Powojenne osiedla Pragi - wybrane obiekty

Page 1

O

EG I K S

Ń Y Z R

TA S . S

IA

N ET

L

24

A N N

E MI

Autorzy tekstów

Krzysztof Michalski Ewa Kalnoj-Ziajkowska

ZA

S EU

N

LIN

Y

33 SZ

Piotr Stryczyński

26 27

11 LIS TOPAD A

E

BR

14

29

B DĄ

36

30

11

9

ÓW AK

Ń LO EL GI JA

A W ZO

A

Ł MA

S

8

38

E NI RS

39

A

7

W

3

I

5

SKA

1

A

A

WA GO

2

SO . L

ĘCK

R TA

N R A LID

POR

C OŚ

NIE

10

4

ILE

MIŃ HO

12

C TAR

KA

K ŃS

Niniejsza publikacja stanowi miniprzewodnik po powojennych praskich osiedlach – Praga I, II i III – oraz ich najbliższemu otoczeniu. Warto się z nią zapoznać i na własne oczy przekonać się, co kryje ta zdawać by się mogło niemal jednolita przestrzeń przeznaczona KOBIELSKA Wśród miejsc godgłównie na funkcje mieszkaniowe. nych uwagi znajdują się najcenniejsze obiekty architektonicznie, również te, które stanowią pozostałość po wcześniejszym, przedwojennym zagospodarowaniu tej części Pragi. Część punktów to warte zobaczeGROCHOWremontów nia przykłady efektów konserwatorskich SKA z ostatnich lat. Wreszcie zaznaczone zostały tu również miejsca, które przeszły metamorfozę dzięki determinacji mieszkańców i mieszkanek oraz mechanizmowi budżetu obywatelskiego. SIENNICKA

PODSKARBIŃSKA

TU A R

ŻY IN

A SK

6

A CK PA NO KO

CZ

SZ

PLAC HALLERA

W proces zmian włączyli się mieszkańcy i mieszkanki, wykorzystując mechanizm budżetu obywatelskiego i doprowadzając do metamorfozy wielu zaniedbanych od lat przestrzeni wspólnych na wszystkich trzech osiedlach – w szczególności terenów zielonych. Wreszcie coraz śmielej w działania polegające na odkrywaniu nieco ukrytego potencjału osiedli zaczęli włączać się właściciele nieruchomości. W decyzji o rozpoczęciu remontów (często kosztownych) budynków objętych różną formą ochrony konserwatorskiej utwierdziły ich też działania miasta, polegające na finansowym i merytorycznym wsparciu dla wspólnot planujących remonty. Ponadto aktywne działania inwestorskie na tym obszarze zaczął kilka lat temu prowadzić Skarb Państwa, decydując się przeznaczyć pod zabudowę mieszkaniowo-usługową teren po dawnej bazie pocztowej przy ulicy Ratuszowej.

A W LO A ST

W RO

POWOJENNE OSIEDLA PRAGI – WYBRANE OBIEKTY

17

15

WA KO

35

28

16

TA H C

OD

ISBN 978-83-956407-4-2

18

13 ŚR

31

19

Po uruchomieniu w Warszawie w 2015 r. kolejnego programu rewitalizacji, który nie uwzględnił terenów Pragi I, II i III jako obszarów skoncentrowanych działań rewitalizacyjnych, zaczęły odzywać się głosy, że również te części Pragi wymagają zmian. W efekcie rejon placu Hallera wybrano na jedną z dziesięciu pilotażowych lokalizacji, w których zaplanowano realizację projektu warszawskich centrów lokalnych. Samorząd, przy udziale mieszkańców, przedsiębiorców i innych interesariuszy, uświadomił sobie, jak duży potencjał tkwi w tym miejscu.

A

20

32

Druk

Multiprint

IE AS RN HA

GO

21

ZK ED W SZ

IE SK ZIŃ

Piotr Berezowski Stowarzyszenie „Porozumienie dla Pragi”

37

22

RD

34

Opracowanie graficzne

Wydawca

B

23

BU

Anna Zielińska-Hoşaf

D Ó R

25

Rysunek

Redakcja i korekta

W O N

AN

Zdjęcia

Dr inż. arch. Piotr Kilanowski

C AJ

A

SK

WIATRACZNA

RW DA

A SK OW SŁ MY NA

INA

KA

Ostatnie dziesięciolecie to okres stopniowo rosnącego zainteresowania powojennym dziedzictwem architektonicznym warszawskiej Pragi. Zainteresowania ze strony instytucji badawczych, m.in. Muzeum Warszawskiej Pragi, które jedną ze swoich pierwszych wystaw czasowych dedykowało osiedlu Praga II, warszawskiego samorządu, który doprowadził do objęcia większości obszaru, na którym znajdują się powojenne osiedla mieszkaniowe, wytycznymi planistycznymi dzięki przyjęciu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, a także organów konserwatorskich. Skutkiem zabiegów tych ostatnich było wpisanie do rejestru zabytków cennego układu urbanistycznego osiedla Praga II (Praga I została tą formą ochrony objęta jeszcze w latach 90. ubiegłego stulecia). Trwają też prace nad praskim parkiem kulturowym, w którego granicach znajdą się prawdopodobnie przynajmniej dwa osiedla.


1

7

Cyryla i Metodego 1

Ratuszowa 10 Trzypiętrowy budynek w narożniku ulic Ratuszowej i Kameralnej, wzniesiony ok. 1950 r. jako jeden z bloków osiedla Praga I, zaprojektowany przez zespół kierowany przez Helenę i Szymona Syrkusów. Od 1993 r. budynek wraz z całym zespołem osiedla jest objęty ochroną konserwatorską.

Trzypiętrowy budynek wzniesiony ok. 1950 r. jako jeden z bloków osiedla Praga I wg projektu Heleny i Szymona Syrkusów. Posiada łącznie 48 lokali mieszkalnych podzielonych pomiędzy 6 klatek schodowych. Od 1993 r. budynek wraz z całym zespołem osiedla znajduje się pod ochroną konserwatorską. W 2015 r. odsłonięto umieszczoną na nim tablicę poświęconą Żołnierzom Wyklętym. 2

Jagiellońska 44

Długi blok od strony parku Praskiego i ulicy Jagiellońskiej ustawiony jest nieco pod kątem do linii ulicy. W momencie, kiedy był budowany, w jego sąsiedztwie planowana była duża inwestycja drogowa – ulica Nowo-Jagiellońska – która jednak nie powstała do dziś. To galeriowiec, czyli blok z najmniejszymi mieszkaniami, do których wchodzi się z otwartej galerii komunikacyjnej. Od strony podwórka elewacja z galeriami przypomina dziś patchwork, gdyż mieszkańcy malują drzwi i ściany w sąsiedztwie swoich mieszkań na różne kolory. W budynku zachowała się częściowo oryginalna stolarka drzwiowa, wąskie jednoskrzydłowe drzwi do mieszkań z nadświetlami oraz dwuskrzydłowe niesymetryczne drzwi na klatki schodowe o ciekawym rysunku. Oryginalnie dwa prześwity w parterze bloku łączyły podwórko wewnętrzne osiedla z parkiem Praskim. Dziś punkty, w których znajdowały się prześwity, trudno już rozpoznać. W ich miejsce w latach 80. XX w. powstały mieszkania o numerach 7A i 13A. Zabudowywanie przejść było powodem wszczęcia postępowania w sprawie wpisu osiedla Praga I do rejestru zabytków. 3

Targowa 83

Najbardziej charakterystyczny spośród bloków wielorodzinnych osiedla Praga I, które udało się jeszcze zbudować, zanim weszła w życie doktryna socrealizmu (1949 r.). Chwilę później przerwano prace i zaprojektowano inwestycję od nowa, ale już w nowym kostiumie, jako osiedle Praga II. Trzypiętrowy blok usytuowany jest w samym sercu Pragi, sto metrów od cerkwi, dwieście od parku Praskiego. Stoi przy ulicy Targowej dokładnie w miejscu, gdzie tramwaje na Bródno skręcają w ulicę 11 Listopada. Długą, ponad stumetrową elewację wyróżnia rozfalowany kształt. Od ul. Targowej jej rytm przerywają ryzalitowane klatki schodowe o pełnej ekspresji formie. Prześwity w parterach prowadzą do wnętrza kwartału, wyjątkowo zielonego. Elewację od strony podwórka zdobią charakterystyczne wąskie i długie balkony. Wejścia do klatek schodowych, przekształcone w latach 80. XX w., były pierwotnie przeszklone. Zaprojektowano też większe przedsionki, które w zamyśle projektantów miały być miejscem życia społecznego mieszkańców. 4

8

15 Plac Hallera 6 i 8 – lokale usługowe

22 Szymanowskiego 7

28 Skoczylasa 10B

Trzy najciekawsze lokale usługowe przy placu Hallera, które warto zobaczyć „od środka”, znajdują się w budynkach o numerach 6 i 8. Obecnie działają w nich kawiarnia, sklep z odzieżą oraz pracownia stolarska. Na uwagę zasługuje wystrój wnętrz – różnokolorowa terakota oraz lastryko na podłodze, kolumny, zachowane elementy dawnego wyposażenia w postaci krat okiennych oraz maskownic, a także mozaika ścienna w lokalu pracowni stolarskiej, przypisywana Bronisławie Arciszewskiej-Kucharskiej, datowana na 1968 r. Wnętrza lokali, jak i witryny w ostatnich latach poddane zostały remontom konserwatorskim.

„Styropian atakuje: ciekawy budynek zmieniają w bułę” – taki nagłówek miał artykuł, który ukazał się w „Gazecie Stołecznej” w 2012 r. i poświęcony był konfliktowi związanemu z pozwoleniem na termomodernizację budynku przy ul. Szymanowskiego 7 piętnastocentymetrową warstwą styropianu. Budynek ten wzniesiono później niż resztę socrealistycznej zabudowy placu Hallera. To przykład późnego modernizmu, gdzie jednak zadbano o wystrój. Ściany szczytowe i znajdujące się w ich sąsiedztwie ściany boczne zostały obłożone szlifowanymi płytami jasnego piaskowca. Z tego samego materiału opracowano także gzymsy między piętrami. Parter dekorowała okładzina kamienna o surowej fakturze, też z piaskowca, ale łupanego. W 2009 r. rozpoczął się kontrowersyjny remont polegający na dociepleniu całej elewacji styropianem. Prace i toczący się wokół nich spór trwały do 2012 r. Finalnie dom został w całości docieplony, ale powstały konflikt wywołał temat zakresu ochrony zabudowy osiedla przez konserwatora zabytków. Jeszcze w 2010 r. cały układ urbanistyczny Pragi II został wpisany do rejestru zabytków.

Budynek bliźniaczy do znajdującego się przy placu Hallera 5B punktowca.

Rosyjskie napisy – ul. T. Borowskiego 2

Napisy wyryte cyrylicą na elewacji parterowego budynku magazynowego, który obecnie wchodzi w skład Instytutu Tele- i Radiotechnicznego, to pozostałość po obecności na Pradze wojsk rosyjskich. Wspomniany budynek magazynowy powstał w latach 70. XIX w. na potrzeby 2. Orenburskiego Pułku Kozaków. Przy części napisów można dostrzec daty. Najstarsze pochodzą z 1899 r. 9

Czteropiętrowa kamienica mieszkalna na Nowej Pradze. Budynek został wzniesiony w 1929 r. przez Fundusz Kwaterunku Wojskowego wg projektu Aleksandra Sygietyńskiego. Posiada 49 lokali mieszkalnych, które rozmieszczono w 4 klatkach schodowych. 10 Kameralna 3 Trzypiętrowy budynek wzniesiony ok. 1935 r. wg projektu Czesława Przybylskiego jako budynek podoficerski Funduszu Kwaterunku Wojskowego. Posiada 96 lokali mieszkalnych. To najstarszy budynek na osiedlu Praga I.

16 Plac Hallera 8 Nieruchomość o adresie plac Hallera 8 realnie jest fragmentem monumentalnej pierzei placu – zespołu o wysokości 7 kondygnacji, o podziałach architektonicznych w stosunku 2:6:1, o nieco zróżnicowanym, ale spójnym wystroju elewacji. Fasada budynku została wykończona przy użyciu okładziny ze szlachetnych materiałów – piaskowca i wapienia pińczowskiego – i po latach użytkowania, w 2019 r. odrestaurowana dzięki wsparciu ze środków m.st. Warszawy. Elewacja odzyskała dawną świetność. Czytelna jest teraz zabawa kolorem, artykulacja różnokolorowych pasów okładziny. Należy mieć nadzieję, że cały plac odzyska blask już wkrótce.

30 Jagiellońska 56 – dawna pracownia prof. Chmielewskiego

Jedyna fontanna na terenie praskich powojennych osiedli, znajduje się w centralnej części placu Hallera. Składa się z betonowej niecki obłożonej kamienną okładziną oraz dyszy w kształcie kwiatonu, którą woda wyrzucana jest pionowo w górę. Wokół fontanny ustawiono ławki, czyniące to miejsce jednym z najbardziej uczęszczanych w obrębie całego placu.

11 Brechta 7 – dawny hotel Nowa Praga Powstał jako część zabudowy osiedla Praga II, zaprojektowanego przez Jerzego Gieysztora. Budowę rozpoczęto w 1956 r. Początkowo przeznaczony na hotel robotniczy. W 1961 r. został przekształcony w hotel miejski. W 1994 r. w obiekcie mieściły się 143 pokoje (1-, 2- i 3-osobowe), znajdowała się też restauracja i bar. Posiada 8 kondygnacji nadziemnych i 1 podziemną. Pierwotnie nosił nazwę „Nowa Praga”, w 2002 r. zmodyfikowaną (z użyciem litery „v”). Obecnie przeznaczony na funkcje biurowe.

Najstarszy zachowany budynek na Pradze, powstał jako adaptacja kaplicy loretańskiej z 1642 r. Kaplica wraz z otaczającymi ją krużgankami z narożnymi wieżami przylegała od południa do okazałego kościoła i klasztoru bernardynów. Klasztor rozebrano w 1807 r.

18 Plac Hallera – tężnia solankowa Tężnia zbudowana z drewna i gałęzi tarniny, na które spływa solanka, rozbijając się o poszczególne gałązki, powstała w 2018 r. jako zwycięski projekt w ramach budżetu obywatelskiego. W 2019 r. tężnia otrzymała Nagrodę Architektoniczną Prezydenta m.st. Warszawy w kategoriach „najlepsza przestrzeń publiczna” oraz „najlepsze rozwiązanie proekologiczne”. 19 Dąbrowszczaków 10 – prześwit

Fot. wikipedia.org

12 Ratuszowa 7/9

z rozkazu Napoleona. Jedyną pozostałością po tych zabudowaniach jest właśnie kaplica. W okolicy klasztoru znajdowały się też rynek i praski ratusz (pamiątką po nim jest nazwa ulicy – Ratuszowa). We wnętrzu kościoła znajduje się „święty domek Marii”, nawiązujący do legendy o cudownym przeniesieniu domu Marii z Nazaretu do Loreto we Włoszech. 5

Park Praski

Najstarszy publiczny teren rekreacyjny w Warszawie, powstał w miejsce zabudowy zniszczonej w czasach napoleońskich. Pierwotnie nosił nazwę parku Aleksandrowskiego. Został zaprojektowany w latach 60. XIX w. przez Jana Dobrowolskiego, kierownika ogrodów Krasińskich i Saskiego. Miał ludowy charakter; łączył różne formy wypoczynku z lunaparkową rozrywką. Dziś pozostaje jedną z nielicznych na Pradze oaz dzikiej przyrody, stanowiąc łącznik między powojennymi osiedlami wybudowanymi po drugiej stronie ulicy Jagiellońskiej, a naturalnym brzegiem Wisły. 6

Jeden z ciekawszych prześwitów bramowych osiedla Praga II. Arkadowy prześwit znajduje się w centralnej części budynku. Na uwagę zasługują kolumny obłożone płytami z piaskowca oraz granitem w obrębie cokołu, a także posadzka z lastryko. 20 Parklet Czteropiętrowy budynek wzniesiony ok. 1954 r. jako jeden bloków osiedla Praga II. Posiada kilkadziesiąt lokali mieszkalnych rozmieszczonych w kilku klatkach schodowych. W ostatnich latach wspólnota mieszkaniowa dokonała udanego remontu elewacji.

Ogród Zoologiczny

Praski ogród zoologiczny został utworzony w 1927 r. z inicjatywy Wenantego Burdzińskiego (pierwszy dyrektor) oraz Jana Żabińskiego (kolejny dyrektor ZOO) na 12-hektarowej działce, która wcześniej stanowiła część parku Praskiego. W dwudziestoleciu międzywojennym był jednym z najnowocześniejszych tego typu miejsc w Europie, m.in. dzięki rezygnacji z klatek dla zwierząt i wprowadzeniu w ich miejsce wybiegów. W czasie okupacji na terenie ZOO Żabiński wraz z żoną, Antoniną, ukrywali żydowskich uciekinierów z getta. Po II wojnie światowej obszar ZOO powiększono do 39 ha. Fot. A. Grycuk/wikipedia.org

Trzypiętrowy budynek w narożniku ulic Ratuszowej i Jagiellońskiej, wzniesiony w latach 1937–1938 dla pracowników państwowego przedsiębiorstwa „Polska Poczta, Telegraf i Telefon” wg projektu Juliana Putermana-Sadłowskiego. Posiada kilkadziesiąt lokali mieszkalnych oraz lokale użytkowe w przyziemiu. Budynek został wyposażony w schron, wzmocnione stropy i system wentylacji. We wrześniu 1939 r. częściowo uszkodzony w wyniku ataku bombowego. 13 Brechta 17

Fot. A. Grycuk/wikipedia.org

14 Brechta 12 Czteropiętrowy budynek wzniesiony wzdłuż w narożniku ulic Bertolta Brechta i Dąbrowszczaków ok. 1954 r. jako jeden z bloków Osiedle Praga II. Posiada kilkadziesiąt lokali mieszkalnych rozmieszczonych w kilku klatkach schodowych. W ostatnich latach wspólnota mieszkaniowa dokonała udanego remontu elewacji i elementów metaloplastyki (balustrady balkonowe).

29 Jagiellońska 56 Sześciopiętrowy budynek mieszkalny w narożniku ulicy Jagiellońskiej i placu Hallera, został wzniesiony ok. 1956 r. jako jeden z bloków osiedla Praga II. Posiada kilkadziesiąt lokali mieszkalnych oraz lokale użytkowe w przyziemiu. W 2021 r. wspólnota mieszkaniowa dzięki wsparciu m.st. Warszawy przeprowadziła konserwatorski remont części elewacji frontowej.

Pierwszy warszawski budynek mieszkalny wykonany z prefabrykatów wielkopłytowych. Dom składa się z 36 lokali jedno- i dwupokojowych. Powstał z 2500 gotowych elementów w 60 typach. Żużlobetonowe płyty zostały opracowane w rozpoczynającej wtedy działalność fabryce prefabrykatów na Żeraniu. Na miejscu montaż 1 kondygnacji trwał 4 i pół dnia. W kolejnych miesiącach w sąsiedztwie budynku wzniesiono w tej samej technologii bliźniacze domy, między innymi przy ul. Namysłowskiej 11A i 13 oraz w rejonie ulic Szanajcy

17 Plac Hallera – fontanna

Kościół Matki Bożej Loretańskiej

34 Burdzińskiego 5

23 Namysłowska 9

Ratuszowa 17/19

Parklet przy ul. Dąbrowszczaków to miejsce chwilowego odpoczynku wzbogacone zielenią i przyjazne mieszkańcom. Zrealizowany został w ramach projektu z budżetu obywatelskiego pod nazwą „Rabata dla Warszawy przy Dąbrowszczaków”. Parklet to niewielka przestrzeń służąca do chwilowego odpoczynku, z siedziskami i zielenią, powstała z przekształcenia miejsc parkingowych. Może mieć charakter stały lub sezonowy. W przypadku ul. Dąbrowszczaków mamy do czynienia z nietypową lokalizacją parkletu, który utworzony został poprzez adaptację części szerokiego w tym miejscu chodnika.

i Linneusza. Można je poznać po charakterystycznych gzymsach międzypiętrowych w miejscu łączeń elementów. Autor projektu, Zygmunt Kleyff, jeszcze ok. 1948 r. w czasie budowy Muranowa opracował tak zwany „pustak muranowski”. W 1952 r. na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej pod kierunkiem Bohdana Lacherta obronił on dysertację doktorską pt. „Moduł budowlany i moduł osiowy”. Jego praca miałaby wymiar czysto teoretyczny, gdyby nie to, że w 1953 i 1954 r. władze podjęły decyzję o wdrożeniu intensywnych przygotowań do uprzemysłowienia budownictwa, które miało być narzędziem odnowy architektury polskiej po socrealizmie.

Jedna z warszawskich historycznych pracowni artystycznych, znajduje się w budynku przy ul. Jagiellońskiej 56 (wejście od ul. Skoczylasa). W latach 1962–2014 mieszkał i tworzył w niej artysta-rzeźbiarz, prof. Jan Bohdan Chmielewski. W 2019 r. lokal przeszedł gruntowny remont konserwatorski. Dziś działa w nim pracownia artystyczna, której jednym z zadań jest kultywowanie pamięci prof. Chmielewskiego.

25 Szanajcy 11

To pod względem architektonicznym najciekawszy budynek osiedla Praga III. W jego przypadku największe wrażenie robi elewacja frontowa. Cała składa się z przestronnych przeszklonych balkonów, ustawionych uskokowo w stosunku do siebie, przed niedawnym remontem pomalowanych na kolor niebieski, co wzmacniało efekt lekkości i szklistości. Linia elewacji oglądana z góry na projektach tworzy wielki zygzak. Ten zabieg to charakterystyczna dla tego okresu próba poszukiwania optymalnych warunków nasłonecznienia mieszkań. Bardzo podobne rozwiązanie zastosowano w tym samym czasie niecałe półtora kilometra stąd, w plombie usytuowanej między kamienicami przy ul. Targowej 42 (Jan Bogusławski, Bohdan Gniewiewski, 1963), gdzie dawniej był bar „Oaza”, a dziś znajduje się oddział jednego z banków. Ośmiokondygnacyjny budynek przy ul. Jagiellońskiej 62, tak jak całe osiedle Praga III, powstał w technologii tzw. wielkiej płyty. W sąsiedztwie, prostopadle do ul. Jagiellońskiej, przebiega ul. Józefa Szanajcy, a przed blokiem, od strony ulicy, stoi skromny pomnik z popiersiem tego uznanego architekta. Miejsce upamiętnienia wybrano zapewne nieprzypadkowo. Uskokowa i mocno przeszklona elewacja bloku przy ul. Jagiellońskiej bardzo przypomina inną, znaną z rysunków z projektu studenckiego Józefa Szanajcy z 1926 r. 33 Osiedle Praga III – praski Manhattan Osiedle powstało w latach 1960–63, a jego realizacja była ściśle związana z inną inwestycją – budową mostu Gdańskiego (oddanego do użytku 22 lipca 1959 r.), jednocześnie fragmentu śródmiejskiej obwodnicy Warszawy, zwanej też małą obwodnicą, do dziś nieskończonej. Po uruchomieniu przeprawy mostu Gdańskiego ulica Starzyńskiego stała się główną drogą do budowanej w tym samym czasie, pokazowej inwestycji czasów PRL – dzielnicy Bródno. Z uwagi na tę nową rolę zdecydowano się zadbać o nadanie wciąż nieuporządkowanej okolicy reprezentacyjnego charakteru. Jerzy Gieysztor, główny projektant

26 Plac Hallera 5B Trzypiętrowy budynek wzniesiony około 1954 r. jako jeden z budynków osiedla Praga II. Posiada kilkanaście lokali mieszkalnych. To tzw. punktowiec, z jedną centralnie położoną klatką schodową, która jest doświetlana świetlikiem w dachu.

Teren zielony przy ul. K. Szymanowskiego o powierzchni ok. 7200 m kw, z obu stron ograniczony pasami jezdni. Powstał w latach 50. XX w. podczas budowy okolicznych bloków. W ostatnich latach zmodernizowany dzięki zgłoszonym przez mieszkańców projektom do budżetu obywatelskiego. W ramach przeprowadzonych prac wymieniono część szaty roślinnej, pojawiły się też estetyczne elementy małej architektury oraz nowe chodniki.

Trzypiętrowy budynek został wzniesiony ok. 1953 r. jako jeden z budynków osiedla Praga II. Posiada kilkadziesiąt lokali mieszkalnych oraz lokale użytkowe. Na uwagę zasługuje prześwit z zachowaną oryginalną, dwubarwną posadzką, a także układ lokali usługowych usytuowanych w parterze na całej długości budynku. Dawniej w tym miejscu funkcjonowały dwa kina – „Albatros” i „Mewa”.

36 Plac Hallera – założenie urbanistyczne Został wytyczony jako główna oś osiedla Praga II w latach 1950–1956. Od 1957 r. nosił imię działacza komunistycznego, Juliana Leńskiego (Leszczyńskiego). W 1991 r. nadano mu imię obecnego patrona, gen. Józefa Hallera, żołnierza i polityka, jednego z „ojców niepodległości”. Zabudowę placu zamkniętą między ulicami Dąbrowszczaków i Jagiellońską stanowią socrealistyczne budynki mieszkalne („sockamienice”) z lokalami usługowymi

w wysokich parterach. Wewnątrz placu wytyczono dwuhektarowy skwer pełniący funkcje rekreacyjno-sportowe. Dla osiedla mieszkaniowego Praga II plac miał pełnić rolę „wielkiej świetlicy pod gołym niebem”, koncentrować życie społeczne całego osiedla, na którym zamieszkać miało 20 tys. osób. Tu zaplanowano kino, teatr, restauracje, okazałe sklepy i park z fontanną. Dlatego też sam plac, jako najważniejsza przestrzeń i jednocześnie główna oś kompozycji, miał zyskać najbardziej reprezentacyjną oprawę – klasyczne proporcje, klasyczny detal, bogate szlachetne okładziny. Wizualizacje, które publikowała prasa w czasie budowy pokazują, że nie wszystkie założenia zostały zrealizowane. Zapewne stało się to częściowo z braku środków, a częściowo dlatego, że „socrealizm” skończył się jeszcze w czasie budowy osiedla. Od kilku lat prowadzone są prace na rzecz rewitalizacji przestrzeni placu w ramach miejskiego projektu centrów lokalnych – CL Plac Hallera. 37 „Toledo” Więzienie karno-śledcze nr III w Warszawie tzw. „Toledo” lub „11 Listopada” powstało w 1944 r. na terenie koszar 36. Pułku Piechoty Legii Akademickiej. Przetrzymywano w nim członków podziemia niepodległościowego. Na terenie więzienia przeprowadzane były egzekucje oraz urządzano pochówki. W 1957 r. więzienie przeznaczono dla kobiet (z tego okresu pochodzi nazwa „Toledo”). W latach 70. XX w. kobiece więzienie przeniesiono na Grochów, zabudowania rozebrano, a w ich miejsce na początku lat 80. zaczęto wznosić budynki mieszkalne. W 2001 r. na fundamentach dawnego więzienia stanął Pomnik ku Czci Pomordowanych w Praskich Więzieniach. 38 Instytut Tele- i Radiotechniczny Państwowy instytut badawczy prowadzący badania nad wysoko rozwiniętymi technologiami i innowacjami, głównie w zakresie systemów teleinformatycznych, elektroniki, montażu elektronicznego oraz rozwiązań dla Przemysłu 4.0. Początki ITR sięgają 1929 r., kiedy to powołano do życia Instytut Radiotechniczny, który skupiał się na pracach z zakresu radioelektroniki. W latach 50. z ITR nadano pierwszy polski powojenny sygnał telewizyjny. Zabudowania ITR chronione są wpisem do rejestru zabytków. 39 Ratuszowa 12 Siedmiopiętrowy budynek osiedla Praga I powstał w latach 1948–50 wg projektu Heleny i Szymona Syrkusów. Pierwotnie przeznaczony na funkcje biurowe, z czasem przekształcony w budynek mieszkalny. W latach 1952–54 na dachu umieszczone były anteny nadawcze nadajnika telewizyjnego Instytutu Tele- i Radiotechnicznego, skąd nadawano pierwszy powojenny sygnał telewizyjny.

27 Plac Hallera 5 – prześwit

21 Skwer Szymanowskiego

35 Skoczylasa 10

Pomnik wybitnego architekta znajduje się przy ul. Szanajcy (róg ul. Jagiellońskiej). Jego autorem jest przyjaciel, wspólnik i współpracownik Szanajcy, Bohdan Lachert. Odlew z brązu wykonała firma Bracia Łopieńscy. Popiersie odsłonięto 24 września 1979 r. Po latach odlew został skradziony. Obecne popiersie to kopia wykonana z żelaza.

32 Jagiellońska 62

Budynek choć nie znajduje się przy reprezentacyjnym placu Hallera, a raczej „na zapleczu” osiedla i jest znacznie niższy niż sockamienice przy placu, został zaprojektowany i opracowany z niezwykłą dbałością. Na zdjęciach publikowanych w magazynie „Stolica” w 1954 r. jest on jeszcze w budowie. To najdłuższy budynek mieszkalny przy ulicy Szanajcy – ma około 200 metrów długości. Znajduje się dokładnie u zbiegu z ulicą Dąbrowszczaków, która w tym miejscu kończy się ślepo. Dlatego w parterze bloku, dokładnie na przedłużeniu ulicy zaprojektowano ozdobny trójarkadowy prześwit o funkcji pieszego przejścia, a dalej szeroki chodnik do ulicy Linneusza. Partery w sąsiedztwie arkad mieszczą lokale usługowe. Elewację budynku pokrywa jasnożółty piaskowiec, a glify okien i arkad opracowane zostały w piaskowcu czerwonym, dla ciekawszego efektu plastycznego. Wnętrze prześwitu również zostało potraktowane jak przestrzeń reprezentacyjna. Bardzo ciekawie dobrano tu piaskowcową okładzinę (w ostatnich latach po części odczyszczoną z przemalowań); sklepienie opracowano w kasetonach, a posadzkę – z szarego lastryko. Warta uwagi jest też przestronna klatka schodowa, doświetlona z góry świetlikiem.

Wybudowany w okresie międzywojennym budynek Okręgowej Składnicy Intendentury. To ostatnia pamiątka po olbrzymim kompleksie magazynów wojskowych, które znajdowały się na tym terenie przed wojną. Obecnie obiekt wynajmowany jest pod różne funkcje usługowe. Warto zwrócić uwagę na zachowane ślady postrzelin na ceglanej elewacji.

31 Pomnik Szanajcy

24 Baseny przy ul. Namysłowskiej Kompleks basenów „Namysłowska” powstał w latach 1972–76 między ulicami Namysłowską a Stefana Starzyńskiego. Oprócz pływalni można tu było korzystać z boisk do siatkówki i koszykówki oraz kawiarni. W 2002 r. basen odkryty został zamknięty, a na terenie kompleksu w weekendy zaczęto urządzać giełdę. Od kilku lat cały kompleks czeka na rewitalizację w ramach planowanej przez warszawski samorząd inwestycji.

Pragi II, ze względu na uciążliwe sąsiedztwo planowanej trasy i torów kolejowych, planował w tym miejscu tereny sportowe i zielone. Po otwarciu trasy nie zgodził się na zmiany, przez co ostatecznie projekt i realizację osiedla Praga III powierzono innemu uznanemu zespołowi w składzie: Jerzy Czyż, Jan Furman, Lech Robaczyński, Andrzej Skopiński (ich realizacje to np. osiedla „Długa – Bielańska”, „Za Żelazną Bramą”). Dzięki krajobrazowej roli wieżowców prasa opisywała osiedle jako „praski Manhattan”. Osiedle Praga III wzniesione zostało z powszechnie już stosowanych w latach 60. prefabrykatów wielkopłytowych. Zarówno 12-piętrowe, jak i 4-piętrowe bloki o schodkowych rzutach zostały zbudowane z materiału powszechnie nazywanego „cegłą żerańską”.

Jeden z najciekawszych pod względem wystroju prześwitów bramowych osiedla Praga II. Na uwagę zasługują kolumny z kamienną okładziną, a także wykonana z wielobarwnego lastryko posadzka, z motywem róży wiatrów. Fot. Z. Siemaszko/NAC

Fot. Z. Siemaszko/NAC


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.