Το εθνικό φαινόµενο
α) Υπάρχει ένα έθνος µε προφανή και προσίδια χαρακτηριστικά. β) Το έθνος πρέπει να έχει ή να διεκδικεί την πολιτική του κυριαρχία. γ) Τα συµφέροντα και οι αξίες του έθνους αυτού προέχουν κάθε άλλου συµφέροντος και αξίας.9
ii. εθνικισµός και ταυτότητα Από τον ορισµό της ιδεολογίας που προηγήθηκε προκύπτει ο διπλός λειτουργικός ρόλος της: εξηγητικός και δεοντολογικός. Περιέχει αντιλήψεις και δοξασίες που περιγράφουν και ερµηνεύουν τον κόσµο, αξιολογώντας τον ταυτόχρονα. Εικονογραφεί πως “είναι” ο κόσµος, αλλά και πως “πρέπει να είναι”. Οποιαδήποτε αναφορά στο “είναι” συνοδεύεται και από αναφορά στο “δέον γενέσθαι”. Από αυτή την άρρηκτη συνύπαρξη των δύο λειτουργιών προκύπτει το στοιχείο της πράξης. Η αναντιστοιχία ή ακόµη και η αντιστοιχία ανάµεσα στις δυο εικόνες επιβάλλει συγκεκριµένους τρόπους συµπεριφοράς και πολιτικής δράσης, για να γεφυρωθεί το χάσµα ή να διατηρηθεί η ισορροπία. Με άλλα λόγια, µιλώντας η ιδεολογία για το πώς “πρέπει να είναι” ο κόσµος, ορίζει και το “τι πρέπει να κάνουµε” για να γίνει έτσι. Από την ερµηνεία στην προτροπή και από εκεί στη δέουσα συµπεριφορά. Με τον τρόπο αυτό ο εθνικισµός επιδιώκει τη διαµόρφωση συλλογικών και ατοµικών ταυτοτήτων που ορίζουν και συνέχουν τους φορείς τους. Πριν προχωρήσουµε παρακάτω, µπορούµε να απαλείψουµε σ’ αυτό το σηµείο το τεχνητό δίλληµα της αντιπαράθεσης µιας συλλογικής ταυτότητας σε πολλές ατοµικές. Κάθε ταυτότητα είναι ατοµική, αλλά δεν υπάρχει ατοµική ταυτότητα παρά µόνο ως ιστορική, δηλαδή καµωµένη σ’ ένα πεδίο κοινωνικών αξιών, κανόνων συµπεριφοράς και συλλογικών συµβόλων. Ποτέ τα άτοµα δεν ταυτίζονται τα µεν προς τα δε, αλλά και ποτέ επίσης δεν αποκτούν µια ταυτότητα αποµονωµένη.10 Άλλωστε, το εθνικιστικό µήνυµα δεν αφοµοιώνεται από κάθε άτοµο µε πανοµοιότυπο τρόπο. Είναι ανοιχτό σε µια σειρά από δυνατότητες, από τη συνολική υιοθέτηση στη µερική αποδοχή, στην τροποποίηση ή ακόµη και στην όσµωση µε άλλες ιδεολογίες. Το ερώτηµα που τίθεται είναι γιατί γίνεται αποδεκτή η ιδεολογία του εθνικισµού από τα υποκείµενα; Ή, για να θέσουµε το ίδιο ερώτηµα µε άλλους όρους, τι σηµαίνει για το υποκείµενο η συγκρότηση µιας ταυτότητας και συγκεκριµένα της εθνικής; Η ταυτότητα εµφανίζεται ως απαραίτητη για το άτοµο, ώστε να µπορέσει να εισέλθει στη συµβολική τάξη της κοινωνίας και να καταλάβει µια θέση σ’ αυτή. Μέσω αυτής το άτοµο σχηµατίζει µια στοιχειωδώς συνεκτική αίσθηση του εαυτού του, αναδύεται ως υποκείµενο 9. Νίκος ∆εµερτζής, ό.π. 10. Etienne Balibar,“Το ιστορικό έθνος” στο Balibar-Wallerstein, Φυλή, έθνος, τάξη - Οι διφορούµενες ταυτότητες.
15