Oroitzapenezko ekintzak eta biktimen aitortza sustatzen laguntzeko udalei eskaintzen zaien agiri informatiboa
Euskal kasuan izandako bizitzeko eskubidearen aurkako urraketen argazkiak, herriz herri Soraluze, 1960-2010 2015eko uztaila
LEHENDAKARITZA Bakegintza eta Bizikidetzarako Idazkaritza Nagusia Biktimen eta Giza Eskubideen Zuzendaritza
PRESIDENCIA Secretaria General para la Paz y la Convivencia Direcci贸n de Victimas y Derechos Humanos
Oroitzapenezko ekintzak eta biktimen aitortza sustatzen laguntzeko udalei eskaintzen zaien agiri informatiboa
Euskal kasuan izandako bizitzeko eskubidearen aurkako urraketen argazkiak, herriz herri Soraluze, 1960-2010
2015eko uztaila Bakegintza eta Bizikidetzarako Idazkaritza Nagusia Biktimen eta Giza Eskubideen Zuzendaritza
LEHENDAKARITZA Bakegintza eta Bizikidetzarako Idazkaritza Nagusia Biktimen eta Giza Eskubideen Zuzendaritza
PRESIDENCIA Secretaria General para la Paz y la Convivencia Direcci贸n de Victimas y Derechos Humanos
Soraluze, 1960-2010
Aurkibidea Aurkezpena.
6
Bizitzeko eskubidearen aurkako urraketak. ETAm eta ETAk bizitzeko eskubidearen aurka egindako urraketak.
Erabilitako iturri eta zerrendak.
9
13
5
Euskal kasuan izandako bizitzeko eskubidearen aurkako urraketen argazkiak, herriz herri
Aurkezpena Euskal kasuarekin loturik 1960tik 2010era bitartean terrorismoaren eta beste edozein motatako indarkeria politikoaren ondorioz izandako bizitzeko eskubidearen urraketak bildu eta argitalpen bat prestatu du Eusko Jaurlaritzaren Bakegintza eta Bizikidetzarako Idazkaritza Nagusiak. Argitalpenak berritasun nagusi bat du: datuak udalerriz udalerri ordenaturik ematea, helburua udalei datu-base bat ematea denez gero. Liburuxka hau Soraluzeri dagokiona da. Lan hau egiteko, biktimei buruz argitaratu diren zerrenda guzti-guztiak berrikusi eta erkatu ditugu: Barne Ministerioarenak, biktimen elkarteenak, hedabideenak, egile partikularrenak, Nafarroako Gobernuarenak eta Eusko Jaurlaritzarenak, zehatz esatera. Datu horiek guztiak zehatz eta zorrotz laburtzea eta integratzea lan katramilatsu eta labaina da: kontsultatu ditugun datu-baseen artean alde nabarmenak daude, eta horregatik da katramilatsua; eta, bestalde, informazio honek sufrimendu latza eragin diezaieke hainbat pertsona eta familiari, eta horregatik da labaina. Esku artean dauzkagun hauek ez baitira, bistan denez, datu estatistiko hutsak. Kasu gehien-gehienei dagokienez, nahikoa informazio eskuratu dugu, eta, gainera, informazio guztiak bat datoz. Zenbait gertakariri buruz (60ko, 70eko eta 80ko hamarkadetan gertatutako askori buruz, batik bat), ordea, ez dugu behar beste informazio biltzerik izan, edo eskura genituenak bertsio kontrajarri eta datu nahasgarriak baino ez ziren, eta, beraz, oraindik ez daukagu haiei buruz ondorio garbirik ateratzeko modurik. Alde horretatik, lan hau ez dago behin betiko dokumentutzat hartzerik, bertan agertzen diren kasu asko eta asko osatu eta hobetu egin behar baitira. Nolanahi ere, datu guztiak oso sakon aztertu eta erkatu ditugu, eta, beraz, garbi esan dezakegu aztergai hartu ditugun gertakarien errealitate objektiboaren irudi zorrotz eta hurbila ematen dela bilduma honetan. Lehen aldiz, bizitzeko eskubidearen urraketa guztiak bildu eta biktimen izen-abizenak ematen dira argitalpen batean, hilketa eta biktima bakar bat ere kanpoan uzteke (nahi gabeko hutsegite edo omisio bat edo beste gorabehera). Liburuxka hauetako bakoitzak udalerri bat hartzen du ardatz, eta datu-base bana ematen. Hala, udalerriz udalerri egindako erretratu hauetan gaur egun arte eskura dugun informazioaren berri ematen da.berri ematen da. Dena dela, dokumentu honetan ez da biktimen aitorpen ofizialik egiten: bizitzeko eskubidearen urra-
6
Soraluze, 1960-2010
ketei buruzko informazioa ematen da. Oraindik biktimen aitorpen instituzionala amaitzeke dago. Eztabaida bete-betean gaude. Hala ere, berariazko helburua beste bat izan arren, lan honek ekarpen bat egin nahi dio, berdintasun-printzipioari estu-estu jarraituz, ezinbestez denon artean egin beharreko biktimen aitortzari. Erretratu hauen helburu nagusia hauxe da: Euskadiko udalei beren herri-hiriei buruzko ahalik eta informazio gehiena ematea, horren bidez oroitzapenezko ekintzak eta biktimen aitortza sustatzen laguntzeko. Alde horretatik, lan-talde honek bat egiten du Euskadiko udalek horrenbestetan adierazitakoarekin, ondo ulertzen baitugu zer-nolako zailtasunak izan dituzten azken 50 urteotan indarkeriak eta terrorismoak beren herri-hirietan eragindako biktimei buruz behar beste informazio eskuratzeko (Memoriaren Mapa eta antzeko beste ekimen batzuk martxan jarri nahi izan direnean, esate baterako). Udalerri bakoitzari dagokion liburuxkan, udalerri horretan bertan eraildako biktimak aipatzen dira, bai eta, beste lekuren batean hil arren, udalerri horretan jaio edo bizitakoak ere. Edukia bi ataletan egituratu dugu: lehenbizikoan, bizitzeko eskubidearen urraketa nabarmentzat har daitezkeen kasuak zerrendatzen dira; bigarrenean, berriz, ikerketa-lan handiagoa eskatzen dutenak. Lehen blokearen barruan, hilketak egiletzaren arabera eta ordena kronologikoan aurkezten ditugu. Giza eskubideen nazioarteko zuzenbideak bizitzeko eskubidearen urraketatzat jotzen ez dituen kasuak, jakina, ez ditugu erretratu hauetan aintzat hartu, nahiz eta kasu horiek ere lotuta dauden gertatu zireneko indarkeriazko testuinguruarekin. Mota horretako kasuak dira, adibidez, suizidioak, indarkeriazko ekintza batean jazotako heriotzak, polizien arteko ustekabeko tiroketak eta abar. Nolanahi ere, hildako horien senitartekoek ere merezi dute, jakina, gure enpatia eta sentiberatasuna, gizalegeak hala agintzen baitu. Hitz batean, agiri honen xedea argi-argia da: gure udaletako arduradunei oroitzapenezko proiektuak egiteko baliabide egoki bat ematea. Iraganean gurean pairatu dugun indarkeriaren aurrean, erakundeok memoria kritiko bat sustatzeko eginbeharra daukagu. Biktimen oroitzapenari bizirik eutsi behar zaio, gaur egun eta etorkizunean giza eskubideekin konprometiturik jarraituko badugu; bizitzeko eskubidearekin eta pertsona guztien duintasunarekin, batik bat. Sekula gehiago egin behar ez denari eta sekula ahaztu behar ez dugunari buruzko erretratu bana ematen da liburuxka hauetan. Erretratu diogu, hemen aipatzen direnek aurpegi eta begiak baitauzkate. Erretratu batek pertsona konkretu bat adierazten du; izen-abizen, senitarteko, adiskide, historia, amets eta proiektu konkretuak dauzkan pertsona bat, alegia. Bidegabeki hildako biktima bakoitzaren sufrimenduaren giza erretratua da agiri hau.
7
Soraluze, 1960-2010
Bizitzeko eskubidearen aurkako urraketak ETAm eta ETAk bizitzeko eskubidearen aurka egindako urraketak
9
Euskal kasuan izandako bizitzeko eskubidearen aurkako urraketen argazkiak, herriz herri
1 Vicente Soria Blasco Data: 1976/03/30. Adina: 48 urte. Non jaioa: CeclavĂn (CĂĄceres). Bizilekua: Soraluze (Gipuzkoa). Seme-alabak: Lau seme-alaba. Lanbidea, kargua, bestelakoak: Soraluzeko Ormaetxea Torlojuak lantegiko langilea eta Dantzari diskotekako atezaina asteburuetan. Egilea: ETAm. Heriotza-lekua: Soraluzeko Ormaetxea Torlojuak lantegiaren ondoan. Prozedura: Su-armaz egindako atentatua.
10
Soraluze, 1960-2010
2 José Luis Gómez Solís Data: 1987/12/11. Adina: 44 urte. Non jaioa: Aldea del Obispo (Cáceres). Bizilekua: Elgoibar (Gipuzkoa). Seme-alabak: Lau seme-alaba. Lanbidea, kargua, bestelakoak: Guardia Zibileko sarjentua. Destinoa: Atzemandako Armetarako Guardia Zibilaren Elgoibarko biltegia. Egilea: ETA. Heriotza-lekua: Soraluzeko Gila tabernatik irteten ari zela, hiru lagunek emaztea albo batera baztertu eta guardia zibila tiroz hil zuten. Emazteak nerbio-krisi bat izan zuen. Prozedura: Su-armaz egindako atentatua.
11
Soraluze, 1960-2010
Erabilitako iturri eta zerrendak - ABC: ABC Especiales, Todas las víctimas del terror, www.abc.es/especiales/eta/victimas
- El Correo. http://especiales.elcorreo.com/2006/eta/index.html
- Alonso, Rogelio, Florencio Domínguez y Marcos García Rey, Vidas rotas. Historia de los hombres, mujeres y niños víctimas de ETA, Espasa, Madril, 2010.
- El País: Las Víctimas. www.elpais.com/especial/eta/victimas.html
- Arartekoa: Euskadin terrorismoaren biktimei erakundeek emandako arreta, Eusko Legebiltzarrari egindako txosten berezia, 2009ko ekaina. - Argituz (Giza Eskubideen Aldeko Elkartea), www.argituz.org - Arovite, Valentin de Foronda Gizarte Historiarako Institutua (UPV-EHU). www.arovite.com/bases-de-datos/ - AVT (Terrorismoaren Biktimen Elkartea). www.avt.org - Barne Ministerioa. www.interior.gob.es/ - Calleja, Jose Maria; Sanchez-Cuenca, Ignacio: La derrota de ETA. De la primera a la última víctima, Adhara, Madril, 2006. - Covite (Euskal Herriko Terrorismoaren Biktimen Elkartea). www.covite.org - Egin: Anuarios 1977-1982 eta Anuarios 1982-1997.
- Euskal Memoria Fundazioa: Datu-basea. www.euskalmemoria.com - Eusko Jaurlaritza. www.lehendakaritza.ejgv.euskadi.net/r48-subpaz/es/ - Fernando Buesa Blanco Fundazioa (dokumentazio- eta ikerketa-zentroa). www.fundacionfernandobuesa.com - Fonseca, Carlos (koord.). 1960. eta 2014. urteen artean hildakoak eragindako erakunde terroristen atentatuen auzibideari buruzko txostena. Euskal kasua. Bakegintza eta Bizikidetzarako Idazkaritza Nagusiaren enkarguz egina. Eusko Jaurlaritza. 2014ko abendua. - Giza Eskubideen Zuzendaritza: Motibazio politikoko indarkeria-egoeran gertatutako giza eskubideen urraketen eta sufrimendu bidegabeen biktimei buruzko txostena, Gasteiz, Eusko Jaurlaritza, 2008. www.lehendakaritza.ejgv.euskadi.net/r48-subpaz/es - Juan March Fundazioa. Espainiako trantsizioari buruzko Linz artxiboa. CEACS. www.march.es/ceacs/biblioteca/proyectos/Linz/
13
Euskal kasuan izandako bizitzeko eskubidearen aurkako urraketen argazkiak, herriz herri
- Lazkaoko Beneditarren Fundazioaren Dokumentaziogunea. www.lbfundazioa.org
- Vasco Press Agentzia: “Crónica de documentación y actualidad”, 1.176. alea, 2004ko abuztua.
- Libertad Digital: In Memoriam: No olvidar lo inolvidable. www.blogs.libertaddigital.com/in-memoriam/
- Zenbait egunkari: ABC, Berria, Deia, Diario de Noticias, Egin, El Correo, El Diario Vasco, El Mundo, El País, Euskaldunon Egunkaria, Gara, Hitza, La Razón, La Vanguardia, Noticias de Alava, Noticias de Gipuzkoa.
- Marrodan, Javier; Araluce, Gonzalo; Garcia de Leaniz, Rocio; Jimenez, Maria: Relatos de plomo. Historia del terrorismo en Navarra 1960-86, Iruñea, Nafarroako Gobernua, 2013. - Nuñez, Luis (koord.): Euskal Herria y la Libertad (8 lib.), Tafalla, Txalaparta, 1993. - Pulgar Gutierrez, Belen: Víctimas del Terrorismo: 1968-2004, Madril, Dykinson, 2004. - Terrorismoaren Biktimen Fundazioa. www.fundacionvt.org - Terrorismoaren Biktimen Fundazioa: Asesinatos de ETA en Álava. www.alava.net - Terrorismoaren Biktimei Laguntzeko Zuzendaritza: Kontrolatu gabeko taldeen, eskuin muturreko taldeen eta GALen terrorismoak eragindako biktimei buruzko txostena, Gasteiz, Eusko Jaurlaritza, 2008. www.interior.ejgv.euskadi.net/r42440/es/contenidos/informacion/informacion_documentos_interes/es_document/adjuntos/informe%20final.pdf
14