Το νερό είναι στο χέρι σου

ΤΟ ΝΕΡΟ ΕΙΝΑΙ ΣΤΟ ΧΕΡΙ ΣΟΥ

Το νερό είναι στο χέρι σου: 41 διηγήματα, καρπός ομότιτλου διαγωνισμού 1η έκδοση: Μάιος 2021

Copyright © Περιφερειακή Ένωση Δήμων Κεντρικής Μακεδονίας & Εκδόσεις Εντευκτηρίου

ISBN: 978-960-7568-66-3

Περιφερειακή Ένωση Δήμων Κεντρικής Μακεδονίας 26ης Οκτωβρίου 43, 546 27 Θεσσαλονίκη τηλ.

2310502172 e-mail ped_km@otenet.gr

Εκδόσεις Εντευκτηρίου Δεσπεραί 9, Τ.Θ. 50.011, 540 13 Θεσσαλονίκη τηλ.

2310279607 e-mail entefkti@otenet.gr blog http://entefktirio.blogspot.com facebook ΕΝΤΕΥΚΤΗΡΙΟ περιοδικό | εκδόσεις | εκδηλώσεις

ΤΟ ΝΕΡΟ ΕΙΝΑΙ ΣΤΟ ΧΕΡΙ ΣΟΥ 41 διηγήματα καρπός ομότιτλου διαγωνισμού

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΕΝΩΣΗ ΔΗΜΩΝ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ & ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΝΤΕΥΚΤΗΡΙΟΥ Θεσσαλονίκη 2021

Χαιρετισμός του Προέδρου της Περιφερειακής Ένωσης Δήμων Κεντρικής Μακεδονίας (ΠΕΔΚΜ) Με ιδιαίτερη χαρά χαιρετίζω την έκδοση αυτού του τόμου, που ανέλαβε με πρωτοβουλία της η ΠΕΔΚΜ, ως επιστέγασμα του πρωτότυπου διαγωνισμού δημιουργικής γραφής για το νερό.

Το γεγονός ότι εκατοντάδες πολίτες και μαθητές από ολόκληρη την Ελλάδα έδωσαν τον καλύτερο… συγγραφικό τους εαυτό, συμμετέχοντας με τα κείμενά τους στον διαγωνισμό, δείχνει τη μεγάλη ευαισθητοποίηση απέναντι στο πολυτιμότερο αγαθό, το νερό. Παράλληλα, φανερώνει την ανάγκη μίας συμμαχίας, από φορείς και πολίτες, για να παραμείνει το νερό δημόσιο αγαθό, και διαθέσιμο σε όλους, μέσω της βιώσιμης διαχείρισής του.

Τα κείμενα όσων πήραν μέρος στον διαγωνισμό, τα οποία αξιολογήθηκαν ήδη από κριτική επιτροπή, αποτελούμενη από Θεσσαλονικείς λογοτέχνες, φανέρωσαν δημιουργική φαντασία και ευαισθησία, τόσο για τη θέση του νερού στη ζωή μας ως δημόσιου αγαθού όσο και για τα θέματα του περιβάλλοντος. Είμαστε περήφανοι που στηρίξαμε αυτήν την πρωτοβουλία στο διαγωνιστικό της μέρος αλλά και στην ανά χείρας έκδοση, που θα πάρει τη θέση της σε βιβλιοθήκες σχολείων, συλλόγων, φορέων κ.ά. Στόχος της ΠΕΔΚΜ είναι να συνεχίσει να στηρίζει τέτοιες

7

δράσεις, θεωρώντας ότι θα ωθήσουν κυρίως τη νέα γενιά να σκεφτεί το πώς μπορεί να εμπνεύσει ένα νέο πρότυπο πολιτισμού του νερού και να προτείνει πρακτικές, συμπεριφορές και στάσεις ζωής που θα σέβονται το περιβάλλον και τους υδάτινους πόρους, από τους οποίους εξαρτάται ολόκληρος ο πλανήτης. Ο Πρόεδρος της ΠΕΔΚΜ

Ιγνάτιος Καϊτεζίδης Δήμαρχος Πυλαίας - Χορτιάτη

8

Ο διαγωνισμός με θέμα «Το νερό είναι στο χέρι σου» Το SOSTE TO NEΡO και η κριτική επιτροπή του διαγωνισμού αφιερώνουν το βιβλίο στη μνήμη τού, πρόωρα χαμένου, ποιητή και ακτιβιστή για το περιβάλλον, Βασίλη Μάγγου

Όταν την άνοιξη του 2018 σχεδιάζαμε, σε συνεργασία με τη συγγραφέα Σοφία Νικολαΐδου, τον διαγωνισμό δημιουργικής γραφής διηγημάτων για τη μη ιδιωτικοποίηση της ΕΥΑΘ, δεν φανταζόμασταν την άμεση και μεγάλη ανταπόκριση που θα είχε.

«Το νερό είναι στο χέρι σου!» ήταν ο τίτλος του διαγωνισμού που διοργανώθηκε στο πλαίσιο της καμπάνιας «Ε, όχι και το νερό!», με στόχο να ευαισθητοποιήσει τους πολίτες πάνω στο θέμα του νερού ως κοινού, δημόσιου, μη εμπορεύσιμου αγαθού, και να τους δώσει την ευκαιρία να εκφραστούν. Τα διηγήματα που υποβλήθηκαν ξεπέρασαν τα 200 και προέρχονταν από διάφορα μέρη της χώρας, αποδεικνύοντας για μία ακόμη φορά την ευαισθησία της κοινωνίας στο θέμα του νερού. Μαθητές, άνθρωποι που έγραψαν ίσως για πρώτη φορά, άλλοι που ασχολούνται ερασιτεχνικά με τη γραφή αλλά και συγγραφείς, έστειλαν τα κείμενά τους, εκφράζοντας ευφάνταστα τόσο την έντονη ανησυχία τους για την ιδιωτικοποίηση της ΕΥΑΘ όσο και την αγωνία τους για την ποιότητα του νερού και την προστασία του.

9

Οι κριτές ―Ισίδωρος Ζουργός, Γιώργος Κορδομενίδης, Θωμάς Κοροβίνης και Σοφία Νικολαΐδου― εξήραν το επίπεδο των κειμένων και ξεχώρισαν 41 από αυτά. Σήμερα, με μεγάλη χαρά, κρατάμε στα χέρια μας τη συλλογή των διηγημάτων από τις Εκδόσεις Εντευκτηρίου και ευχαριστούμε από καρδιάς τα μέλη της κριτικής επιτροπής, τον Γιώργο Κορδομενίδη για την επιμέλεια του βιβλίου, και την Περιφερειακή Ένωση Δήμων Κεντρικής Μακεδονίας (ΠΕΔΚΜ) για τη συνεργασία και τη χρηματοδότηση της έκδοσης.

Τι γίνεται όμως σήμερα με το θέμα της ιδιωτικοποίησης της ΕΥΑΘ; Αρκετά χρόνια πέρασαν από το ―πρωτοφανές για τα κοινωνικά-πολιτικά δεδομένα της χώρας― δημοψήφισμα του 2014, που οργανώθηκε από κοινού με τα Κινήματα του Νερού, την ΠΕΔΚΜ, ακτιβιστές και εθελοντές πολίτες, σε συνεργασία με τους έντεκα Δήμους που υδρεύονται από την ΕΥΑΘ και με τη συμβολή του Δικηγορικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης. Τότε, παρά την απειλητική αντίδραση της Πολιτείας, η Θεσσαλονίκη δήλωσε δυναμικά την αντίθεσή της στην ιδιωτικοποίηση της ΕΥΑΘ και 214.000 πολίτες (ποσοστό 98%) ψήφισαν υπέρ του δημόσιου χαρακτήρα του νερού. Η Θεσσαλονίκη κατέχει πλέον τη δική της, σημαντική θέση στον διεθνή χάρτη πόλεων και χωρών που αγωνίζονται κατά της ιδιωτικοποίησης του νερού.

Από τό 2014 όμως πολλά άλλαξαν: κυβερνήσεις, μνημόνια, κρίση, ΤΑIΠΕΔ, Υπερταμείο… Το SOSTE TO NEPO συνέχισε τις δράσεις του, διοργάνωσε διεθνή συνάντηση των Κινημάτων του Νερού και κάλεσε αυτοδιοίκηση και πολιτικούς σε ανοιχτή συζήτηση, το 2016 διοργάνωσε στο δημαρχείο εκδήλωση με θέμα «Το νερό στο σύνταγμα» και προώθησε τις Blue Communities, με πρώτο μέλος την ΕΥΑΘ και αργότερα τον Δήμο Θεσσαλονίκης. Παρ’ όλα αυτά, η ιδιωτικοποίηση της ΕΥΑΘ συνεχίζει να επικρέμαται σαν δαμόκλεια σπάθη πάνω από την πόλη. Από νομική άποψη, η ΠΕΔΚΜ και το Σωματείο Εργαζομένων της ΕΥΑΘ προσφεύγουν, μαζί με πολίτες, στο Συμβούλιο της Επικρατείας και ασκούν αίτηση

10

ακυρώσεως κατά της μεταβίβασης των μετοχών στο Υπερταμείο. Η αίτηση εκδικάζεται στις 27 Νοεμβρίου 2018 και η απόφαση που εκδίδεται στις 16 Ιουνίου 2020 κρίνει αντισυνταγματική τη μεταφορά της πλειοψηφίας μετοχών της ΕΥΔΑΠ και της ΕΥΑΘ στο Υπερταμείο και τις εταιρείες του, με σκοπό την ιδιωτικοποίησή τους.

Το δικαστήριο, παράλληλα με τη συγκεκριμένη απόφαση, παραπέμπει το θέμα στην ολομέλεια του Συμβουλίου της Επικρατείας. Η εκδίκαση γίνεται στις 6 Νοεμβρίου 2020 και η απόφαση αναμένεται, όπως επίσης αναμένεται η απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας σχετικά με την προσφυγή του Σωματείου Eργαζομένων της ΕΥΑΘ, μελών του SOSTE TO NEPO και πολιτών από τις Κυκλάδες κατά της απόφασης της Εθνικής Επιτροπής Υδάτων (ΦΕΚ Β 1751/22.05.2017), της περίφημης ΚΥΑ τιμολόγησης νερού, η οποία ουσιαστικά μετατρέπει το νερό σε εμπόρευμα.

Με την πεποίθηση ότι πολίτες και αυτοδιοίκηση οφείλουν να προχωρήσουν από κοινού στον αγώνα κατά της ιδιωτικοποίησης της ΕΥΑΘ, και πιάνοντας το νήμα από το δημοψήφισμα του 2014, το SOSTE TO NEΡO ξεκινά το 2018 την καμπάνια «Ε, όχι και το νερό!», μαζί με το Σωματείο Εργαζομένων της ΕΥΑΘ, την περιβαλλοντική οργάνωση «Καλλιστώ», τους Water Warriors και σε συνεργασία με την ΠΕΔΚΜ, με στόχο τη συνταγματική κατοχύρωση του νερού, την ενημέρωση και δραστηριοποίηση των πολιτών.

Ο διαγωνισμός και η έκδοση των διηγημάτων αποτελούν τον πιο δημιουργικό κρίκο στη μεγάλη αλυσίδα των κοινών μας προσπαθειών για τη μη ιδιωτικοποίηση του νερού. Συνεχίζουμε λοιπόν δυναμικά και δημιουργικά!

Γιάννα Τσόκου

για την καμπάνια «Ε, όχι και το νερό!»

11

Η κριτική επιτροπή για τον διαγωνισμό και για την παρούσα έκδοση Όταν μας προτάθηκε να συμμετάσχουμε ως κριτική επιτροπή στον διαγωνισμό δημιουργικής γραφής για το νερό, στο πλαίσιο της καμπάνιας «E, όχι και το νερό», είπαμε αμέσως ναι. Συσκεφθήκαμε και συμφωνήσαμε στο είδος: κείμενα μπονζάι· σύντομα και εγκαιροφλεγή· χωρίς περιορισμό στις ηλικίες αυτών που θα συμμετάσχουν.

Αργότερα, σαν άρχισαν να καταφθάνουν τα κείμενα στις ηλεκτρονικές θυρίδες μας, οι συνεδρίες μας πήραν φωτιά: μαθητές από σχολεία ανά την Ελλάδα, νεαροί και ωριμότεροι συγγραφείς κειμένων, άλλοι βουτηγμένοι στη μυθοπλασία και άλλοι γειωμένοι στη ρεαλιστική αποτύπωση του προβλήματος. Όλα τους κείμενα αξιανάγνωστα. Αιφνίδιες εικόνες, συστροφές της μυθοπλασίας, μία ανοιχτή βεντάλια που αφορούσε πολλά και διαφορετικά λογοτεχνικά είδη (από την επιστημονική φαντασία ώς τον ρεαλισμό), πολλές και διαφορετικές εκδοχές λογοτεχνικού ύφους (από το λαϊκό ώς το λόγιο και από την ιδιόλεκτο ώς ένα πιο απρόσωπο ύφος).

Το βιβλίο αυτό είναι το γραπτό αποτύπωμα της συγγραφικής δουλειάς των ανθρώπων που δούλεψαν για έναν κοινό σκοπό. Με θέμα το νερό, μικροί και μεγάλοι έγραψαν ιστορίες. Όλες μαζί συνθέτουν ένα αφηγηματικό υφαντό από διαφορετικές φωνές. Μπορεί οι αφηγηματικές τεχνικές να 13

διαφέρουν, όμως μία φράση διατρέχει τα πάντα. Άλλοτε ακούγεται ως ψίθυρος, άλλοτε δυνατά και καθαρά. Είναι μία φωνή που λέει E, όχι και το νερό.

Tα μέλη της κριτικής επιτροπής του διαγωνισμού

Ισίδωρος Ζουργός Γιώργος Κορδομενίδης Θωμάς Κοροβίνης Σοφία Νικολαΐδου

14

41 διηγήματα

Στέφανος Αλεξιάδης

Τα βρεγμένα μήλα

Τόσος ήλιος κι εμείς ακόμα εκεί, να παιδευόμαστε αν θα πετύχουμε τον Κωστή. «Θα σε πετύχω, πού θα μου πάει;» του φώναζα σε κάθε γύρο. Μα πώς τα καταφέρνει ο άτιμος, ακόμα δεν το ’χω καταλάβει! «Πίνω πολύ νερό!», αυτό μας απαντάει συνεχώς, και το μυαλό μου όλο και πιο πολύ πάει να σπάσει. Μα κι εγώ πίνω νερό, γιατί δεν καταφέρνω να τον πετύχω με το τόπι; Σκέφτηκα ότι μπορεί να φταίει και αυτό. Να! Είναι παλιό και λίγο ξεφτισμένο. «Ξεχαρβαλωμένο», όπως λέει η γιαγιά Μέλπω, όταν μας παρατηρεί από τη βεράντα. «Αφήστε, βρε, την παλιατζούρα! Ο κυρ-Γιώργης έφερε καινούργιες μπάλες όλο χρώμα και γυαλάδα, τρέχτε στο ψιλικατζίδικο να πάρετε μία! Είναι κρεμασμένες δίπλα στο ψυγείο με τα νερά.» Εμείς όμως, εκεί! Αυτό το τόπι θέλουμε. Μήπως τελικά φταίμε εμείς; Άσε που κάθε τέταρτο ο Κωστής τρέχει και όλο κάτι κάνει στη βεράντα του. Αλλά τι; Δεν μας το φανερώνει! Το κρατάει κρυφό, κι εμείς δεν ανακατευόμαστε περαιτέρω. Έτσι λέει κάθε φορά ο μπαμπάς στη μαμά, όταν τον ρωτάει για τα οικονομικά μας: «Όσα έχουμε είναι υπεραρκετά. Δεν μας χρειάζονται τα περαιτέρω». Ε, αυτό λέμε κι εμείς τώρα. Όταν παίζουμε όλοι μαζί είμαστε τόσο χαρούμενοι, που δεν τα χρειαζόμαστε τα περαιτέρω. Μια μέρα μόνο η Κλεοπάτρα ακολούθησε τον Κωστή, όταν σταματήσαμε το παιχνίδι. «Δεν αντέχω άλλο, βρε παιδιά, το σκέφτομαι κάθε βράδυ πριν κοιμηθώ. Έχει μυστικές δυνάμεις, δεν εξηγείται αλλιώς. Θα τον ακολουθήσω να δω

16

τι κάνει. Πάει και τελείωσε!» Και το ’κανε η αθεόφοβη. Τον πήρε από πίσω και τον είδε που χάιδευε το ολοκαίνουριο και καταπράσινο λάστιχο που αγόρασε ο θείος του από την πρωτεύουσα. Ο θείος του είναι μεγαλοϋδραυλικός στην Αθήνα και τους επισκέπτεται συχνά-πυκνά. Είναι όπως το μαγικό λυχνάρι του Αλαντίν, άραγε; Το τρίβει και εκείνο παίρνει μαγικές δυνάμεις; Δεν αντέξαμε και τον διακόψαμε την τελευταία φορά. «Σε τσακώσαμε, Κωστή!» φώναξε όλο περηφάνια η Κλεοπάτρα. «Ωχ, την πάτησα!» αναφώνησε ο Κωστής. «Ε, ναι λοιπόν! Το παραδέχομαι. Σας το ’χα πει αλλά δεν με πιστέψατε. Το νερό! Αυτό είναι που με κάνει να μην κουράζομαι ποτέ. Γι’ αυτό δεν με πετυχαίνετε!» Μείναμε όλοι άφωνοι. Ε, όχι και το νερό! Το μαγικό υγρό που τον έκανε τόσο γρήγορο και δεν τον πετύχαινε μπαλιά για μπαλιά ήταν το νερό! Μετανιώσαμε που τον παρακολουθήσαμε, αλλά κι αυτός δεν μας άφησε ατιμώρητους. Πήρε το πρωτευουσιάνικο λάστιχο, που ήταν μακρύ σαν βόας, και μας κατάβρεξε όλους. Δεν μίλησε όμως κανένας μας. Το αξίζαμε! Ύστερα, τρέξαμε όλοι μαζί, έτσι βρεγμένοι που ήμασταν, και αρχίσαμε το παιχνίδι χωρίς να μας ενοχλούν οι μπλούζες που έσταζαν από παντού νερό. Α! Αλλάξαμε και τ’ όνομα του παιχνιδιού. Τώρα πια παίζουμε τα «βρεγμένα μήλα» επί ίσοις όροις.

17

Αριάνα Αμπεντίνι

Απατηλή αίσθηση

Ήπια και την τελευταία σταγόνα νερού και σκούπισα με τον καρπό τα χείλη μου, καθώς άφηνα το ποτήρι πάνω στο τραπέζι που βρισκόταν δίπλα μου. Λαχανιασμένη ακόμα από το τρέξιμο, προσπαθούσα να ανακτήσω την αναπνοή μου. Στάθηκα στο ανοιχτό παράθυρο, κοιτώντας τη φουρτουνιασμένη θάλασσα. Έμοιαζε θυμωμένη· τα κύματα πάσχιζαν να εξαφανίσουν κάθε ίχνος ανθρώπινης παρουσίας από την ακροθαλασσιά. Παρατηρούσα τις πατημασιές μου να χάνονται, να παραδίδονται στο πέρασμα του νερού. Ο αέρας που φυσούσε στέγνωνε τον ιδρώτα από πάνω μου· όχι όμως και τα δάκρυα που κυλούσαν από τα μάτια μου καθώς αποχαιρετούσα το σπίτι που με φιλοξένησε για περισσότερα από είκοσι χρόνια. «Μην κλαις, Ιοκάστη», μου είπε η κυρία Νεφέλη, καθώς με αγκάλιαζε. «Έχεις μουτζουρωθεί», σχολίασε, αγγίζοντας τα μάγουλά μου απαλά με τις άκρες των λεπτών δακτύλων της. Τα χέρια της, ροζιασμένα από τα χρόνια και τη σκληρή δουλειά, είχαν ένα άγγιγμα γεμάτο τρυφερότητα. Το μαύρο μολύβι που άλλοτε κοσμούσε τα μάτια μου είχε αναμειχθεί με τα δάκρυά μου και δημιουργούσε σχέδια στην καθοδική του πορεία. Πήγα στο μπάνιο και κοίταξα το είδωλό μου στον καθρέφτη, ανοίγοντας τη βρύση. Άφησα το νερό να τρέξει για λίγη ώρα, κι έπειτα γέμισα τις χούφτες μου και ξέπλυνα το πρόσωπό μου. «Ξέρεις τι θα μου λείψει περισσότερο;» τη ρώτησα καθώς επέστρεφα στο σαλόνι και, χωρίς να περιμένω απάντηση,

18

πρόσθεσα: «Η θάλασσα». Με κοίταξε με απορία. «Γιατί; Δεν υπάρχει θάλασσα εκεί που πηγαίνεις;» με ρώτησε. «Υπάρχει. Αλλά αυτή είναι η δική μου θάλασσα. Με αυτήν μεγάλωσα. Το νερό τούτο γνωρίζει τα μυστικά μου, με συντρόφευσε σε όλα τα στάδια της ζωής μου και μου συμπαραστάθηκε στις δύσκολες στιγμές. Ήταν πάντα εκεί, για να ακούσει τα μυστικά μου, για να σβήσει υπομονετικά τα ίχνη μου μετά την αναχώρησή μου, για να με δροσίσει τις ζεστές, καλοκαιριάτικες μέρες.» Σταμάτησα και την κοίταξα, προσπαθώντας να σκουπίσω κρυφά ένα καινούργιο δάκρυ που ξεπρόβαλε δειλά από την άκρη του ματιού μου. Ήρθε και κάθισε στ’ αριστερά μου, βάζοντας το χέρι της πάνω στον ώμο μου. «Μη στενοχωριέσαι. Κι εκείνη η θάλασσα δική σου θα είναι πάλι», με διαβεβαίωσε, χαρίζοντάς μου ένα βλέμμα γεμάτο κατανόηση και αγάπη. «Μα… πώς;» ψέλλισα. «Δεν θα είναι το ίδιο νερό» είπα με παράπονο. «Ούτε το νερό αυτής της θάλασσας είναι το ίδιο κάθε μέρα. Το νερό κυλάει και φεύγει, δεν μένει σε ένα σημείο, ούτε υπακούει σε δεσμεύσεις. Το νερό σού προσφέρεται απλόχερα, μα συνάμα σού φεύγει, ξεγλιστράει μέσα από τα χέρια σου και χάνεται. Κι όποιος σου πει ότι μπορείς να το πιάσεις, λέει ψέματα.» Την αγκάλιασα για τελευταία φορά και βγήκα έξω. Πήγα να αποχαιρετήσω τη θάλασσα. Βύθισα το χέρι μου στα γαλάζια νερά της κι έπειτα το σήκωσα αργά, παρατηρώντας το νερό να κυλάει ανάμεσα στα δάχτυλά μου και να επιστρέφει στην πηγή του. Έκλεισα τη χούφτα μου, αλλά οι σταγόνες ξεγλιστρούσαν δεξιά και αριστερά. Είχε δίκιο η κυρία Νεφέλη. Το νερό δεν υπακούει σε δεσμεύσεις.

19

Δήμητρα Βαλεοντή

Το αθάνατο νερό

Ο άσωτος υιός έσερνε τα πόδια του και κλοτσούσε τα χαλίκια, με τα χέρια στις τσέπες, με τη φράντζα να κολλάει στο μέτωπο και τα μάτια να καίνε. Η πόρνη απ’ τη Σαμάρεια δεν ήταν η πρώτη του γυναίκα αλλά η αγκαλιά της δρόσιζε σαν νερό στα χείλια και στα δάχτυλα και τη διψούσε σαν να διψούσε πρώτη φορά. Διψούσε όλο τον κόσμο. Τον πατέρα του και τον αδελφό του. Ο άσωτος υιός έσερνε στη σκόνη τα μοκασίνια του γυρίζοντας σπίτι, κι είχε δύο μέρες στο λιοπύρι, όταν άκουσε ένα βέλασμα ή κλάμα, δεν κατάλαβε. Άνοιξε πέρασμα στα θαμνόβατα και βρήκε μια βρύση εκεί κι ένα κορίτσι να κλαίει να καίει να νίβεται να σβήσει. Κάθισε δίπλα της και του έδωσε νερό χωρίς να σταματά τον θρήνο της, που να λες, τι τρέχει; η βρύση ή τα μάτια της; νερό πίνω ή κλάμα; Ήπιε όμως και δροσίστηκε, ποτίστηκε το μυαλό του· γιατί κλαις; τη ρώτησε. Έπιασε τότε εκείνη μες στ’ αναφιλητά να λέει πως ξέχασε το λάδι κι αποκοιμήθηκε, πως έμεινε έξω από τους γάμους, πως τις βρήκε μ’ άδειο λυχνάρι ο Νυμφίος. Και να που σκάει η λέξη της η τελευταία κεραυνός, κι αρχίζει ο άσωτος κλάματα γοερότερα. Τρόμαξε το κορίτσι, πήρε το κεφάλι του στα πόδια της κι άρχισε να ρωτάει αυτή με τη σειρά της, γιατί κλαις; τον ξέρεις; τον συνάντησες; Τον είχε συναντήσει η πόρνη, στο πηγάδι του Ιακώβ. Από εκεί έρχεσαι; Από εκεί. Την αγαπούσες; Ναι. Την αγαπάς ακόμη; Όλοι την αγαπούσαν, κι ο Νυμφίος πρώτος, πριν ακόμη της ζητήσει νερό, αλλιώς γιατί

20

Ιουδαίος να μιλήσει σε αλλόθρησκη; Κι η πόρνη του έδωσε. Γιατί ο Νυμφίος δίδασκε πως είναι η πηγή του νερού και η ζωή η αιώνια και διψούσε κι η ίδια, και τον ακολούθησε. Ο άσωτος έπεφτε στα πόδια της κι αγκάλιαζε τα γόνατά της, αλλά η πόρνη ούτε τον ένιωθε ούτε τον έβλεπε πια, ούτε καθρεφτιζόταν καν στην κόρη του ματιού της. Αυτά έκλαιγε και δεν έσωνε ο άσωτος, και το κορίτσι μαζί, του χάιδευε τα μαλλιά βαριανασαίνοντας για τον Νυμφίο που ανάβλυζε αθάνατο νερό και πήγαν μωρές παρθένες χωρίς ποτήρι. Ώσπου βαρέθηκε ο ηλιάτορας της θερινής μεσημβρίας, τεντώθηκε και κόρωσε, κι όλα εξατμίστηκαν. Έμειναν τα μάγουλα στεγνά βότσαλα. Σήκωσε το κεφάλι απ’ τα πόδια της ο άσωτος και της είπε σταμάτα, μωρό μου, φτάνει πια. Κι εκείνη κατακλύστηκε αυτοστιγμεί από γλυκιά υπνηλία κι επιθυμία ακατανίκητη να κοιμηθεί στο στέρνο του σαν γάτα. Τον έριξε κάτω και βούλιαξαν στον ύπνο. Μόνο η βρύση έτρεχε ακόμη και ένα πρόβατο απολωλός ήρθε και καθρεφτίστηκε στη γούρνα. Δοκίμασε το νερό χωρίς βιασύνη, κοίταξε γύρω αναχαράζοντας τα παιδιά που κοιμούνταν χωρίς αύριο, κορφολόγησε τα αγριόχορτα στα μπλεγμένα πόδια τους, και θρονιάστηκε σαν βούδας ειρηνικός, περιμένοντας ατάραχη τον καλό ποιμένα.

21

Ειρήνη Γεροντάρα

Η βρύση στον πλάτανο

Ούτε θυμόταν ο κυρ-Θανάσης πριν από πόσα χρόνια ήτανε τούτη η πηγή στα ριζά του γερο-πλάτανου. Αιώνες πίσω πήγαινε. Είχε περάσει κόσμος και λαός από τον τόπο του, κι όλοι τους είχαν ξεδιψάσει απ’ το ευλογημένο το νερό. Ολόκληρο το χωριό είχε χτιστεί γύρω απ’ το σημείο αυτό, που τώρα ήταν η πλατεία με τους καφενέδες. Επί τουρκοκρατίας, ο Μουχτάρ αγάς έφτιαξε τις βρύσες τις μαρμάρινες και, σαν ο Τούρκος έφυγε, πήγαιναν οι χωριανοί με τα λογιώ λογιώ σταμνιά τους να πάρουνε νεράκι. Να ’χουν να πιουν, να μαγειρέψουν, να κάνουνε τη λάτρα οι γυναίκες. Εκεί δα παραδίπλα είχε στήσει την παράγκα του ο Θανάσης και πούλαγε λαγήνια και στάμνες και κανάτια. Με το νεράκι τούτο που ανάβλυζε κρυστάλλινο, έπλαθε τον πηλό του και φούρνιζε τις κανάτες του. Έπειτα, έπαιρνε τις μπογιές του και τις ανακάτευε με το νερό και τα γέμιζε με ζωγραφιές. Πότε έφτιαχνε λουλούδια, πότε πουλιά και καμιά φορά μουστακαλήδες θεριστάδες και μελαχρινές υφάντρες που ύφαιναν κιλίμια σ’ αργαλειούς. Ντάνιαζε σειρές με στάμνες και λαγήνια και ειδών ειδών γλάστρες και λεκάνες μπροστά από το «αργαστήρι» του. Κι όλοι ψώνιζαν από κείνον για να τα γεμίσουν με το νερό από τις βρύσες του πλάτανου. Και πριν από εκείνον ο πατέρας κι ο παππούς του κι όλοι του οι πρόγονοι κανατάδες ήτανε. Απ’ την πηγή αυτή ζούσανε. Εδώ είχε γνωρίσει ο κυρ- Θανάσης τη συχωρεμένη τη γυναίκα του. Η ομορφότερη απ’ όλες, η Ελένη του, ανηφόριζε απ’ το στενό της Παναγιάς με τις φιλενάδες της, για να πάρουνε νερό. Όλη η πλατεία κι ο πλάτανος και το χωριό ολόκληρο αντηχούσαν εκείνη την ώρα

22

γάργαρα γέλια και κελαρυστά χαχανητά. Και τα κλαδιά του πλάτανου αγκάλιαζαν αυτήν τη μουσική και την ανέβαζαν ψηλά. Όλα τα πετούμενα που είχαν τις φωλιές στο αιωνόβιο το δέντρο βάζανε τα δυνατά τους τιτιβίσματα να συναγωνιστούν τους ήχους του νερού και των κοριτσιών τις δροσερές φωνούλες. Πώς να μη μαγευτεί κανένας; Οι νεράιδες πάντα στις πηγές του νερού γυρόφερναν. Ακόμα και τώρα, που εκείνη είχε “φύγει”, άκουγε το γέλιο της στον ήχο του νερού. Κι όλο έφτιαχνε λαγήνια και τα πουλούσε να σπουδάσει τον Νικόλα τους, που μοναχός του τον μεγάλωσε. Ας είχανε αλλάξει οι εποχές. Ας είχανε όλοι τρεχούμενο νερό στα σπίτια τους. Τα κανάτια του κυρ- Θανάση τ’ αγόραζαν πια οι ξένοι τουρίστες από τις μακρινές τις χώρες. Τον έβγαζαν και φωτογραφίες με τα τηλέφωνά τους, πλάι στις βρύσες. Και κορδωνόταν ο κυρΘανάσης αγκαλιά με την πλουμιστή πραμάτεια του. Και γέλαγε με το πλατύ ξεδοντιάρικο στόμα του και τ’ αστραφτερά του μάτια. Είχε φτάσει η μουτσούνα του στα πέρατα της γης. Ας ήταν καλά τούτο το νεράκι, του Θεού το δώρο για τους ανθρώπους και την πλάση όλη. Είχε προκόψει ο Θανάσης και το χωριό ολόκληρο. Νάμα τρέχανε οι βρύσες κι ευφραινόταν ο κόσμος όλος. Και την Κυριακή στην εκκλησιά όλοι μαζί ευχαριστούσαν τον Θεό για τούτο το πολύτιμο το δώρο, που τους επέτρεψε να ζήσουν και να ευδοκιμήσουν.

23

Αθηνά Γιαντσίδη

Οφηλία ή Ο θεός του νερού

Οι μέρες ήταν άδεια σωληνάρια κόκκινης μπογιάς. Από την άλλη άκρη του κρεβατιού η γραφομηχανή να την κοιτά επίμονα, με το λευκό χαρτί περασμένο στον κύλινδρο, με τη σκόνη, και με τα πλήκτρα να χτυπούν ανάποδα στις σκιές που ξεχύνονταν στους τοίχους, παραμορφωτικά κάτοπτρα που σβήνουν γραμμές ανύπαρκτες, δεν είχαν γραφεί, όχι από το χέρι της. Μικρής της έλεγαν ότι η σκιά ήταν μόνο φως και ένα εμπόδιο στον δρόμο του. Τότε γιατί αυτή γεννιόταν πάντα στο σκοτάδι; Είχε δει να φέρνουν τη σκιά και τη γεννήτορά της κάποιο βράδυ σε ένα μπαρ, κηλίδα ανάμεσα στη δήθεν συγγραφική κουλτούρα του πανεπιστημίου. Τα μάτια της ήταν μεγάλα και αυθόρμητα· το ίδιο αυθόρμητα δέχτηκε κι αυτή να γίνει συγκάτοικος της Γκρέις και των πινέλων της. Ύστερα, είδε κι άλλα, πως ήταν καλή αλλά όχι εξαιρετική, χέρι με έμπνευση αλλά όχι πρωτοπόρο. Κι ακόμη, πως ένα σπίτι με λεφτά δεν σημαίνει ανάλαφρη ζωή, πως η ζωγραφική γινόταν σώμα, πως τα παιδιά έχουν παράξενα όνειρα. «Πάντα ήθελα να γίνω νερό, διάφανη, όπως ήξερα ότι ήμουν, σχεδόν αόρατη, να ανταποδίδω τα είδωλά τους, να μην έχω περίγραμμα και μορφή, όταν θέλω να φεύγω σαν σύννεφο. Να είμαι και απαραίτητη. Λίγο έστω.» Πώς θα μπορούσε να γίνει σπουδαία όταν ζωγράφιζε βροχή από λουλούδια που έπεσαν κάποτε από τον πατέρα, όταν ένα γρανάζι στην καρδιά του βραχυκύκλωσε, ή ωκεανούς από λέξεις που η μητέρα είχε ξεχάσει πώς προφέρονταν, όταν η Γκρέις ήταν ήδη το πιο επιτυχημένο έργο του εαυτού της, τέλειος καμβάς της μοναξιάς της… Κι έπειτα, στην Tate, στην Οφηλία του

24

Millais για ώρες, ο ολόδικός της χωροχρόνος, κάτι ανάμεσα σε οργασμική, ωμή αλήθεια και θεοφοβία. Και όταν κάπνιζε παράξενες μυρωδιές ή κατάπινε αβαρή χάπια που αψηφούσαν τους φυσικούς νόμους, προσευχόταν με έξαψη στον θεό της, τον θεό του νερού, ορκιζόταν πως είχε περάσει από μέσα της, ανέβαινε ώς τα μάτια της ή δραπέτευε από τα δάχτυλα, ένας μεγάλος θεός που χωρούσε όλες τις εκφάνσεις της και την καλούσε κοντά του. Μετά, απομακρυνόταν, μπερδεμένη σε σκέψεις και παραμιλητά, βασίλευε κάθε μέρα με τον ήλιο, ώσπου πήρε η Γκρέις τη θέση της Οφηλίας, σε μπανιέρα φοιτητικού διαμερίσματος, δανείστηκε το φόρεμα και την παραδομένη αγκύλη των χεριών, ζωγράφισε το ποτάμι της κόκκινο. Ο ήλιος άλλαζε θέση στις σκιές, τις επέστρεφε στην ιστορία τους. Κάποια ξεχασμένη ανοιχτή τηλεόραση είπε πως η Οφηλία χάθηκε, κάποιος είχε κλέψει τον πίνακα. Στ’ αλήθεια. Μόνο χαμογέλασε, η έκπληξη είχε ενωθεί προ πολλού με τη λήθη, βγήκε αργά από το μικρό εξοχικό σπίτι για να επιβεβαιώσει το μουρμουρητό στη βάση του λαιμού της· για πρώτη φορά, η κόκκινη μπογιά που κάθε νύχτα εδώ και μερικούς μήνες έριχνε στο ποτάμι, έβαφε ακόμη το νερό. Κι έτσι, άφησε τον όρκο στο άλλο μισό της ψυχής της, τις πέτρες που έριξε στις τσέπες της ζακέτας, και την κούραση, και την παράδοξη γαλήνη, να τη βυθίσουν μερικές αναπνοές, όταν άρχισε να νιώθει κάτω από το δέρμα τις λέξεις της Γκρέις. Ο θεός του νερού ήταν εκεί, επέπλεε ακριβώς από πάνω, στην επιφάνεια που ξεμάκραινε σαν ανάμνηση, στην εικόνα μιας Οφηλίας που ήθελε μόνο να είναι απαραίτητη. Λίγο έστω. Αργότερα, με τα χέρια βρεγμένα και με ειλικρινή ευγνωμοσύνη που δεν είχε προφτάσει να γίνει κι αυτή νερό, άφησε τα πρώτα στίγματα να εμφανιστούν στο χαρτί της γραφομηχανής. Οφηλία, ή…

25

Γιάννης Δενδρινός

Ταξιδιάρικο νερό

Ήτανε μέσα Σεπτέμβρη, λίγες μέρες προτού μετακομίσω στην Αθήνα για σπουδές, που το παράξενο φέρσιμό της όλο το καλοκαίρι φάνηκε να κορυφώνεται. Κάθε πρωί πήγαινε στη στέρνα της αυλής, στεκόταν στ’ ασβεστωμένα χείλη και, λυγίζοντας σαν τόξο το γερασμένο της κορμί, κοίταζε συνέχεια το νερό. Το ίδιο έκανε ξανά το μεσημέρι, το ίδιο και τ’ απόγευμα κοντά στο σούρουπο. Όλο το καλοκαίρι. Είχε να βρέξει στο νησί από τον Μάρτη, όταν πλημμύρισε το πάνω χωριό και σάπισαν τ’ αμπέλια. Από τότε ούτε σταγόνα. Οι μέρες περνούσαν στεγνές, και στη στέρνα όλο και κατέβαινε το νερό. Ο πατέρας μου δεν ανησύχησε ιδιαίτερα. Ούτε με την αναβροχιά ούτε με τη μάνα του. Γεροντικές παραξενιές, μας έλεγε ψιθυριστά. Εκείνη τη μέρα ο ουρανός γκριζάρισε και μούγκριζε από το πρωί. Γέμισε χοντρά σύννεφα σαν εκείνα τα παχουλά αγγελάκια που αιωρούνται σε θόλους δυτικών εκκλησιών. Τα πιο σκουρόχρωμα απ’ αυτά έμοιαζαν να εγκυμονούν άγριο ξέσπασμα. Η γριά σήκωσε το κεφάλι, ύψωσε τα δυο της χέρια σαν σε ικεσία και περίμενε. Κάποιες στάλες δραπέτευσαν από την γκριζόμαυρη φυλακή τους, έπεσαν και χάθηκαν μοναχικές στο ξεραμένο χώμα. Ο αέρας φύσηξε πιο δυνατά, τίναξε τα μαύρα ρούχα που δεν είχε αποχωριστεί απ’ όταν χήρεψε στα τριάντα οχτώ της, και τράβηξε τα σύννεφα πέρα από το βουνό, ίσαμε τα ουρανοθέμελα στο ανοιχτό πέλαγος. Μία περίεργη σιωπή απλώθηκε παντού στην καθαρή ατμόσφαιρα. Τότε είναι που

26

σκοτείνιασε η γριά. Με το ’να χέρι έπιασε το καρούλι και με τ’ άλλο αγκάλιασε τ’ αυτί της, προσπαθώντας να αφουγκραστεί δεν ξέρω τι από το βάθος του πελεκημένου βράχου. Το μισό της σώμα κρεμόταν μες στη στέρνα. Στεκόμουν σε δύο μέτρα απόσταση και κοίταζα σιωπηλός. Άκουσε την αναπνοή μου. «Σσσστ!» είπε και τέντωσε νευρικά το χέρι της προς τη μεριά μου. «Κάνε ησυχία. Θέλω να ακούσω τις φωνές τους.» «Ποιανών τις φωνές, νόνα;» ρώτησα. «Των παλιών» είπε και με κοίταξε πίσω από τους ώμους της. «Και σαν τι νομίζεις ότι είναι τούτο δω που βρέχει γιε;», συνέχισε, «ταξιδιάρικο νερό είναι, που ήτανε ξανά εδώ στη γης, στη θάλασσα που έχει καταπιεί παλικάρια, στους χειμάρρους που έγλειφε κόκαλα και μνήμες. Το νερό είναι που τους βαστάει ζωντανούς στη θύμησή μας». Ανατρίχιασα. «Και τι σου λένε, δηλαδή;» ρώτησα ξανά. «Μην αμελήσετε. Πάρτε μαζί σας νερό. Το μέλλον μας θα έχει πολύ ξηρασία».1 Αναχώρησα για την Αθήνα στο τέλος εκείνης της βδομάδας. Σε λίγες μέρες με πήραν στο τηλέφωνο ότι η νόνα έφυγε. Δεν είχε διαβάσει ποτέ της ποίηση.

1

Μιχάλης Κατσαρός, «Θα σας περιμένω» (Κατά Σαδδουκαίων, 1953)

27

Πηγή Ευάθωνος

Καλοκαιρινές διακοπές

Προβλήματα στην υδροδότηση αναμένονται και σήμερα στο κέντρο της Θεσσαλονίκης, λόγω υπερκατανάλωσης των αποθεμάτων. Όπως ανακοίνωσε η αρμόδια υπηρεσία, η αντιμετώπιση της υπερθέρμανσης του κεντρικού αγωγού καθώς και η διευθέτηση των κατά τόπους υπερχειλίσεων ολοκληρώθηκαν με επιτυχία.

Της έκατσε η γουλιά στον λαιμό. Βέβαια, αν η ιστορία δεν συνέβαινε σε ένα υποθηκευμένο ρετιρέ με θέα την Αρχαία Αγορά αλλά στο Χόλυγουντ, η μαμά, αντί για ένα απλό πνίξιμο, θα τιναζόταν ελαφρώς από τον καναπέ, εκτοξεύοντας έναν πίδακα μικροσωματιδίων νερού. Η μικρή έτρεξε αμέσως να της χτυπήσει την πλάτη. Αν βήχει, σημαίνει ότι αναπνέει, πέταξε αδιάφορη η Βαγγελίτσα, πηγαίνοντας προς την κουζίνα. Καμαρωτή, και με σοβαρότητα μπαλαρίνας, τοποθέτησε προσεκτικά τη γυάλα στον πάγκο. Πριν φύγει για διακοπές, η θεία την είχε ορίσει αποκλειστικά και αμετάκλητα υπεύθυνη, δίνοντάς της ένα χαρτάκι με ό,τι ακριβώς θα χρειαζόταν. Άδειασε περίπου το μισό νερό, κυνήγησε το ψάρι με την απόχη και το βούτηξε ήρεμα στο μπολ. Σειρά είχε η καθαριότητα. Πάλι δεν έχουμε νερό;

Δύο βδομάδες και δύο ορόφους παρακάτω, η Εύα γύριζε από τη βραδινή της έξοδο. Ο ήλιος είχε βγει για τα καλά. Το αυτοκίνητο του αγνώστου ονόματος μα εξαιρετικών επιδό28

σεων ντιτζέι, την είχε αφήσει ένα τετράγωνο μακριά, σύμφωνα με το σχέδιο κανείς γκόμενος να μη μάθει ποτέ πού ακριβώς μένει. Του έσκασε ένα πεταχτό, άνοιξε βιαστικά την πόρτα και, με μηχανικές κινήσεις, βρισκόταν ήδη στο μπάνιο. Τιράντες ριχτές, τούφες αυτόβουλες, ίχνη μάσκαρας μαύρα γύρω στα μάτια, μία ρουφηξιά στον λαιμό και στα χείλη μία κοκκινίλα ανέκφραστη, ό,τι είχε απομείνει από το χθεσινό κραγιόν. Για μία στιγμή, σκέφτηκε να πέσει ξερή για ύπνο. Ύστερα, συλλογίστηκε τη μάνα της. Έβγαλε με μία κίνηση το φόρεμα και στάθηκε με τα μάτια κλειστά κάτω απ’ το νερό. Γιατί σε μένα; ξεφύσηξε, ξεβάφτηκε και πήγε να ξαπλώσει.

Την επόμενη διακοπή την κατάλαβε πρώτα ο εργένης του τρίτου. Εξάλλου, ήταν ο μόνος που είχε μείνει στην πολυκατοικία, παρέα με τους τουρίστες από τα airbnb. Βαγγέλης. Βάγγο, τον φώναζαν οι μαθητές του στα διαλείμματα. Τα πρωινά κλεινόταν στο γραφείο. Εκεί φύλαγε τους κλασικούς. Τη σύγχρονη λογοτεχνία την κρατούσε για το υπόλοιπο σπίτι. Μόλις τέλειωνε το σχολείο, ξεκινούσε αυτόματα το μπεστ οφ αρχαίων συγγραφέων που είχε φτιάξει στο μεταπτυχιακό. Ο Δεκαπενταύγουστος ήταν για τον Βιργίλιο. Γι’ αυτό ήτανε και ο τελευταίος που είχε έρθει από το πατρικό. Πάνε δέκα χρόνια τώρα. Από τότε που πέθανε η μαμά, δεν ξαναπάτησε στο νησί. Η ξαδέλφη του, από μωρά μαζί, μαζί μετά και στη Φιλοσοφική, τού έφερνε κάθε καλοκαίρι κουτσομπολιά και φάβα σαντορινιά. Με τη φάβα έκανε μνημόσυνο. Μία κούπα φάβα, έξι νερό. hic me, mater optima, fessum deseris,* παράτησε την κατσαρόλα και γύρισε στο γραφείο.

*Μες στην κούραση μανούλα μου, μ’αφήνεις εδωπέρα.

29

Θεοφάνης Θεοφάνους

Η σταγόνα Αν δεν κάνουμε αγώνα δεν θα μείνει ούτε σταγόνα.

Ελισάβετ Σπύρου - Ακριβή Λαζαρίνη

Ολοένα και αύξανε ταχύτητα. Κοντοστεκόταν μόνο όταν έβλεπε παιδιά να γελούν και να πίνουν γουλιές νερό για να ξεδιψάσουν. Το δικό της μουσικό μπιτ ήταν το τσούγκρισμα των ποτηριών από τα καφέ-μπαρ που ξετρύπωναν σαν τα μανιτάρια σε κάθε γειτονιά. «Καλημέρα, καλημέρα» έλεγε στα λουλούδια που κρεμόντουσαν από τα μπαλκόνια. Έπαιρνε μία ανάσα και συνέχιζε να κουτρουβαλιάζεται. Σαν λαβύρινθος ήταν η πορεία της. Δεξιά κι αριστερά και μετά πάλι ευθείες κατηφόρες, ώσπου να φτάσει στον προορισμό της. Κάποια στιγμή, σταμάτησε ακριβώς δίπλα της ένα φορτηγάκι. Στον δρόμο υπήρχε ένα φρεάτιο. Δύο άντρες, με χέρια που έτρεμαν, προσπαθούσαν να διορθώσουν την υπερχείλιση. Σε λίγες εβδομάδες, μια άλλη εταιρεία θα έπαιρνε τη σκυτάλη των επισκευών από τη δική τους οικογένεια· την οικογένεια του Δήμου Θεσσαλονίκης. Μακάρι να μπορούσε να τους βοηθήσει. Όμως, έπρεπε να συνεχίσει. Τρεχάλα λοιπόν, και παραλίγο να την πάρει ο αέρας. Στο τσακ θα προλάβαινε τους φίλους της. Είχαν ήδη φτάσει στη θάλασσα. Άκουγε τα γέλια και τις τσιρίδες τους στα κύματα που έσκαγαν στην προβλήτα του λιμανιού. «Περιμένετε κι εμένα» φώναζε. «Περιμένετέ με.» Τ’ άλματά της θύμιζαν τις βόλτες των νεοσσών γλάρων, που γυροφέρνουν

30

τα καράβια στον γιαλό που εκτείνεται κατά μήκος της πόλης και νανουρίζει τα όνειρά της. Χοροπηδούσε θαρρείς κι έβγαζε φτερά. Πλησίαζε. Η μυρωδιά της αλμύρας, ο ήχος των τακουνιών από τα λουστρίνια των περαστικών και το τικ τικ από τις ομπρέλες στα πεζοδρόμια, που σε λίγο θα υποδέχονταν τη βροχή, της έδιναν κουράγιο πως η διαδρομή της θα είχε αίσιο τέλος. «Τα κατάφερα» φώναξε, «τα κατάφερα!» Μία βουτιά τη χώριζε από τον μπλε ορίζοντα κι απ’ όσους ήδη ξεκίνησαν το ταξίδι τους προς τα σύννεφα. Μα σαν είδε κάποιους να ξετυλίγουν χάρτες με σωληνώσεις και μπουκάλια με σύμβολα που δεν είχε ξαναδεί, αναρωτήθηκε πως ίσως να ήρθε το τέλος και για μία άλλη οικογένεια, αυτήν των σταγόνων. Δεν το σκέφτηκε πολύ. Ακολούθησε το ένστικτό της, ακολούθησε το τικ-τακ τής καρδιάς και, αντί να πέσει στους αφρούς των κυμάτων, ακούμπησε απαλά το χέρι μιας ηλικιωμένης, που την απορρόφησε αμέσως. Φουριόζες και οι δύo∙ γίναν ένα! Ήταν η πρώτη φορά στην ιστορία της συμπρωτεύουσας που τα παράπονα δεν θα τ’ άκουγε ο δήμαρχος…

31

Δάφνη Θεοχάρη

Το νερό είναι στο χέρι σου

Από παιδί το είχε για παιχνίδι. Κάθε φορά που η γιαγιά του έψαχνε τα γυαλιά της, εκείνος τρύπωνε στη γωνιά του σαλονιού και την παρακολουθούσε να μεταμορφώνεται σε έφηβη. Με σπασμωδικά γρήγορες κινήσεις και μουρμουρητά με ευδιάκριτες μόνο κάποιες συλλαβές που τολμούσες να τις φανταστείς ως λέξεις, άνοιγε τα συρτάρια, ψαχούλευε τα κομοδίνα, χτυπούσε τα μαξιλάρια του καναπέ. Κι όταν φανερά άρχισε να τα βάζει με τον χρόνο, εκείνος ξετρύπωνε λέγοντας: «Τα γυαλιά είναι στο κεφάλι σου». Ακολουθούσε κάθε φορά, σχεδόν τελετουργικά, ένα κατσάδιασμα με αναφορές σε ομοιότητες με τον πατέρα του, στις ταλαιπωρίες που πέρασε για να τον μεγαλώσει, και κορυφωνόταν με την επίκληση στον Θεό να του βάλει μυαλό, κάτι που ο πατέρας του δεν κατάφερε ποτέ. Πάντα το πιάτο στο τραπέζι έσβηνε ό,τι είχε προηγηθεί, καθώς η γιαγιά, φορώντας τα γυαλιά της, μετρούσε με ρυθμό τις μπουκιές που έτρωγε ο μικρός και έπλαθε ολόκληρες ιστορίες, για να τον καταφέρει να το φάει όλο. Αλλιώς «θα σε αφήσει η γυναίκα σου». Απειλή που έπιανε στο τραπέζι, αλλά δεν έπιασε στη ζωή. Τώρα, στο δωμάτιο του νοσοκομείου, παρακολουθεί τον άρρωστο στο διπλανό κρεβάτι να ψάχνει τα γυαλιά του, για να διαβάσει το πρόγραμμα της τηλεόρασης. «Τα γυαλιά σου είναι στο κομοδίνο» του λέει κοφτά. Ήξερε ότι δεν μπορούσε να τρυπώσει σε κάποια γωνιά του θαλάμου και να κρυφογελάει με τις νευρικές κινήσεις της αναζήτησης. Άσε που

32

θα του έλειπε ο καβγάς με αναφορές σε οικεία πρόσωπα. Το πολύ πολύ να άκουγε κάτι για την αδιαφορία του, που θα μπορούσε να αποδοθεί στην ηλικία και στην κατάστασή του. Γυρίζει και βλέπει στη χούφτα του τα χάπια. Για την καρδιά; το άσθμα; το σάκχαρο; Τον τελευταίο καιρό έχει χάσει τον λογαριασμό. Με το βλέμμα του ψάχνει στο κομοδίνο. Η νοσοκόμα της απογευματινής βάρδιας κατάλαβε αμέσως: «Το νερό είναι στο χέρι σου» του λέει κοφτά. Κι εκείνος κοφτά κατάπιε λίγη ακόμη παράταση ζωής. Τουλάχιστον η γιαγιά του γινόταν έστω για λίγο έφηβη.

33

Παναγιώτης Κατσανάκης

Υδροφόρος ορίζοντας

Δεν τον χωρούσε το κρεβάτι, κι ας ήταν περασμένα μεσάνυχτα. Το μυαλό του δούλευε πυρετωδώς κι απόκριση δεν έπαιρνε. Σαν το βαρύ στομάχι. Ορισμένα πράγματα δεν χωνεύονται εύκολα. Πώς έφτασε ώς εδώ; Ποιοι τον έσπρωξαν; Ποιο μερίδιο τού πρέπει; Ερωτήσεις πολλές κι απάντηση καμιά. Για την ακρίβεια, μόνο μία. Το πρωί στις δέκα θα χτυπούσε το κουδούνι ο δικαστικός επιμελητής. And game over. Όλη του η ζωή σε μία βαλίτσα. Και τι να πρωτοχωρέσει κι αυτή; Το παρόν του; Το παρελθόν του; Το μέλλον του. Δυο-τρία ρούχα χειμώνα-καλοκαίρι, κάνα-δυο αλλαξιές εσώρουχα, ένα δεύτερο ζευγάρι παπούτσια, ένα πιρούνι, ένα κουτάλι, το αγαπημένο του καπέλο, ένα σεντόνι, μία κουβέρτα και δύο βιβλία για προσκέφαλο. Κι έναν σουγιά. Για καλό, για κακό. Την ήξερε τη ζωή. Αλλά με αμπαρωμένη την πόρτα το βράδυ. Πέταξε πέρα το πάπλωμα, ντύθηκε πρόχειρα κι έσβησε το φως. Από συνήθεια, κλείδωσε και την πόρτα. Κατέβηκε, άναψε τσιγάρο, το φύσηξε δυνατά σηκώνοντας το κεφάλι, καθώς πήρε να βηματίζει στον σχεδόν έρημο από ανθρώπους κι αυτοκίνητα δρόμο της πόλης. Η βροχή είχε κοπάσει αλλά ο καιρός ήταν φορτωμένος. Όσοι είχαν απομείνει έξω βιάζονταν να επιστρέψουν, προσδοκώντας έναν ξεκούραστο ύπνο. Ευτυχώς, δεν κινδύνευε να έρθει πρόσωπο με 34

πρόσωπο με γνωστούς του. Όλοι σ’ αυτήν την πόλη τού ήταν άγνωστοι. Ίσως, κάποιος παλιός πελάτης. Αλλά, τέτοιος είχε καιρό να διαβεί το κατώφλι του μαγαζιού. Τάχυνε το βήμα του να φτάσει μέχρι την κοντινή πλατεία. Στη βιασύνη του, πάτησε μία λακκούβα με λασπόνερα και τα μπατζάκια του παντελονιού του ζωγραφίστηκαν καφέ. Βλαστήμησε κάτι, καθώς μία σκέψη διαπέρασε το μυαλό του, και μαζί της ένα πρακτικό πρόβλημα. Κοίταξε γύρω του. Ο ήχος του σιντριβανιού τού τράβηξε το βλέμμα. Βάδισε αμέσως κατά κει. Πέταξε πέρα το τσιγάρο του, ανέβασε το ένα πόδι στο μάρμαρο και βάλθηκε να βουτάει το χέρι του στο παγωμένο νερό. Να βουτάει και να καθαρίζει. Να καθαρίζει και να βουτάει. Το πρόσωπό του μονομιάς μαλάκωσε. Ένα αχνό χαμόγελο σχηματίστηκε, καθώς κατέβαζε το πόδι του στον δρόμο.

35

Αλέξανδρος Κουντουρατζής

Ο Σεμέν

Πολλές συμφορές διάβηκαν απ’ το κατώφλι της κυραΑντωνίας. Η βροχή του ξεριζωμού ωστόσο ήρθε και ρίζωσε. Κοριτσάκι ήταν εκείνο το βροχερό βράδυ. Κλαίγαν και τα ντουβάρια του σπιτιού την ώρα του αποχωρισμού· με τα απαραίτητα είχαν επιβιβαστεί στο λιμάνι της Σμύρνης και αποβιβάστηκαν στον Πειραιά. Πλέκει το σεμέν τώρα η καψερή και αναθυμάται τη βροχή· η κουβαρίστρα στη γερασμένη ανέμη βαρυγκομά σε κάθε γύρισμα. Τα παιδιά της κάθονται ολόγυρα απ’ το στρωμένο τραπέζι ανόρεχτα, θρυμματίζοντας το χριστόψωμο αμήχανα, ενώ τα εγγόνια στη σάλα περιμένουν το σύνθημα για ξελευτεριά. Βδομάδες τώρα προσεύχονται για μια βροχή, «μια βροχή να ποτίσει τα δέντρα, Θεέ μου», ξεφώνισε ο δευτερότοκος γιος με παράπονο, και έπνιξε έναν λυγμό η μνηστή του. Τα σύννεφα μαζώνονται μέρες τώρα, αποσύρονται, ξανάρχονται απρόθυμα, οι καρποί σουφρώνουν στα χωράφια, και τα καλαμπόκια ξεσπυρίζουν απ’ την αναβροχιά, συμπλήρωσε ο μεγαλύτερος και γούλιασε μεμιάς τη ρακή. Οι μύγες στη σίτα του παραθύρου λιγώθηκαν απ’ τις μυρωδιές και παραμόνευαν ανυπόμονες. Καλέ, πώς τσιμπούν οι αθεόφοβες σήμερα; πετάχτηκε η Κατίνα, μα την αντίκοψε μια μεγάλη μπουκιά τραχανά με κόρα. Η κυρα-Αντωνία συνέχιζε το πλέξιμο, στα κύτταρά της χοντρές σταγόνες κυλούσαν, σπάθιζαν τα κύματα και σκορ36

πούσαν στην πλώρη του καραβιού δαιμόνων ισκιώματα· σύστρεφε το τσιγκελάκι, έβγανε το σχέδιο του παγωνιού. Άνοιξε η εξώπορτα, πέρασε στην τραπεζαρία η κεφαλή του σπιτιού. Σύναυγα ακόμα, περιφερόταν στα κτήματα και αξιολογούσε την κατάσταση, απίθωσε ανακούρκουδος στο μπαλοντίβανο, σκεπτικός, άνοιξε την ταμπακιέρα και έστριψε τσιγάρο. Λίγο νερό παγωμένο, μπαμπά, να δροσερέψεις, πρόφτασε η νύφη, σερβίροντας το γεύμα του. Πέρασε η ώρα, αγάλι τσουλούσαν οι λεπτοδείκτες, άφησε το πλεχτό η δέσποινα του οίκου, ξεδιπλώθηκε, κίνησε αργά αργά σαν γέρικη βελανιδιά που περπατά στα χιόνια προς το παράθυρο, αντικριστά του σπιτιού η μουριά, τιτίβιζαν τα πουλάκια και ένας κότσυφας βιαστικός ξέκοβε για τα βάτα. Ύψωσε το κεφάλι στο ουράνιο στερέωμα, ψηλάφησε τα βαθύγκριζα νέφη και κατάματα θαρρείς πως κοίταξε την Παναγιά. Έσυρε κατόπιν στην κάμαρα, το λάδι απ’ το καντήλι είχε σώσει στο κονοστάσι· συμπλήρωσε, έστριψε το φυτίλι, πρόβαλε το ερεβοκτόνο φως. Ξένοιαστα γέλια πλημμύρισαν το σπιτικό, σαν από θάμα. Τσούγκριζαν τα ποτήρια στην τραπεζαρία τα παιδιά της, ενώ τα εγγόνια χούφτιαζαν το νερό στην αυλή χαρούμενα. Kαθαρίστηκε η ψυχή της κυρα-Αντωνίας για σήμερα, μέρεψε.

37

Καλλιόπη Κουτάντου

Πνιγμένη γοργόνα

Με το νερό, που λέτε, από μικρή είχα μια σχέση πάθους. Οι σκέψεις μου πάντα με συνόδευαν μέχρι τον βατήρα. Κάποιες φορές τόλμαγα και τις έπνιγα μέσα στο νερό, μα κάποιες άλλες με έπνιγαν εκείνες: μου θύμιζαν όσα δεν έχω, όσα μπορούσα να έχω και δεν έχω, όσα είχα και έχασα και όσα δεν θα έχω ποτέ. Η μητέρα μου με είχε μυήσει στην κολύμβηση. Ώσπου την έχασα ξαφνικά μέσα σε ένα βράδυ. Από τότε το νερό ήταν η λύτρωσή μου.Το μέρος όπου έδινα νοερά ραντεβού κάθε μέρα με εκείνη. Έτσι, για να γεμίζω τις άκρες του μυαλού μου με την ιδέα ότι δεν την έχασα ποτέ. Ώσπου ένα τροχαίο ατύχημα με έβγαλε από τις πισίνες για τα καλά. Βίαια.

Ένα βράδυ είδα ένα όνειρο: Ήμουν, λέει, αρτιμελής ξανά, στην πισίνα του κολυμβητηρίου. Είχα δέσει από μόνη μου αλυσίδες σφιχτά γύρω από το σώμα. Είχα βουτήξει απλώς μέσα στο νερό αλλά δεν κολυμπούσα. Δεν μπορούσα. Ώσπου, κάποια στιγμή, ένα πλάσμα ακανόνιστου σχήματος φάνηκε να πλησιάζει προς το μέρος μου. Μια θολούρα επικρατούσε και μου στερούσε τη δυνατότητα να δω καθαρά και να διακρίνω τι ακριβώς ήταν. Άρχισα να φοβάμαι. Πλησίαζε! Πλέον μπορούσα να διακρίνω καλύτερα. Ήταν μία πνιγμένη γοργόνα! Δεν ανέπνεε. Δεν κουνούσε. Μόνο είχε ορθάνοιχτα τα μάτια της και με κοιτούσε! Πλησίασε. Έφτασε ακριβώς μπροστά μου. Ναι.

38

Ήμουν σίγουρη. Ήταν η μητέρα μου! Ήταν μία πνιγμένη γοργόνα! Ήρθε και σήμερα στο ραντεβού μας μα ντυμένη αλλιώς! Άνοιξε το στόμα της: «Τι κάνεις εδώ, Ναταλία μου; Πώς είσαι έτσι; Γιατί δεν κολυμπάς; Τι έχεις δέσει γύρω από το σώμα σου; Μίλησέ μου! Η μητέρα σου είμαι… Με ξέχασες ήδη; Προσπαθώ να λύσω τις αλυσίδες αλλά δεν βγαίνουν… Α να! Μόνο αυτή που έχεις δέσει γύρω από την καρδιά σου βγαίνει! Τέλεια. Μόνο αυτήν χρειάζεσαι για να μπορείς να κολυμπήσεις, εξάλλου. Άσε τις άλλες που έχουν ζώσει σαν φίδια το κορμί σου και κολύμπα! Κολύμπα, Ναταλία μου. Με την ψυχή σου κολυμπάς, όχι με το σώμα! Είσαι ελεύθερη τώρα, κολύμπα.»

Από τότε δεν επέτρεψα σε τίποτα και σε κανέναν να με βγάλει από το νερό.

39

Ηλέκτρα-Καλλιόπη Λουκίδου

Η βρύση

Έσταζε εκείνη η βρύση της κουζίνας… Μέρες σκεφτόταν να φωνάξει επιτέλους έναν άνθρωπο να τη σφίξει, και ακόμα τίποτα. Όλο αναβολές. Κι όλο πέφτανε αργά αργά, άψυχα, οι σταγόνες κρύες, χλιαρές, στον νεροχύτη. Ατσάλινα μαχαίρια, ετοιμοπόλεμα νυστέρια, έτοιμα για χειρουργείο. Μέχρι και σημάδι είχαν αφήσει στον νιπτήρα… Μεταξύ μας, τέτοια σημάδια δεν βγαίνουν με τίποτα. Τρίψε τρίψε, μόνο παραπανίσια ζημιά μπορείς να κάνεις. Άστο έτσι όπως είναι, ποιος θα το καταλάβει μωρέ; Η καρδιά της χτυπούσε άτσαλα. Άσχημα. Τα μάτια της, πίσσα. Λίμνη καυτή. Το είχε ξαναζήσει πολλές φορές στους εφιάλτες της, όμως τίποτα δεν έμοιαζε σαν αυτό. Ποιος μπορεί εξάλλου να προετοιμαστεί για κάτι τέτοιο; Λίγο νερό. Να βραχεί το μέσα της, να μαλακώσουν τα πνευμόνια της. Γράπωσε την κρύα βρύση και άφησε τις σταγόνες να κυλήσουν μέσα στην παγωμένη της χούφτα. Ήπιε, ήπιε… Βάλσαμο το παγωμένο νεράκι. Έβρεξε το πρόσωπό της. Ακόμα και τα μαλλιά της τράβηξε πίσω με δύναμη, να μπορέσει να πονέσει. Σαν τιμωρία στον εαυτό της. Όλο χρέωνε τον εαυτό της, τον χιλιοτσαλακωμένο άνθρωπό της. Που μόνο αυτός της είχε μείνει. Κι όλο σκεφτόταν, αν αυτό και αν εκείνο. Αυτό το χούι της… Αυτό πολεμούσε τόσον καιρό… Λύγισαν τα γόνατά της, το νερό τής έβρεχε τα γυαλιστερά μαλλιά της, τα μολυβένια μάτια της έτσουζαν, η καρδιά

40

της μάτωνε. Και επιτέλους ξέσπασε. Σκίστηκε η ψυχή της. Καημένο μου, αγαπημένο μου πλάσμα. Πόσο πονούσε… Έκλαψε σαν μικρό παιδί. Μόνο έτσι ταίριαζε. Ένα καλόψυχο γατί, που το είχε περιμαζέψει από τους δρόμους, κοιτούσε νυσταγμένα από το περβάζι. Γυρνοβολούσε τα αυτάκια του και αποκοιμιόταν ξανά από το νανούρισμα του θρήνου της. Εκείνο το υπόκωφο απόγευμα κανείς δεν την είχε αναζητήσει. Λες και ήξεραν. Πάλι μόνη. Γνώριμο στέκι το άδειο σπίτι. Γιατρικό και κατάρα μαζί. Αλλά είχε μάθει πια στα κενά βλέμματα, στις πεθαμένες ελπίδες… Τηλέφωνο. «Τη βρύση. Την ξέχασα ανοιχτή. Μα δεν σφίγγει άλλο; Να φωνάξω υδραυλικό. Και το πλυντήριο να φτιάξει. Τόσα μαύρα έχω να πλύνω».

41

Πολυτίμη Μακροπούλου

Η αχιβάδα της Κωνσταντίνας

Κανένας υδραυλικός δεν μπόρεσε να λύσει το πρόβλημα. Ήρθαν οι καλύτεροι. Κάποιος μάλιστα είχε αποφοιτήσει από την Ανώτατη Υδραυλική Σχολή του Παρισιού. Τα ίδια. Όλοι ήρθαν με τανάλιες, κατσαβίδια, λαστιχάκια και διάφορα εξαρτήματα που χρησιμοποιούν σε παρόμοιες περιπτώσεις. Τι πιο εύκολο από το να σταματήσεις μία βρύση που τρέχει… Το πολύ πολύ να χρειαζόταν αλλαγή. Να όμως που η ρουτίνα του υδραυλικού είχε καταντήσει ένα άλυτο και μυστήριο πρόβλημα. Η ροή του νερού όλο και δυνάμωνε στο σπίτι της Κωνσταντίνας. Είχε γεμίσει το μπάνιο-αχιβάδα της με 200 λίτρα νερό, είχε ρίξει τα αφρόλουτρά της και ετοιμαζόταν να βυθιστεί στην καθημερινή της απόλαυση. Όταν κατάλαβε πως η στάθμη του νερού ανέβαινε επικίνδυνα, ήταν πια αργά. Μετά από μία παρέλαση ειδικών, και αφού το νερό άρχισε να βγαίνει από την εξώπορτα του διαμερίσματός της και να κυλάει από τις σκάλες με ορμή, οι ένοικοι άρχισαν να τρέχουν πανικόβλητοι, αναζητώντας το μαγικό χέρι που θα σταματούσε τον θυμωμένο αυτόν χείμαρρο. Σιγά σιγά, το νερό σχημάτισε ένα κανάλι που διακλαδιζόταν σε πολλά μικρότερα. Από ψηλά και με drones φαινόταν σαν να είχε καλυφθεί όλη η πόλη με ψαροκόκαλα. Αρχικά, το θέμα είχε μονοπωλήσει το ενδιαφέρον στα δελτία ειδήσεων. Θρησκευτικές οργανώσεις έκαναν αγρυπνίες σε ναούς για να κατευνάσουν την οργή του Θεού.

42

Ομάδες οικολόγων είχαν στρατοπεδεύσει έξω από το σπίτι της Κωνσταντίνας και καθημερινά φώναζαν συνθήματα, όπως: «Σώστε το νερό!» «Κάτω οι μπανιέρες, ζήτω οι ντουζιέρες!» Μετά από λίγο καιρό όμως, η πόλη βρήκε μία νέα κανονικότητα, καθώς το νερό δεν απειλούσε ζωές και περιουσίες. Μέχρι και η Κωνσταντίνα εξακολουθούσε να πλένεται μέσα στην αχιβάδα της, με τη βρύση να τρέχει ασταμάτητα. Οι παπάδες επέστρεψαν στα καθήκοντά τους, οι οικολόγοι ξέστησαν τις σκηνές τους και άρχισαν πια να ασχολούνται με τον φυσικό τρόπο καταπολέμησης των κουνουπιών που είχαν κατακλύσει την πόλη. Τα παιδιά, τέλος, βρήκαν ένα νέο παιχνίδι. Έφτιαχναν χάρτινα καραβάκια και αμολούσαν τον στόλο τους στα κανάλια. Κι η ζωή κυλούσε ήρεμα σαν το νερό στο αυλάκι. Ήρθε όμως μία μαύρη μέρα που στέρεψε η βρύση. Λίγες στάλες, ένας ήχος άδειου σωλήνα και τέλος. Το αφρόλουτρο της Κωνσταντίνας είχε σπαταλήσει όλο τον υδροφόρο ορίζοντα που τροφοδοτούσε την πόλη. Έτσι, η βλάβη διορθώθηκε από μόνη της. Δεν χρειαζόταν πια υδραυλικός.

43

Μιχάλης Μαλανδράκης

Ο λαντζέρης

Αφότου έπιασε δουλειά στην ταβέρνα ―πάνε τρία χρόνια― το όνομα του έγινε «λαντζέρης». Κανείς δεν τον φώναζε πια με το μικρό του, κανείς δεν το θυμόταν. Όλοι έδιναν εντολές στον λαντζέρη. Καθάρισε την κουζίνα, λαντζέρη· σβέλτα και καλά το τρίψιμο, λαντζέρη· μία παρέα γύρισε ένα ποτήρι με κραγιόν ― γαμώ το χέρι σου, λαντζέρη. Η ταβέρνα δεν γνώριζε από ωράριο. «Μέχρι να φύγει ο τελευταίος πελάτης.» Είκοσι ευρώ μεροκάματο για τον λαντζέρη· ή τα παίρνει ή φεύγει. Εκείνος τα μάζευε, είκοσι είκοσι. Είχε ήδη πέντε χιλιάδες ευρώ στην άκρη. Ήθελε άλλα τρία και μετά θα έφευγε για Γερμανία. Η Ελλάδα ήταν μία ενδιάμεση στάση. Ενδιάμεση στάση τριών ετών. Ο λαντζέρης ήθελε να ξαναγίνει ο Τζαφάρ, ο Τζαφάρ από το Αφρίν της δυτικής Συρίας, ο Τζαφάρ που ήρθε Ελλάδα για να φτάσει Γερμανία. Είχε μάθει ότι χρειάζονται οχτώ χιλιάρικα για Γερμανία με φορτηγό, και υπολόγισε: Τρεις χιλιάδες διά είκοσι ίσον εκατόν πενήντα. Εκατόν πενήντα μεροκάματα ακόμη, χωρίς τα έξοδα. Και από τότε τρίψιμο. Τρίψιμο, νερό, τρίψιμο ξανά και νερό πάντα. Πλέον, δεν μετρούσε στοίβες, ούτε κοιτούσε το ρολόι. Μονάχα παρατηρούσε το νερό ― τη διάφανη συντροφιά του, που έρεε συνεχής και ζώσα πάνω στις παλάμες του. Και υπολόγιζε. Μια Κυριακή, λίγο πριν ανοίξουν, το αφεντικό ζήτησε να τον δει. Τον ενημέρωσε πως το νερό θα γίνει ιδιωτικό, η τιμή του θα ανέβει και μαζί τα έξοδα της ταβέρνας. Του ανακοίνωσε πως το μεροκάματό του θα πέσει στα δεκατρία

44

ευρώ. «Δεκατρία πολύ λίγα» μουρμούρισε ο λαντζέρης, με φρύδια σφιγμένα και αυστηρά. «Λίγα, πολλά, δεν ξέρω. Τόσα είναι. Κάπως πρέπει να βγαίνω. Δεν γίνεται ―σταγόνα και ευρώ― να μπαίνω μέσα. Εσύ μπορεί να μην ξέρεις από νερό, εγώ όμως ξέρω, γιατί το πληρώνω.» Ο λαντζέρης επέστρεψε με νευρικό βήμα πάνω από τον νεροχύτη. Και όμως, ήξερε καλά από νερό. Το αισθανόταν κάθε μέρα στα χέρια του. Το ένιωθε να παγώνει τους χειμώνες, να γίνεται χλιαρό την άνοιξη και ζεστό το καλοκαίρι. Το έβλεπε να ξεπλένει, να εξαλείφει, να καθαρίζει. Όμως, το είχε δει και να μολύνεται. Το είχε δει να μετατρέπεται σε κομμάτι στρατηγικής στη χώρα του. Θυμάται ποτάμια και φράγματα να γίνονται στρατιωτικοί στόχοι, πηγές να βομβαρδίζονται, την πόλη του να μένει χωρίς νερό και ανθρώπους να λιποθυμούν από αφυδάτωση. Ο λαντζέρης ήξερε γιατί το νερό πρέπει να υπάρχει πάντα και για όλους. Ήξερε πόσο επικίνδυνο είναι ν’ αποφασίζουν λίγοι γι’ αυτό. Ήξερε, αλλά δεν μίλησε. Μόνο έσφιξε και στράγγισε με δύναμη το σφουγγάρι. Ο θυμός στο σφουγγάρι, ο θυμός στο ποτήρι, ο θυμός θρύψαλα. Το ποτήρι έσπασε από την πίεση, έγινε τρία μεγάλα κομμάτια, και το χέρι του λαντζέρη έτρεμε, ματωμένο, από πάνω του. Κοίταζε τις κόκκινες σταγόνες να κυλάνε από την παλάμη του, να αναμειγνύονται με το νερό και να χάνονται μαζί κάτω από την τάπα του νεροχύτη, ενώ υπολόγιζε: Τρεις χιλιάδες διά δεκατρία ίσον; Σταγόνα και ευρώ, έχανε τον υπολογισμό και τα νούμερα φάνηκαν να μη βγαίνουν. Ο λαντζέρης ήθελε απλά να ξαναγίνει ο Τζαφάρ, ο Τζαφάρ, που στα αραβικά θα πει ποτάμι.

45

Στελίνα Μαργαριτίδου

Με το Ν στην καρδιά

Ο Ντάουντα ξάπλωσε στο υγρό χώμα, κατάκοπος. Αυτός ο έντονος πόνος στο στήθος του επανήλθε. Το ίδιο και οι μνήμες του από το μικρό του χωριό κάπου στη Νιγηρία. Μάζευαν το βρόχινο νερό σε στέρνες και μετά τις σκέπαζαν με πανί για να μην το… πιει ο ήλιος. Στις περιόδους της μεγάλης ξηρασίας, ακόμη και το βρόμικο νερό στις λακούβες θεωρούνταν ευλογία. Κι ας έφερνε μαζί του διαρροϊκές ασθένειες, που συχνά κατέληγαν στον θάνατο. Εδώ στην Ελλάδα όλα ήταν διαφορετικά. Μία χώρα βουτηγμένη στο νερό! Κάθε φορά που το κοίταγε ο Ντάουντα, ξεδιψούσε η ψυχή του! Πότε πότε σκεφτόταν ότι οι άνθρωποι δεν θα ’πρεπε να βάζουν τα πόδια τους γυμνά στις θάλασσες, στα ποτάμια και στις λίμνες, για να μη λερώσουν το νερό. Και τώρα, να που δούλευε εργάτης σ’ ένα από τα μεγαλύτερα φράγματα της χώρας, το φράγμα στον ποταμό Νέστο «με ύψος 172 μέτρα», όπως επαναλάμβανε κι ο ίδιος με περηφάνια, σπασμένα ελληνικά και μάτια γεμάτα λαχτάρα! Το ’βαλε στοίχημα με τον εαυτό του λοιπόν ν’ ανέβει εκεί ψηλά και ν’ αγναντέψει όλο αυτό το νερό συγκεντρωμένο! Ντάουντα, Νιγηρία, Νέστος, Νερό! Εκείνο το βράδυ, όταν ο ίδιος και οι συνάδελφοί του προσπαθούσαν να εντοπίσουν μια διαρροή στο φράγμα που κόστιζε 153 κυβικά νερό την ώρα, ο Ντάουντα κοίταξε για τελευταία φορά ψηλά τα 172 μέτρα χοντρού τσιμέντου και σταμάτησε το βλέμμα του στον ουρανό. Την ώρα που σω-

46

ριαζόταν στο χώμα, δυο-τρεις σταγόνες τού έβρεξαν το πρόσωπο. Οι συνάδελφοί του, καθώς προσπαθούσαν μάταια να τον συνεφέρουν, διαπίστωσαν πως δίπλα του το χώμα ήταν υγρό και δεν άργησαν να εντοπίσουν τη διαρροή που κόστιζε 153 κυβικά νερού την ώρα!

47

Κουκλοθίασος «Μαρμίτα»

Ιράτι

Mε λένε Iράτι. Είμαι 10 χρονών. Γεννήθηκα σ’ ένα μικρό χωριό, σε μια πανέμορφη κοιλάδα, στη χώρα των Βάσκων. Έχω αλλάξει πολλά σπίτια και πολλά σχολεία, αλλά ποτέ δεν θα ξεχάσω το πρώτο μου σπίτι και το πρώτο μου σχολείο στο χωριό μου, το Artozki.

O παππούς μου λέει ότι το χωριό μας ήταν τόσο παλιό όσο και οι πέτρες και το σχολείο τόσο παλιό όσο και ο παππούς μου. Το χωριό μου και το σχολείο μου δεν υπάρχουν πια. Βυθίστηκαν στον πάτο μιας λίμνης, εκεί όπου φτιάξανε το φράγμα του Ιτόιθ. Σήμερα μένουμε σε μια πολυκατοικία στο Μπιλμπάο. Είναι μία κανονική πόλη και το σχολείο μου ένα κανονικό σχολείο, με τσιμεντένια αυλή και κάγκελα στα παράθυρα. Η μαμά κι ο μπαμπάς μου προσπάθησαν πολύ να μη βυθιστεί το χωριό μας, αλλά δεν τα κατάφεραν. Δεν τους αρέσει να μιλάνε πια γι’ αυτό. Δεν πειράζει. Ευτυχώς, έχω τον παππού μου, που κάθε μέρα μου λέει ιστορίες για το χωριό, για να μην το ξεχάσω ποτέ. Έτσι, λέει, δεν θ’ αφήσουμε την ιστορία να χαθεί. Όταν ο παππούς είναι πολύ στενοχωρημένος, παίρνει το λεωφορείο και πάει στο φράγμα. Καμιά φορά έρχεται κρυφά στην εξώπορτα του σχολείου και μου κάνει νόημα. Παίρνω την τσάντα, πηγαίνω στην πόρτα, μου ανοίγει και φεύγουμε. «Πάμε στο χωριό μου!» λέει. Με το λεωφορείο είναι δύο ώρες μέχρι το φράγμα. Από κει περπατάμε. Ο παππούς πάντα τραγουδάει στον δρόμο.

48

Το αγαπημένο μου σημείο είναι όταν βγαίνουμε από το λεωφορείο. Τα χρώματα, οι μυρωδιές, η φωνή του παππού, όλα είναι πιο ωραία εδώ. Όπως όλα ήταν πιο ωραία στο χωριό. Ο παππούς με πιάνει από το χέρι και περπατάμε μέχρι το τέλος του δρόμου. Από κει και πέρα έχει μόνο νερό. «Φτάσαμε στο χωριό» λέει, και καθόμαστε. Αλλά το χωριό δεν φαίνεται, είναι κάτω απ’ τη λίμνη. Ο παππούς δείχνει τη λίμνη και λέει «Εδώ ήταν το καφενείο του μπάρμπα Ουγάιτζ, κι εκεί το σπίτι της θείας Ιτζάλ», και θυμάται και θυμάται. Κλείνω κι εγώ τα μάτια και φαντάζομαι το σχολείο μου! Τα θρανία έχουν γίνει καταπράσινα από τα φύκια, τα ψαράκια στριφογυρνάνε γύρω από τις καρέκλες, και στον πίνακα γράφει ακόμα «Αντίο, Αρτότσκι». Το γράψαμε μία μέρα πριν φύγουμε. Στεναχωριέμαι, και ο παππούς το ίδιο. Αλλά πάντα ξαναρχόμαστε με χαρά. «Στην ηλικία μου, είμαι μεγάλος για καταδύσεις, αλλά εσύ να μάθεις» μου λέει ο παππούς κάθε φορά που παίρνουμε τον δρόμο του γυρισμού. «Να πας να δεις αν είναι όλα στη θέση τους. «Ναι, παππού» του λέω κι εγώ, κι ας ξέρω πως δεν θα πάω ποτέ εκεί κάτω.

Συγγραφή: Κουκλοθίασος Μαρμίτα (Μαρία Μανάση, Αρχοντούλα Μήτσιου, Στέλλα Σακελλαρίου)

49

Δημήτριος Μαυρομματάκης

Ιάσονας

Δεν ήταν πορεία εκείνη που κάναμε, ήταν ένα παρατεταμένο ξεψύχισμα. Τέταρτη μέρα στη σειρά, δώδεκα ώρες περπάτημα, και μέσα στις αρβύλες αισθανόμουν τα πέλματα να υγραίνονται από το αίμα. Όταν έχανα την ισορροπία μου απ’ τον πόνο, στηριζόμουν στον διπλανό μου, τον Ιάσονα. Ο πόνος ερχόταν σε κύματα, όπως η θάλασσα όταν πολεμάει να σε πνίξει. Η δίψα όμως είναι κάτι άλλο, γιατί είναι ύπουλη. Έρχεται σαν μία επιθυμία που δυναμώνει και, όσο περνά ο χρόνος, γίνεται θεριό και σε εκμηδενίζει. Στην αρχή ξεραίνεται το στόμα· έπειτα, η γλώσσα πιάνει μία πέτσα που πρέπει να την αφαιρείς κάθε τόσο· μετά, χάνεις τη λαλιά σου και στο τέλος αρχίζουν οι παραισθήσεις. Η σκόνη από το ποδοβολητό γέμιζε τη μύτη, το στόμα και τα μάτια, για να στεγνώσει κάθε υγρασία απ’ το σώμα μας. Από ένα σημείο και μετά, δεν διψούσαμε, φλεγόμασταν, αλλά κανείς δεν μιλούσε γι’ αυτό. Στον νου μου ερχόταν η εξόδιος ευχή για ανάπαυση εν τόπω χλοερώ, εν τόπω αναψύξεως, ένθα απέδρα οδύνη, λύπη και στεναγμός. Κάποια στιγμή, μέσα στη θολούρα του ορίζοντα είδαμε μία ποτίστρα για πρόβατα. Η κατασκευή μάς τράβηξε κοντά της, όπως τραβά κάθε ανθρώπινο ίχνος όσους οδοιπορούν σε έρημο τόπο. Όταν πλησιάσαμε, αντιληφθήκαμε πως δεν ήταν ένα ακόμη παιχνίδι του μυαλού μας. Ο Ιάσονας έτρεξε πρώτος, γονάτισε, έβαλε το κεφάλι του στη γούρνα και το έβγαζε μόνο για να πάρει μια ανάσα και για να του ξεφύγει ένα ηδονικό μούγκρισμα. Μετά, γέμιζε τα

50

χέρια του και το έριχνε πάνω στο πρόσωπο, με το στόμα ανοιχτό και τα ρούχα να στάζουν. Σε λίγο έφτασε ο ανθυπολοχαγός, που γύρισε την πλάτη στον πεσμένο φαντάρο, χωρίς να του ρίξει ούτε μία ματιά, και έκανε σήμα να σταματήσουμε. Μετά, έβγαλε το περίστροφο και πυροβόλησε στον αέρα. ― Δεν θα πιει κανείς άλλος από δω. ― Γιατί, κύριε ανθυπολοχαγέ; τόλμησε να ρωτήσει ο λοχίας. ― Κρίμα τα γαλόνια σου, λοχία! Βλέπεις κανένα ζωντανό πλάσμα εδώ μέσα; είπε και έδειξε το νερό. Δεν σας έχω για ξεπάστρεμα. Αυτή εδώ είναι η τέλεια παγίδα. Έχουν ρίξει φαρμάκι. Έβαλε το πιστόλι στη θήκη και γύρισε προς τον Ιάσονα, που ήταν τώρα ανάσκελα και άκουγε με τα μάτια ορθάνοιχτα. ― Εσύ να κάνεις εμετό και να πάρεις ατροπίνη. Ατροπίνη, μία λέξη που την ακούγαμε για πρώτη φορά κι ανάθεμα αν την ήξερε έστω και ένας απ’ όλο το τάγμα, που αυτήν την ώρα θα έπρεπε να είναι χιλιόμετρα μακριά μας. Το νερό φαινόταν κρύσταλλο και μετά βίας κρατιόμασταν να μη βουτήξουμε μέσα, και ας γινόταν ό,τι διάολο ήθελε. Το ύφος όμως και το περίστροφο του ανθυπολοχαγού μάς κρατούσαν μακριά. ― Αύριο το πρωί θα ψάξουμε για την πηγή, μας είπε για να μας παρηγορήσει, και διέταξε να σταματήσουμε για να περάσουμε τη νύχτα. Ο Ιάσονας όλο το βράδυ βογκούσε και ξερνούσε αίμα, μέχρι που άφησε την πνοή του εκεί, λίγα χιλιόμετρα από τον ποταμό Σαγγάριο. Το πρωί τον θάψαμε και ξεκινήσαμε, χωρίς να ξέρουμε πως είχαμε ήδη διαβεί την πόρτα της κόλασης.

51

Μαρία Μηκερόζη

Μία κρούστα τρέλας τριγύρω απ’ το μυαλό

Σήμερα πήγαμε εκδρομή με τα κορίτσια. Την Πηνελόπη, την Κλειώ, τη Ράνια, την Ελένη, τη Λητώ, τη Ζωή, την Εύη. Α! Ήμουνα μέσα στην παρέα και εγώ. Αποφασίσαμε να πάμε ώς τη λίμνη. Τη λίμνη του χωριού μου. Βάλαμε σε καλάθια φαγώσιμα αρκετά: ψωμί, κίτρινο τυρί, ελιές, σαλάμι, λουκάνικα, ντομάτες και χίλιες δυο άλλες λιχουδιές. Δυστυχώς, δεν είχαμε καρό τραπεζομάντιλο αλλά ένα πορτοκαλί με βούλες μπλε. Στρώσαμε κάτω από τα δέντρα, γιατί είχε δροσιά. Η Κλειώ και η Ράνια ρίχνανε βότσαλα στη λίμνη και αυτά σχημάτιζαν δακτύλιους κάθε φορά που πέφτανε στο νερό. Ήμασταν όλες πολύ ενθουσιασμένες. Η Πηνελόπη είχε φέρει μαζί της καλάμι, το έστησε στους βράχους και περίμενε να πιάσει ψάρια. Η Ζωή σχεδίαζε τα δέντρα, τα πουλιά, ακόμα και εμάς. Οι υπόλοιπες χορεύαμε στον ρυθμό του γέλιου μας. Ξαφνικά, η Λητώ σταμάτησε τον χορό και ξεκίνησε να περπατά προς τη λίμνη αργά και σταθερά. Έριξε νερό στο πρόσωπό της και άρχισε να μας χαμογελά. Την κοιτούσαμε στην αρχή με απορία, μα την παρασύραμε ξανά στον χορό μόλις μας χάρισε το γλυκό της χαμόγελο. Οι ώρες περνούσανε, το κέφι όμως δεν έφευγε. Η Πηνελόπη είχε πιάσει δυο-τρία ψάρια από το πρωί. Την Ελένη την πλησίασε κάποια στιγμή ένας γάτος. Εκείνη τον χάιδευε και ο γάτος γουργούριζε και τριβόταν πάνω της όλο και πιο πολύ. Πλησιάζει κάποια στιγμή τα ψάρια της Πηνελόπης, όταν αυτή δεν κοιτούσε προς τα εκεί, και τα γραπώνει με

52

τα νύχια του. Ώσπου να καταλάβει η Πηνελόπη τι είχε συμβεί, τα ψάρια είχαν χαθεί. «Δεν πειράζει», είπε στην Εύη που πήγε να την παρηγορήσει, «άλλωστε, έχω αρχίσει να γίνομαι καλή στο ψάρεμα. Την άλλη φορά θα πιάσω πιο πολλά και θα τα φυλάξω καλά!». Η νύχτα πλησίαζε και έπρεπε να γυρίσουμε πίσω. Η Ζωή είχε κάτσει στην όχθη της λίμνης και τη σχεδίαζε για ώρα αρκετή. Με έστειλαν να τη φωνάξω, αλλά δεν την είδα στη θέση της. Τρόμαξα και ήρθαν τα κορίτσια να δούνε τι συμβαίνει. Πριν αρχίσουμε να την ψάχνουμε, ξεπρόβαλε το κεφάλι της Ζωής μέσα από το νερό. «Γιατί με ψάχνετε;» μας ρώτησε. «Νομίζαμε πως έπαθες κάτι κακό!» απαντήσαμε. «Εγώ; Προσπαθούσα να πιάσω αυτήν την πέτρα. Δείτε τι όμορφα που δένουν τα χρώματα πάνω της.»

Το παιδί που σας περιέγραψε αυτήν την ιστορία ―το παιδί μου― είναι βαθιά πληγωμένο από τον φόβο. Δεν υπάρχουν πλέον λίμνες στα χωριά, χαρούμενες εκδρομές και τόσα πολλά τρόφιμα στα χέρια δέκα ανθρώπων. Σήμερα, το παιδί μου είδε τη φίλη της Λητώ να πέφτει κάτω και να έχει επιληπτικούς σπασμούς. Η Πηνελόπη, η άλλη της φίλη, πήρε σήμερα ένα γράμμα από την Ελένη και έμαθε πως πέθανε το αγόρι της. Μόλις το διάβασε άρχισε να σπαράζει στην αγκαλιά της Εύης, η οποία δεν κατάφερε να κάνει τίποτα για να την ηρεμήσει. Τέλος, η Ζωή νιώθει άχρηστη, ανίκανη και προσπάθησε να αυτοκτονήσει. Τα λόγια του παιδιού μου την έσωσαν. Αλλά το ίδιο, για να επιβιώσει, έπρεπε να δημιουργήσει μία κρούστα τρέλας τριγύρω από το μυαλό του.

53

Φώτης Κ. Μηκερόζης

Η νόνα μου

Την ενθυμούμαι τη χήρα νόνα μου, σαν εψές να ήταν κι ας περάσαν τόσοι χρόνοι, αγκομαχώντας να διαβαίνει τ’ ανηφορικό στρατί, τυλιγμένη στο μαύρο σάλι της, κρατώντας στα γέρικα χέρια της δύο σταμνιά, με το ζερβό το μικρό σταμνί και με το δεξί το μεγάλο. Το χαμόσπιτό της ήταν στ’ άκρια του χωριού, το δέρναν τους χειμώνες οι αέρηδες, έβραζε το θέρος απ’ τις κάψες. Τη μικρή τη στάμνα την ακούμπαγε ευλαβικά στο τραπέζι και με τη μεγάλη γιόμιζε το λαβομάνο, ύστερις ένα μικρό τσίγκινο ντεπόζιτο κάτω απ’ τον καθρέφτη με την «καλημέρα» κι ένα μεγαλύτερο εκει όπου έπλενε τα πιάτα. Για την πάστρα της κατέβαινε, σαν έφτιαχνε ο καιρός, στο ποτάμι, στα ριζά του χωριού, και τον χειμώνα εξοικονόμαγε κάθε φορά λίγο νεράκι σε κάτι τενεκέδες, να λουστεί τα Χριστούγεννα. Τα παιδιά της φευγάτα στη Γερμανία να βρουν τις τύχες τους, ότι ο τόπος μας λιθάρια μόνο και προκοπή τότες εκεί καμιά. Γύρναγε ο μικρός μονάχα κάθε καλοκαίρι, της έλεγε πως εκεί το νερό τρέχει μέσα από τους τοίχους, κι εκείνη, σαν θάμα της φαινόταν και σταυροκοπιόταν. Όταν έφτιαξαν την ύδρευση, ήταν στα ύστερα γεράματα και το σπίτι της ψηλά, στην άκρη του χωριού, ποιος να νοιαστεί, είχα φύγει και γω στη Σαλονίκη, την άφησαν απ’ όξω. Ήταν κι η ανηφοριά, ήθελε πολλή δουλειά να φτάσει το νερό κι εκεί. Πολύ τη ζοχάδιασε τη νόνα μου που δεν της πήγανε νερό στο φτωχικό της. Από τότες έκοψε στον πρόεδρο την καλημέρα, κι όλο μουρμούραγε σαν άκουγε να γί-

54

54

νεται για κείνονε κουβέντα. Όταν έπεσε τελείως απ’ τα πόδια της, την πήγανε στην πόλη, στο νοσοκομείο. Τυραννιόταν. Ψυχορραγούσε και δεν έλεγε να βγει η ψυχή της. Η νοσοκόμα που τη φρόντιζε μου είπε πως εκείνο τη βράδυ ―ένα παράξενο πράμα― της είχε ζητήσει, λέει, ν΄ αφήσει ανοιχτή τη βρύση που ήταν σιμά στο κρεβάτι της. Έτρεχε το νερό με θόρυβο, και κείνη γαλήνεψε, κι ύστερις παρέδωκε το πνεύμα της.

55

Παναγιώτης Μιχαλόπουλος

Το νερό μου

Είχε διαβάσει ότι έτσι έκαναν παλιά στα Κυκλαδονήσια, εκεί όπου οι βροχές ήταν σπάνιες και το νερό λιγοστό. Θα το δοκίμαζε και εκείνος. Δεν ήταν δα και πυρηνική φυσική. Το νερό που έπεφτε από τον ουρανό θα το μάζευε σε μία δεξαμενή, να το έχει για τη λάτρα του σπιτιού. Τα τελευταία χρόνια, πολλά είχαν αλλάξει. Η διαχείριση του νερού είχε δοθεί σε μεγάλη πολυεθνική εταιρεία. Η μεταβίβαση είχε γίνει σε μία νύχτα, εν μέσω αντιδράσεων. Αυτοί, όταν αποφάσιζαν να κάνουν κάτι, δεν υπολόγιζαν κανέναν. Οι τιμές είχαν εκτιναχτεί στα ουράνια. Από κοινωνικό αγαθό, το νερό είχε μετατραπεί σε είδος πολυτελείας. Χρεώσεις με προαγορασμένα πακέτα, σαν αυτά των εταιρειών τηλεφωνίας. Ο κόσμος στην αρχή δεν είχε καταλάβει τι ακριβώς γινόταν. Οι πολίτες είχαν πάθει τόσα τα τελευταία χρόνια, που δύσκολα κάτι τους έκανε εντύπωση. Σύντομα προσγειώθηκαν ανώμαλα στη νέα πραγματικότητα. Οι πρώτοι που είδαν τους νέους λογαριασμούς δεν πίστευαν στα μάτια τους. Λες και η βρύση τους έτρεχε γαλλική σαμπάνια. Όσοι αδυνατούσαν να πληρώσουν ―και δεν ήταν λίγοι αυτοί μετά από δέκα χρόνια καταστροφικής λιτότητας― είδαν τις βρύσες τους να στερεύουν με συνοπτικές διαδικασίες. Οι λύσεις ανάγκης με το νερό σε πάρκα και πλατείες γρήγορα ελέγχθηκαν από τους νέους ιδιοκτήτες. «Προστασία της δημόσιας υγείας» η επίσημη δικαιολογία. Παράλληλα, οποιαδήποτε προσπάθεια συλλογής νερού κηρύχθηκε

56

παράνομη και οι κυρώσεις ήταν εξαιρετικά αυστηρές. Εκείνος όμως το είχε πάρει απόφαση. Θα μάζευε νερό, για να έχει τουλάχιστον για την καθαριότητα του σπιτιού και για τους χώρους υγιεινής. Είχε δει και ένα βίντεο στο youtube, με διάφορους τρόπους για να χρησιμοποιείς το βρόχινο νερό για το πλύσιμο των ρούχων. Έδινε στο άσπρο πουκάμισο «το χιονάτο λευκό». Δεν είχε πολλή εμπιστοσύνη σ’ αυτά, αλλά ποτέ δεν ξέρεις. Ο πνιγμένος από τα μαλλιά του πιάνεται. Ανέβαινε καθημερινά για λίγες ώρες στην ταράτσα και μαστόρευε στα κρυφά. Είχε απλώσει και κάτι σεντόνια για να μη φαίνεται. Δεν ήθελε να μπλέξει, και οι καλοθελητές ήταν πολλοί. Η ρουφιανιά πήγαινε σύννεφο. Ένιωθε σαν τον πατέρα του, που, μέσα στη χούντα, είχε εγκαταστήσει μία κεραία στην ταράτσα, για να ακούει Deutsche Welle. Πρώτα ξεχώρισε μία περιοχή στην πλάκα και σήκωσε ένα κατεφλάκι, φτιάχνοντας μία μικρή γούρνα. Έκανε και στεγάνωση μ’ εκείνο το υλικό που μοιάζει με γιαούρτι. Άνοιξε με προσοχή μία τρύπα στην πλάκα, και πέρασε σωλήνα που οδηγούσε στο παλιό ντεπόζιτο που είχαν στο πατάρι. Τα καλά χρόνια, η γυναίκα του είχε φαγωθεί να το πετάξουν, να αδειάσει ο χώρος, αλλά τότε δεν προλάβαινε να ασχοληθεί μαζί του. Και να που τώρα η αναβλητικότητά του είχε, περιέργως, επιβραβευτεί. Κάθε μέρα, με το που γυρνούσε από το γραφείο, έτρωγε και έπιανε δουλειά. Δεν ήταν μαθημένος να δουλεύει με τα χέρια και ζοριζόταν, αλλά η προσήλωση στον στόχο τού έδινε δύναμη και κουράγιο. Μετά από δέκα μέρες, το έργο είχε τελειώσει. Ήταν πολύ περήφανος για το δημιούργημά του. Ευτυχώς, κανένας δεν τον είχε μυριστεί και, ακόμα και αν τον είχε μυριστεί, δεν τον είχε καταδώσει. Τώρα περίμενε την πρώτη βροχή. Η ελπίδα ευτυχώς δεν είχε χαθεί.

57

Μιρέλλα (Μαρία) Μπούτζα

Η προσμονή

Ανέβαινε με γοργό βήμα το απότομο μονοπάτι. Πού και πού κοντοστεκόταν να πάρει μιαν ανάσα και μετά, σαν να το μετάνιωνε, βάδιζε με ακόμη μεγαλύτερη φούρια να διασχίσει την απόσταση που τη χώριζε από την κορυφή του λόφου. Η θάλασσα φαινόταν και από αλλού. Δεν χρειαζόταν να διαλέξει αυτήν τη διαδρομή. Αυτήν όμως διάλεγε. Κάθε πρωί, με ήλιο ή με βροχή, λίγο αφότου είχε ξημερώσει, ξεκινούσε με καινούρια ελπίδα να αντικρίσει το πέλαγος. Και κάθε μεσημέρι, αφού τα μάτια της θόλωναν και έχαναν την ικανότητα να διακρίνουν τον ορίζοντα, επέστρεφε στο χωριό. Μόνο η ελπίδα της δεν χανόταν. Οι συγχωριανοί της δεν φαίνονταν να τη συμμερίζονται. Δεν καταλάβαιναν την επιμονή της. «Όλα έχουν τελειώσει» της έλεγαν. «Όσοι ήταν να γυρίσουν γύρισαν. Τους άλλους, μην τους λογαριάζεις για ζωντανούς. Η θάλασσα ό,τι παίρνει δεν το γυρίζει πίσω.» Ακόμη και η μάνα του μαυροφορέθηκε, μην μπορώντας πια να αγνοήσει το προφανές. Εκείνη δεν μιλούσε. Τι να πει... Τα βράδια τής φαίνονταν ατελείωτα. Ξάπλωνε αλλά δεν κοιμόταν. Μόνο να ξημερώσει ήθελε. Μόλις έφεγγε, κατάπινε τα δάκρυά της και ξεκινούσε για την κορυφή του λόφου. «Από εδώ θα με βλέπεις όταν θα γυρίζω» της έλεγε. «Ό,τι μου μηνύσεις, η θάλασσα θα μου το φέρει. Να ξέρεις ότι το νερό δεν μας χωρίζει αλλά μας ενώνει.» Όταν ήταν να φύγει για ταξίδι ο αγαπημένος της, εκείνη ένιωθε να μουδιάζει ολόκληρη. Όλα σταματούσαν μέχρι να

58

επιστρέψει σ’ εκείνην. Τα ταξίδια του τους εξασφάλιζαν την επιβίωση. Τότε, τους περισσότερους τους έτρεφε η θάλασσα. «Δεν την αγαπώ» έλεγε κάθε φορά που τον αποχαιρετούσε. «Εγώ τη σέβομαι» της απαντούσε. «Εκείνη ορίζει πότε θα δώσει και πότε θα πάρει.» Την έβλεπε να δαγκώνεται και την αγκάλιαζε. «Πάντα θα έρχομαι σε σένα. Κι αν καμιά φορά αργήσω, μην απελπιστείς. Κάποιο πρωί θα αντικρίσεις το καράβι μου να πλησιάζει από την ανατολή.» Ούτε έναν χρόνο παντρεμένοι δεν πρόλαβαν να κλείσουν. Τα νέα έφτασαν στο νησί και γρήγορα ένας θρήνος εξαπλώθηκε από σπίτι σε σπίτι. Σχεδόν όλοι είχαν κάποιον να κλάψουν. Μόνο εκείνη δεν έκλαψε. «Θα έρθει» έλεγε στη μάνα του. «Μην κλαις. Ένα πρωί θα φανεί.» Και περνούσαν οι εβδομάδες, περνούσαν οι μήνες, και η θάλασσα δεν τον έδινε πίσω. Ανέβαινε κάθε πρωί το απότομο μονοπάτι. Κοντανάσαινε αλλά συνέχιζε την ανηφορική διαδρομή. Έπρεπε να είναι εκεί όταν θα πλησίαζε το καράβι από την ανατολή. Οι χωρικοί έπαψαν να ασχολούνται μαζί της. Μόνο το κεφάλι κουνούσαν όταν την έβλεπαν να ξεμακραίνει στον λόφο και συνέχιζαν τον δρόμο τους. Εκείνη δεν είχε πια την αίσθηση του χρόνου. Δεν ήξερε αν είχαν περάσει εβδομάδες, μήνες ή χρόνια. Ο χρόνος δεν υπήρχε πια. Υπήρχε μόνο η θάλασσα και ό,τι αυτή ορίσει.

59

Πόπη Νάκου

Το χρώμα του νερού

Γέμισε τις χούφτες της θαλασσινό νερό και το παρακολουθούσε να χρυσίζει απ’ το φως του ήλιου και να δραπετεύει ανάμεσα απ’ τα δάχτυλά της πίσω στη γαλάζια μάνα. Επανέλαβε πολλές φορές την κίνηση, σαν να τελούσε μία βάπτιση μυστική. Μόλις σήκωνε τα χέρια απ’ το νερό, έστρεφε το βλέμμα της καχύποπτα προς τον φωτεινό, καλοκαιρινό ουρανό. Προσπαθούσε να καταλάβει αν ήταν αυτός που της έκλεβε το γαλάζιο της θάλασσας, για να βάφει τους ορίζοντες. Ύστερα, άφησε πάλι το νεράκι να κυλήσει διάφανο από τις παλάμες της και βούτηξε ξαφνικά, μήπως με τη σφοδρότητα της διείσδυσής της αιφνιδιάσει τον βυθό και μάθει το μυστικό του. Μόνο γαλάζια σιωπή και μυστικοπαθής γαλήνη. Ήταν τόσο ανάξια τα χέρια της να κρατήσουν αυτό το υπέροχο γαλάζιο; Βγήκε από τη θάλασσα μετά από λίγη ώρα, σχεδόν θυμωμένη, και με το δέρμα στα ακροδάχτυλα κατσουφιασμένο κι αυτό από την προδοσία του νερού. Η κάψα της άμμου την έστειλε κατευθείαν σπίτι· κανένα καλοκαιρινό μεσημέρι δεν αντέχεται εκτός νερού. Μόλις έφτασε, σήκωσε το λάστιχο από τις καυτές πλάκες της αυλής, άνοιξε τέρμα τη βρύση και το πρώτο ζεστό νερό ξεχύθηκε, για να κυνηγήσει κόκκους αλατιού και άμμου από τα μαλλιά, τα μάτια και το σώμα της. Όταν πια το νερό είχε δροσίσει, έφερε το λάστιχο κοντά στο στόμα και ήπιε αχόρταγα για να ξεδιψάσει,. και λίγες γουλιές παραπάνω για να το απολαύσει.

60

Στάζοντας ακόμα, μπήκε στο δροσερό σπιτάκι. Όλα τα παντζούρια ήταν σφαλισμένα, τείχη αμυντικά στην επέλαση του μεσημεριανού καύσωνα, καθώς οι στρατιώτες του θέρους είχαν αφεθεί από ώρα στη ραστώνη και μόνο οι ανάσες τους έσπαγαν λίγο την απόκοσμη ησυχία στο ημίφως του σπιτιού. Στη μικρή κουζίνα ένα σκεπασμένο πιάτο και κομμένο καρπούζι. Όρθια δίπλα στο τραπέζι, έβαλε ένα μεγάλο κομμάτι καρπούζι στο στόμα και κοίταξε γύρω. Ήταν ευχάριστη η δροσιά του σπιτιού, αλλά όχι και η βαριά ακινησία του. Πολύ γρήγορα όρμησε ξανά έξω προς το ανήλεο φως του δρόμου, βροντώντας πίσω της τη χαντρένια κουρτίνα. Τα κύματα μέσα της ήθελαν να σπάσουν φράγματα.

61

Νάσος Νικόπουλος

Ο νερουλάς

Από τα πηγάδια του χωριού, το μόνο που είχε μεγάλη παραγωγή και δεν ήταν γλυφό ήταν το πηγάδι του Μήτσου του Φέρφενη. Τώρα, αν αυτό το Φέρφενης ήταν το κανονικό του επίθετο ή παρατσούκλι, κανείς δεν έμαθε. Ο Μήτσος από το νερό του πηγαδιού πουλούσε στους χωριανούς για να πίνουν και, σε χρονιές που οι στέρνες δεν γέμιζαν, ζητούσε περισσότερα, όσο κι αν τον παρακαλούσαν πως παράδες άλλους δεν είχαν. Ο Μήτσος πλούτιζε, και αυτό φαινόταν από το πώς έντυνε τα παιδιά του, από το πώς ζούσε. Πολλοί τον καταριόντουσαν, όμως ο ίδιος γελούσε και κάτι τέτοια δεν τα πίστευε. Το πηγάδι κατέβαζε νερό σε μεγάλες ποσότητες, κι εκείνος θεωρούσε απλά τον εαυτό του τυχερό. Ο καιρός περνούσε κι ήρθε η Κατοχή. Οι κατακτητές μπήκαν στο χωριό και το πηγάδι το πήραν για δική τους χρήση. “Έσκασε” ο Μήτσος, όμως δεν το ’βαλε κάτω. Άρχισε τα νταλαβέρια με τους ξένους φαντάρους και τα μαυραγοριτιλίκια. Ήταν στη μοίρα του να βγάζει λεφτά, έτσι σκεφτόταν. Ήξερε να εμπορεύεται, να τρυπώνει, να τα καταφέρνει. Όταν έφυγαν οι κατακτητές, ήξερε πως το πηγάδι θα συνεχίσει να του δίνει λεφτά, όμως μετά από λίγο καιρό έφεραν νερό με σωλήνες στο χωριό και η κονόμα τέλειωσε.

62

Δυσκολευόταν ο Μήτσος, κι ένα πρωί το αποφάσισε να μετακομίσει στην πόλη. Χαμένος στους μεγάλους δρόμους, έκανε όλων των ειδών τις δουλειές και πάλι λεφτά έβγαζε. Βρισκόταν πάλι σε καλό “μονοπάτι” όταν τον βρήκε το κακό. Ο μεγάλος του γιος, ο Αλέξης, αρρώστησε. Ήταν περίεργη η αρρώστια. Το κορμί του αφυδατωνόταν, και οι γιατροί δεν ήξεραν το γιατί. Ζητούσε κι έπινε νερό, κι άλλο νερό, όμως δεν στεκόταν μέσα του κι έσβηνε μέρα με τη μέρα. Η γυναίκα του Μήτσου, που θυμήθηκε τις κατάρες των χωριανών, πήγε στο χωριό και παρακάλεσε να πάρουν πίσω τα λόγια τους τώρα που το παιδί χανόταν. Οι χωρικοί δεν κρατούσαν κακία, τα είχαν ξεχάσει τα παλιά και τη συμπόνεσαν, όμως μέχρι να γυρίσει πίσω το παιδί είχε φύγει. Ο Μήτσος είχε μείνει με τα λεφτά, το ’ξερε πως ήταν λάθος ο τρόπος του, όμως πίσω δεν μπορούσε να κάνει. Έκλαψε, είπε να διορθώσει κάτι, όμως συνέχισε τον δρόμο του· αυτό ήταν το δικό του πεπρωμένο.

63

Νικολέττα Ξερικού

Το ποτάμι

Ήταν απομεσήμερο του Οκτώβρη. Τα πρωτοβρόχια είχαν αρχίσει. Η γη, διψασμένη από την ατέλειωτη κάψα του καλοκαιριού, ρουφούσε αχόρταγα το νέκταρ του ουρανού και μία απροσδιόριστη μυρωδιά από βρεγμένο χώμα, ανακατεμένη με τα αρώματα των δέντρων και των λουλουδιών, ξεχύθηκε στην ατμόσφαιρα. Ξαφνικά, η βροχή δυνάμωσε, οι σταγόνες ήταν τόσο πυκνές και έπεφταν με τόση δύναμη που έμοιαζαν με κάθετους καταρράκτες. Τα χαντάκια στα πλάγια του δρόμου, από την απρόσμενη δύναμη της βροχής, έγιναν χείμαρροι και ξεχείλισαν. Σιγά σιγά, η βροχή άρχισε να κοπάζει. Η ατμόσφαιρα ήταν μαγευτική! Τα δέντρα, χορτασμένα από το νέκταρ των θεών, τέντωναν αργόσυρτα τα διψασμένα κλαριά τους σαν σε ευχαριστία· τα χρυσάνθεμα, χτυπημένα από τη δυνατή βροχή, ξέχυναν ένα ελαφρύ άρωμα δεντρολίβανου. Ο ουρανός καθάρισε και από το τελευταίο σύννεφο, και το “ζωνάρι της καλόγριας” ξεπρόβαλε στον ορίζοντα. Η Τιτίκα κοίταζε μια τη φούστα της μια το ουράνιο τόξο και δεν πίστευε στα μάτια της. Τα χρώματα ήταν ολόιδια! Πράσινο της χλόης, πορτοκαλί, μπλε της γαλαζόπετρας και φωτεινό μωβ-ροζ. Ξαφνικά, ένα μπουλούκι από παιδιά του χωριού ξεχύθηκε στον δρόμο φωνάζοντας: «Τον μπαρμπα-Γιάννο τον πήρε το ποτάμι, τον μπαρμπα-Γιάννο τον πήρε το ποτάμι». Ο πατέρας της έβαλε τη φοράδα στον σταύλο και βγήκε στον δρόμο. Ανακατεύτηκε με το πλήθος που ακολουθούσε την πορεία του ποταμού, που ήταν παράλληλη με τον δρόμο. Κράταγε ακόμα στα χέρια του την τριχιά με την οποία είχε δέσει το φόρτωμα για

64

να μην του πέσει και ―λες από ένστικτο― την πήρε μαζί του. Η Τιτίκα, χωρίς να το πολυσκεφτεί, κατέβηκε τις σκάλες και έτρεξε να προλάβει τους άλλους. Μετά από ένα χιλιόμετρο, η κοίτη του ποταμού γύρναγε δεξιά και πήγαινε να ενώσει τα νερά του με τα νερά της Μαυροζούμενας ― έτσι λέγαν το ποτάμι του διπλανού χωριού. Εκεί, στην όχθη της στροφής, οι χωριανοί αντίκρισαν τον μπαρμπα-Γιάννο αγκαλιά με έναν ξεριζωμένο κορμό δέντρου που είχε σκαλώσει στην “κούρμπα” της όχθης. Όταν ο πατέρας της Τιτίκας είδε τον αδερφό του να προσπαθεί να κρατηθεί, κόντρα στην ορμή του νερού που δεν είχε κοπάσει, συνειδητοποίησε ότι κρατούσε στα χέρια του ένα σχοινί. Έδεσε λοιπόν θηλιά στην άκρη του, δίπλωσε το υπόλοιπο σε κουλούρα και, αφού κράτησε γερά την άκρη στη χούφτα του, «φύγετε από κοντά» είπε στους άλλους και «Γιάννο, πιάστο» είπε, πήρε φόρα και πέταξε με δύναμη το σχοινί στην απέναντι όχθη. Η θηλιά πιάστηκε από ένα κλαδί του κούτσουρου. Μόλις που κρατιόταν. «Πιάστο, Γιάννο, και φόρα το στη μέση σου» του φώναξε. Ο μπαρμπα-Γιάννος άφησε το κούτσουρο από το ένα του χέρι και έπιασε το σχοινί. Με κόπο το πέρασε από το κεφάλι στη μέση του και φώναξε σβησμένα: «Τραβήξτε με». Όταν τον έβγαλαν έξω, όλοι του φώναζαν «Γιατί δεν βάζεις μυαλό; Πάλι μέθυσες; Παραλίγο να πνιγείς». Ο μπαρμπα-Γιάννος, βρεγμένος ώς το μεδούλι και τρέμοντας από το κρύο, αφού έκανε μια ξανάστροφη και σήκωσε τα μαλλιά του για να βλέπει, γύρισε την πλάτη σε όλους, κοίταξε το ποτάμι με παράπονο, και φώναξε: «Α ρε και συ, ποτάμι, μπαμπέσικα μου ξηγήθηκες».

65

Φανή Οιχαλιώτη

Ο ποταμός

Μια φορά κι έναν καιρό, υπήρχε σ’ ένα χωριό ένα ποτάμι. Υπήρχε κι ένα κοριτσάκι που ήθελε πολύ να το επισκεφθεί, μα οι γονείς της δεν την άφηναν επειδή φοβόντουσαν. Ένα βράδυ με πανσέληνο, που ’χανε γλέντι στην πλατεία, την άφησαν να παίξει με τα υπόλοιπα παιδοπούλια όσο εκείνοι θα περνούσαν την ώρα τους χαιρετώντας συγγενείς, κι έτσι κατάφερε να ξεφύγει από την επίβλεψή τους. Πήρε τον δρόμο για το ποτάμι. Όταν έφτασε, συνειδητοποίησε πως ήταν ακριβώς όπως το φανταζόταν. Τα νερά κυλούσαν γάργαρα, κελαρυστά, πεντακάθαρα. Το φεγγάρι καθρεφτιζόταν επάνω τους προκλητικά, βάζοντάς την σε πειρασμό να τα δοκιμάσει. Ξάφνου, άκουσε έναν ήχο σαν παφλασμό. Κάποιος πλησίαζε. Ποδέθηκε και κρύφτηκε πίσω από ένα δέντρο. Eίδε μία βαρκούλα να περνάει από μπροστά της. Μέσα της καθόταν ένας γέρος, ενώ μία ψηλόλιγνη φιγούρα στεκόταν όρθια και έκανε κουπί. Δυσκολευόταν να διακρίνει πρόσωπο κάτω από τη μαύρη κουκούλα που φορούσε αυτός ο άνθρωπος. Αν τρόμαζε, θα ήταν φυσικό. Μα εκείνη αντέδρασε αλλιώτικα: βγήκε από την κρυψώνα της και ζήτησε να μπει κι αυτή στη βάρκα, για να πάνε μια βόλτα. Η φιγούρα αντάλλαξε ένα βλέμμα με τον γέρο, μα δεν έβγαλε άχνα. Τότε ο γέρος τής είπε πως μπορούσε να μπει στη βάρκα μαζί τους. Όμως, θα αναγκαζόταν να αποβιβαστεί σύντομα, καθώς το ταξίδι που έκαναν ήταν μεγάλο. Εκείνη συμφώνησε.

66

Της έπιασε κουβέντα για διάφορα θέματα και, αφού την άκουσε προσεκτικά, της μίλησε για τους δικούς του ανθρώπους. Για τα παιδιά του, που θα του ’λειπαν πολύ και θα δυσκολεύονταν να ορθοποδήσουν τώρα που θα τα αποχωριζόταν. Μίλησε και για τη γυναίκα του, που τους είχε αφήσει χρόνια πριν, μα σύντομα θα την αντάμωνε ξανά. Ήρθε η ώρα της να κατέβει. Το κατάλαβε πριν της το πει ο γέρος, γιατί πρόσεξε πως το φεγγάρι δεν ήταν πια στο ίδιο σημείο. Καθώς έβγαινε από τη βάρκα, ο γέρος την ευχαρίστησε θερμά για την παρέα της, κι ας μην μπορούσε να τον συνοδέψει ώς το τέλος. Ακόμη, της είπε πως είχε ακούσει γι’ αυτήν από τα παιδικάτα του και περίμενε χρόνια να τη συναντήσει, μα τη φανταζόταν αλλιώς. Νόμιζε πως θα φορούσε στεφάνι από λουλούδια στα μαλλιά, κατάλευκο φουστανάκι και θα ’ταν ξυπόλητη. Αντ’ αυτού, βρήκε μία κοπέλα ντυμένη μοντέρνα, με σκισμένο τζιν και αθλητικά. Κι αυτά του τα λόγια παραξένεψαν το κορίτσι, μα και πάλι δεν το ξεστόμισε. Γυρίζοντας στο σπίτι, θυμήθηκε μία ιστορία που είχε ακούσει όταν ήταν μικρή. Ήταν ένα από τα πολλά παραμύθια που της έλεγε η μάνα της, για να τη νανουρίσει. Σύμφωνα με τον μύθο, υπήρχε κάποτε μία κοπέλα που είχε το χάρισμα να βλέπει τους νεκρούς και, σαν ερχόταν η ώρα τους να πάνε στον κάτω κόσμο, τους έκανε παρέα. Μα πέθανε κι αυτή κάποια στιγμή, όπως ήταν φυσικό, και το πνεύμα της στοίχειωσε τη διαδρομή για όσο μπορούσε να αντέξει κι εκείνο. Παιδί δεν είχε, διάδοχος του χαρίσματος δεν υπήρξε. Απάντρευτη την κηδέψανε. Από τότε, οι περαστικοί φεύγουν τρομαγμένοι σαν ακούνε τις παραπονεμένες ψυχές να λυσσομανάνε στις όχθες του Αχέροντα.

67

Γιάννης Παναγιώτου

Σταμνί δίχως νερό

ἔνθα μὲν εἰς Ἀχέροντα [...] ποταμῶν ἐριδούπων· Ὀδύσσεια, κ, 513-516

Κρατούσα το λάβαρο τ’ Άι-Νικόλα σφιχτά. Θαρρώ τα δάχτυλά μου παραβγαίνανε στη δύναμη με τα πλοκάμια ενός δίκιλου χταποδιού. Καθώς με χάιδευαν στο πρόσωπο τα κρόσσια από το ρούχο του αγίου, σκεφτόμουν ότι κουβαλούσα, δίχως να ξέρω το γιατί, τις ελπίδες ενός ολάκερου νησιού. Πίσω μου φιδοσέρνονταν αμίλητοι μια χούφτα συγχωριανοί. Ικέτες αλλοτινών καιρών. Το χάρχαλο από τις σκόρπιες πέτρες που πατούσανε άγαρμπα σκονισμένα άρβυλα και φαγωμένες φτηνές παντόφλες σιγοντάριζε χορωδιακά τα μονότονα κύρ’ ελέησον του παπα-Μητροφάνη. Σάματις θέλανε να τις φυτέψουνε στη στέρφα γη να καρπίσουνε. Απελπισία! Πιο ξερή κι από τις κιτρινισμένες φίδες που καρτερούσανε αμίλητες στην άκρη του μονοπατιού. Φτάσαμε σκονισμένοι στην κορφή του λόφου. Ένας κιμπάρης ήλιος φλόγιζε τον πόθο μας να δροσιστούμε. Άξαφνα, την είδα! Η Ξωθιά ανεμοπατούσε αέρινη, πάνω στις ασημένιες ράγες ενός θυμωμένου σύννεφου. Από τις πυκνές της πλεξούδες στάζανε κεχριμπαρένιες δροσοσταλιές. Με πλησίασε. Γεύτηκα, μες στη σιγαλιά τ’ απόβραδου, τη στιφάδα της αρνησιάς. «Η Στύγα!» ψιθύρισα. Ευθύς ντράπηκα για τη βλαστήμια.

68

«Χτύπα με, κόρη καταραμένη, εξόριστη του κόσμου. Ρίξε πάνω μου τα θυμωμένα παραπαίδια του Αχέροντα» βροντοφώναξα. Ο παπα-Μητροφάνης, απορημένος, έκοψε μεμιάς τα πατερημά. Αίφνης, σκοτείνιασε ο ουρανός. Ένας κατακλυσμός έσκισε τις φασκιές του κι ορθοπόδησε περήφανος, τσαλαπατώντας άδικους καιρούς. Ριζώσανε αμέτρητες βαθύσκιωτες στέρνες, σεντούκια κρυστάλλινου νερού. Μια ανορθογραφία πάσκιζε να συνταιριάξει τ’ αλφαβητάρι της στην επιδερμίδα του νερού. Διαδηλωτές αγριεμένοι από την ανακόλουθη διαδοχή των εποχών βουτούσαν στα πλημμυρισμένα πηγάδια, κραυγάζοντας απελπισμένα του καιρού τη μεγάλη στέγνα. Έπειτα, σαν το σουλάτσο στα άδυτα των πηγαδιών ― και της ψυχής τους ίσως;― τέλειωνε, αναδύονταν καμαρωτοί, σαν άλλοι Βαφτιστήδες, και περίχυναν τα πρόσωπα της κουστωδίας με νερό κι ευχή. Στράφηκα λιγωμένος να πιω από τ’ αμίλητο νερό. Μα, καθώς πλησίαζα το φλογισμένο μου στόμα στις χούφτες των αναδυόμενων ναυτίλων, τούτο χυνόταν αχόρταγα στο χώμα. Πήδηξα με λύσσα στο κοντινότερο πηγάδι. Πριν με καταπιεί το έρεβος των χαμένων μου ελπίδων, άκουσα στον πάτο του τον κρότο από τα τριάκοντα αργύρια των ισχυρών της γης. Γαντζώθηκα από το χρυσό μονόγραμμα του λάβαρου. Άρχισα να σκαρφαλώνω προς το φωτεινό στόμιο. Ανασηκώθηκα δύσκολα. Τίναξα τη σκόνη από πάνω μου. Άδραξα με λύσσα το λάβαρο και κατηφόρισα. Πίσω μου ακλουθούσε άλαλο το ευσεβές πλήθος. Εξόν από τον παπαΜητροφάνη με τα κύρ’ ελέησον. Αφουγκραζόμουν το κελάρυσμα από τις πέτρες που κατρακυλούσαν άναρχα στο φιδίσιο μονοπάτι. Συγκινήθηκα. Έσφιξα ακόμα πιο δυνατά το λάβαρο. Ένιωσα τον πηλό να θρυμματίζεται στα λερωμένα μου χέρια. Το καθάριο νερό απ’ το σταμνί που έσπασε στον ώμο μου πότισε λαίμαργα την ψυχή μου. Κραύγασα με όλη μου τη δύναμη: «Νερό! Νερό! Νερό!».

69

Έκλαψα γοερά. Σε λίγο θα αντίκριζα για πρώτη φορά το φως της ζωής. Εννιά μήνες κολυμπούσα στη μήτρα της μάνας μου. Μαζί μου κολυμπούσαν ―ανάμνηση από το μέλλον;― οι ζωές όλης της ανθρωπότητας. Κλεισμένες σ’ ένα δάκρυ. Πολύ μικρό για να συγχωρέσει την ανομβρία των τυμβωρύχων της αναξιοπρέπειας του καιρού μας. Πολύ μεγάλο για να αγκαλιάσει τη δροσιά της αξόδευτης αγάπης για το μέλλον των παιδιών μας…

70

Δέσποινα Παντελή

Υποβρύχιο βανίλια

Με επίσημο κουστούμι ντυμένη, κλείνω την πόρτα. Κανείς από σήμερα δεν θα μένει πια εδώ. Κάθε Κυριακή ένας δίσκος γεμάτος ποτήρια μάς περίμενε στο τραπεζάκι του σαλονιού. Σε κάθε ποτήρι και από μία γεμάτη κουταλιά υποβρύχιο βανίλια σε παγωμένο νερό. Μετά το φαγητό, τρέχαμε στο σαλόνι να προλάβουμε να καθίσουμε στις καλές θέσεις, στον καναπέ. Όσοι δεν προλάβαιναν στρώνονταν κάτω. Όλοι παίρναμε το ποτήρι μας. Κανείς δεν καθόταν στην πολυθρόνα. Ήταν μόνο του παππού. Ερχόταν τελευταίος και έπαιρνε κι εκείνος το ποτήρι του. Πάντα η ίδια κίνηση και πάντα την περιμέναμε με τη σιωπή της προσμονής. Κοιτούσε το διάφανο νερό και λες και διάβαζε μέσα σ’ αυτό τη ζωή του σε επεισόδια. Ύστερα, άρχιζε την αφήγηση. «Πού είχαμε μείνει;» ρωτούσε και κάθε φορά του δίναμε τη συμφωνημένη από την προηγούμενη εβδομάδα λέξη-κλειδί, και η ιστορία κυλούσε. Βλέπαμε τη ζωή του σε κομμάτια τακτοποιημένα στον χρόνο, νιώθαμε με τις αφηγήσεις του τον πόνο, τη χαρά, εκδοχές της ζωής του σε εξέλιξη. Κάπου κάπου σταματούσε. Κοιτούσε το νερό στο ποτήρι του και χαμογελούσε. Τότε ήταν που ήθελε κάτι να μας τονίσει, να χρωματίσει στιγμές. Να μην ξεχαστούν ποτέ. «Θυμάμαι τη μέρα που θα έφτανε η Μάρω με τον γιο της», είπε, «όταν ήρθαν τους βγάλαμε ό,τι είχαμε. Δεν άπλωσε να πάρει κάτι. Ήξερε από στέρηση. Έδωσε μόνο στον μικρό ψωμί. «Δεν πεινάω» είπε. «Μόνο διψάω. Περίεργο, πόσο διψάω… για ζωή.» Μου είχε φανεί τότε τόσο 71

αστείο! Γέλασα με την ψυχή μου και της έφερα ένα ποτήρι νερό. Να την ξεδιψάσει ήθελα, με όλους τους τρόπους. Μέσα είχε, αν και διάφανο, όλη την αγάπη μου, τον θαυμασμό μου, τη γεύση της χαράς για τη στιγμή. Είχε δύναμη. Κι η Μάρω, απ’ όσα ακούγαμε, είχε δύναμη. Ποτέ δεν έχανε το χιούμορ της. Ούτε και τότε, έτσι μόνη που ήταν, ταλαιπωρημένη, με του παιδιού της την έγνοια. Γι’ αυτό τα κατάφερε. «Όποιος διψάει και εκτιμάει τη ζωή», συνέχισε ο παππούς, «αυτή τον ανταμείβει. Τον ξεδιψάει… Εσείς διψάτε καθόλου; Άντε. Να! Πιείτε γλυκό νερό, τέτοιο να αποζητάτε να πίνετε. Αλλά θέλει υπομονή. Πρέπει να δίνετε χρόνο στον χρόνο σας…» Γελάσαμε όλοι. Καταλαβαινόμασταν μεταξύ μας. Οι ιστορίες του παππού μάς ένωναν με έναν πολύ δικό μας τρόπο. Η βανίλια έλιωνε στο ποτήρι, το νερό όσο περνούσε η ώρα θόλωνε, όχι όμως και οι αναμνήσεις. Έτσι, με τη βανίλια και το νερό, μαθαίναμε την ιστορία της οικογένειάς μας και βλέπαμε μπροστά μας τις στιγμές τους, όπως τυλίγονταν γύρω τους και γύρω μας. Κυριακή σήμερα. Στην τσέπη μου μία μικρή συσκευασία βανίλια. Τη μυρίζω. Έτσι μυρίζει πάντα η Κυριακή, σκέφτομαι. Την αφήνω στο μνήμα. Και νερό. Πάντα έχω μαζί, μην τύχει και διψάσω πολύ… για ζωή.

72

Δημήτρης Παπαδόπουλος

Κόκκινη γη

Ήταν η χειρότερη ξηρασία που είχε δει το χωριό τα τελευταία τριάντα χρόνια. Τρεις μήνες τώρα ούτε σταγόνα από τον ουρανό. «Τέτοιο πράγμα ούτε το καλοκαίρι του ’88» έλεγαν οι παλαιότεροι. «Ο Θεός μάς εκδικείται.» Ο Γιώργος Ελπασίδης δεν πίστευε στον Θεό. Πίστευε όμως στη γη του. Και κάθε μέρα, έξω στον αγρό του, ένιωθε πίστη και απελπισία να μεγαλώνουν παράλληλα. «Καταραμένο καλοκαίρι», μουρμούριζε, φτύνοντας με αγανάκτηση χάμω, σαν να ’θελε να εκδικηθεί το ξεραμένο χώμα ποτίζοντάς το με το σάλιο του, «δεν θα περάσει ποτέ». Δεν ήταν μόνο η ξηρασία εντέλει φυσιολογική γι’ αυτήν την εποχή, αλλά και η λειψυδρία που είχε χτυπήσει το χωριό τις τελευταίες εβδομάδες, εξαιτίας μιας βλάβης στο σύστημα υδροδότησης· ένας σωλήνας είχε σπάσει, αλλά ήταν αδύνατον να εντοπιστεί το ακριβές σημείο, αφού το απαρχαιωμένο σύστημα ύδρευσης εκτεινόταν σε μερικές δεκάδες χιλιόμετρα κάτω από κακοτράχαλες πλαγιές ― συμβαίνουν αυτά στα πολύ ορεινά χωριά, ειδικά σ’ εκείνα που οι αρμόδιοι δεν προνοούν να μεριμνήσουν εγκαίρως και αφήνουν και λίγο τα πράγματα στην τύχη τους. Βέβαια, για να μην αδικούμε τελείως τους υπευθύνους, είχαν βρει έναν τρόπο, μέσω ενός ακόμα παλαιότερου και αχρησιμοποίητου από δεκαετίες δικτύου, να προμηθεύουν νερό στο χωριό, αλλά αυτό συνέβαινε μόνο για μία ώρα τη μέρα και για πολύ περιορισμένη ποσότητα. Ίσα ίσα δηλαδή για να μην πεθάνουν από τη δίψα οι 44 μόνιμοι κάτοικοί του. Ενδεχομένως και 73

από τη βρόμα. Ο Γιώργος Ελπασίδης, κάθε τέτοια ώρα, ώρα ανάμεσα σε προνόμιο και απαγόρευση, αναγκαζόταν να επιστρατεύει όλο του το σθένος για να αντιστέκεται στην παραφορά που τον κυρίευε, σ’ αυτό το κύμα οργής που φούσκωνε μέσα του και τον έκανε να θέλει να πιάσει τον κόσμο ολόκληρο και να τον συνθλίψει ανάμεσα στα δάχτυλά του. Ήταν η ώρα του νερού. Η πιο πολύτιμη ώρα της ημέρας. Η ώρα που όλοι έπρεπε να προσέχουν μην και ξοδέψουν μια στάλα παραπάνω. Ωστόσο, τώρα, αντιμέτωπος για μυριοστή φορά με την ίδια εικόνα σήψης και καταστροφής, κάτι έσπασε μέσα του. Όχι. Δεν θα αντιστεκόταν άλλο. Με μία σίγουρη, αποφασιστική κίνηση, άνοιξε τη βρύση πίσω του. Άκουσε τον χαρακτηριστικό ήχο του νερού που περνούσε μέσα από το λάστιχο και το είδε ύστερα να μουσκεύει το χώμα. Η ράχη του ανατρίχιασε. Ένα αυλάκι άνοιξε μέχρι το πρώτο λάχανο, στην άκρη της ξύλινης περίφραξης που πρόχειρα είχε κατασκευάσει. Καθώς ο ήλιος του μεσημεριού, αυτός ο περίεργος ήλιος του βουνού, του έτρωγε το πρόσωπο και η ζέστη απλωνόταν σε όλο του το κορμί, μία περίεργη συγκίνηση τον καταλάμβανε, όλο και πιο σφοδρή, κάτι σαν ευτυχία· ευτυχία που δεν είχε ξαναδοκιμάσει σ’ αυτά τα 62 δύσκολα χρόνια της ζωής του. Ήξερε πως σπαταλούσε το νερό, αλλά δεν τον ένοιαζε. Το φανταζόταν να κυλάει βαθιά μες στην οργωμένη γη και να φτάνει μέχρι τις ρίζες των φυτών του και αγαλλίαζε, θεραπευόταν. Θεραπευόταν απ’ όλα. Ήταν το δώρο της ζωής. Το δώρο που ο δημιουργός είχε χαρίσει και σ’ αυτόν και σ’ αυτά τα μικρά του λαχανάκια, τα σχεδόν ζωντανά πλάσματα, που τόσο αγαπούσε…

74

Μαρία Παπαευστρατίου

Η αλμυρή γυναίκα

Πάντα ξυπνούσε ένα λεπτό πριν χτυπήσει το ξυπνητήρι. Μία συνήθεια που κρατούσε από τα παιδικά της χρόνια, όταν η ευθύνη για το πρωινό της ξύπνημα ήταν αποκλειστικά δική της. Ο πατέρας ήταν ναυτικός σε γκαζάδικα, μία φιγούρα τσακισμένη και ηλιοκαμένη, που μύριζε αλάτι και λάδι μηχανής. Τις λίγες εβδομάδες του χρόνου που έμενε σπίτι, μιλούσε μόνο για τη θάλασσα, σαν για μια γυναίκα με χίλια γούστα και πρόσωπα. Λαμπρή και παιχνιδιάρα στις μπουνάτσες της, όταν το καράβι κυλούσε σαν σε μετάξι. Ο ήλιος σκέπαζε τα κακοβαμμένα φλόκια και τα τριμμένα σκοινιά, οι τροχαλίες γυάλιζαν, και ακόμα και ο πιο γρουσουζεμένος κακομοίρης λοστρόμος σήκωνε τα μάτια από το λιγδιασμένο στουπί και χαμογελούσε. Τα μάτια στον ορίζοντα ψάχνουν με βιάση για στεριά. Ικανοποιημένα γεμίζουν μικρές ρυτίδες χαράς. Πουθενά στεριά. Μόνοι μας, λοιπόν. Και τα καλά και τα κακά μακριά. Κλεισμένοι σαν τα γυάλινα καραβάκια στο μπουκάλι. Ποτέ δεν εξιστορούσε τις δύσκολες αφέγγαρες νύχτες, τις μέρες που η καταιγίδα έδερνε τον ωκεανό και έκανε τους γυμνόστηθους ταλαιπωρημένους άντρες, τρία πατώματα κάτω από το κατάστρωμα, να μουρμουρίζουν προσευχές, ξόρκια και να ανταλλάσσουν φοβισμένες και κοροϊδευτικές ματιές ανάκατα. Έναν έρωτα χωρίς λόγια ζούσε μόνο μαζί της. Σ’ εμάς έδινε ό,τι περίσσευε, την κούραση, τη βαρεμάρα του, την κακοτροπιά του. «Θάλασσα να μυρίζω μόνο.»

75

― Αύριο θα κατεβώ στον Περαία, στο γραφείο, να δω πότε έχει ναύλο, αργήσανε. Πέθανε με τον πιο γελοίο τρόπο, τον χτύπησε μηχανάκι στην Κοκκινιά και μέχρι να τον μεταφέρουν στο Τζάνειο, με τρία τέταρτα καθυστέρηση, είχε τελειώσει. Τον κλάψαμε με τη μάνα από συνήθεια και υποχρέωση. Έβλεπε με μάτι γερακιού η γειτονιά. Είχε έρθει και η γριά μάνα του απ’ το χωριό με τον θείο και τη γυναίκα του. Καταριόνταν με λυγμούς την Αθήνα και τα κακά της. Εγώ θυμόμουν το χαρτί του μπαρκαρίσματος που κρατούσε σκισμένο με δύο γραμμές ξεραμένου αίματος στην ακρούλα. Σφιχτά στο δεξί χέρι με τα μαυρισμένα απ’ το γράσο νύχια όταν τον είδα στο μεταλλικό φορείο. Τι μου ήρθε και τα θυμήθηκα όλα αυτά, ενώ οι δουλειές τρέχουν; Η μάνα σχεδόν κατάκοιτη από χρόνια, όλα απ’ τα χέρια μου περνάνε. Δόξα τω Θεώ, το σπίτι μας το ’χουμε κι η σύνταξη καλή, τα βγάζουμε πέρα οι δυο μας, όπως κάναμε πάντα. Άλλωστε, το λένε: η κόρη, όταν γεράσεις, θα σου δώσει ένα ποτήρι νερό.

76

Βασιλική Παρασκευουλάκου

Ο μαγεμένος υδραλέτης

Από τα χαλάσματα του ερημωμένου κάστρου, ψηλά στον μοναχικό λόφο, κατηφόριζε στον γιαλό το νερό από τις δύο μαρμαροπελεκημένες κρήνες του Μπαρμπαρέζου πειρατή. Η παράδοση έλεγε πως τις έχτισε όταν κούρσεψε κάποια ασέληνη βραδιά την καστροπολιτεία, για να λούζεται η αρχοντογεννημένη αφέντρα της ερωτολαβωμένης καρδιάς του. Αργοκυλώντας στη δασωμένη πλαγιά, το νερό γινότανε κελαρυστό ποτάμι, κρυσταλλοδιάφανος καθρέφτης γεμάτος καστανοπράσινες σκιές. Πάνω από τη σπηλιά της Δρακότρυπας λοξοδρομούσε και έπεφτε με ορμή κάτω, στη Λίμνη της Γοργόνας. Στον ρυθμό της μουσικής των νερών του αεικίνητου καταρράκτη, οι νύμφες και τα ξωτικά του απολιθωμένου δάσους έστηναν ατέλειωτο χορό τις φεγγαρόλουστες νυχτιές. Τα τραγούδια τους ξεπερνούσαν τις σειρήνες του Οδυσσέα, κι όποιος άκουγε δεν έχανε μονάχα τον λογισμό αλλά και τα αυτιά του, μη γυρεύοντας άλλο τίποτα να ακούσει. Μια τέτοια βραδιά, ένα παλικάρι από μακρινό μέρος, καμάρι και παρηγοριά των γονιών του, παραμόνεψε κρυμμένο στη Δρακότρυπα, ώσπου πρόβαλε το ολόγιομο φεγγάρι κρεμασμένο στου ουρανού τη μαύρη ράχη. Τότε σήκωσε το κεφάλι να αγναντέψει τις νερόνυμφες και τέντωσε τα αυτιά να αφουγκραστεί το τραγούδι τους. Μόλις όμως τον κατάλαβαν, τα νεροστοιχειά αγριέψανε, και ευθύς το γεροδεμένο κορμί πέτρωσε από τα πόδια μέχρι το κεφάλι με τον μυτερό σκούφο. Την αυγή οι χωρικοί αντίκρισαν δίπλα στη λίμνη, ανάμεσα σε πλατάνια, αγριοσυκιές και αρωματικά βοτάνια, έναν νε77

ρόμυλο που τον ονόμασαν «Μαγεμένο Υδραλέτη». Από τότε πήγαιναν εκεί τα αλέσματα και, καθώς αυγάτιζε το αλεύρι που άλεθε ο μυλωνάς, σκορπίζονταν στον αέρα οι μυρωδιές από τους ξυλόφουρνους που έψηναν νόστιμο ψωμί. Οι νοικοκυρές του χωριού χτύπαγαν τα ρούχα στη νεροτριβή, έπλεναν και οι κοπέλες τα προικιά τους, κι αντηχούσαν ολόγυρα τα τραγούδια και τα γέλια τους. Έτσι έτρεχε ο καιρός και η φτερωτή του νερόμυλου σιγοτραγουδούσε γυρίζοντας, ώσπου μια μέρα το νερό στέρεψε. Όταν ο μύλος έπαψε να αλέθει, λιγόστεψε το αλεύρι και το ψωμί. Τότε παρουσιάστηκε στον μυλωνά ένας ξένος με πολύχρωμα ρούχα και δισάκι κρεμασμένο στον ώμο. «Είμαι ο επιστάτης των νερών» είπε. «Συφορά», κλαψούρισε εκείνος, «στερέψανε οι κρήνες του κάστρου, αφέντη μου, δεν έχει νερό για τον μύλο, ούτε για τα ζωντανά και τα χωράφια ούτε στη νεροτριβή. Μοναχά το κεφαλόβρυσο με τους εφτά κρουνούς στο χωριό συνεχίζει να βγάζει λιγοστό, να πίνουμε και να μαγειρεύουμε μονάχα». «Από τα σπλάχνα της γης αναβλύζουν υγρές φλέβες, τρέχουν οι κρήνες, κελαρύζουν τα ρέματα. Σαν ανοίξουν οι καταρράχτες του ουρανού, ρουφάει το χώμα το νερό και καρπίζουν τα χωράφια. Γιατί δεν το μαζεύατε στις κινστέρνες όταν έβρεχε;» Άνοιξε το δισάκι του, πήρε μια χούφτα αγριοβότανα, τα έριξε στη φτερωτή που άρχισε να αργοσαλεύει και σιγομουρμούρισε: Και το νερό σταλιά σταλιά Απ’ την παλιά τη βρύση Χρόνους τώρα σκορπίζεται Πίσω δεν θα γυρίσει… Τις επόμενες μέρες οι χωρικοί ανασκουμπώθηκαν και με τη βοήθειά του μπήκε πάλι το νερό στον μυλαύλακα. Το μυλοτόπι ξαναζωντάνεψε, το πιο σημαντικό όμως είναι πως δεν ξανάφησαν τη δύναμη του νερού να χαθεί, γιατί έμαθαν πια πως, όταν συμπορεύεται με την ανθρώπινη δύναμη, γίνονται σπουδαία έργα και ο κόσμος πάει μπροστά.

78

Κορίνα Ρεκάνου

H – O \ H

Μία αλλαγή. Αλλαγές πολλές, μα αυτή διαφορετική. Έχεις έναν άνθρωπο, τον άνθρωπό σου. Κι έτσι ξαφνικά… Εκεί που όλα είναι όμορφα, φεύγει. Σε μία σχέση που δίνεις και παίρνεις, εκεί που ερωτεύεσαι όλο και περισσότερο, αυτός χάνεται. Σαν το νερό. Η φλόγα το καίει. Κοχλάζει. Και ξαφνικά… Σημείο βρασμού. Εξατμίζεται. Φεύγει. Κοιτάζω απ’ το παράθυρο. Βλέπω ένα ζευγαράκι να περπατάει χέρι χέρι, και σκέφτομαι εμάς. Σκέφτομαι το τότε. Δάκρυα χορεύουν στα μάγουλα που κάποτε φιλούσε… Ακούω το τραγούδι της βροχής. Το νερό με καλεί. Παίρνω την ομπρέλα. Βγαίνω έξω. Μπαίνω στο μπαρ. Ο μελαχρινός πίσω απ’ την μπάρα με ρωτάει τι θα ήθελα. «Ένα ποτήρι μαύρο ρούμι, παρακαλώ.» Μου φέρνει σχεδόν αμέσως το ποτήρι με το ποτό και δύο παγάκια. Λατρεύω το νερό. Ειδικά όταν είναι σε μορφή πάγου και περιβάλλεται από μαύρο ρούμι! Βάζω πάγο παντού. Στο ποτό, στον καφέ, στο cocktail. Κοιτάζω το ποτήρι. Μυρίζω το οινόπνευμα. Το φέρνω κοντά στα χείλη μου. Πίνω. Μάλλον πολύ. Κοιτάζω τον πάγο. Και του μιλάω. Θυμάμαι... Θυμάμαι τις στιγμές μας. Θυμάμαι το μπουγέλο την τελευταία μέρα στο Γυμνάσιο. Τότε που καθάρισες εκείνον τον λεκέ από κόκκινο κρασί στο λευκό μου πουκάμισο. Τη βροχερή μέρα που λέρωσες τα καινούρια μου παπούτσια.

79

Θυμάμαι όταν χύθηκες στην αγαπημένη μου μπλούζα την «κατάλληλη στιγμή», τη μέρα της ορκωμοσίας. Τις 104,45 μοίρες που χωρίζουν τα δυο σου υδρογόνα… Τους υδρατμούς στον καθρέφτη μετά το καυτό μου μπάνιο. Θυμάμαι τότε που γλιστρούσα πάνω σου στην παγωμένη λίμνη. Τη βουτιά μέσα σου εκείνο το αξέχαστο καλοκαίρι στους Παξούς. Θυμάμαι τη μικρή λιμνούλα στον αφαλό μου, όταν αφέθηκα σε σένα σαν σε σχεδία. Εκείνο το χάρτινο καράβι που άφησα στα χέρια σου και το καταβρόχθισες. Την ορμή σου μες στις φλέβες μου σ’ εκείνον τον αποχαιρετισμό. Θυμάμαι τις σταγόνες ιδρώτα που σχημάτισες στο μέτωπό μου. Τη βρόχινη σταγόνα σου που στάθηκε στο χείλι του στο πρώτο μου φιλί… Σε κοιτάζω. Έχεις γίνει ένα. Σε παίρνω στα χέρια μου. Σε βλέπω να μικραίνεις ακόμα περισσότερο. Όπως κι η αγάπη του για μένα. Σε νιώθω για λίγο δικό μου. Σε κρατώ σφιχτά στις χούφτες μου. Είσαι δικό μου. Μα αν γίνεις υγρό, σε ποιον θ’ ανήκεις; Τι θα γίνει; Σε βλέπω να λιώνεις και να γέρνεις στην υγρή σου φάση. Μία απ’ τις γνωστές σου φάσεις. Κι έχεις τόσες άλλες, κρυφές και άγνωστες, σαν τις φάσεις της ζωής μου που ρέουν στο μυαλό μου…

80

Κλεονίκη Ρήγα

Ιστορίες της θάλασσας

Γύρισε σώος απ’ τις θάλασσες. Εξηντάρης επέστρεψε στο νησί, στην οικογένεια. Χαρές να δουν τα μάτια σου. Τρεις μέρες γλένταγε το χωριό. Μες στα γέλια η κυρα-Μάρω, εδώ πατούσε, εκεί βρισκόταν. Ο γιος κι η κόρη ένιωσαν βαριά τη σκιά του. Δύσκολος άνθρωπος. Πήρε το τιμόνι του σπιτιού στα χέρια του. Ας είναι, σκέφτηκε η κυρά, χαλάλι του. Αλλά όχι, δεν το κατάκανε η καρδιά της. Και να πεις πως άκουσε τον καλό τον λόγο. Μούγκα κι ένα βλέμμα χαμένο. Ο γιος, τριαντάρης, μοναχικός και καλόκαρδος, ένιωσε τον πατέρα απόμακρο όσο ποτέ. Μονάχα η κόρη απολάμβανε την τρυφεράδα του. Ο ναυτικός γρήγορα μελαγχόλησε. Του ’λειπε η θάλασσα, η μεγάλη αγαπημένη. Κλείστηκε στον εαυτό του και στις σκέψεις του. Τίποτε δεν προχώρησε αφότου γύρισε. Μπήκε η ζωή σε αναμονή. Το μόνο που του ’δινε γαλήνη ήταν η βάρκα του. Σαν έμπαινε και ξανοιγόταν, ημέρευε. Κι ερχόταν για λίγο μουσαφίρισσα στο σπίτι η χαρά. Περάσαν δύο χρόνια και μια μέρα έπεσε στο λιμάνι, την ώρα που πήγαινε στη βάρκα. Άφησε την τελευταία του πνοή, έσβησε το βλέμμα στην άκρη στον γιαλό, με το χέρι απλωμένο ν’ ακουμπά το νερό με τ’ ακροδάχτυλα. Τρεις μέρες κράτησε ο αποχαιρετισμός. Όλο το χωριό πέρασε από τη σάλα τους για το κατευόδιο. Πολύ στοίχισε στην οικογένεια η απώλεια, δεν το υπολόγιζε τούτο το μπαρκάρισμα. Η ζωή πήρε τον παλιό ρυθμό, μόνο που προστέθηκαν οι 81

βόλτες στο νεκροταφείο. Έκοβε η Μάρω αγριολούλουδα και πήγαινε στο μνήμα. Καθόταν και του μίλαγε. Εκείνος την άκουγε κι αυτό της έδινε χαρά. Έδεσε και τη βάρκα του απάγκιο. Σκεφτόταν πότε πότε να την πάρει και να βολτάρει στον γιαλό. Πράγμα παράξενο, αφού τον έχασε ξύπνησε μέσα της το πάθος. Φορούσε τις φανέλες του, τις κάλτσες του, καμιά φορά και το κουστούμι του, κι έβγαινε νύχτα κι αγνάντευε τη θάλασσα. Εκείνη τη μέρα πήρε την απόφαση. Μάζεψε παντελόνι και πουκάμισο, φόρεσε τις γαλότσες του, το ψάθινο, και τράβηξε κατά τη βάρκα. Μπήκε και ξανοίχτηκε. Στα βαθιά, έσβησε τη μηχανή κι άφησε τη βάρκα ν’ αρμενίζει. Φόρεσε τα ρούχα, το καπέλο και κάθισε στην άκρη. Έστησε χωνί τις παλάμες και φώναξε: ― Ε, καπετάνιο, πού είσαι; Αφουγκράστηκε για λίγο κι έκρινε* πάλι. ― Ε, καπετάνιο μου! Ένιωσε τα δάκρυα βροχή στο πρόσωπο, στα ρούχα, στα μαλλιά. Πλημμύρισε η βάρκα κι έγειρε στο φούσκωμα της θάλασσας. Λύθηκαν τα μαλλιά κι απλώσαν γύρω της, αφέθηκε στα κύματα. Πίστεψε πως η θάλασσα θα τους ένωνε και χάρηκε η ψυχή της. Και τότε, τον είδε να ’ρχεται με το γαμπριάτικο και να της απλώνει το χέρι. Εκείνη νύφη γοργόνα, με φύκια πλεγμένα στα μαλλιά, χαμογέλασε κι έκλεισε τα μάτια να του παραδοθεί στο νυφικό κρεβάτι του βυθού. Κάτι ένιωσε να τη χτυπά στο κορμί κι αρπάχτηκε. Άνοιξε τα μάτια κι είδε έναν όγκο εκεί κοντά κι ανθρώπινα πλάσματα να της γνέφουν. Κι απλώθηκε μια γέφυρα, πλατιά αντρικά χέρια την τράβηξαν πάνω κι ύστερα έχασε το φως της. Ξύπνησε με μια γεύση αρμύρας στα χείλη.

* Έκρινε: ιδιωματικός αόριστος του ρήματος κρένω = μιλώ.

82

Αθανασία Ρόβα

Ο ΜάσΙΚΑφαίας

«Ο μάσικαφαίας, έσικαβέ κι όπου υπίρχανε πέτιρες, ερίχιναν φουρινέλα» έγραφε ο Φώτης στην έκθεσή του, με θέμα «Το νερό στο χωριό μας». Τη δεκαετία του ’60 δεν γνωρίζαμε τη δυσλεξία, και το νερό στο σπίτι το έφερναν οι μάνες με τα μουλάρια από το “πηγαδούλι”. Τη δεύτερη δεκαετία του εικοστού πρώτου αιώνα, μια βλάβη μάς στέρησε το νερό για μέρες. «Το μουλάρι το επούλησεν ο πατήρ, μεταβάς εις Γερμανίαν», έτσι ο πατήρ-Φώτιος πήγαινε με το αυτοκίνητο στη “μάνα” και γέμιζε μπουκάλια, μπιτόνια, τενεκέδες, βαρέλια. Ο Δήμαρχος υποσχέθηκε: «Θα έχετε νερό ώς το βράδυ». Μας ξύπνησε «ο μάσικαφαίας, που έσικαβέ και γκρουν, γκρουν, γκρουν και ντούπου, ντούπου», όργωνε το χωριό. Ένα λάστιχο ποτίσματος πέρασε μέσα από το διπλανό οικόπεδο, κι η γειτόνισσα ωρυόταν: «Θα σκοντάψουν τα παιδιά, θα σκοτωθούμε, θα το μασήσει ο σκύλος, παράγοντα, κόψτο». Στη «συζήτηση με τον Δήμαρχο» αναδείχθηκαν θέματα: «Πρέπει να πληρώσουμε για τις μέρες, που δεν είχαμε νερό;». «Βεβαίως» είπε η νερένια υπηρεσία. «Θα κάνουμε ενστάσεις» είπε ο Δήμαρχος. Ανακαλύψαμε πως άλλος πλήρωνε τετρακόσια ―της οκάς―, άλλος εκατόν πενήντα ―δραχμάς κατοχικάς―, άλλος είκοσι πέντε ―της γνωριμιάς―, η κυρία που έρχεται από την Αυστραλία κάθε καλοκαίρι χίλια ευρώ, της χλίδας. «Άλλος πληρώνει τον βαρκάρη» αποφάνθηκε ο 83

Φώτης. «Ο μάσικαφαίας, έσιγησέ», η κυρία από την Αυστραλία δεν επέστρεψέ και κάθε τρις και δεκατρείς ακουμπάμε στον Κώτσο “οβολούς”. Τρία πλυντήρια ρούχων, δύο πιάτων, βρύσες πολλές, άμμος, σκουριά, βαρέα μέταλλα, είναι ο απολογισμός. «Για την υγεία μας, ρε Πατουλίδου», σχώρνα με. Αναπολώ τη στέρνα στην “ντασάκα” που μάζευε το βρόχινο νερό. Την τσίγκινη λεκάνη, που κάναμε μπάνιο, άπαξ εβδομαδιαίως, και πετούσαμε τα απόνερα στο αποχωρητήριο. Είχε μία λινάτσα για πόρτα κι έκανες την ανάγκη σου, παρέα με παχιές, μαύρες μύγες, κουλουμωτές. Ούτε νερό, ούτε λάστιχα, ούτε “παραγοντίσκοι”, ούτε λογαριασμοί για μπάνιο που δεν έκανες, για νερό που δεν ήπιες. «Ο μάσικαφαίας ΔΕΝ έσικαβέ» κι ο Φώτης ―οδηγός εκσκαφέα, άνεργος― στα καφενεία τη βγάζει γερμανικά. Τουτέστιν, «πίνει μπύρες, πίνει μπύρες, πίνει μπύρες». Αλλά ΔΙΨΑΕΙ. Κι έτσι διψασμένος και ολίγον μεθυσμένος, φαντάζεται πως είναι πάνω στον μάσικαφαία του και, «γκρουν, γκρουν, γκρουν και ντούπου, ντούπου», οργώνει το χωριό. Ο παπα-Φώτης, στη γιορτή των Θεοφανείων, ψέλνει: «...κάτω στον Ιορδάνη τον ποταμό, κάθεται η κυρά μας η Παναγιά. Του αφέντη Αϊ-Γιάννη παρακαλεί, για να ρίξει δρόσο στη γη, στη γη…», «…να οργωθούν οι δρόμοι και τα χωριά και να την περνάμε ελληνικά», συμπληρώνει το τροπάριο και ρίχνει τον σταυρό στα νερά. Βάζει μπρος τον εκσκαφέα, μαρσάρει και, «γκρουν, γκρουν, γκρουν και ντούπου, ντούπου», περιδιαβαίνει το χωριό. «Να ’χαμε κι ένα φουρινέλο… Άκυρο» λέει. «Για το νερό μας, ρε ― Θεέ μου, σχώρνα με». Σιγοντάρει το άσμα στο ραδιόφωνο: «Η μάνα εν κρύο νερόν κε σο ποτήρ’ κε μπαίν’». Σταματά στην πλατεία, στον γερο-πλάτανο. «Ένα νε-

84

ρό, κρύο νερό, κυρα-Βαγγελιώ» παραγγέλνει στη γυναίκα στο καφενείο. «Κερασμένο» απαντάει εκείνη. «Με της μάνας την ευχήν, νερό στ’ αυλάκι θα μπαίν’.» Πίνει μονορούφι, βάζει τη μηχανή στο ρελαντί και βολτάρει, ακολουθούμενος από την πιτσιρικαρία του χωριού και πέντε-έξι αδεσποτάκια.

85

Ανθή Σουλτάνη

Tout va bien

Με φόντο το μεγαλειώδες καράβι στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης, η κάμερα του ειδησεογραφικού δελτίου προσπαθούσε να απαθανατίσει ένα προκλητικό και σίγουρα σπάνιο θέαμα. Εκατοντάδες χαρτονομίσματα των πενήντα ευρώ επέπλεαν πάνω στα κύματα, καλώντας σαν τις Σειρήνες τους περαστικούς ― χωρίς να εξαιρούνται ούτε ο δημοσιογράφος και ο κάμεραμαν. Το συμβάν κλήθηκε να ερμηνεύσει ο γεράκος που περνούσε τυχαία εκείνη την ώρα, ο οποίος ―άθελά του― χάρισε άφθονο γέλιο στο φιλοθεάμον κοινό του δελτίου, όταν με περισπούδαστο ύφος δήλωσε: Προφανώς, πρόκειται για ξέπλυμα βρόμικου χρήματος! Κι εκεί τελείωσαν όλα. Στο αστείο. Η αλήθεια όμως είναι πως το νερό ανέκαθεν χρησιμοποιήθηκε για να ξεπλένει βρόμικες ιστορίες. Το λιμάνι αυτό, για παράδειγμα, δεν είχε μόνον επιπλέοντα στοιχεία, είχε και βυθισμένα. Φρέσκες σάρκες και παλαιά οστά. Το προηγούμενο βράδυ, τέσσερις ανδρικές και μία γυναικεία φιγούρα προχωρούσαν με βιαστικά βήματα προς το βαρκάκι που θα τους μετέφερε στο αραγμένο εμπορικό «Triumph». Ο καπετάνιος ήταν μιλημένος και περίμενε την επίσκεψη, η οποία έπρεπε να μείνει μυστική απ’ όλο το πλήρωμα. Στην αναγγελία της ομαδικής βραδινής εξόδου λοιπόν, ευφυέστατα συνδυάστηκαν τα φώτα των ξέφρενων ξενυχτάδικων με το σκότος του εγκλήματος, δίνοντας στους πιθανούς μάρτυρες την καλύτερη απασχόληση: ανέμελη άγνοια της πραγματικότητας, με επικάλυψη ευτυχίας.

86

Η κυρία Θ. ανέβηκε με προσοχή τις σκάλες του καταστρώματος, καθώς τα πόδια της τρέμανε από τον φόβο. Σε λίγη ώρα, οι άνθρωποι που την συνόδευαν θα αφαιρούσαν ένα νεφρό της και οι αμφιβολίες της για την εμπιστοσύνη που έπρεπε να τους δείχνει είχαν χτυπήσει κόκκινο. Θα αφηνόταν να ναρκωθεί και να χειρουργηθεί, βασιζόμενη σε μία συμφωνία που ήταν παντελώς άγνωστο αν θα τηρούνταν. Αλλά χρειαζόταν τα λεφτά, και οι διαβεβαιώσεις ήταν πολύ, μα πολύ, πειστικές. Εξάλλου, τη διαλέξανε, όπως της είπαν, ανάμεσα σε δεκάδες υποψηφίοuς, λόγω της εξαιρετικής υγείας της. Να μην ξεχνά ότι είναι πολύ τυχερή. Γδύθηκε και ξάπλωσε. Ο αναισθησιολόγος τής χάρισε ένα τελευταίο χαμόγελο πριν της φορέσει τη μάσκα. Της πέρασε απ’ το μυαλό μήπως το χαμόγελο ήταν ψεύτικο, μήπως εξαπατήθηκε, μήπως αυτή ήταν η τελευταία σκηνή, η τελευταία σταγόνα ζωής. Ωστόσο, της είχαν δώσει ήδη την τσάντα με τα χρήματα ―τα ’χε αφήσει στον άνδρα που την περίμενε έξω εκεί στο λιμάνι―, άρα μπορούσε ακόμη να έχει την ελπίδα· την ελπίδα ότι πεινασμένα όρνεα θα σεβαστούν ένα ανυπεράσπιστο, χτυπημένο και πεντανόστιμο ζώο. Φυσικά, αυτό δεν γίνεται ποτέ, γιατί τα όρνεα δεν έχουν αισθήματα, έχουν μόνο ένστικτα. Έτσι, για να μην αδικούμε και τα όρνεα. Την ώρα που πετούσαν μέσα στα σκοτάδια το κατακρεουργημένο σώμα στην αιώνια λήθη του βυθού, ένας ναύτης ―που για άγνωστους λόγους παρέμεινε εκεί― εμφανίστηκε στο κατάστρωμα και είδε την τελευταία πράξη του δράματος, ακριβώς πριν από το χειροκρότημα των κυμάτων. Για το ρεπορτάζ, ο άνδρας που περίμενε αγωνιώντας τη σύντροφο του, μετά τον παφλασμό που ακούστηκε από την πτώση του πτώματος, άνοιξε την τσάντα, πέταξε το περιεχόμενό της στη θάλασσα ουρλιάζοντας όχιιι! κι έπειτα έφυγε κατευθυνόμενος προς τον αγρό του κεραμέως. Είχε πλέον ξημερώσει για τα καλά. Ήταν πια τόσο αργά.

87

Νίκη Σουρά

Το πηγάδι

Ποτέ δεν το χώρεσε ο νους του που το χαλάσαν το πηγάδι. Ήταν εκεί, στα μισά της δεκαετίας του ’70. Ή στις αρχές; Μα δεν θυμάται πια. Χρόνια πεθαμένος· ξέχασε. Ήτανε πάντως τότε που η κόρη του το δήλωσε. Είχε φτάσει η ώρα που το πηγάδι της αυλής, σύριζα στον δρόμο, θα ’δινε τη θέση του σε μία κουζίνα χτιστή, κανονική, ξεχωριστή κάμαρα. Και δίπλα, άλλο δωμάτιο, το μπάνιο. Να μη βγαίνουν πια έξω για την ανάγκη τους, νύχτες κρύες του χειμώνα κι άστερες. Στο πηγάδι θα ρίχναν τα ακάθαρτα. Τα ακάθαρτα νερά. Βόθρος θα γινότανε. Το συλλογιότανε ο Αγγελής και ο νους δεν το χωρούσε. Και πώς να το χωρέσει; Ζύγωνε τα ενενήντα, γεννημένος τον προηγούμενο αιώνα, ανοιχτό μυαλό, καθαρό, έβλεπε, «Θα ’ρτουν αύριο μεθαύριο οι γαμπροί» ―τρεις θυγατέρες είχε κάνει η κόρη του― «πού θα τους στείλουμε; Κει πάνου στο χωράφι;», σωστά τα ’λεγε η Νίνα του. «Άλλωστε, όλοι τα χαλάσαν τα πηγάδια, πατέρα. Και του Βλαχόγιαννη ανοιχτό και του Κούρπα πιο κάτω, μια φλέβα όλα, μαγαρίστηκε αυτή, όλοι ρίξαν πια τ’ ακάθαρτα.» Κούναγε το κεφάλι, ένιωθε. Μα πώς να το χωρέσει ο νους; «Πηγαδάς» απ’ τα μικράτα του. Νωρίς ορφάνεψε, από έντεκα χρονών στις μπούκες, Βίταλα, Λαύριο, Παγγαίο, μια να βγάζει κάρβουνο μια να ψάχνει το χρυσάφι· κι Αλάσκα έφτασε η χάρη του. Εκεί που έβγαινες προς νερού σου και

88

πάγωνε προτού να φτάσει χάμου. Κι από εκεί, κοντά εικοσάχρονο παιδί, ξεσηκώθηκε να γυρίσει στην πατρίδα, να υπηρετήσει εθελοντικά. Βαλκανικοί πόλεμοι, κι αυτός διηγιόταν πώς μπήκε με τον Κωνσταντίνο νικηφόρα στη Σαλονίκη... Και πάλι μετά μπούκες… «πηγαδάς». Μονάχος του το άνοιξε το πηγάδι, σαν γύρισε και στέριωσε στην Κύμη, παντρεύτηκε, νοικοκυρεύτηκε, δύο κόρες έκαμε. Έντεκα μέτρα το πηγάδι, όλη η γειτονιά έπαιρνε από κει το νερό, μα να πιει, μα να πλύνει, μα να κάνει λάτρα, μα να ποτίσει τα γελάδια ο μπαρμπα-Λαγός, όλοι εκεί. Ξέχειλο τον χειμώνα το πηγάδι τους. Έτσι έκανες, έβαζες ποτήρι, δροσίζονταν τα μέσα σου. Έτσι έκανες και το νερό ήταν στο χέρι σου. Τα καλοκαίρια, σαν πια είχε περάσει όλη η γειτονιά κι είχε αφαιμάξει το πηγάδι, λούφαζε αυτό. Τέρμα κάτω η στάθμη του, ησύχαζε· μα το πρωί, ξανά δροσάτο, ξέχειλο, βαρβάτη η φλέβα. Και τι νερό! Γλυκό, μαλακό, λούζαν τα μαλλιά τους οι νοικοκυρές και μακριά τα ξέμπλεκαν στον ήλιο. Ποτιζόταν το κοπάδι κι ευχαριστημένο τραβούσε τον δρόμο του. Έπινε ο περαστικός, ευφραινόταν η ψυχή του, ευχοστόλιζε τον νοικοκύρη. Και κάθε Πρωτοχρονιά, αχάραγα θα ’βγαινε η γυναίκα του να σταθεί στο πηγάδι, να πάρει το «αμίλητο νερό», να νιφτεί κι ύστερα να καλοχρονίσει την οικογένεια. Και το χαλάσαν το πηγάδι. Και ρίξανε τ’ ακάθαρτα. Και ήρθαν κι οι γαμπροί. Και η ζωή μπήκε σε μια σειρά. Μα ο Αγγελής δεν έζησε πολύ. Και δεν είδε που η κυρά του ώς τα βαθιά της γεράματα στο μπάνιο δεν πήγε παρά συνέχιζε να πηγαίνει στο χωράφι. Και ποτέ της δεν συγχώρεσε την κόρη της, που έριξε τον βόθρο στο πηγάδι… «εκεί που εγώ, μωρή, μόνο τον αγιασμό έριχνα…».

89

Δημήτρης Τούλιος

Φανταστικός καφές

Όταν περιέστρεψε τη βάνα, μία σταγόνα φάνηκε μετά από μερικά υπομονετικά δευτερόλεπτα, σαν επινοημένη εικόνα στην αρχή, φανερή κατόπιν, ίδια με διστακτικό δάκρυ. Μετά, επιμηκύνθηκε, ενισχύθηκε, έμοιασε σε διαφανές λάστιχο κι έσκασε στον πάτο του φλιτζανιού, κάνοντας έναν αβέβαιο, υπαρξιακό ήχο. Από τότε που μας το κόψανε, έτσι πέφτουν οι σταγόνες, βασανιστικά, χαχάνισε ο καφετζής, και φάνηκε το μοναδικό δόντι του στην πάνω μεριά των ούλων. Ο Παντελής ήταν σχεδόν σίγουρος ότι μπροστά του είχε άλλο ένα φάντασμα. Άλλωστε, είχε πληροφορηθεί ότι το χωριό ήταν έρημο, και ο μπάρμπας εδώ δεν έδειχνε και για πολύ ζωντανός. Ας όψεται που πεθύμησα ένα καφεδάκι, σκέφτηκε κάπως εκνευρισμένος και, παρόλο που η επερχόμενη ερώτησή του διαφαινόταν μάταιη, την τόλμησε: «Το νεκροταφείο, σύντροφε;». «Κάτσε πρώτα να πιεις έναν καφέ, καημένε», τον μάλωσε ο καφετζής κι άρχισε να χτυπά με μανία το κουτάλι στο μείγμα. «Μία σταγόνα αρκεί για το νεσκαφέ!» σχολίασε με ξενική προφορά, σχεδόν σαν να διάβαζε για πρώτη φορά ελληνικά από κάποιο μεταφρασμένο κείμενο. Ύστερα, ο αγκώνας του εκτινάχθηκε κάτω ανορθόδοξα, και μετά έστριψε αντίθετα από την κλείδωση μαζί με το κουτάλι. Το φλιτζάνι και το περιεχόμενό του έπεσαν κάτω, αφήνοντας στο πάτωμα μία ανοιχτόχρωμη κουτσουλιά. Ο καφετζής, πέφτοντας, πρόφτασε να πει: «Μπελάς αυτός ο καφές, έτσι;». Ο Παντελής, βγαίνοντας έξω στο κρύο, συνειδητοποίησε

90

ότι το φάντασμα έκανε ό,τι μπορούσε για να τον ευχαριστήσει. Οι άνθρωποι είμαστε επίμονοι, ακόμα και σ’ αυτήν την κατάσταση, διαπίστωσε. Στις δύο κολόνες του τηλεφώνου κρεμόταν ένα καταξεσκισμένο πανό με κάποιο σύνθημα για το νερό. Κάτι αρκετά ανέμπνευστο, που πια δεν είχε σημασία. Δεν είχε όρεξη ούτε να γελάσει. Ούτε κι εδώ θα γευτούμε κάτι υγρό, σκέφτηκε μπαφιασμένος κι έφτυσε στο σκασμένο χώμα. Μα δε βγήκε τίποτα απ’ το στόμα του. Ένα συννεφάκι μόνο που βρόμισε τον αέρα. Εκείνη την ώρα, ο καφετζής ξεπρόβαλε στο κάσωμα της πόρτας, κρατώντας ακόμα την κούπα, και χτυπούσε το κουτάλι συνεχίζοντας να φτιάχνει τον καφέ του πελάτη. Έπαιζε παράλληλα τον ρυθμό από κάποιο γνωστό τραγουδάκι. Και πραγματικά, ύστερα από λίγο, ενθουσιασμένος, του πρότεινε να δοκιμάσει αυτό που είχε ετοιμάσει. Ο Παντελής όντως το έβαλε στο στόμα και, αμέσως μετά, πέρασε τη γλώσσα του στο πάνω χείλος σαν ερπετό. Και, γυρίζοντας να τον κοιτάξει, του φώναξε: Πάρ’ το απόφαση, στο έχουν κόψει το νερό καιρό, το εβδομήντα τοις εκατό σου δεν υφίσταται! Ο καφετζής, σαν να συνήλθε από βαθύ κώμα με τα λόγια αυτά του Παντελή, πήρε ν’ αδειάζει τις τσέπες του στο έδαφος. Κατρακύλησαν μερικά νομίσματα. «Δεν έβγαινα οικονομικώς για μια τέτοια ζωή…» απολογήθηκε στον Παντελή, σαν να ήταν εκείνος ο εισπράκτορας του φόρου κατανάλωσης. «Τουλάχιστον το νερό δεν περίμενα να μας το στερήσουν» συνέχισε με παράπονο. Ο Παντελής έφτυσε ένα δόντι. Ήταν κι αυτός άλλωστε παθών. Πού πήγαιναν οι δύο κακόμοιροι με τριάντα τα εκατό υπόσταση, κουφάρια σωστά, να βρυκολακιάσουν; «Πάντως», δήλωσε ο Παντελής, δίχως να γυρίσει το κεφάλι του, «στ’ αλήθεια, φίλε, για καφετζής-φάντασμα ο καφές που έφτιαξες ήταν φανταστικός!».

91

Βαγγέλης Τσοτρίδης

Νερό / Αqua / Water

Γαλάζιος πλανήτης, έτος 516000 π.Χ. Οι σταγόνες που κυλούσαν από το χείλος της σπηλιάς κι έμοιαζαν με τα δάκρυα στα μάτια του ή με τις στάλες ιδρώτα στο κορμί του την περίοδο της ζέστης, μετασχηματίζονταν σε κωνοειδείς παγοκρυστάλλους. Αγουροξυπνημένος, ο Χόμο Ες έβλεπε τις χιονονιφάδες να στρώνουν το κατάλευκο χαλί τους και την ανάσα του να δημιουργεί αυτό το συννεφάκι που έμοιαζε με την ομίχλη γύρω του. Πυκνά, σκούρα σύννεφα στο ουρανό δεν άφηναν την παραμικρή ελπίδα στον ήλιο. «Πρέπει να μετακινηθώ» σκέφτηκε και βαριεστημένα πήγε στην λίμνη να πλυθεί. Αντικρίζοντας το πρόσωπό του στην ήρεμη επιφάνειά της και χωρίς να ξέρει ότι είχε μέσα του το FOXP2, το γονίδιο που αφορά την ικανότητα της ομιλίας, μία λέξη αναπήδησε στο μυαλό του: νερό ή aqua ή water. Από ένστικτο, ακολούθησε το ποτάμι και, βλέποντας τεράστιους κορμούς να επιπλέουν και ν’ ακολουθούν τη ροή του, σκάλισε έναν, μπήκε μέσα και πλοήγησε, συνεχίζοντας το ταξίδι του με φουρτούνες, καταιγίδες και τυφώνες.

Γαλάζιος πλανήτης έτος 5000 π.Χ. Μα τον Ποσειδώνα ή τον Νεπτούνους, σκέφτηκε ο Χόμο Άγρο Ες ―που ’χε αλλάξει τ’ όνομά του λίγα χρόνια πριν―, αν σκάψω δίπλα στο ποτάμι, το νερό του θα ποτίσει τα χωράφια μου και δεν θα περιμένω να βρέξει! Χρειαζόταν όμως

92

χέρια γι’ αυτό, κι έτσι ερωτεύτηκε μία κοπέλα σαν τα κρύα τα νερά, έκανε παιδιά μαζί της και συνειδητοποίησε ότι το αίμα νερό δε γίνεται. Κι έβαλε το νερό στ’ αυλάκι.

Γαλάζιος πλανήτης έτος 1900 μ.Χ. Σαν υπνοβάτης, ο Ρούντολφ Ες, που τον βάφτισε σε κολυμπήθρα ο Χέρμαν Μπροχ, περίεργος κι επαναστάτης, ανακάλυψε ότι το ύδωρ αποτελείται από δύο μόρια υδρογόνου κι ένα οξυγόνου (H2O). Και χάρηκε.

Γαλάζιος πλανήτης έτος 1940 μ.Χ. Ο Ες Ες θεώρησε ότι ο Χόμο Ες είναι κατώτερός του κι έφτιαξε την υδρο-γονοβόμβα.

Γαλάζιος πλανήτης έτος 2018 μ.Χ. Σαν τα δάκρυα του Χόμο Ες λιώνουν οι πάγοι στους πόλους, και πολλοί πληθυσμοί λένε το νερό νεράκι. Γαλάζιος πλανήτης έτος 3100 μ.Χ.;

93

Ερνέστα Χατζηλεμονίδου

Μέχρι μεθαύριο…

Αυτό ήταν· πάει, τελείωσε και το τελευταίο ποτήρι. Και τώρα, τι; Μέχρι μεθαύριο δεν θα έχει νερό; Τον κουβά τον πήρε χθες, πώς γίνεται να έχει τελειώσει κιόλας; Ίσως δεν έπρεπε να είχε δώσει στη γειτόνισσα, όταν τον παρακάλεσε για κείνο το ποτήρι νερό που προοριζόταν για τον γιο της. Εκείνη δεν δικαιούνταν νερό δύο φορές την εβδομάδα, όπως όλοι, αλλά μονάχα μία. είχαν, λέει, πετύχει τον άντρα της να κλέβει ένα μπουκάλι πριν από μία εβδομάδα. Ήταν τέσσερα άτομα, το χρειάζονταν το νερό, και οι δύο κουβάδες δεν τους έφταναν για μία εβδομάδα. Εκείνον δεν τον ξαναείδε ποτέ κανείς· χάθηκε, είπαν, και μετά τίποτα, σαν να μην υπήρξε ποτέ. Η γειτόνισσα είχε πάει χθες, τον παρακάλεσε, το παιδί διψούσε, είπε, και αυτός τη λυπήθηκε· έτσι, της έδωσε εκείνο το ποτήρι. Το υπόλοιπο άραγε τι απέγινε; Πώς ήταν δυνατόν να το τελείωσε τόσο γρήγορα; Και τώρα τι θα έκανε; Νερό δεν θα μπορούσε να έχει πριν από μεθαύριο. Εκτός και αν έβρεχε… Αν έβρεχε, ναι, τότε θα έβγαζε τον κουβά έξω στο περβάζι. Όμως, όχι, όχι, δεν γίνεται αυτό, είναι αρκετά παρακινδυνευμένο, τι θα γινόταν αν τον έπιαναν; Θυμήθηκε τον περιπτερά· είχε προσπαθήσει και αυτός κάποια στιγμή να μαζέψει βρόχινο νερό, τον έπιασαν και για αρκετές μέρες δεν τον είδε κανείς. Όταν όμως επέστρεψε, το βλέμμα του δεν ήταν το ίδιο με τότε. Δεν μίλησε σε κανέναν για τις μέρες που έλειψε, πάντως ήταν φανερό ότι κάτι είχε αλλάξει μέσα του. Όχι, τον κουβά δεν μπορούσε να τον βγάλει στο περβάζι, έπρεπε όμως κάτι να κάνει.

94

Προσπάθησε να θυμηθεί την τελευταία φορά που είδε τη βρύση του σπιτιού του να τρέχει· δεν μπορούσε να θυμηθεί, είχαν περάσει τόσα χρόνια, αιώνες, ή μήπως η βρύση του σπιτιού του δεν έτρεχε ποτέ; Μήπως αυτό που προσπαθούσε να ανακαλέσει στη μνήμη του, αυτός ο ήχος, ήταν απλώς ένας μύθος, μία ιστορία που του αφηγούνταν όταν ήταν μικρός; Προσπάθησε να θυμηθεί αλλά του ήταν αδύνατον. Πώς ήταν τα πράγματα πριν, πριν αρχίσουν όλα αυτά, πριν σφραγίσουν τις βρύσες, πριν από τον νόμο για τους δύο κουβάδες νερό την εβδομάδα, τότε που ο καθένας μπορούσε να μαζεύει ελεύθερα το νερό της βροχής… Όταν κάποιος διψάει δεν σκέφτεται καθαρά, όλα του φαίνονται μπερδεμένα, η χρονική σειρά των πραγμάτων χάνεται, και δημιουργούνται κενά μνήμης. Τι είχε κάνει το νερό, σε ποιον το είχε δώσει; Είχε έρθει η γυναίκα, το παιδί διψούσε και της έδωσε νερό ― και μετά, τι έκανε το υπόλοιπο; Ήταν σίγουρος ότι το πήρε χθες, όμως δεν είχε δώσει σε κανέναν άλλον απ’ ό,τι θυμάται. ο περιπτεράς είχε σταματήσει να τον καλησπερίζει και δεν μιλούσε σχεδόν καθόλου, είχε και δύο μέρες να τον δει, άρα αποκλείεται να είχε δώσει σ’ αυτόν. Στη γειτονιά δεν είχαν απομείνει άλλοι εκτός από τη γειτόνισσα και το παιδί, μετά ήταν και αυτός, όμως δεν θυμάται να το είχε χρησιμοποιήσει κάπου. Το παιδί διψούσε, αυτός διψούσε, όλοι διψούσαν και τελικά τι; Πώς θα μπορούσαν να επιβιώσουν χωρίς το νερό μέχρι μεθαύριο; Πώς;

95

Μανόλης Χατζηπαναγιώτου

Διαχύσεις

Στην αρχή δεν ήταν παρά μερικές σταγόνες νερού στο πάτωμα. Ο Θόδωρος, φύλακας της Εθνικής Πινακοθήκης, τις απέδωσε σε απροσεξία των καθαριστριών. Το φαινόμενο όμως επαναλήφθηκε και προκάλεσε επιπλήξεις και εντάσεις με τις δόλιες τις καθαρίστριες, που ορκίζονταν ότι ήταν προσεκτικές. Μετά τη λήξη του ωραρίου επισκέψεων για το κοινό, ο Θόδωρος έκανε λεπτομερείς επιθεωρήσεις. Τα χαράματα όμως ύποπτες σταγόνες εμφανίζονταν και πάλι. Στον ελληνικό μεσοπόλεμο, οι κάμερες ασφαλείας ήταν υπόθεση επιστημονικής φαντασίας και, καθώς το μυστήριο παρέμενε άλυτο, ο έμπειρος φύλακας προτίμησε να το αποσιωπήσει, για να μην βρει κανέναν μπελά. Αργότερα, το έμπειρο μάτι του παρατήρησε αδιόρατες αλλαγές σε μερικά έργα. Πιο πολύ ήταν μια διαίσθηση παρά μια σίγουρη διαπίστωση. Άρχισε να γίνεται βεβαιότητα, όταν παρατήρησε το ρυάκι στη «Λουόμενη» του Ουμβέρτου Αργυρού. Η στάθμη του νερού στη λιμνούλα έπεφτε ανεξήγητα. Με τον καιρό, είδε να χάνεται νερό από μία θαλασσογραφία του Λύτρα, αλλά και από το βαθύτερο, από κάθε άποψη, «Λιμάνι της Κοπεγχάγης» του Αλταμούρα. Με την πάροδο του χρόνου, τις αλλαγές παρατήρησαν και άλλοι δύο φύλακες, και βέβαια και οι επιμελητές της έκθεσης. Είδαν όλοι να λείπει νερό από το «Πριν από την καταιγίδα» του Βολανάκη, ίσως και από τη «Σαντορίνη» του Μαλέα. Γι’ αυτήν όμως δεν ήταν σίγουροι, γιατί το βάθος της καλντέρας ήταν απροσμέτρητο. Κάποιος έκλεβε νερό από τις

96

θαλασσογραφίες! Αν το κακό συνεχιζόταν, οι πίνακες θα καταστρέφονταν. Και, για να πούμε την αλήθεια, συμφώνησαν να μη δώσουν δημοσιότητα, γιατί οι περισσότεροι θα αμφισβητούσαν αν έχουν σώας τα φρένας. Οι άνθρωποι της Πινακοθήκης αποφάσισαν να φυλάξουν μόνοι τους βάρδιες επί μήνες, για να λυθεί το μυστήριο. Λίγο πριν ξεσπάσει ο πόλεμος, κατάφεραν να εντοπίσουν τους δράστες: Επρόκειτο για μία σπείρα Ελλήνων ποιητών, που έκλεβαν νερό για να το χρησιμοποιήσουν σε ποιήματα. Πιάστηκε ο Σαραντάρης, κάποιος Αλεπουδέλης, ένας Σεφεριάδης και μερικοί άλλοι. Διέφυγε ένας κακοποιός με το παρωνύμι Κόλιας, γιατί είχε προλάβει να μπαρκάρει με ποστάλι. Τα κλοπιμαία νερά βρέθηκαν σε ποιητικές συλλογές όπως οι Προσανατολισμοί ― Τα πρώτα ποιήματα του Αιγαίου, το Μαραμπού, το Μυθιστόρημα, και κάμποσα άλλα σκόρπια σε ποιήματα και στίχους. Στις απολογίες τους κάτι ψέλλισαν για την «πολιτιστική ξηρασία», για «καλλιτεχνικά δάνεια» και διάφορα άλλα. Στο μεταξύ, ξέσπασε ο ελληνοϊταλικός και το θέμα ξεχάστηκε και θάφτηκε. Σήμερα κανείς δεν υποψιάζεται ότι από κάποια ζωγραφικά έργα λείπουν κάμποσοι τόνοι νερού. Απλώς, αν ανοίξεις μερικές από τις κορυφαίες ποιητικές συλλογές, στάζει λίγο θαλασσόνερο και γαλάζια λαδομπογιά.

97

Διονύσιος Χριστοφοράτος

Ὑετοῦ δῶρον Ἐπιστρέψας ἐκ τῆς πολυμήνου ἀπουσίας του καὶ διαμονῆς εἰς τὸ ἐξωτερικόν, ὁ Ὑάκινθος Ὑδρίας (Συνταγματάρχης ἐν ἀποστρατείᾳ), ηὗρεν εἰδοποιητήριον εἰς τὴν ἐξώθυραν τῆς πολυκατοικίας του, γνωστοποιοῦν εἰς αὐτόν, πὼς ἐπρόκειτο νὰ διακοπῇ ἡ παροχὴ ὕδατος εἰς τὴν οἰκίαν του, λόγῳ παρελθουσῶν καὶ μὴ ἐξοφληθεισῶν ὀφειλῶν. Εὔθικτος καθὼς ἦτον, ἀπεφάσισε ν’ ἀποστείλῃ τὴν κατωτέρω ἐπιστολὴν διαμαρτυρίας εἰς τὸν γενικὸν διευθυντὴν τῆς Ἑταιρείας Ὑδρεύσεως καὶ Ἀποχετεύσεως Πρωτευούσης, ζητῶν νὰ ὑπάρξῃ κάποιος ἐνδεχόμενος διακανονισμὸς ἢ διευκόλυνσις ἐξοφλήσεως τῶν χρεῶν του. Ἡ ἐπιστολὴ εἶχε ὡς ἑξῆς: «Ἀξιότιμε κύριε διευθυντά, εἶμαι εἷς ἀξιοπρεπής, ἔντιμος καὶ εὐσυνείδητος πολίτης, πλὴν ὅμως ἄγαν δυσαρεστηθείς. Λαμβάνω τὴν πρωτοβουλίαν νὰ σᾶς ἐνημερώσω πώς, λόγῳ προβλήματος ὑγείας τῆς ἀδελφῆς μου, συνάμα οἰκονομικῆς στενότητος καὶ δυσκολίας, ἠναγκάσθην νὰ μεταβῶ ἐσπευσμένως εἰς τὸ ἐξωτερικόν, ἵνα τῆς παράσχω πάσης φύσεως ὑποστήριξιν. Χήρα, βλέπετε, μεθ’ ἑνὸς ἀνηλίκου κορασίου, διαμένουσα εἰς τὴν Ἰταλίαν. Ἐν παραλλήλῳ, προέκυψε μικροδιαῤῥοὴ ὕδατος εἰς τὴν ἰδικήν μου γραμμὴν παροχῆς, ἔξωθεν τοῦ οἰκήματος, ἥτις, σὺν τῷ χρόνῳ, ηὔξησε τὴν κατανάλωσιν καὶ ὡσαύτως οὕτως τὴν

98

χρηματικὴν ἀξίαν ὀφειλῆς, εἰς τὸν λογαριασμόν μου. Μικροδιαῤῥοή, μὴ ὁρατὴ διὰ ὄμματος, ἥτις τελικῶς ἐφάνη, κατόπιν ἐπισταμένου ἐλέγχου ὑπὸ τοῦ συνεργείου ἐπισκευῶν σας. Ὅπερ σημαίνει πώς, ἔνεκα τῆς αὐτῆς καὶ μακροχρονίου ἀπουσίας μου, δὲν ἐδυνάσθην νὰ ἐντοπίσω τὸ πρόβλημα, καθὼς ἐπίσης καὶ νὰ ἐξοφλήσω τὰς ὀφειλάς μου τῶν τελευταίων δεκατριῶν μηνῶν πρὸς τὴν ἑταιρείαν ὑδρεύσεως τὴν ὁποίαν διευθύνετε. Ἀποτέλεσμα αὐτοῦ, ἡ διακοπὴ τῆς παροχῆς ὕδατος εἰς τὴν οἰκίαν μου. Μηδέποτε εἰς τὸ παρελθόν συνέβη κάτι τὸ ἀντίστοιχον. Ἀνέκαθεν ὑπῆρξα τακτικὸς καὶ τυπικὸς εἰς τὰς οἰκονομικὰς ὑποχρεώσεις μου. Κατόπιν τούτου, θὰ ἤθελα νὰ σᾶς ἐρωτήσω τὸ ἑξῆς: Δὲν εἶναι κρῖμα κι’ ἄδικον διὰ κάτι τὸ ὁποῖον μᾶς δωρίζεται, νὰ μᾶς ζητῆται νὰ πληρώσωμεν δι’ αὐτό; Διότι, ὅπως πιθανῶς γνωρίζετε, τὸ ὕδωρ εἶναι ὑετοῦ δῶρον! Μάλιστα, κύριε διευθυντά! Υ-ΔΩΡ, ἤτοι Ὑετοῦ ΔΩΡον! Μὲ ἄλλα λόγια, χάρισμα τῆς βροχούλας τοῦ θεοῦ! Τὸ μαρτυρᾷ καὶ ἀπὸ μόνη της ἡ λέξις, κύριε διευθυντά. Ὡς ἐκ τούτου, λοιπόν, φρονῶ πὼς δὲν εἶναι πρέπον καὶ δέον νὰ χρεωνόμεθα καὶ νὰ ἀντιμετωπιζόμεθα αὐτῷ τῷ τρόπῳ διὰ κάτι τὸ ὁποῖον μᾶς χαρίζεται. Γνωρίζων τὴν συνέπειαν ἡ ὁποία σᾶς διακρίνει, καὶ ἐπικαλούμενος τὴν φιλοτιμίαν σας, σᾶς ζητῶ καὶ σᾶς παρακαλῶ, ἐφ’ ὅσον βεβαίως καθίσταται δυνατὸν ἀπὸ μέρους σας, νὰ τύχω μιᾶς κάποιας πιθανῆς διευκολύνσεως, ὡς πρὸς τὸν τρόπον ἐξοφλήσεως τῶν χρεῶν μου. Μετὰ σεβασμοῦ καὶ τιμῆς πάσης, Ὑάκινθος Ὑδρίας.-» Ἐξαφνισθεὶς κ’ ἐντυπωσιασθεὶς ἐκ τῆς ἀνωτέρω ἀποσταλείσης ἐπιστολῆς, ὁ διευθυντής, μειδιάσας ἐλαφρῶς, τὸν ἀπήλλαξε τῶν χρεῶν του, ἅπαξ καὶ διὰ παντός.

99

Περιεχόμενα 7 9 13

16 18 20 22 24 26 28 30 32 34 36 38 40 42 44 46 48 50 52

Χαιρετισμός Ιγνάτιου Καϊτεζίδη προέδρου της Περιφερειακής Ένωσης Δήμων Κεντρικής Μακεδονίας Ο διαγωνισμός με θέμα «Το νερό είναι στο χέρι σου» Η κριτική επιτροπή για τον διαγωνισμό και για την παρούσα έκδοση Στέφανος Αλεξιάδης Τα βρεγμένα μήλα Αριάνα Αμπεντίνι Απατηλή αίσθηση Δήμητρα Βαλεοντή Το αθάνατο νερό Ειρήνη Γεροντάρα Η βρύση στον πλάτανο Αθηνά Γιαντσίδη Οφηλία ή Ο θεός του νερού Γιάννης Δενδρινός Ταξιδιάρικο νερό Πηγή Ευάθωνος Καλοκαιρινές διακοπές Θεοφάνης Θεοφάνους Η σταγόνα Δάφνη Θεοχάρη Το νερό είναι στο χέρι σου Παναγιώτης Κατσανάκης Υδροφόρος ορίζοντας Αλέξανδρος Κουντουρατζής Ο Σεμέν Καλλιόπη Κουτάντου Πνιγμένη γοργόνα Ηλέκτρα-Καλλιόπη Λουκίδου Η βρύση Πολυτίμη Μακροπούλου Η αχιβάδα της Κωνσταντίνας Μανόλης Μαλανδράκης Ο λαντζέρης Στελίνα Μαργαριτίδου Με το Ν στην καρδιά Κουκλοθίασος «Μαρμίτα» Ιράτι Δημήτριος Μαυρομματάκης Ιάσονας Μαρία Μηκερόζη Μια κρούστα τρέλας τριγύρω απ’ το μυαλό

54 56 58 60 62 64 66 68 71 73 75 77 79 81 83 86 88 90 92 94 96 98

Φώτης Κ. Μηκερόζης Η νόνα μου Παναγιώτης Μιχαλόπουλος Το νερό μου Μιρέλλα (Μαρία) Μπούτζα Η προσμονή Πόπη Νάκου Το χρώμα του νερού Νάσος Νικόπουλος Ο νερουλάς Νικολέττα Ξερικού Το ποτάμι Φανή Οιχαλιώτη Ο ποταμός Γιάννης Παναγιώτου Σταμνί δίχως νερό Δέσποινα Παντελή Υποβρύχιο βανίλια Δημήτρης Παπαδόπουλος Κόκκινη γη Μαρία Παπαευστρατίου Η αλμυρή γυναίκα Βασιλική Παρασκευουλάκου Ο μαγεμένος υδραλέτης Κορίνα Ρεκάνου h – O \ h Kλεονίκη Ρήγα Ιστορίες της θάλασσας Αθανασία Ρόβα Ο ΜάσΙΚΑφαίας Ανθή Σουλτάνη Tout va bien Νίκη Σουρά Το πηγάδι Δημήτρης Τούλιος Φανταστικός καφές Βαγγέλης Τσοτρίδης Νερό / Aqua / Water Ερνέστα Χατζηλεμονίδου Μέχρι μεθαύριο… Μανόλης Χατζηπαναγιώτου Διαχύσεις Διονύσιος Χριστοφοράτος ῾Υετοῦ δῶρον

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟ ΝΕΡΟ ΕΙΝΑΙ ΣΤΟ ΧΕΡΙ ΣΟΥ: 41 ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ ΚΑΡΠΟΣ ΟΜΟΤΙΤΛΟΥ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΣΤΗθΗΚΕ ΣΤΟ ΕΠΙΤΡΑΠΕΖΙΟ ΕΚΔΟΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΟΥ ΕΝΤΕΥΚΤΗΡΙΟΥ ΑΠΟ ΤΟΝ ΓΙΩΡΓΟ ΚΟΡΔΟΜΕΝΙΔΗ (ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ, ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ, ΔΙΟΡθΩΣΕΙΣ) ΜΕ ΕΞΩΦΥΛΛΟ ΤΟΥ ΑΡΙ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΚΑΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΕΞΩΦΥΛΛΟΥ ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ ΣΤΗ ΣΕΙΡΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΤΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΕΝΤΕΥΚΤΗΡΙΟΥ ΓΙΑ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΔΗΜΩΝ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ & ΤΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΕΝΤΕΥΚΤΗΡΙΟΥ ΤΥΠΩθΗΚΕ ΚΑΙ ΒΙΒΛΙΟΔΕΤΗθΗΚΕ ΑΠΟ ΤΗ ΜΑΥΡΟΓΕΝΗΣ ΑΕ ΤΟΝ ΜΑΪΟ ΤΟΥ 2021 ISBN 978-960-7568-66-3