Corona-opt-in’ en gaf de artsen op de huisartsenposten en de spoedeisende hulp daarmee de mogelijkheid tot het beschikbaar stellen van delen van het medisch dossier via het Landelijk Schakel Punt (hierna: LSP) van patiënten die daar nog geen toestemming voor hadden gegeven. Gedurende de coronacrisis kunnen deze artsen de gegevens van de patiënt raadplegen om zo zorgopstoppingen te voorkomen.

¹¹ Raad voor Volksgezondheid & Samenleving, Zorg op afstand dichterbij? Digitale zorg na de coronacrisis, RVS 2020-06, p. 14. ¹² NZa, ‘NZa: regels voor declaratie digitale zorg verlengd tot eind 2020’, NZa 17 juli 2020, https://www.nza.nl/actueel/nieuws/2020/07/17/ nza-regels-voor-declaratie-digitale-zorg-verlengd-tot-eind-2020. ¹³ NZa, Wegwijzer bekostiging digitale zorg 2020, overzicht per sector, NZa 27 januari 2020, p. 47.

15

De artsen moeten de patiënten ter plaatse vervolgens wel mondeling om toestemming vragen voor het mogen raadplegen van hun gegevens. Patiënten kunnen dan alsnog de toestemming voor het raadplegen van hun gegevens weigeren.¹⁴ Wetsvoorstel Elektronische gegevensuitwisseling in de zorg In het voorjaar van 2020 heeft de minister van VWS daarnaast het wetsvoorstel Elektronische gegevensuitwisseling in de zorg (hierna: Wegiz) ingediend. Het wetsvoorstel legt de basis om bij algemene maatregel van bestuur (hierna: AMvB) het elektronisch uitwisselen van specifieke zorggegevens tussen specifieke aanbieders te verplichten.¹⁵ Bijvoorbeeld beelduitwisseling tussen ziekenhuizen of de overdracht van gegevens van ziekenhuis naar thuiszorg. Dit wordt ‘spoor 1’ genoemd. In het zogenoemde ‘spoor 2’ wordt door het veld zelf (waaronder zorgaanbieders, zorgverleners en leveranciers van ICT-producten) een norm ontwikkeld onder begeleiding van het Nederlandse normalisatie instituut (hierna: NEN). In deze norm wordt beschreven op basis van welke afspraken op het gebied van taal en techniek de uitwisseling dient te verlopen.

Naast deze wetten en wetsvoorstellen is door brancheverenigingen in richtlijnen en protocollen al uitgebreid vastgelegd hoe om te gaan met online arts-patiënt contact. Zo onder meer in de KNMG-richtlijn ‘Omgaan met medische gegevens’, waarin wordt benadrukt dat de hulpverlener zich bewust moet zijn dat hij bij online contact uitsluitend kan afgaan op de informatie die de patiënt hem geeft, zonder zelf lichamelijk onderzoek te doen.¹⁶

Ook moet de hulpverlener de patiënt op grond van de Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst (hierna: WGBO) informeren over het online contact en de (on) mogelijkheden daarvan. Dat laat onverlet dat ook de patiënt een plicht heeft, namelijk de plicht om de hulpverlener zo goed mogelijk te informeren over zijn toestand. Indien de patiënt instemt met de online communicatie en daarover ook is geïnformeerd, aanvaard hij de gevolgen en beperkingen van deze vorm van communicatie.¹⁷ In de richtlijn ‘Online farmaceutische zorg en dienstverlening’¹⁸ van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie (hierna: KNMP) wordt eveneens benadrukt dat de waarborgen uit de WGBO in acht moeten worden genomen en dat de risico’s in online contact gelegen zijn in het waarborgen van de kwaliteit en medicatieveiligheid. Dat vereist aanvullende waakzaamheid en zorgvuldigheid van de apotheker.

KNELPUNTEN Als uitgangspunt geldt dat hulpverleners bij de inzet van eHealth toepassingen aan dezelfde wettelijke eisen moeten voldoen als die gelden voor zorg die face-to-face wordt geleverd. De invulling van deze wettelijke eisen kan in de praktijk echter wel anders zijn en daar zien wij ook knelpunten. Met de hiervoor genoemde Wabvpz en Wegiz en diverse richtlijnen wordt gepoogd die knelpunten (deels) te ondergraven, maar bepaalde obstakels blijven bestaan.

Als uitgangspunt geldt dat hulpverleners bij de inzet van eHealth toepassingen aan dezelfde wettelijke eisen moeten voldoen als die gelden voor zorg die face-to-face wordt geleverd.

¹⁴ KNMG, ‘Betere gegevensuitwisseling in de strijd tegen corona’, KNMG 9 april 2020, https://www.knmg.nl/actualiteit-opinie/ nieuws/nieuwsbericht-corona/betere-gegevensuitwisseling-in-de-strijd-tegen-corona.htm. ¹⁵ Minister van VWS, Vierde brief elektronische gegevensuitwisseling in de zorg, Ministerie van VWS 2 oktober 2020, p. 16. ¹⁶ KNMG-richtlijn, Omgaan met medische gegevens, KNMG 2020. ¹⁷ KNMG-richtlijn, Omgaan met medische gegevens, KNMG 2020, p. 26. ¹⁸ KNMP-richtlijn, Online farmaceutische zorg- en dienstverlening, KNMP 2008.

16

Totstandkoming behandelingsovereenkomst Het kan voorkomen dat de hulpverlener en de patiënt elkaar nog niet eerder hebben gezien en er feitelijk nog geen behandelingsovereenkomst is aangevangen. Als de hulpverlener voor het eerst online contact heeft met de patiënt, ontstaat vanaf dat moment ook de behandelingsovereenkomst. Online advies geven valt immers ook onder de WGBO.¹⁹ Vanaf dat moment heeft de hulpverlener de waarborgen van de WGBO in acht te nemen.

Wanneer de patiënt zich voor de eerste keer tot de zorgaanbieder wendt, moet de identiteit van de patiënt vastgesteld worden aan de hand van een erkend identiteitsbewijs. Bij zorg die per telefoon of e-mail aan de cliënt wordt verleend is het echter onmogelijk om fysiek het identiteitsbewijs te tonen. De zorgaanbieder dient dan de identiteit te controleren door naar persoonsidentificerende gegevens (zoals voornamen en geboortedatum) te vragen en bij het verstrekken van het burgerservicenummer aan bijvoorbeeld andere zorgaanbieders te vermelden dat de identiteit van de patiënt niet is vastgesteld. In de praktijk gebeurt het nog wel eens dat deze stap wordt vergeten, waardoor andere zorgaanbieders de identiteit van de patiënt niet (meer) vaststellen.

Het risico, alhoewel wellicht klein, bestaat dat zorg in dat geval mogelijk aan een andere persoon wordt geleverd, dan dat de hulpverlener denkt. In de KNMP-richtlijn staat dan ook de aanbeveling om alleen online zorgvragen te behandelen van in de apotheek bekende patiënten of patiënten waarvan de identiteit voldoende betrouwbaar is vastgesteld.²⁰

In consulten waar aan patiënten medicatie wordt voorgeschreven, gelden nog aanvullende voorwaarden. In ieder geval moet de hulpverlener de patiënt minimaal één keer gezien hebben. Artikel 67 Geneesmiddelenwet bepaalt dat het verboden is om via internet geneesmiddelen voor te schrijven zonder een patiënt eerst te zien. Binnen een bestaande behandelrelatie zullen de hulpverlener en patiënt elkaar wel eens gezien hebben, maar bij online tot stand gekomen behandelrelaties niet.²¹ Daar voorzien wij dan ook problemen.

De Inspectie voor de Gezondheidszorg en Jeugd (hierna: IGJ) heeft met het oog hierop al aangegeven in bepaalde situaties de wettelijke regels vanwege de Coronacrisis tijdelijk niet te zullen toepassen of hierop te handhaven. Zo heeft de IGJ ook de mogelijkheden voor artsen verruimd om via videoconsulten recepten uit te schrijven. Kennelijk vervangt het videocontact daarmee (tijdelijk) het face-to-face contact in de zin van artikel 67 Geneesmiddelenwet.²² Zorgplicht Een hulpverlener heeft een zorgplicht, die inhoudt dat hij de zorg van een goed hulpverlener in acht moet nemen. De Wet kwaliteit klachten en geschillen zorg (hierna: Wkkgz) specificeert wat onder goede zorg wordt verstaan: zorg die veilig, doeltreffend, doelmatig en cliëntgericht is, tijdig wordt verleend en is afgestemd op de reële behoefte van de cliënt.

Ook bij het leveren van zorg op afstand moeten deze uitgangspunten gewaarborgd worden. Dat kan echter wel tot praktische knelpunten leiden.

¹⁹ KNMG-richtlijn, Omgaan met medische gegevens, KNMG 2020, p. 27. ²⁰ KNMP-richtlijn, Online farmaceutische zorg- en dienstverlening, KNMP 2008, p. 2. ²¹ KNMG-richtlijn, Omgaan met medische gegevens, KNMG 2020, p. 30. ²² IGJ, ‘Verwerken recepten vanaf thuiswerkplek tijdelijk toegestaan’, IGJ 26 oktober 2020, https://www.igj.nl/actueel/nieuws/2020/10/26/ verwerken-recepten-vanaf-thuiswerkplek-tijdelijk-toegestaan. Zie hierover nader: J. Legemaate, ‘De coronapandemie en de toegankelijkheid en kwaliteit van de zorg’, TvGR 2020/05.

17

Zo is het inschatten van bepaalde risico’s op afstand een grotere uitdaging dan wanneer de patiënt recht voor je zit en is het maar de vraag of de zorg afgestemd is op de reële behoefte van de patiënt. Wellicht wil de patiënt liever face-to-face contact, maar bestaat die mogelijkheid tijdelijk niet.

In de KNMP-richtlijn wordt specifiek gewezen op het belang van face-to-face contact, nu non-verbale communicatie met name een rol speelt in gesprekken die gaan over emoties, angsten en overtuigingen. In consulten waarbij deze zaken aan de orde komen moet de hulpverlener een inschatting maken of consultatievormen als e-mail of telefonische consulten wel volstaan. De aanbeveling in de KNMP-richtlijn is dan ook om per zorgvraag en per patiëntcontact te bepalen welke communicatievorm passend is om de patiënt te begeleiden. Voor bepaalde begeleidingsaspecten heeft de hulpverlener immers visuele feedback nodig, bijvoorbeeld als de apotheker moet kunnen zien of de patiënt de medicatie op de juiste wijze gebruikt. Denk aan het gebruik van astma inhalatoren en begeleiding bij gebruik van insuline.²³ Medische apps Met de komst van een enorm aantal medische apps om bijvoorbeeld lichaamswaarden te monitoren, moet vooral gewaarborgd worden dat de daarbij gebruikte persoonsgegeven goed beschermd zijn. De Algemene Verordening Gegevensbescherming (hierna: AVG) biedt waarborgen om deze gegevens te beschermen, maar wordt vaak gezien als belemmering van eHealth toepassingen. Gezondheidsgegevens zijn ‘bijzondere persoonsgegevens’ en mogen alleen in uitzonderingsgevallen worden verwerkt.

²³ KNMP-richtlijn, Online farmaceutische zorg- en dienstverlening, KNMP 2008, p. 5. ²⁴ RIVM, Apps under the medical devices legislation, RIVM 2018, p. 15.

Soms is een medische app ook een medisch hulpmiddel in de zin van de Verordening Medische Hulpmiddelen (hierna: VMH). Een medisch hulpmiddel wordt gedefinieerd als een instrument, toestel of apparaat, software, implantaat, materiaal of ander artikel dat door de fabrikant is bestemd om te worden gebruikt bij de mens voor één of meer specifieke medische doeleinden, zoals diagnose, preventie, monitoring en behandeling. Een simpele app om bloeddruk te monitoren valt dus ook als medisch hulpmiddel te kwalificeren en moet om die reden voldoen aan de eisen van VMH. Zo moet bijvoorbeeld een CE-markering aanwezig zijn om de kwaliteit van het hulpmiddel te waarborgen. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (hierna: RIVM) constateerde in 2018 dat van de 271 onderzochte apps, 21% een medisch hulpmiddel bleek te zijn. Bij ongeveer 10% daarvan ontbrak echter de benodigde CE-markering.²⁴ De vraag is dus in hoeverre werkelijk aan de kwaliteitseisen bij medische apps wordt voldaan die eveneens worden gekwalificeerd als medische hulpmiddelen. Alhoewel de IGJ toezicht houdt op de veiligheid van medische hulpmiddelen en de veilige toepassing daarvan door hulpverleners, is de betrouwbaarheid daarmee dus nog niet gegeven.

Daarnaast is op het gebruik van medische apps mogelijk ook de WGBO van toepassing. Dat is het geval als via de app ‘handelingen op het gebied van de geneeskunst’ worden verricht, rechtstreeks op een persoon en dit wordt verricht in de uitoefening van een geneeskundig beroep of bedrijf.

18

Voor zover het dus gaat om een zorgverlener die een app gebruikt, kan de app onder het bereik van de WGBO vallen en dienen waarborgen zoals inzage, geheimhouding, vernietiging en de bewaartermijn eveneens in acht te worden genomen.²⁵ Dat zou bijvoorbeeld betekenen dat gegevens, gemonitord via de app, vervolgens ook worden opgenomen in het medisch dossier van de patiënt. Hoe dat praktisch ingekleed wordt, is nog maar de vraag en kan een obstakel vormen als hier niet bewust mee omgegaan wordt.

Tuchtrecht De tuchtrechter toetst bij tuchtklachten of de hulpverlener conform de professionele standaard heeft gehandeld, zo ook in het kader van zorg op afstand en gebruik van eHealth toepassingen. In 2017 oordeelde het Centraal Tuchtcollege voor de Gezondheidszorg (hierna: CTG) nog dat geen wettelijke bepaling de arts verplicht om via e-mail medische gegevens met een patiënt uit te wisselen en juist, gelet op de mogelijke risico’s die digitaal arts-patiënt contact met zich brengt, grote zorgvuldigheid geboden is bij gebruikmaking van een digitale communicatiemogelijkheid. Deze uitspraak lijkt ons door de coronacrisis en de noodzaak om soms eHealth toepassingen te gebruiken, enigszins achterhaald. De vloed aan nieuwe mogelijkheden, het accepteren van het online contact door de patiënt en de (tijdelijke) versoepelingen door de overheid hebben mogelijk invloed op discussies over de zorgplicht van de hulpverlener achteraf, in die zin dat de tuchtrechter daar wellicht soepeler mee om gaat.

CONCLUSIE Het toegenomen gebruik en de ontwikkeling van eHealth toepassingen in de zorg wordt breed toegejuicht, zo ook door ons. De coronapandemie heeft deze toepassingen in een stroomversnelling gebracht en is de opstap geweest om in de nabije toekomst steeds meer gebruik te (blijven) maken van eHealth.

Dit vergroot de toegang tot de zorg aanzienlijk en steeds creatievere toepassingen zullen de zorg bereiken. Tegelijkertijd is het nog maar de vraag of de eHealth toepassingen in de praktijk bevredigend zijn en hoe de digitale zorg de relatie tussen de hulpverlener en patiënt beïnvloedt. De praktijk zal moeten uitwijzen of de voordelen uitstijgen boven de (juridische) knelpunten die wij momenteel signaleren.

Mr. Simone Koelewijn

Mr. Simone de Brouwer ²⁵ Zie hierover nader: M.C. Ploem, ‘Corona te lijf via een app’, TvGR 2020/05.

19

Wil jij een nieuwe uitdaging?

Kom ons team versterken!

Bijna afgestudeerd en klaar om de uitdaging aan te gaan?

Bij Nysingh zijn we professioneel en gedreven. We combineren een groot enthousiasme voor ons vak met een brede horizon. We zijn vakinhoudelijk sterk en volgen de

Bij Nysingh kom je terecht in een sectie waarin je direct wordt opgenomen in het team. Waar je zelfstandig te werk kunt gaan, maar weet dat er een team aan

ontwikkelingen in de verschillende branches en sectoren op de voet. Daarnaast zijn we nuchter, collegiaal, hechten veel waarde aan een informele sfeer en een goede balans tussen werk en privĂŠ.

experts achter je staat en je ondersteunt waar nodig.

Bovendien vinden we het belangrijk dat je je bij ons

Wil jij dit ook? Kijk dan voor onze vacatures en stage-

kunt blijven ontwikkelen, zowel op professioneel als op

mogelijkheden op www.werkenbijnysingh.nl

persoonlijk vlak.

www.werkenbijnysingh.nl

20

GEZELSCHAPSROBOTS MAKEN ONS NIET MINDER EENZAAM

Selin Koçer Student Geneeskunde en Filosofie De vergrijzing in Nederland leidt tot personeelstekorten in de ouderenzorg en groeiende eenzaamheid onder ouderen. Door de Covid-19 pandemie is de druk op het zorgpersoneel en de eenzaamheid onder ouderen nog meer toegenomen¹. In de afgelopen jaren is er veel aandacht geweest voor de mogelijkheid het groeiende personeelstekort in de zorg op te vangen middels zorgrobots. Deze zorgrobots dienen taken over te nemen van het menselijke personeel. Er kan grofweg onderscheid worden gemaakt tussen drie typen zorgrobots: (i) assisterende robots, die ouderen helpen bij dagelijkse taken en handelingen, (ii) monitorende robots, die het gedrag en de gezondheid van ouderen kunnen

monitoren en (iii) gezelschapsrobots, die mensen gezelschap houden door bijvoorbeeld liedjes te zingen, verhalen te vertellen, gesprekken te voeren en gezichten te kunnen herkennen. In de ouderenzorg neemt de gezelschapsrobot de rol van een ‘vriend’ aan. De gezelschapsrobot komt een kamer binnen, herkent het gezicht van de betreffende persoon, noemt zijn/haar naam en vraagt naar zijn/haar dag. De gezelschapsrobot is daarom werkelijk anders dan de assisterende en monitorende robots, die enkel een instrumentele rol innemen. Door zijn genoemde functies dient de gezelschapsrobot voor amusement en zou hij zelfs het gevoel van eenzaamheid kunnen verminderen. Hiermee lijkt de gezelschapsrobot op het eerste gezicht de perfecte oplossing te zijn voor de groeiende eenzaamheid onder ouderen. Wij dienen onszelf echter af te vragen of menselijk contact vervangen kan worden door een gezelschapsrobot. In deze beschouwing zal ik vanuit ethisch oogpunt kanttekeningen plaatsen bij het gebruik van gezelschapsrobotica in de ouderenzorg.

NOZICK’S ERVARINGSMACHINE Een veelgebruikt argument voor het gebruik van gezelschapsrobotica is dat ze plezierige ervaringen kunnen opwekken en gevoelens van eenzaamheid kunnen verminderen bij ouderen. De vraag is echter of het welzijn van ouderen hiermee bevorderd wordt. Om dit te illustreren zullen wij ons richten op het gedachte-experiment geschetst door Robert Nozick in Anarchy, State and Utopia².

¹ Sociaal Cultureel Planbureau. (2020, September). Welbevinden ten tijde van corona.Beschikbaar via https://www.scp.nl/binaries/scp/documenten/publicaties/2020/09/10/welbevinden-ten-tijde-van-corona.-eerste-bevindingen-op-basis-van-een-bevolkingsenquete-uit-juli-2020/ Welbevinden+ten+tijde+van+corona.pdf. ² R. Nozick, Anarchy, State and Utopia. Oxford: Basil Blackwel 1974, p 42-45.

21

Stel dat er een manier zou zijn bedacht om middels een ervaringsmachine alle gewenste ervaringen bij een persoon te kunnen opwekken. Deze machine zou ons bijvoorbeeld kunnen laten denken en voelen dat we een nieuwe vriend maken, een artikel publiceren of promotie op werk krijgen zonder al deze dingen echt te doen. De wereld die gecreëerd wordt door deze ervaringsmachine is niet te onderscheiden van de ‘echte’ wereld. Zouden we ons aan deze machine aansluiten met de wetenschap dat de gebeurtenissen die wij daardoor ervaren niet daadwerkelijk plaatsvinden?

De overeenkomsten tussen de ervaringsmachine van Nozick en gezelschapsrobotica zijn belangrijk in het benadrukken van de ethische gebreken van het inzetten van gezelschapsrobotica. Net als een ervaringsmachine zijn gezelschapsrobots geprogrammeerd door mensen. Alles wat de robot zegt en doet is niet meer dan een simulatie. Een gezelschapsrobot die jou kent, naar jou luistert en met jou spreekt bootst het vriendschappelijke reageren in een menselijke relatie na. Tenslotte verkeren wij in de interactie met gezelschapsrobots in een virtuele realiteit, net als wanneer we aangesloten zijn aan de ervaringsmachine. Een gezelschapsrobot wekt immers het idee dat we met een levend wezen te maken hebben dat ons kent en waarmee we een band kunnen opbouwen. Daarbij moeten wij ons wel realiseren dat de ervaring van een gezelschapsrobot niet volledig hetzelfde is als een volledige virtuele wereld zoals gecreëerd door de ervaringsmachine. Terwijl de door een ervaringsmachine gecreëerde wereld scherp afgebakend is van de werkelijkheid, creëert een gezelschapsrobot een virtuele ervaring binnen de ‘echte’ wereld. ³ D. Parfit, Reasons and Persons. Oxford: Clarendon Press 1984, . p. 493. ⁴ D. Parfit, Reasons and Persons. Oxford: Clarendon Press 1984, p. 494. ⁵ R. Nozick, Anarchy, State and Utopia. Oxford: Basil Blackwell 1974, p 43.

Volgens het utilitarisme is een handeling ethisch wanneer deze het algemene welzijn bevordert; de uitkomst van de handeling staat dus centraal. Wanneer wij ervoor kiezen ons niet aan te sluiten op de ervaringsmachine doen wij dat met het idee dat ons welzijn zich niet laat reduceren tot onze ervaringen. Voor de strekking van deze beschouwing is het voldoende om in te gaan op twee verschillende vormen van welzijn: het hedonisme en de desire-fulfillment theorie. Binnen het hedonisme wordt de subjectieve ervaring centraal wordt gesteld.³ Volgens deze stroming zijn prettige sensaties de enige componenten die het welzijn kunnen bevorderen. Volgens hedonisten zouden gezelschapsrobots dus tot meer welzijn leiden omdat ze gevoelens van eenzaamheid kunnen verminderen en prettige sensaties teweeg kunnen brengen. Naast het hedonisme bestaat de desire-fulfilment theorie.⁴ Volgens deze theorie zijn prettige ervaringen niet in staat om het welzijn te bevorderen en is het nodig om preferenties en wensen te vervullen om een goed leven te hebben. Voor Nozick is dit een belangrijk idee: we willen niet alleen maar dingen voelen, maar ook dingen doen.⁵ In lijn met de desire-fulfillment theorie kunnen we stellen dat mensen niet genoeg voldoening halen uit alleen prettige sensaties en de behoefte hebben om ook daadwerkelijk wensen te vervullen. Dit argument is ook van toepassing op de gezelschapsrobot. Het hebben van ervaringen van gezelschap is niet genoeg. Wij willen echte vriendschappen opbouwen en niet alleen het gevoel hebben dat wij deze opbouwen.

22

Verder is een ervaringsmachine geprogrammeerd door de mens zelf. Deze programmering kan nooit ‘dieper gaan’ en meer te bieden hebben dan datgene wat door mensen gebouwd kan worden. Een ervaringsmachine zou ons daarom beperken tot een man-made reality.⁶ Terwijl een mens affectie kan tonen en gevoelens kan begrijpen, kan een gezelschapsrobot slechts dit betekenisvolle reageren nabootsen. Wanneer we de interactie aangaan met een gezelschapsrobot zullen we nooit dieper kunnen geraken dan deze man-made reality. Hierdoor zal men in de interactie met een gezelschapsrobot altijd blijven steken in een oppervlakkige relatie en nooit de mogelijkheid hebben door te dringen tot diepere facetten van iemands karakter. De vraag is daarom of een gezelschapsrobot daadwerkelijk zal kunnen leiden tot meer welzijn. Met oog op de argumentatie van Nozick kunnen we vanuit het utilitarisme stellen dat gezelschapsrobots niet een winst in welzijn teweegbrengen omdat we nooit dezelfde voldoening zullen halen uit de interactie met een robot zoals we die halen uit de interactie met mensen.

Tenslotte dient nog de nadruk te worden gelegd op het feit dat de man-made reality waartoe gezelschapsrobots ons beperken made, ofwel artificieel is. Zoals eerder genoemd wordt er middels een gezelschapsrobot een vriendschappelijke band gesimuleerd. De interactie met een gezelschapsrobot is slechts een nabootsing van de interactie met een echt persoon. Een nog niet genoemd verschil tussen gezelschapsrobots en Nozick’s ervaringsmachine is dat wanneer we aangesloten zijn aan Nozick’s ervaringsmachine we ons er niet bewust van zijn dat we in een gesimuleerde wereld zitten. ⁶ R. Nozick, Anarchy, State and Utopia. Oxford: Basil Blackwell 1974, p 43.

Dit is niet noodzakelijkerwijs het geval wanneer we interactie aangaan met gezelschapsrobotica. Toch kunnen gezelschapsrobots wel de illusie wekken dat er een echte band met hen opgebouwd kan worden. Ze zijn ontworpen in de vorm van een wezen dat gesprekken aangaat en affectie toont. Mensen kunnen in de verleiding komen zichzelf wijs te maken dat de interactie met de robot wel echt is; dit zou versterkt kunnen worden door gevoelens van eenzaamheid. Tevens zou het niet mogelijk zijn om plezier te halen uit interactie met een gezelschapsrobot, als we ons er constant bewust van zouden zijn dat de gezelschapsrobot niet echt is. Net zoals het niet mogelijk is plezier te ervaren bij het kijken van een film of het spelen van een videogame zonder de werkelijkheid even los te laten, is het niet mogelijk om het gevoel te hebben dat een gezelschapsrobot ons gezelschap biedt zonder het idee los te laten dat alles wat de gezelschapsrobot zegt en doet geprogrammeerd is. Terwijl het idee wordt gecreëerd dat er een echte band met de gezelschapsrobot kan worden opgebouwd, voert de gezelschapsrobot in werkelijkheid alleen opdrachten uit. Robots kunnen niet onze gevoelens begrijpen en erop reageren, ze kunnen slechts dit vriendschappelijke reageren slechts nabootsen. Ouderen kunnen zich minder eenzaam voelen door gezelschapsrobots, maar zijn dit in wezen niet.

We zouden kunnen stellen dat winst in welzijn niet gebaseerd zou moeten zijn op een beperking tot een artificiële realiteit. Een verminderd gevoel van eenzaamheid of een plezierige ervaring zou niet gebaseerd moeten zijn op fictie. Om dit toe te lichten dient er een beroep te worden gedaan op een ethische stroming die tegenover het utilitarisme staat: de deontologie

23

Binnen de deontologie wordt de morele juistheid van een handeling beoordeeld aan de hand van de vraag of de handeling zelf juist is, onafhankelijk van de gevolgen ervan. Vanuit deontologisch perspectief kunnen we stellen dat een gezelschapsrobot - los van de winst in welzijn die ermee behaald wordt - moreel gezien ongewenst is, omdat als er überhaupt winst in welzijn mee zal worden behaald, dit altijd gebaseerd zal zijn op de illusie dat de gezelschapsrobot echt is.

De analogie tussen het gebruik van zorgrobots en Nozick’s experience-machine laat zien dat de gezelschapsrobots het toenemende probleem van de eenzaamheid in de ouderenzorg niet op kunnen lossen. Ondanks de niet te verwaarlozen verschillen tussen een gezelschapsrobot en een ervaringsmachine, kunnen we stellen dat het type welzijn dat middels gezelschapsrobots wordt bevorderd vergelijkbaar is met het type welzijn dat wordt bevorderd wanneer we ons aansluiten aan de ervaringsmachine. Wanneer de morele juistheid van het inzetten van sociale robotica slechts op basis van de consequenties van de handeling, ofwel het vergroten van welzijn (utilitarisme), beoordelen, zien we dat het inzetten van gezelschapsrobotica slechts een hedonistische vorm van welzijn bevordert.

Vanuit de desire-fulfillment theorie kunnen we net als Nozick beargumenteren dat er meer dan slechts goede ervaringen nodig zijn voor een goed leven. Wanneer de morele juistheid van het inzetten van sociale robotica alleen op basis van de juistheid van de handeling zelf beoordeeld wordt (deontologie), is het inzetten van gezelschapsrobotica ook ongewenst

Als een gezelschapsrobot tot minder gevoelens van eenzaamheid en meer pleziere gevoelens leidt, moeten we ons afvragen of het middel waarmee dit geluk bereikt wordt, moreel gerechtvaardigd is. De winst in welzijn die middels gezelschapsrobots behaald wordt is noodzakelijkerwijs gebaseerd op een made reality.

Het idee dat een gezelschapsrobot onze vriend is is een illusie en dergelijke misvattingen dienen voorkomen te worden. Het inzetten van de gezelschapsrobot om een onvervangbare menselijke rol te vervangen maakt de mens alleen maar eenzamer.

Dit artikel is een korte versie van het artikel ‘Gezelschapsrobotica in de ouderenzorg: een ethische reflectie’ gepubliceerd in Tijdschrift Gezondheidszorg en Ethiek in oktober 2020.

24

INTERVIEW: VEILIG MAILEN IN DE ZORG

Met Anamika Wilbrink en Nina Witt (Ploum Rotterdam Law Firm)

Kunnen Jullie Wat Vertellen Over Jullie Zelf? Wat Is Jullie Pad Geweest Naar Waar Jullie Nu Zijn?

Anamika: Ik heb in Leiden gestudeerd en na een studentstage bij Ploum ben ik gestart als advocaat-stagiaire op de sectie IE, IT & Privacy. Momenteel ben ik veel bezig met vraagstukken omtrent privacy, ook voor de zorgsector. Ik werk nu al 3 jaar bij Ploum.

Nina: Ik heb eerst in Rotterdam gestudeerd en heb mijn master aan de VU behaald. Daarna ben ik als advocaat gaan werken in Amsterdam. Vervolgens ben ik werkzaam geweest in het Erasmus MC bij het Technology Transfer Office, om daarna terug weer terug te keren in de advocatuur. Ik ben sinds mei 2019 werkzaam bij Ploum op de sectie IE, IT & Privacy en houd mij veel bezig met deze onderwerpen in de zorgsector. Daarnaast maak ik ook deel uit van een kantoor breed zorgteam met advocaten en notarissen.

Wat zijn onderwerpen met betrekking tot de zorgsectoren die jullie momenteel behandelen?

Nina: Ons kantoor adviseert onder andere zorginstellingen en farmaceuten op diverse terreinen. Er kan hierbij gedacht worden aan het opstellen van contracten m.b.t. het gebruik van software in de zorg, de bescherming en het gebruik van gezondheidsgegevens en andere persoonsgegevens van patiĂŤnten, ook voor wetenschappelijk onderzoek. Maar ook aan advies bij fusies en overnames, huurrecht, toezicht en productaansprakelijkheid. Daarnaast houden wij ons bezig met vraagstukken inzake medische hulpmiddelen. Hierbij werken we dan onder meer samen met onze afdeling die zich bezig houdt met het intellectueel eigendomsrecht. Zij registreren ook merken en modellen.

25

Wat was voor de komst van de norm NTA 7516 de gebruikelijke gang van zaken voor veilig mailen binnen de zorg?

Nina: De NTA 7516 is een specifieke regeling. De Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) was voor de inwerkingtreding van de NTA 7516 al van toepassing. Er bestond dus al wetgeving met betrekking tot het gebruiken en verwerken van gezondheidsgegevens. Ook in andere wet- en regelgeving waren er al regels te vinden met betrekking tot het veilig mailen in de zorg. Specifieke normen voor informatiebeveiliging zijn terug te vinden in de NEN-normen, deze geven invulling aan de wettelijke regelgeving.

Anamika: De NTA norm heeft betrekking op ad hoc communicatie, dus ziet vooral op direct chat- en mailcontact. De norm is in mei 2019 vastgesteld, met een overgangsperiode van een jaar, zodat zorginstellingen zich konden voorbereiden. Sinds mei van dit jaar is het ook mogelijk om je te laten certificeren als zorginstelling of softwareleverancier. Het is eigenlijk ‘toeval’ dat de norm is vastgesteld en in werking is getreden zo net voor de uitbraak van de COVID-19 pandemie waarbij de zorg meer digitaal is geworden. Deze ontwikkeling was natuurlijk al wel in gang gezet.

Wat vinden jullie zelf van de NTA norm? Is het een toevoeging of had veilig mailen in de zorg ook op een andere manier kunnen worden bewerkstelligd?

Anamika: De regels uit de NTA zijn zoals eerder al gezegd niet helemaal nieuw, maar heeft de praktijk handvatten gegeven. Het is goed toepasbaar in de praktijk en daarmee ook gebruiksvriendelijk. Daarom was het regelen langs deze weg wenselijk. Het is gebruiksvriendelijk voor zowel de zorginstelling als de patiënt.

Nina: Het is een verbetering, aangezien het is gericht op nieuwe technologieën binnen de zorg.

Dus in die zin is het een verbetering, maar in principe moest er sowieso al aandacht worden besteed aan veilig mail verkeer.

Vorig jaar hebben jullie een artikel geschreven over onder andere de NTA 7516. Wat vinden jullie het meest interessant aan het onderwerp?

Anamika: Het is een leuk raakvlak tussen privacy en de zorg en wij houden ons veel bezig met het gebruik van medische gegevens. Dat maakt het voor ons extra interessant.

Nina: Daarnaast vinden wij het ook belangrijk om onze cliënten en relaties op de hoogte te blijven houden over actuele ontwikkelingen met betrekking tot privacy en IT. Hebben er sindsdien belangrijke wijzigingen plaatsgevonden?

Anamika: Sinds ons artikel in een editie van het RGD Magazine vorig jaar hebben er geen wijzigingen plaatsgevonden. De norm is in mei 2019 vastgesteld en in mei van dit jaar heeft pas de eerste certificering plaatsgevonden. Er hebben zich sindsdien nog geen wijzigingen voorgedaan.

26

Zijn er gevolgen voor een organisatie als deze niet voldoet aan de norm? Wordt er toezicht op gehouden?

Anamika: Het is niet verplicht om te voldoen aan de norm. De toezichthouder zal er wel op letten of de norm is geïmplementeerd. Als je niet aan de norm voldoet kan je in principe niet veilig chatten en ad hoc communiceren met patiënten.

Nina: Of een organisatie voldoet aan de norm kan ook van belang zijn als er zich een datalek heeft voorgedaan en het blijkt dat de organisatie niet heeft voldaan aan de norm.

Anamika: De bereidheid om te leren is groot en in de zorg is er ook een soort branchenorm wat er voor zorgt ook dat zij zelf ook graag willen voldoen aan deze veiligheidseisen.

Zal de rechtspositie van de cliënt/patiënt door implementatie van deze norm worden versterkt en indien dit het geval is; op welke manier? Kan een patiënt/cliënt een beroep doen op deze norm, nu het gaat om een vrijwillige norm?

Nina: De norm is gericht aan zorginstellingen, maar als je medische gegevens ‘op straat’ zouden komen te liggen door het gebruik van onveilig mailverkeer kun je wel een klacht tegen de zorginstelling indienen en kan het ook in een civiele procedure wel een meespelende omstandigheid zijn. Een rechtstreeks beroep op de norm zal niet vaak voorkomen, althans niet de basis van de vordering vormen. De norm moet worden gezien in een breder kader van andere wetgeving en NEN-normen die zien op informatiebeveiliging binnen de zorg.

De meeste burgers zullen niet weten wat deze norm inhoudt, wordt er ook nog participatie van de burger verwacht?

Anamika: De burger kan het eigenlijk gewoon ‘ondergaan’. Er wordt dus ook geen actieve participatie van de burger verwacht.

Nina: De patiënt moet bijvoorbeeld wel de mogelijkheid krijgen om de e-mail op te slaan en zal daarbij zelf een stukje verantwoordelijkheid dragen. Patiënten moeten ook via hetzelfde systeem kunnen reageren om veilige communicatie te kunnen waarborgen.

Zal de norm leiden tot een geheel veilig mailverkeer of zijn er nog valkuilen die moeten worden opgelost?

Nina: Softwareleveranciers kunnen zich ook laten certificeren als zij niet aan alle 24 vereisten van de norm voldoen. Aan zorginstellingen is het dus de taak om te onderzoeken of de softwareleverancier aan de eisen voldoet. De norm is een hulpmiddel maar beveiliging omvat meer. De valkuilen zullen voornamelijk bij de patiënt liggen. De patiënt staat vervolgens aan het roer en bepaalt wat er met zijn gegevens gebeurt. Als hij bijvoorbeeld zijn wachtwoord met anderen deelt of een USB-stick met medische gegevens kwijtraakt, is het zijn fout. Valkuilen blijven dus voornamelijk menselijke fouten, maar de norm zorgt er wel mede voor dat bepaalde communicatie over medische gegevens via een veilig systeem plaatsvindt.

27

28

Zou de NTA moeten worden aangepast in het licht van corona, nu artsen ook meer online werken en dus beeldbellen, en daar de NTA niet op van toepassing is?

Anamika: In de NTA is niets geregeld over beeldbellen, maar je moet nog steeds aan andere NEN-normen voldoen. Het lijkt mij wel goed om voor beeldbellen een veiligere omgeving te creëren.

Nina: Daarnaast kun je natuurlijk als zorgaanbieder gebruik maken van NEN-gecertificeerde leveranciers voor het gebruik van beeldbellen, hiermee is de eerste stap naar veilige communicatie al gezet.

Daarnaast is het voor zorginstellingen ook belangrijk om afspraken met softwareleveranciers goed vast te leggen ‘Het is juist een leuke uiten zullen zij hun privacybeleid wellicht moeten aandaging om de AVG prakpassen als zij overgaan op beeldbellen. Denk bijvoorbeeld aan beleid over wat er precies gebeurt tisch toepasbaar te maken’ met de beelden, waar deze worden opgeslagen en voor hoe lang. Je kunt je ook afvragen of het wenselijk is voor artsen als gesprekken worden opgenomen. Dat speelt soms al bij fysieke consulten, maar wanneer deze digitaal plaatsvinden is dat alleen nog maar makkelijker.

Zijn er nog andere aspecten over data in de zorg waar jullie mee te maken hebben?

Anamika: We houden ons ook bezig met de ontwikkeling van medische apps die steeds meer een rol gaan spelen.

Nina: Daarnaast adviseren we ook over hoe moet worden omgegaan met het medisch beroepsgeheim tegenover de privacyeisen die volgen uit de AVG. In het licht van COVID-19 zal het gebruik van persoonsgegevens in het kader van wetenschappelijk onderzoek ook een belangrijke rol spelen.

Er wordt wel eens gezegd dat de AVG te streng wordt uitgelegd, wat vinden jullie daarvan?

Nina: Deze vraag kan op meerdere manieren worden beantwoord. Aan de ene kant zien we dat de rechtbank de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) onlangs heeft teruggefloten in de zaak van VoetbalTV. Een commercieel belang was volgens de AP geen gerechtvaardigd belang om persoonsgegevens te verwerken, maar volgens de rechter kan een commercieel belang voor een organisatie wel een gerechtvaardigd belang zijn, bijvoorbeeld in het geval van VoetbalTV door het opnemen en uitzenden van trainingen. De AP hanteerde altijd een strikte interpretatie van de AVG in vergelijking met de rest van Europa. Die strikte benadering is nu in ieder geval onderuit gegaan; er is nog wel hoger beroep mogelijk.

Aan de andere kant wordt de AVG ook vaak als (te) grote hobbel gezien door organisaties. De administratieve lasten zijn er, maar er is ook veel wél mogelijk, zoals we bijvoorbeeld de

29

afgelopen tijd hebben gezien met het gebruik van gegevens voor wetenschappelijk onderzoek in de coronatijd. Er is best veel mogelijk onder de AVG. De AVG wordt vaak streng uitgelegd door de AP en bedrijven worden dan bang gemaakt dat zij een boete kunnen krijgen en denken dat er door de AVG niets meer kan. Dat is zeker niet altijd het geval. Het is juist een leuke uitdaging om de AVG praktisch toepasbaar te maken.

Hebben wij nog iets niet gevraagd maar wat u wel graag zou willen vertellen?

Nina: Technologie en de zorg is een mooi onderwerp om je mee bezig te houden. Wij zijn ervan overtuigd dat dit steeds meer een vlucht gaat nemen!

30

OPEREREN ONDER DE NIEUWE MDR Door Mr. drs. Rosanna Kuiper (Dirkzwager Legal & Tax)

In 2019 vond de meest recente fysieke versie van de Dutch Design Week plaats. Het Máxima Medisch Centrum (MMC) gaf daar een presentatie over het gebruik van een operatierobot.

De robot wordt in het MMC sinds 2018 gebruikt ter ondersteuning bij complexe kijkoperaties op het gebied van urologie, gynaecologie en chirurgie.¹ Ook andere ziekenhuizen maken al enkele jaren gebruik van operatierobots en dat aantal stijgt. Een operatierobot wordt niet gehinderd door enig menselijk mankement, heeft nooit last van een trillende hand en kan met zijn flexibele armen op de meest onbereikbare plekken komen zonder omliggend weefsel te beschadigen. Het is daarnaast een typisch voorbeeld van ‘medische technologie’: de toepassing van georganiseerde kennis en vaardigheden in de vorm van apparaten, medicijnen, vaccins, procedures en systemen die ontwikkeld zijn om gezondheidsproblemen op te lossen en de kwaliteit van leven te verbeteren.² De ontwikkelingen op dit gebied hebben elkaar in de afgelopen jaren in rap tempo opgevolgd. Enerzijds resulteert dat in meer (behandel)mogelijkheden voor artsen en patiënten, anderzijds brengen deze ontwikkelingen ook risico’s mee, bijvoorbeeld op het gebied van patiëntveiligheid. Het is niet voor niets dat de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen (NVZ) en de Nederlandse Federatie van Universitair Medisch Centra (NFU) een aantal jaren geleden opdracht hebben gegeven aan

brancheorganisaties om het ‘Convenant Veilige Toepassing van Medische Technologie in de medisch-specialistische zorg’ op te stellen.³ Het convenant bevat voorschriften in het kader van de toepassing van medische technologie binnen de medisch-specialistische zorg en is toegespitst op de hele levenscyclus van het medisch hulpmiddel: van invoering en gebruik tot en met buitengebruikstelling in het zorgproces. In de praktijk is deze veldnorm van groot belang, zeker in ziekenhuizen. Niet in de minste plaats omdat de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd daar aan toetst.

Ook op Europees niveau zijn ontwikkelingen zichtbaar. Naar aanleiding van onder meer het PIP-borstimplantatenschandaal en problemen met metaal-op-metaal (MoM)-heupimplantaten besloot de Europese Commissie in 2011 om bestaande EU-richtlijnen op het gebied van medische hulpmiddelen ingrijpend te herzien en de regulering op het gebied van medische hulpmiddelen te verbeteren. In het kader daarvan zijn twee verordeningen opgesteld: de Verordening (EU) 2017/745 van het Europees Parlement en de Raad van 5 april 2017 betreffende medische hulpmiddelen (‘MDR’) en de Verordening (EU) 2017/746 van het Europese Parlement en de Raad van 5 april 2017 betreffende medische hulpmiddelen voor in-vitrodiagnostiek (‘IVDR’). Die verordeningen moeten zorgen voor een gelijk toetsingskader binnen Europa en dus voor een meer transparantie, veiligheid en gelijkheid op de markt voor medische hulpmiddelen.

¹ Skipr Redactie, ‘Máxima MC opent gesprek over operatierobots’ Skipr 24 oktober 2019, https://www.skipr.nl/nieuws/maxima-mc-opent-gesprek-over-operatierobots/. ² Zie Uitvoeringsbesluit Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg. ³ NVZ, NFU, Revalidatie Nederland en ZKN: ‘Convenant Veilige Toepassing van Medische Technologie in de medisch specialistische zorg’, Utrecht: augustus 2016.

31

Medische hulpmiddelen zijn gedefinieerd in artikel 2 van de MDR: “een instrument, toestel of apparaat, software, implantaat, reagens, materiaal of ander artikel dat of die door de fabrikant is bestemd om alleen of in combinatie te worden gebruikt bij de mens voor een of meer van de volgende specifieke medische doeleinden: - diagnose, preventie, monitoring, voorspelling, prognose, behandeling of verlichting van ziekte, - diagnose, monitoring, behandeling, verlichting of compensatie van een letsel of beperking, - onderzoek naar of vervanging of wijziging van de anatomie of van een fysiologisch of pathologisch proces of een fysiologische of pathologische toestand, - informatieverstrekking via in vitro-onderzoek van specimens afkomstig van het menselijk lichaam, waaronder orgaan-, bloed en weefseldonaties.”

Gelet op deze brede definitie kan men stellen dat een medisch hulpmiddel altijd valt onder de noemer ‘medische technologie’, maar dat niet iedere vorm van medische technologie per definitie een medisch hulpmiddel is. Mogelijk zal ook de inhoud van het voornoemde convenant worden aangepast naar aanleiding van de MDR en IVDR. Na uitstel vanwege de coronacrisis zal de MDR op 26 mei 2021 in werking treden, gevolgd door de IVDR in mei 2022. Het voornaamste

doel van beide verordeningen is om de veiligheid van medische hulpmiddelen beter te waarborgen en consumenten te beschermen.

In dat kader bevatten de MDR en IVDR onder meer strengere kwaliteits- en veiligheidseisen voor medische hulpmiddelen en worden verantwoordelijkheden voor marktpartijen (fabrikanten, gemachtigden, distributeurs en importeurs) duidelijker gedefinieerd en verdeeld. Ook komt er een Europese databank (Eudamed) waarin medische hulpmiddelen kunnen worden geregistreerd en waaruit ook consumenten bepaalde informatie kunnen opvragen.

‘Gelet op deze brede definitie kan men stellen dat een medisch hulpmiddel altijd valt onder de noemer ‘medische technologie’, maar dat niet iedere vorm van medische technologie per definitie een medisch hulpmiddel is’

32

De toekomst zal moeten uitwijzen of de MDR en IVDR daadwerkelijk zullen zorgen voor reductie van het aantal incidenten met medische hulpmiddelen. Vast staat in ieder geval dat ketenpartners (van fabrikant tot zorginstelling) rekening zullen moeten houden met de strengere wetgeving op dit gebied. Vergis u niet, nieuwe regelgeving brengt behoorlijk wat veranderingen met zich mee voor marktdeelnemers zoals fabrikanten, distributeurs, importeurs, maar ook voor ziekenhuizen. Begin dus op tijd met de voorbereidingen.

Mocht u naar aanleiding van deze beknopte introductie meer willen weten over de MDR, de IVDR of medische technologie in het algemeen, lees dan de MDR-Serie op onze website: www.dirkzwager.nl of neemt contact op met het MDR-team van Dirkzwager: Rosanne Kuiper (kuiper@dirkzwager.nl), Ernst-Jan van de Pas (vandepas@dirkzwager.nl) of Arno Stoffelsma (stoffelsma@dirkzwager.nl).

Mr. drs. Rosanna Kuiper

33

34

OUD-STUDENTEN AAN HET WOORD Maria Hovinga & Maaike ValĂŠ Daarnaast vond ik het keuzevak Gezondheidsstrafrecht ontzettend leuk, vandaar ook mijn keuze om ook nog de master strafrecht te doen. Verder vond ik het erg leuk dat het een kleine master is, waardoor ik veel contact had met medestudenten.

Hoe ben je bij een stage in het ziekenhuis terecht gekomen? (En welk ziekenhuis was het?)

Ik heb stage gelopen bij Juridische Zaken van het Spaarne Gasthuis. Ik wilde al langer een stage lopen bij het ziekenhuis, omdat dit mij een hele leerzame en interessante plek leek. Ik ben via via bij dit ziekenhuis terecht gekomen.

Maria Hovinga

Welke studie(s) heb je gevolgd en wanneer heb je de Master Recht van de Gezondheid afgerond?

Ik heb de bachelor Recht en Economie aan de Universiteit Leiden gevolgd en afgelopen jaar de Master Recht van de Gezondheidszorg.

Afgelopen oktober heb ik mijn scriptie verdedigd en daarmee de master afgerond. Op dit moment ben ik bezig met mijn tweede master Straf- en strafprocesrecht aan de Universiteit Leiden.

Wat vond je het leukste aan de master?

Het leukste vond ik het vak zorgverleningsrecht, omdat mijn interesse binnen het gezondheidsrecht met name uitgaat naar patiĂŤntenrechten. De onderwerpen die in dit vak aan bod kwamen spraken mij daarom erg aan.

Wat voor werkzaamheden deed je tijdens je stage met name?

Ik heb voornamelijk notities geschreven over verschillende gezondheidsrechtelijke vraagstukken die speelde binnen het ziekenhuis en daarnaast heb ik twee onderzoeken gedaan naar het hoofdbehandelaarschap en de implementatie van de Wet Zorg en Dwang. Daarnaast kon ik veel meelopen met de juristen en andere medewerkers van het ziekenhuis en mocht ik bij veel vergaderingen zijn, waardoor ik heel veel heb kunnen zien van de praktijk van het ziekenhuis.

Had je hiervoor al ergens anders ervaring opgedaan?

Nee, ik had hiervoor nog geen andere stage gelopen. Dat maakte deze stage extra leuk!

35

Hoe vond je het om in ‘corona tijd’ van start te gaan met een nieuwe baan/stage?

Mijn stage begon afgelopen september. Het was toen gelukkig nog mogelijk de hele week naar kantoor te gaan. Helaas was dat na twee weken niet meer mogelijk, maar het was gelukkig nog mogelijk om de helft van de week naar kantoor te gaan. Dus ik heb veel geluk gehad, omdat ik mijn collega’s in de eerste weken kon leren kennen en daarna ook nog af en toe op kantoor was. Het werken vanuit huis vond ik af en toe wel pittig, maar omdat het maar een paar dagen per week was goed te doen!

Welke zaak is je tot nu toe het meeste bijgebleven?

Ik vond het ontzettend interessant om bijeenkomsten van de Ethische Commissie binnen het ziekenhuis bij te wonen. Ethische vraagstukken binnen het gezondheidsrecht vind ik super interessant, dus het was erg leuk om te zien wat er in het ziekenhuis speelt en hoe hiermee werd om gegaan. Zo kon ik bijvoorbeeld ook bij morele beraden zijn, waarbij ethische dilemma’s van zorgverleners werden besproken. Dat vond ik erg leuk!

Deze editie gaat over technologie en de zorg, heb je hier zelf al mee te maken gehad?

Ja, bijvoorbeeld met vraagstukken over hoe het ziekenhuis gebruik kan maken van AI en algoritmen voor onderzoek of de verbetering van behandelmethoden en wanneer dit wel of niet in overeenstemming is met de AVG.

Wat zijn je plannen voor de toekomst?

Komend jaar wil ik mij focussen op mijn master strafrecht en het liefst nog een stage lopen.

Ik zou nog graag een stage lopen binnen de advocatuur of bij de rechtbank, waarbij mijn voorkeur uit gaat naar het gezondheidsrecht.

Maar voor nu focus ik me eerst op het volgen van mijn strafrecht vakken!

Wat zou je de studenten die momenteel bezig zijn met de master ‘Recht van de Gezondheidszorg’ willen meegeven?

Ik zou het zeker aanraden om (voor zover dat nu mogelijk is) een stage te lopen. Ik merkte zelf dat heel veel kennis van de master in de praktijk ook daadwerkelijk van pas komt en vond het super leerzaam om de praktijk te leren kennen. Zo heb ik een beter beeld gekregen van wat ik zelf echt interessant en leuk vind en wat ik eventueel hierna wil gaan doen.

Ik zou dus willen meegeven om naast de inhoudelijke vakken ook nog praktijkervaring op te doen!

36

Hoe ben je bij Dirkzwager terecht gekomen?

Vorig jaar was ik voorzitter van het RGD en kwam ik in aanraking met de verschillende sponsoren, waaronder het advocatenkantoor Dirkzwager legal & tax. Een carrière in de advocatuur had en heeft mijn interesse, dus ik ben gaan solliciteren voor een stageplaats. Dit is heel goed bevallen, hoewel de stage er natuurlijk anders uitzag door de pandemie.

Maaike Valé

Welke studie(s) heb je gevolgd en wanneer heb je de Master Recht van de Gezondheid afgerond?

Ik heb de bachelor Rechtsgeleerdheid aan de Universiteit van Utrecht gedaan en daar heb ik daarna ook de master Strafrecht gedaan. Toch bleef de gezondheidszorg mij interesseren, zeker de combinatie straf en zorg, waardoor ik halverwege mijn master Strafrecht ben begonnen aan de master Recht van de Gezondheidszorg aan de EUR. Inmiddels ben ik aan het werk, maar ik moet de master officieel nog afronden Wat vond je het leukste aan de Master?

Het leukste aan de master vind ik de veelzijdigheid. Gezondheidszorg raakt zoveel rechtsgebieden, wat mooi terugkomt in de master waarin elk vak weer een totaal ander aspect belicht. Dat maakte elk vak anders en zorgt er naar mijn idee voor dat je een brede basis hebt voor het latere werkveld.

Had je hiervoor al ergens anders ervaring opgedaan?

Zelf heb ik veel bijbanen in de gezondheidszorg gehad, maar ook in de advocatuur. Ook heb ik eerder een stage bij het Openbaar Ministerie gelopen. Een hoop verschillende ervaringen dus, eigenlijk met als doel om een zo breed mogelijk idee te krijgen van de mogelijkheden na de studie en wat bij mij past qua werkomgeving en baan.

Hoe vond je het om in ‘corona tijd’ van start te gaan met een nieuwe baan?

Het is natuurlijk anders om nu te starten, zeker omdat veel online plaatsvindt. Het is lastiger mensen te leren kennen en je kan het gevoel krijgen dat je alleen maar aan het werk bent. Wel bevalt het werk mij inhoudelijk gezien zeker goed.

Welke zaak is je tot nu toe het meeste bijgebleven?

Hier kan ik helaas niet zoveel over zeggen, maar het meest opvallende voor mij was de rol die je als advocaat hebt in het behartigen van de belangen van je cliënten. De vertaalslag maken van de juridische wereld naar wat er vervolgens in de praktijk moet gebeuren, maakt wat mij betreft het werk afwisselend en interessant.

37

Deze editie gaat over technologie en de zorg, heb je hier zelf al mee te maken gehad?

Zeker in deze tijd is er meer noodzaak om technologie te betrekken bij de zorg, denk aan consulten die nu gedeeltelijk online plaatsvinden. Dit kan natuurlijk leiden tot allerlei problemen, zoals onduidelijkheid omtrent informatie uitwisseling en verstrekking van medische gegevens. Dit heb ik zelf ook ervaren en hoor ik ook van bevriende zorgverleners. Waar ik kan probeer ik mensen te helpen om te zorgen dat zij weten wat er al dan niet mogelijk is.

Wat zijn je plannen voor de toekomst?

Voor nu leer ik elke dag veel over de juridische praktijk. In de nabije toekomst wil ik graag beginnen aan de advocatenopleiding. Het hebben van een eigen adviespraktijk voor zorgverleners lijkt mij uitdagend. Ook zou ik graag de rechtersopleiding willen doen, maar daar vind ik mijzelf nu nog te jong voor. Er zijn in ieder geval genoeg opties die mij interessant lijken en het blijft toch kijken wat er uiteindelijk op mijn pad zal komen.

Wat zou je de studenten die momenteel bezig zijn met de master ‘Recht van de Gezondheidszorg’ willen meegeven?

Probeer al wat praktijkervaring op te doen en te zien wat er precies bij je past. Er zijn zoveel opties, dus het is fijn als je daar al wat meer een idee bij hebt als je straks klaar bent met de master.

38

LIJKT HET JE LEUK OM ONS TE HELPEN BIJ HET VOLGENDE MAGAZINE OF HEB JE IDEEËN VOOR HET VOLGENDE MAGAZINE? STUUR DAN EEN MAILTJE NAAR REDACTIE@RGDISPUUT.NL!