Νομαρχίας Χίου («Άγιος Ιωάννης», «Άγιος Δημήτριος» και «Ευτυχία»), του Πνευματικού Ιδρύματος Σάμου «Νικόλαος Δημητρίου» («Καλή Τύχη». «Μεταμόρφωση Σωτήρος»), του Δήμου Πρέβεζας («Αγία Αικατερίνη» και «Ελευθερία») ή οι φορείς που κατέχουν από ένα μόνο σκάφος (π.χ. πολιτιστικός σύλλογος Ν. Μαρμαρά. Λιμενικό Ταμείο Ηρακλείου. Δήμος Σκοπέλου. Δήμος Περάματος). Θα μπορούσαμε, λοιπόν, να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι τα θέματα τεχνολογικού ενδιαφέροντος, που άπτονται της ναυτικής πολιτιστικής κληρονομιάς, είναι από τα βασικότερα στο χώρο των ελληνικών μουσείων. Η διαπίστωση αυτή, μάλιστα, δεν προκύπτει από μεμονωμένα εκθέματα ναυτικού ενδιαφέροντος, που λόγω της φύσης της χώρας υπάρχουν σχεδόν σε κάθε μουσείο, αλλά από συγκροτημένες συλλογές, που αποτελούν το σύνολο ή τμήματα αρκετών μουσείων. Η ανάλυση των χαρακτηριστικών αλλά και των προβλημάτων που έχουν τα μουσεία και οι συλλογές αυτές είναι απόλυτα επίκαιρη για δύο λόγους: πρώτον, τα ίδια τα ναυτικά μουσεία έχουν εκφράσει επανειλημμένα έναν τέτοιο προβληματισμό κατά τη διάρκεια των τριών Πανελλήνιων Συνεδρίων Ναυτικών Μουσείων που έλαβαν χώρα τα τελευταία χρόνια, και δεύτερον, σύμφωνα με επίσημες δηλώσεις και δημοσιεύσεις, δημιουργούνται άλλα δέκα τουλάχιστον νέα τοπικά ναυτικά μουσεία, που προγραμματίζουν να ανοίξουν τις πύλες τους στο κοινό τα επόμενα χρόνια. Είναι, λοιπόν, προφανές ότι όχι μόνο πρέπει να καταγραφεί και να αναλυθεί η εμπειρία των παλαιότερων ναυτικών μουσείων, αλλά πρέπει να διερευνηθεί ο ρόλος και οι προοπτικές των νέων ναυτικών μουσείων πριν από τη διαδικασία δημιουργίας τους. Για την πληρέστερη εξέταση και αντιμετώπιση των προβλημάτων των ναυτικών μουσείων και συλλογών, είναι ανάγκη αυτά να ομαδοποιηθούν και να ταξινομηθούν. Μια τέτοια ταξινόμηση θα μπορούσε να βασιστεί σε διαφόρων ειδών κριτήρια, όπως το διαχειριστικό μοντέλο τους, τη γεωγραφική κατανομή τους, το μέγεθος ή το χρόνο έναρξης της λειτουργίας τους, τις παράλληλες δραστηριότητες τους κ.λπ. Βασικά, ωστόσο, κριτήρια, τα οποία μπορούν να προδιαγράψουν και το προφίλ του κάθε μουσείου, είναι αυτά που αναφέρονται στο περιεχόμενο των συλλογών τους. Έτσι, η ταξινόμηση που υιοθετούμε στη συνέχεια αναφέρεται στο περιεχόμενο και τη μουσειολογική δομή των εκθέσεων των μουσείων ή των συλλογών και τα προσδιορίζει ως προς την κεντρική θεματική τους ενότητα και τον γεωγραφικό χώρο που θέλουν να καλύψουν. Τα μουσεία και οι συλλογές ναυτικού περιεχομένου μπορούν να ταξινομηθούν σε πέντε ομάδες ως εξής: /. Γενικά ναυτικά μουσεία και συλλογές (εθνικής κλίμακας). Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται τα ναυτικά μουσεία των οποίων ο μουσειολογικός σχεδιασμός δεν περιορίζεται σε μια κεντρική ναυτική θεματολογία (τοπικής κλίμακας ή ειδικού ναυτικού
Ακρόπρωρο στο Μουσείο Γαλαξιδίου.
Πρέσα για τη συμπίεση των σφουγγαριών στο Ναυτικό Μουσείο Καλύμνου.
θέματος), αλλά αναφέρεται διαχρονικά στο σύνολο της ελληνικής ναυτιλίας, όπως, για παράδειγμα, το Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος στον Πειραιά και το Ναυτικό Μουσείο Κρήτης στα Χανιά. Τα μουσεία αυτά ακολουθούν το κλασικό μοντέλο παρουσίασης των εκθεμάτων, δηλαδή με χρονολογική σειρά, ξεκινώντας συνήθως από την προϊστορική εποχή και καταλήγοντας στη σύγχρονη ελληνική ναυτιλία και τη χρήση της υψηλής τεχνολογίας. Είναι προφανές ότι στα μουσεία αυτής της κατηγορίας σημαντικό ρόλο παίζει ο χώρος που διαθέτουν, ώστε να υπάρχει δυνατότητα πλήρους και ισοδύναμης παρουσίασης όλων των περιόδων της ελληνικής ναυτιλίας. Στα δύο μουσεία αυτού του τύπου, που ήδη αναφέρθηκαν, υπάρχει χώρος για πλήρη παρουσίαση του θέματος, αν και πάντα δημιουργούνται νέες ανάγκες. Το πρόβλημα του χώρου, ωστόσο, είναι σοβαρό για τα υπόλοιπα μουσεία που έχουν επιλέξει ή πρόκειται να επιλέξουν μια γενική και εθνική θεματολογία, όπως το Ναυτικό Μουσείο Αιγαίου στη Μύκονο και το Ναυτικό Μουσείου Επτανήσου στη Ζάκυνθο. Ο βασικός κίνδυνος στην περίπτωση αυτή είναι να υπάρξει αδυναμία κάλυψης, με την ίδια βαρύτητα, όλων των περιόδων της ελληνικής ναυτιλίας. Μια λύση για το πρόβλημα αυτό θα ήταν φυσικά η εκμετάλλευση της σύγχρονης τεχνολογίας, ώστε να καλυφθούν «εικονικά» τα κενά. Βασικά θέματα, τα οποία αδικούνται από τη συλλογή του μουσείου, θα μπορούσαν να καλύπτονται από ειδικές προβολές (CD ή video) σε οθόνες τοποθετημένες στη σωστή θέση ως προς την «αφηγηματική σειρά» που ακολουθεί ή έκθεση του μουσείου. Κοινό χαρακτηριστικό όλων των μουσείων αυτής της κατηγορίας είναι ο μικρός αριθμός αυθεντικών ιστορικών εκθεμάτων και ο μεγάλος αριθμός, αντίστοιχα, σύγχρονων ομοιωμάτων ή αναπαραστάσεων από πλοία, ναυπηγεία, νεώρια, λιμάνια κ.ά. Το χαρακτηριστικό αυτό δεν υποβαθμίζει τη σημασία αυτών των μουσείων, αντίθετα τους προσδίδει έναν ιδιαίτερο μουσειοδιδακτικό χαρακτήρα. Από τη στιγμή μάλιστα που εκπονούνται σε αυτά και εκπαιδευτικά προγράμματα για σχολεία (π.χ. Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος, Ναυτικό Μουσείο Κρήτης), είναι φανερό ότι ο πολιτισμικός ρόλος αυτών των μουσείων είναι ιδιαίτερα σημαντικός. Κατά τη γνώμη μας. τα εκπαιδευτικά προγράμματα πρέπει να αποτελούν κεντρικό στόχο της λειτουργίας των γενικών ναυτικών μουσείων, εφόσον όμως πληρούν τις εξής προϋποθέσεις: • Τα σύγχρονα ομοιώματα ή αναπαραστάσεις, που αποτελούν και την πλειονότητα των εκθεμάτων, πρέπει να έχουν κατασκευαστεί ύστερα από ανάλογη έρευνα και τεκμηρίωση, που θα εγγυώνται την ορθότητα των πληροφοριών τις οποίες αυτά μεταδίδουν στον επισκέπτη του μουσείου. Η κατασκευή τέτοιων έργων χωρίς τη συνεργασία του κατασκευαστή με τον ειδικό ερευνητή που έχει μελετήσει το θέμα και είναι σε θέση να παράσχει ιστορική και τεχνική τεκμηρίωση του νέου εκθέματος, συχνά καταλήγει σε αλλοίωση της ιστορίας του αντικειμένου. Μερικές φορές μάλιστα, ανάλογα με την πολύ-