Zoek naar nieuwe, levendige functies voor monumenten Erfgoedbeleid moet niet alleen gericht zijn op het behoud van historische waarden. Want een leegstaand monument is de dood in de pot. Ga daarom actief op zoek naar nieuwe functies voor monumenten. Zet het monumentenbeleid in voor de stimulering van een levendige, creatieve stad. Dat is het pleidooi van Wim Lavooij, mededirecteur van stedenbouwkundig adviesbureau SAB en auteur van diverse boeken over de stedenbouwkundige ontwikkeling van Arnhem. “Begrijp me goed, er is in het Arnhemse monumentenbeleid al heel veel bereikt. Na WO II was er weinig waardering voor de bebouwde omgeving. Je kon hier zonder probleem een oud pand slopen, maar o wee als je een boom wilde omzagen. Dat is duidelijk veranderd en de aandacht voor de historische bebouwde omgeving is flink toegenomen. Maar voor mij moet monumenten-
Jandirk Hoekstra, H+N+S Landschapsarchitecten
Neem het historische niet te letterlijk Zoeken naar historische betekenissen in de landschappelijke of stedenbouwkundige omgeving is geweldig, maar je moet je steeds kritisch blijven afvragen; wat wil ik met die historische verwijzing doen? Gebruik de historische achtergrond als inspiratiebron en probeer niet al te letterlijk de geschiedenis in leven te houden of tot leven te brengen. Dat zegt landschapsarchitect Jandirk Hoekstra van H+N+S Landschapsarchitecten die onder meer betrokken is bij de (her)inrichting van het voormalige KEMA-terrein (Arnhem Business Park). Het unieke historische ontwerp van het KEMA-park vormde een duidelijke inspiratie voor de nieuwe
beleid méér zijn dan een puur historische beweging. Monumenten hebben een hoge belevingswaarde. Die kun je inzetten om nieuwe economische dragers voor je stad te vinden. Het gaat wat mij betreft zowel om commerciële als om niet-commerciële activiteiten. Als het maar bijdraagt aan de levendigheid van de stad. Het steekt me echt als ik zie hoeveel historisch belangrijke gebouwen geen duidelijke functie meer hebben. Hoelang heeft het Dudok-pand aan het Willemsplein niet leeggestaan? En wat is de zin van het behoud van de historische kelders in de binnenstad als daar geen duidelijke functie aan gekoppeld is? In mijn ogen moet de gemeente ‘functiemakelaar’ zijn en als een gek door de stad heen rennen om nieuwe gebruikers voor monumenten te zoeken. Er zijn al veel te veel functies vertrokken uit de binnenstad. Er is bijvoorbeeld geen enkele hboinstelling meer te vinden in het centrum. Kleine winkeltjes, stomerijen, dokters, kinderdagverblijven, al die functies houden een stadscentrum levendig Helaas zijn die in de loop der tijd uit het hart van de stad vertrokken.” Lavooij is ervan overtuigd dat het ook economisch haalbaar is monumenten een levendiger karakter te geven. Hij verwijst naar diverse voorbeelden in New York waar in de plint van historische gebouwen kleine ondernemers en niet-commerciële functies een plekje hebben gevonden en zo het straatbeeld levendig houden. “Je moet, economisch gezien, de hoofdprijs niet uit de plint willen halen maar uit de ruimtes daarachter en daarboven. En als er dan achter de gevels flink verbouwd moet worden, moet je daar niet
altijd te moeilijk over doen. Moet er een neonreclame op van de nieuwe eigenaar? Prima! Zolang het karakter van het gebouw maar herkenbaar blijft. Op die manier hadden we de historische panden naast V&D aan de Velperbinnensingel kunnen behouden en de parkeergarage daarachter kunnen plaatsen. Waarom niet? De discussie over monumenten moet niet alleen gaan over slopen of laten staan, maar over de vraag hoe je het erfgoed in kunt zetten voor een levendige stad, hoe je goede functies aan de gebouwen koppelt en hoe je de belevingswaarde van monumenten kunt vertalen in economische waarde.” De gemeente moet volgens Lavooij ‘selectief streng’ zijn bij het behoud van monumenten. “Zoek per stijlperiode de iconen uit die je wilt behouden en waar iedereen met zijn vingers af moet blijven. Maar probeer niet alles krampachtig overeind te houden. Van de wederopbouwarchitectuur zijn bijvoorbeeld een paar dingen de moeite van het behouden waard. Maar het meeste dat er staat is niet eens wederopbouwarchitectuur, het is gewoon sléchte architectuur. Weg ermee, met al dat spul uit het zuidelijk deel van de binnenstad.”
ontwikkelingen. “Daar staat een aantal mooie gebouwen, goed op hun plek, die uitdrukking geven aan het architectonische principe dat daar is toegepast. Uit vrijwel geen enkel raam heb je uitzicht op een ander gebouw maar zie je hoofd-zakelijk landschap. Fantastisch, dat moet je vervolgens gebruiken als inspiratiebron. Vanuit dit historische gegeven moet je in grote lijnen het perspectief schetsen en dan nieuwe elementen gaan ontwerpen. Dat is dus iets anders dan alles behouden, bevriezen. Natuurlijk moeten er beperkingen zijn en mag je niet zomaar gaan slopen. Maar ik vind het belangrijker dat je de kern, de ziel van zo’n gebied, gebruikt als inspiratiebron voor het nieuwe, dan alles koste wat het kost te conserveren.” Arnhem is gezegend met een aantal forse, groene erfstukken. “Een waardevol landschap moet het hebben van zijn robuustheid, van het grote gebaar. Dan krijg je monumenten als Park Sonsbeek en andere Arnhemse parken. De historie van Arnhem biedt prachtige aanknopingspunten om hierop verder te borduren, maar dat mag dan wel eens met een wat groter gebaar. Maak de ligging van Arnhem op de stuwwal duidelijk. Maak de monumentaliteit van de plattegrond van Arnhem zichtbaar. Kijk bijvoorbeeld
eens naar de bijzondere en gelijk simpele wijze waarop de radialen aansluiten op de singelstructuur. Daar kun je je door laten inspireren. Maar kijk ook eens naar de unieke entrees van de stad via de Amsterdamseweg en Apeldoornseweg. Wat vind je daar nu van terug als je naar de entree in het zuiden van de stad, bij Gelredome kijkt? Dan is opeens dat prachtige, monumentale karakter uit het oog verloren en wordt er louter voor een verkeerstechnische oplossing gekozen. Een oplossing die geheel voorbij gaat aan de historie van Arnhem.”
Colofon Deze krant is een speciale uitgave van de Afdeling Erfgoed van de gemeente Arnhem naar aanleiding van de concept-erfgoednota Panorama Arnhem. Voor meer informatie, reacties of de volledige tekst van de nota kunt u contact opnemen met de Afdeling Erfgoed van de gemeente Arnhem, (026) 377 35 15 of (026) 377 37 12, e-mail: jan.wessels@arnhem.nl. Tekst: Paul Baeten Vormgeving: Paul Glaudemans Druk: Drukkerij De Rijn, Velp
Erfgoed Arnhem
Wim Lavooij, stedenbouwkundige