RUIMTE TUSSEN DOOD EN UITVAART over sneeuwballen gooien en ander doodgewoons
Tjeu Leenders De Zeven Eiken vzw
“Dacht jij nu werkelijk dat je niet een keer zou aankomen waar je altijd naar onderweg was? Geen reis zonder bestemming.” Seneca
INHOUD
Voorwoord door Manu Keirse, emeritus hoogleraar verliesverwerking
8
Tjeu Leenders en De Zeven Eiken vzw 11 Harmonieus afronden 12 Geen haast! 14 Voor altijd in ons hart... 15 Wat wettelijk en administratief moet gebeuren
16
Gesprek met de begrafenisondernemer
18
Tien vragen om je voor te bereiden op het gesprek
19
De rol van de voorganger of ritueelbegeleider
20
Tien vragen ter voorbereiding van de uitvaartplechtigheid
22
Afscheid nemen 23 Doodgewoon doodgaan? 24 Het verhaal van ‘ons moe’ 26 Leven met doodgaan 28 Ieder zijn zeg 30 Sstt … de kinderen zijn daar! 32 Dit is mama voor mij 34 Het dode lichaam als symbool 36 Een uitvaart... al wandelend 40 De uitvaartplechtigheid 41 De uitvaart van Lieve 44 Steun doorheen de vier seizoenen 49 En verder 50
VOORWOORD
Met de dood eindigt het leven, maar niet de relatie Manu Keirse Emeritus hoogleraar verliesverwerking, Faculteit geneeskunde KU Leuven Ruimte tussen dood en uitvaart is een excellent boekje, rijk aan inhoud en ontroerend door de eenvoud. Veel mensen voelen zich in de dagen tussen het sterven van een dierbare en de dag van de uitvaart ontredderd en wezenloos. Ze zijn op zoek naar oriëntatiepunten in een wereld die hen niet vertrouwd is. Ze moeten afscheid nemen van een dierbare, willen die liever bij zich houden en voelen zich onveilig. Ze moeten beslissingen nemen die ze nooit voorheen hebben genomen. Het is het laatste dat ze kunnen doen voor de persoon waarmee ze zo intens verbonden zijn. Dit doe-boek helpt om de ontreddering van deze eerste momenten om te zetten in zingeving en verbondenheid. Het biedt hiertoe letterlijk “ruimte”, zoals de titel ook suggereert. De vele suggesties en voorbeelden helpen om orde te scheppen in je gevoelens. Ze zetten bakens die je denken kunnen ordenen om tot keuzes te komen die overeen komen met je diepere wensen. Ze tonen je hoe het mogelijk is om in een wereld van verdriet rust te brengen door inhoud en schoonheid aan elkaar te rijgen. Het is een boekje dat we in handen zouden willen zien van iedereen die zich wil voorbereiden op het afscheid van een dierbare. Daar ontkomt niemand aan. Schreef Seneca, die 2000 jaar geleden leefde, niet: “Dacht jij nu werkelijk dat je niet een keer zou aankomen waar je altijd naar onderweg was? Geen reis zonder bestemming.” Het geeft mensen ruimte om zich voor te bereiden op iets wat voor de meesten een moeilijke ervaring is. Het biedt kansen om van het laatste afscheid een mooie herinnering te maken.
8
Wie zou niet graag een mooie herinnering nalaten? De herinnering aan een zinvol afscheid, waarin wat je in je leven hebt nagestreefd en behartigd, nog eens vorm wordt gegeven in een inspirerend ritueel. Met de dood eindigt het leven, maar nooit de relatie die je met iemand hebt. Door ruimte te creĂŤren voor mooie herinneringen, door de keuze voor een uitvaartritueel waarin deze vorm worden gegeven voor de gemeenschap van mensen, blijven deze waardevolle herinneringen verder leven. CreĂŤren van deze verbondenheid over de grenzen van het leven heen is werken aan zingeving. Het geeft ruimte om te leven. Voor wie niet de kans of de moed had om het te lezen vooraf, is dit boekje door de beknoptheid en de eenvoud ook zeer toegankelijk in de eerste dagen van nabestaan. Prof. dr. em. Manu Keirse
9
10
Tjeu Leenders en De Zeven Eiken vzw De geboorte van nieuw leven … de dood … hoe ingrijpend!
Al van jongs af aan was ik geboeid door het thema leven en dood. Ik las de boeken van Elisabeth Kübler-Ross, luisterde naar verhalen van mensen en gaf later cursus over ‘luisteren naar pijn, lijden en dood’. De ziekte en de dood van ons Nele was de aanleiding tot het ontstaan van De Zeven Eiken vzw. Aanvankelijk was het een ruimte waar mensen in nood terecht konden. Dit groeide sinds 1996 uit tot een initiatief waarin elke medewerker samen met de betrokkenen vorm geeft aan een persoonlijk en waardevol afscheid. Hoe dat gebeurt, is voor iedereen anders. De voorbeelden in dit boek zijn daarom ook alleen maar voorbeelden, geen referenties. Ik hoop er enkel de unieke mogelijkheden mee te schetsen en je angst te milderen om specifieke verlangens te uiten. Tussen sterfdag en uitvaart neem je geen afstand, je krijgt de kans om nog eens dichterbij te komen.
www.dezeveneikenvzw.be Tjeu Leenders, samen met Katleen Schepers en Annik Janssens 11
De rol van de ritueelbegeleider of voorganger Een voorganger is een vertrouwenspersoon die begaan is met de verlangens, gevoelens en wensen van de naaste familie. Hij maakt ze - in de mate van het mogelijke - samen met hen waar. Daarnaast is hij vooral een luisterend oor, iemand die geen boodschap brengt maar open staat om die van jou te ontvangen. Hij of zij leest tussen de lijnen door over wie het gaat, tracht je te helpen bij de essentie te komen en biedt steun bij de bespreking van de uitvaartplechtigheid.
20
Meestal bestaat de rol van de ritueelbegeleider hierin:
begeleiding van het familiaal overleg met als doel een persoonlijk betrokken uitvaart aanreiken van een mogelijke structuur voor de uitvaartplechtigheid stimuleren om zelf woorden te schrijven of te zoeken zelf teksten schrijven vanuit jouw verhaal helpen bij het zoeken van muziek voorgaan bij de uitvaartplechtigheid
Op vraag van de familie en in samenspraak met de begrafenisondernemer kan de ritueelbegeleider ook de verschillende afscheidsmogelijkheden tussen dood en begraving begeleiden. Het is minder evident maar zeker de moeite waard om een begeleider in te schakelen voor het zover is - om de dood vooraf bespreekbaar te maken, al was het maar om die laatste tijd met meer rust te beleven. Het klinkt misschien wat vreemd, maar de ervaring leert dat dit druk wegneemt, zowel bij de naasten als bij degene die de dood nadert. Net als bij de begrafenisondernemer bereid je ook het gesprek met de begeleider best voor. De vragen op de volgende pagina kunnen daarbij een leidraad zijn.
21
48
Steun doorheen de vier seizoenen
In het eerste jaar na een overlijden maak je verjaardagen en feesten voor het eerst mee zonder je geliefde overledene. Dat maakt die periode extra moeilijk. Wie er steun in vindt, kan op welbepaalde tijdstippen na de uitvaartplechtigheid samenkomsten organiseren. In de loop van het eerste jaar na het overlijden bieden die vaak praktische ondersteuning. Bovendien halen ze mensen uit hun isolement en eenzaamheid. Daar uiterlijke rouwrituelen in onze samenleving zo goed als verdwenen zijn, kan het een hulp zijn deze zelf opnieuw en op jouw maat gestalte te geven. Na een jaar kan je ervoor kiezen om een afsluitende viering te plannen. Niet omdat er nadien geen plaats of tijd meer is voor verdriet of rouw. Integendeel. De overledene blijft in je herinnering, maar de focus ligt minder op wat was. Nu ligt de focus op het leven. Op toekomst maken. De begeleider kan - als je dat wenst - ook deze momenten mee vormgeven.
49
Zorgvuldig omgaan met de dood van wie je dierbaar is. In dit beleef-boek vind je concrete, eerlijke tips om dit te doen: praktische informatie, uit ervaring geboren. Tjeu Leenders begeleidde gedurende 15 jaar meer dan 2000 families in de periode tussen dood en uitvaart. Daarbij staan afronden en oprecht beleven centraal. In Vlaanderen is hij met De Zeven Eiken vzw pionier in zuiloverschrijdende, persoonlijke uitvaarten. Zonder de tradities te verloochenen plaatst hij het hedendaags afscheidsritueel voorop als begin van een evenwichtig verwerkingsproces. ‘Ruimte tussen dood en uitvaart is een excellent boekje, rijk aan inhoud en ontroerend door de eenvoud. Veel mensen voelen zich in de dagen tussen het sterven van een dierbare en dag van de uitvaart ontredderd en wezenloos. Dit doe-boek helpt om de ontreddering van deze eerste momenten om te zetten in zingeving en verbondenheid.’ Uit het voorwoord van Manu Keirse, Emeritus hoogleraar verliesverwerking, Faculteit geneeskunde KU Leuven ‘Dit boek doet iets met je.’ Rie Van Elsacker ‘Tjeu Leenders biedt met ‘Ruimte tussen dood en uitvaart’ troost, steun en houvast voor iedereen die met de dood en verlies wordt geconfronteerd. Een uitgekristalliseerd levenswerk op papier. De verrassende vormgeving van Pieter-Jan Peeters maakt dit boek tot een onmisbaar kleinood voor ieder van ons.’ Wim Geysen, auteur, muzikant en theatermaker ISBN 978-90-820-5190-2
www.dezeveneikenvzw.be www.wimgeysen.be