HegveëYesìer®ee Deevebo... meJe& Jee®ekeÀ DeeefCe Jeie&Ceeroejebvee veJeerve Je<ee&®³ee MegYes®íe! ceeieerue Deeþ-veT ceefnves DeeHeCe meJe&®epeCe SkeÀe peeieeflekeÀ mebkeÀìeuee meeceesjs iesuees. ³eele meieUs®e J³eJenej þHHe Peeues nesles. ³ee OeeJeHeUerle®e mebieCekeÀer³e mìeHeÀ®eer iewjnpejer, DebkeÀeb®es íeHeKeeves yebo Demeu³eecegUs `DeeHeueb He³ee&JejCe'®es ÒekeÀeMevener yebo þsJeCes DeHeefjne³e& nesles. Hejbleg Deelee veJeerve Je<ee&®³ee meg©Jeeleeruee®e mebHetCe& peie veJ³ee peesceeves DeeefCe Glmeeneves keÀeceeuee ueeieues Deens. yebo He[uesues meieUs®e J³eJenej HegJe&Jele nesle Deensle. `DeeHeueb He³ee&JejCe'osKeerue ³ee veJ³ee Je<ee&Heemetve, peevesJeejer 2021 Heemetve Hegvne DeeHeu³ee Yesìeruee ³es l e Deens . ³ee Heg v eëYes ì er ® ee Deeveb o Deece®³eeyejesye®e legcne mecemle Jeie&Ceeroej DeeefCe Jee®ekeÀebveener vekeÌkeÀer®e nesF&ue, ³ee®eer Deecneuee Kee$eer Deens. Deece®³ee Jeie&Ceeroejebvee Deecner keÀUJet Feq®ílees keÀer, DeeheCe DeepeHe³e¥le efve³eefceleheCes DebkeÀe®eer meYeemeolJe HeÀer Yejle Deeuee Deenele. peevesJeejer 2021 Heemetve DebkeÀe®eer íheeF& hegvne megjUerle nesle Deens. lejer DeeHeCe Yejuesu³ee Jeie&CeerÒeceeCes meJe& DebkeÀ DeeHeu³eeuee efceUleerue ³ee®eer Kee$eer yeeUieeJeer. Heg{erue DebkeÀeHeemetve `ceuee Demeb Jeeìleb', `HegÀueJee' DeeefCe `HegÀueHeeKejeb®³ee peieele' ner ueeskeÀefÒe³e meojs LeebyeefJele Deenesle. l³eeSsJepeer Jee®ekeÀebmeeþer veJeer meojs megª keÀjC³ee®ee Òe³elve Deecner keÀjle Deenesle. mebHeeokeÀer³e ceb[U ë DeeHeueb He³ee&JejCe
meYeemeolJee®ee Depe&
Membership Form
veeJe / Name
Hellee / Adress
efHevekeÀes[ / Pincode
ceesyeeF&ue / Mobile
F-cesue / E-mail
ÜwJeeef<e&keÀ ©.1000
Jeeef<e&keÀ ©.500
Rs. 500
Heb®eJeeef<e&keÀ ©.2000
5 Yearly hejosMeer Jee®ekeÀebmeeþer ë Jeeef<e&keÀ ©. 2500/Rs. 2000 Overseas Membership : Yearly Rs. 2500/-
Yearly
2 Yearly Rs. 1000
Account Details for Subscibe
Bank Name
: Bank of India
Account Name : Apala Paryavaran Account No
: 004310110007618
IFSC Code
: BKID0000043
l Fillup this Form. l Take a photo of fillup form l Send to whatsup No :
84461 40189 / 88790 74506
: cegK³e mebHeeokeÀ ë Òee. efJeÐeeOej JeeueeJeuekeÀj [e@. mebpe³e peesMeer : meuueeieej mebHeeokeÀ ë [e@. Deefveue keÀekeÀes[keÀj [e@. DeªCe peesMeer [e@. nsce®ebê ÒeOeeve [e@. Meece DemeesueskeÀj [e@. mebpe³e osMecegKe : keÀe³e&keÀejer mebHeeokeÀ ë keÀefJelee JeeueeJeuekeÀj ë mebHeeove mene³³e ë megjefYe JeeueeJeuekeÀj : cegKeHe=ÿ ë [e@. DeefcelJee cegpegceoej : ceO³eHe=ÿ ë Go³e DeeieeMes De#ejpegUCeer/mepeeJeì ë ceveer<e JeeIe
`Deeheueb he³ee&JejCe' oj ceefnv³ee®³ee 1 leejKesuee Heesmìeletve jJeevee nesles. p³ee Jee®ekeÀebvee 10 leejKesHe³e¥le DebkeÀ efceUeuee vemesue l³eebveer l³ee ceefnv³ee®³ee 15 leejKesHe³e¥le þeCes keÀe³ee&ue³eele keÀUJeeJes. mebHeke&À ë 88790 74506 84461 40189 (mekeÀeUer 10 les mee³eb. 6) l³eebvee DebkeÀ HeeþJeC³ee®eer J³eJemLee keÀjC³eele ³esF&ue. l³eeveblej Deeuesu³ee le¬eÀejeR®eer oKeue Ieslee ³esCeej veener. le¬eÀej keÀjleevee veeWoCeer HeeJeleer ¬eÀceebkeÀ osCes DeeJeM³ekeÀ Deens. - keÀe³e&keÀejer mebHeeokeÀ
`keÀjesvee'cegUs peieeleerue DeveskeÀ meboYe& yeouee³euee ueeieues Deensle. SkeÀe íesìîee efJe<eeCetves Ie[îeeUe®es keÀeìs Gueìs efHeÀjJee³euee `ceeveJe' veeJee®³ee ÒeeC³eeuee Yeeie Hee[ues Deens. meJe& mepeerJe me=äer®es SkeÀ efve³eefcele peerJeMeem$eer³e Ie[îeeU (yee³eesuee@efpekeÀue keÌuee@keÀ) Deens. l³ee Ie[îeeUe®³ee þeske̳eebMeer Me³e&le ueeJetve DeeHeCe pesJne mJeleëuee HeCeeuee ueeJelees lesJne `leeCee'®eer efveefce&leer nesles. ns leeCe menve keÀjC³ee®eer MekeÌleer cnCepes `keÀle&=lJe' DeMee mJeªHeele DeeHeCe DeeHeu³ee Heg{®³ee efHe{er®eer ceveesj®evee yeveJelees. ceie `efJe%eevee'®eer Òeieleermeg×e DeefOekeÀeefOekeÀ `keÀe³e&#ece' yeveefJeC³eemeeþer DeeHeues Òe³elve Demeleele. keÀe³e&#ece cnCepes `mebHeÊeerefveefce&leer' keÀª MekeÀCeejs DeMeer mebkeÀuHevee ¢{ Peeueer Deens. `keÀjesvee'®³ee efveefceÊeeves pesJne DeeHeu³ee DeefmlelJee®ee®e ÒeMve GYee jeefnuee lesJne DeeHeu³eeuee DeeHeu³ee cegueYetle peieC³ee®³ee mebkeÀuHeveebyeÎue efJe®eej keÀje³euee JesU efceUe³euee ueeieuee Deens. DeeHeu³ee ceveele `keÀjesvee'yeÎue DeveskeÀefJeOe ÒeMve GHeefmLele nesle Demeleerue. keÀoeef®ele l³eeHewkeÀer DeveskeÀ ÒeMveebvee `iegieue' eEkeÀJee efceef[³eeceOetve GÊejs efceUlener Demeleerue. lejerner Jew%eeefvekeÀ¢<ìîee meJe& ÒekeÀej®eer yebOeves HeeUCeeje meceepe cnCetve DeeHeueer ieCevee Jne³euee Depetve YejHetj ueeskeÀefMe#eCe nesC³ee®eer DeeJeM³ekeÀlee Deens. SketÀCe ®eej-Hee®e ÒekeÀej®es ueeskeÀ meYeesJeleeueer efomeleele. meJe&®³ee meJe& met®evee HeeUtve DeeHeeHeu³ee Iejele yebefomle keÀªve jenCeejs veeieefjkeÀ ns ueeskeÀMeenerceOeerue DeeoMe& veeieefjkeÀ. met®evee HeeUe³e®³ee Deensle. Hejbleg meceepeeleerue oeef³elJe DemeCeejs ueeskeÀ p³eebvee l³ee®³ee keÀeceemeeþer yeensj He[eJes®e ueeieles Demes keÀle&J³eefve<þ veeieefjkeÀ. SketÀCe keÀenerlejer `Ye³eevekeÀ' nesle Deens ³eecegUs Ieeyeªve DeeHeeHeu³ee IejeceO³es jentvener ceeveefmekeÀ DemJemLe Demeuesues veeieefjkeÀ. ³eebvee ueeskeÀefMe#eCe Je ceevemeesHe®eeje®eer DeeJeM³ekeÀlee Deens. DeeHeCe meceepee®³ee GHe³eesieer He[ues Heeefnpes ³ee mebmkeÀejeletve DeeHeu³eeuee ³ee meeceeefpekeÀles®eer keÀJe®ekegbÀ[ues Deensle DeMee Yeeye[îee DeelceefJeMJeemeeves meceepeHe³eesieer keÀe³e& keÀjCeejs `keÀe³e&keÀlex' ³eeb®es GÊece ÒeefMe#eCe Jne³euee nJes. ceeP³ee efMe#eCeeves Je DeepeJej®³ee meceepee®³ee ceoleerves Deepe ceePeer peer MekeÌleer efvecee&Ce Peeueer Deens leer mebHetCe&HeCes Jew%eeefvekeÀ efJe®eej keÀªve mJeleë®es Je Flejeb®es Jew%eeefvekeÀ mebj#eCe keÀªve ceole keÀje³euee - mejkeÀejer ³eb$eCesuee ÒeYeeJeer yeveJeCeeN³ee mJe³ebmesJekeÀ veeieefjkeÀeb®eer SkeÀ HeÀUer. ner HeÀUer meg¢{ Jne³euee Heeefnpes. ³ee meJe& GueLeeHeeueLeerceO³es pemes DeeefLe&keÀ ÒeJeeneJej HejerCeece Peeues Deensle l³ee®eÒeceeCes jkeÌleHes{erceO³es GHeueyOe Demeuesu³ee jkeÌlee®³ee ÒeJeeneJejner HeefjCeece Peeuee Deens. jeä^er³e keÀle&J³e cnCetve pemes DeeHeCe Oeveoeve keÀjeue lemes®e IejepeJeU®³ee jkeÌleHes{erMeer mebHeke&À meeOetve jkeÌleoevener keÀje! meJe& ÒekeÀej®³ee De[LeȳeebJej ceele keÀjerle ne DebkeÀ Deecner cenepeeuee®³ee ceeO³eceeletve DeeHeu³eeuee GHeueyOe keÀªve efouee. Jele&ceeveHe$eebÒeceeCes®e ³eeHeg{s efve³elekeÀeefuekesÀner F-DeeJe=Êeer cnCetve ÒekeÀeefMele nesC³ee®³ee ÒeJeenele menYeeieer nesleerue. meJee¥vee efvejesiece³eer YeefJeleJ³eemeeþer MegYes®íe!
Òee. efJeÐeeOej JeeueeJeuekeÀj ceeefmekeÀeletve ÒekeÀeefMele Peeuesu³ee celeebMeer mebHeeokeÀ mencele Demeleerue®e Demes veener.
mJeieea³e vele&keÀ ( Fbef[³eve paradise HeÌuee³e ke@À®ej ) ne SkeÀ DeefleMe³e megboj Demee he#eer Demetve DeeefMe³ee Keb[ele meJe&$e Dee{Ulees. ³ee he´peeleerleerue vej DeefleMe³e osKeCee, jepeeEye[e Demelees. ne l³ee®³ee DeefleMe³e ueebyeme[keÀ MesheìercegUs DeesUKeuee peelees. ³ee®³ee [eske̳ee®ee Yeeie keÀeUheì jbiee®ee Demetve heeþ DeeefCe Meshetì leebye[îee-leheefkeÀjer eEkeÀJee MegYe´ heeb{N³ee jbiee®eer Demeles. ceeoeruee DeMeer ueebye Mesheìer vemeles. Pee[ebJej yemeuesues eEkeÀJee nJesle Deemeheeme G[Ceejs keÀerìkeÀ ns ³ee he#³eeb®eb cegK³e KeeÐe Demeleb.
The Indian paradise flycatcher (Terpsiphone paradisi) is a medium-sized passerine bird native to Asia, where it is widely distributed. As the global population is considered stable, it has been listed as Least Concern on the IUCN Red List since 2004. Males have elongated central tail feathers, and a black and rufous plumage in some populations, while others have white plumage. Females are short-tailed with rufous wings and a black head. Indian paradise flycatchers feed on insects, which they capture in the air often below a densely canopied tree.
Yeeie ë 17 ~ DebkeÀ ë 8
~ He=ÿmebK³ee ë 32
keÀesefJe[ ceneceejer ë efJeJeeo Je leL³e
[e@. Heg©<eesÊece keÀeUs
5
[eme efve³eb$eCeemeeþer mebkeÀjerle [eme
[e@. mebpe³e peesMeer
7
JeeleeJejCe yeoue DeeefCe ÒeeC³eeb®es mLeueeblej
[e@. efveefuecee kegÀuekeÀCeea
9
pewJeefJeefJeOelee DeeefCe DeeHeCe
meew. megOee ceesIes - meesceCeer
11
DeeHeuee ke˨eje DeeHeueer peyeeyeoejer
[e@. cesOee lee[He$eerkeÀj
13
jbieeb®eer GOeUCe keÀjCeeje `®e<cesJeeuee'
[e@. veeiesMe ìskeÀeUs
15
HegÀueHeeKejeb®³ee peieele...
cekeÀjbo kegÀuekeÀCeea
18
HueemìerkeÀ Hegve®e&¬eÀerkeÀjCe ë keÀeUe®eer iejpe
keÀefJelee JeeueeJeuekeÀj
20
HueemìerkeÀ®³ee keÀ®eN³eeletve jml³eeb®eb peeUb
ceveer<e JeeIe
21
De#ej MeeUe
ÒeefleefveOeer
23
HegÀueJee - ®euee `mì^e@'®eb Pee[ ueeJet³ee
Debpevee osJemLeUs
24
jlveeefiejer®es ®ebHekeÀ cewoeve - keÀeskeÀCe®eb vewmeefie&keÀ jlve
ÒeeflekeÀ ceesjs
25
`iees®ee' jepee Peeuee
ceeefCekeÀ Hegjer
27
yegkeÀMesuHeÀ
ÒeefleefveOeer
28
Green Steps... Black Footprints
Apurva patil
29
What are Fuel Cells?...
Dr. Aniket Thosar
30
keÀesJeer[ ceneceejer - efJeJeeo Je leL³e
[e@. Heg©<eesÊece keÀeUs
DeeHeueb He³ee&JejCe
keÀesJeer[ 19 cnCepes keÀe³e? keÀesJeer[ 19 ns SkeÀe jesiekeÀejkeÀ efJe<eeCet®es (Jne³ejme) veeJe Deens. Flej efJe<eeCetbmeejKee ne efJe<eeCetosKeerue pewJe Je DepewJe ³eeb®³ee meercesJej DemeCeeje, Deeflemet#ce, hejpeerJeer Deens. keÀeseqJn[ 19 ne Meem$e%eebvee DeeOeer®e þeTkeÀ Demeuesues meeme&, ceme&, Nne³evees Jne³ejme ³ee meejK³ee efJe<eeCetb®³ee kegÀUeleerue SkeÀ efJe<eeCet Deens. ³ee efJe<eeCet®eer `Mejerj j®evee' DeefleMe³e meeOeer Deens. l³eeb®ee ieeYee cesmeWpej (efvejesh³ee) DeejSveS ³ee v³eteqkeÌuekeÀ Deecuee®ee yeveuesuee Demetve l³eeJej he´efLeveeb®³ee YeewefceeflekeÀ j®evesves le³eej Peeuesues keÀJe®e Deens. efvejesh³ee DeejSveS®ee ne jsCet SkeÀe ueebyeOeei³ee®ee yeveuesuee Deens. ³ee®³ee yeensj `DeeÞe³eoel³ee' eEkeÀJee `³epeceeve' hesMeer (Hostcell) heemetve efceUJeuesu³ee heìuee®es DeeJejCe Deens. ³ee DeeJejCeele efJe<eeCetves le³eej kesÀuesues efKeȳeemeejKes he´efLeve Demetve les DeeÞe³eoel³ee efJeefMeÿ 5
hesMeerheìuee®³ee he=ÿYeeieeJej DemeCee´³ee þjeefJekeÀ he´efLeveebvee DeesUKetve l³eeb®³eeMeer `yeebOeues' peeleele. yeebOeues iesuesues efJe<eeCet l³eeb®³eeleerue DeejSveS®ee jsCet hesMeerleerue hesMeerodJ³ee&ceO³es he´JesMe keÀjlees. ne DeejSveS®ee jsCet l³ee hesMeerleerue heoeLe& Jeeheªve mJele뮳eehe´efle, keÀJe®e-he´efLeves Je Flej he´efLeves yeveJetve DeveskeÀ veJes efJe<eeCetkeÀCe le³eej keÀjlees. DeMee jerleerves mebK³esves Jee{uesues ns efJe<eeCet keÀCe ³epeceeve hesMeer®³ee heìueeuee Yesotve hesMeerletve yeensj he[leele DeeefCe Deepetyeepet®³ee ³epeceeve hesMeeRJej nuuee ®e{Jeleele Je l³ee hesMeeR®ee Jeehej keÀªve Deeheueer (efJe<eeCet keÀCe) `he´pee' Jee{JeC³ee®eb keÀece meg© þsJeleele. DeMee jerleerves nUtnUt DeypeeJeOeer hesMeeRceO³es efMeªve ns efJe<eeCet Deeheueer mebK³ee Jee{Jele peeleele DeeefCe ceie l³ee J³eÊeÀerceO³es keÀjesvee mebmeiee&®eer ue#eCes efomet ueeieleele. keÀesJeer[ 19 meb¬eÀceCe Peeu³eeves keÀesCeleer ue#eCes efomeleele?
Aapala Paryavaran
keÀesJeer[ 19 efJe<eeCetb®³ee DeeÞe³ehesMeer veekeÀ, leeW[, [esUs, Ieeme, éeemeveefuekeÀe, HegÀHegÀmes, Je=keÌkeÀ DeeefCe ueneve Deele[s ³eeb®³ee DebleëmlejCe Demeleele. hegjsMee mebK³esle efJe<eeCet ³ee hesMeeR®³ee mebhekeÀe&le Deeuee efkeÀ l³ee®es meb¬eÀceCe nesles. HeÌuetmeejKeer ue#eCes, Debie, [eskesÀogKeer, veekeÀeletve m$eeJe JeenCes, keÀesj[e KeeskeÀuee ³esCes, Je HegÀHegÀmeeleerue Jee³egkeÀesMeeleerue hesMeer DeefOekeÀ mebK³esves ceª ueeieu³eeJej éeeme IesC³eele De[LeUe ³esCes Je jÊeÀeleerue he´eCeJee³et®es he´ceeCe Ieìle peeCes p³eecegUs efJeefJeOe Fbefê³eeb®es keÀece Leebyet ueeieCes DeeefCe ce=l³et Dees{JeCes ³eeceOeerue keÀesCeleerner ue#eCes efomeleele. keÀener ©iCeebceO³es Gueìîee Je pegueeye efn ue#eCesner Dee{Uleele. DeLee&le he´l³eskeÀe®eer jesiehe´eflekeÀej#ecelee efvejefvejeUer Demeu³eeves ue#eCes Deefpeyeele ve efomeCesles ce=l³et Dees{JeCes ³ee ÞesCeerle keÀesþslejer yemeleerue DeMeer ue#eCes efomeleele. keÀesJeer[ 19 efJe<eeCet®ee he´meej keÀmee neslees? he´ecegK³eeves ³ee efJe<eeCet®ee he´meej nJesletve neslees. keÀesJeer[ jesie Peeuesu³ee J³eÊeÀer®³ee KeeskeÀC³eeletve Je efMekeÀC³eeletve yeensj HesÀkeÀu³ee peeCee´³ee LegbkeÀer®³ee met#ce LeWyeebletve ns efJe<eeCet nJesle hemejleele. efn nJee éeemeeJeeìs Deele IesCeejs meb¬eÀefcele nesT MekeÀleele. jesieer J³eÊeÀeR®³ee Jeehejeleerue keÀhe[s, Yeeb[er, DeMee Jemlet neleeUtve nele ve Oeglee les veekeÀe-leeW[euee ueeJeu³eeves osKeerue efJe<eeCet®es meb¬eÀceCe nes l es . jes i ³eeves nele ueeJeuesu³ee keÀ[îee, Keg®eea®es nele, ceesyeeF&ue®eer yeìves, Fl³eeoeRvee nele ueeJetve les veekeÀeleeW[euee ueeJeu³eevesner meb¬eÀceCe nesles. jesi³eemeesyele Jeenveele, yeb o Iejele, meYeeie=nele, ogkeÀeveele, Je Flej efþkeÀeCeer yeje®e keÀeU jeef n u³eeme meb ¬ eÀceCee®ee OeeskeÀe Demelees. DeLee&le jesi³ee®³ee mebhekeÀe&le efkeÀleer Deblej Je efkeÀleer JesU jenlee
DeeHeueb He³ee&JejCe
³eeJej mebmeie& nesCes DeJeuebyetve Demeles. meeceeefpekeÀ Deblej (meeOeejCe 6 HetÀì) þsJeu³eeme, nmleeboesueve ve kesÀu³eeme Jee veekeÀeleeW[euee nele ve ueeJeu³eeme mebmeiee&®eer Meke̳elee keÀceer Demeles. jesi³eeb®³ee efJeÿsle ns efJe<eeCet meehe[le Demeu³eeves efJeÿsves he´otef<ele heeC³eeletve osKeerue jesie mebmeie& nesT MekeÀlees. keÀesJeer[ 19 efJe<eeCet efJeefJeOe he=ÿYeeieebJej efkeÀleer keÀeU keÀe³e&Meerue jenleele? ³ee mebyebOeerle %eeb®eer celes efvejefvejeUer Demeueerlejer peeieeflekeÀ Deejesi³e mebIeìvesves he´efme× kesÀues Deens efkeÀ hueeeqmìkeÀ, mìsveuesme mìerue, keÀhe[s ³eeb®³ee he=ÿYeeieebJej ns efJe<eeCet megceejs 72 leeme keÀe³e&#ece jenleele. keÀeieo, leebyes, ueeketÀ[ ³eeb®³ee he=ÿYeeieebJej les 24 leeme lej ®eeboer, meesves ³ee meejK³ee JemletbJej ³ee lJe®esJej ns efJe<eeCet 2 leemehe³e¥le keÀe³e&Meerue jenleele. meeyeCeeves 10 les 20 meskebÀo jie[tve Oegleu³eeves eEkeÀJee 70ìkeÌkesÀ DeukeÀesnesue DemeCee´³ee meeefveìerPejves hegmeu³eeme ³ee efJe<eeCetb®³ee yee¿e DeeJejCeeleerue cesoheoeLe& efJejIeUtve efJe<eeCetb®eer meb¬eÀceCeMeeruelee vee<ì nesles. keÀesJeer[ 19 efJe<eeCet meeOeejCe 120 ve@veesceerìj
6
DeekeÀeje®es Demetve l³eebvee ef®ekeÀìC³eeheemetve jesKeC³eemeeþer l³eentve ye´³ee®e keÀceer DeekeÀeje®es ve@veesheee|ìkeÀume®ee cegueecee efouesues Je l³eecegUs hegveJee&hej Meke̳e DemeCeejs JewÐekeÀer³e DebiejKes / keÀesì le³eej keÀjC³eele Deeues Deensle HeÀÊeÀ J³eeheejer lelJeeJej l³eeb®es Glheeove Depetve meg© Peeuesues veener. DeefOekeÀ leeheceeveele keÀesJeer[ 19 ®es efJe<eeCet ceejleele, heCe l³eemeeþer ns leeheceeve 100 DebMe mesueefme³ementve DeefOekeÀ DemeCes pe©jer®es Demeles. iejce hes³es, iejce heeCeer, JeeHeÀ IesCes efJe<eeCetbvee ceeª MekeÀle veener heCe l³eeb®es DeeÞe³ehesMeeRMeer nesCeejs yebOeve KeerUefKeUs keÀªve l³eebvee he®evemebmLesle {keÀuet MekeÀleele. keÀener ©iCeele Gueìîee Je pegueeye efn ue#eCes Dee{Uu³eeves keÀesJeer[ efJe<eeCet DeieefCele keÀeU he®evemebmLesle efìkeÀeJe Oeª MekesÀue Demes keÀener le%eeb®es cele Deens. ³eeJej Depetve mebMeesOeve megª®e Deens DeeefCe les oerIe&keÀeU ®eeuesue ns efveeq½ele.
Aapala Paryavaran
[eme efve³eb$eCeemeeþer mebkeÀjerle [eme
mebHeeokeÀ ë DeeHeueb He³ee&JejCe
DeeHeueb He³ee&JejCe
He=LJeer®³ee he´l³eskeÀ keÀeveekeÀesheN³eele meeceeJeuesueer peerJeme=äer DeeefCe l³ee me=äerleerue keÀceeueer®eer efJeefJeOelee ner efvemeiee&®eer SkeÀ ceneve efvee|celeer Deens. meeO³ee [esȳeebvee ve efomeCeejs Deeflemet#ce peerJeeCet Je Flej mepeerJe les ue#eeJeOeer ueneve-Leesj l³ee®ehe´ceeCes DeefleMe³e efJeMeeue keÀe³ee Demeuesues he´eCeer Je Jevemheleer ³eebveer ner peerJeme=äer heefjhetCe& Peeueer Deens. SkeÀesefCemeeJ³ee MelekeÀe®³ee ceO³eeJej ceW[sueves JeeìeCee JevemheleeR®³ee jesheeb®³ee yee¿e ue#eCeebceO³es Dee{UCeeN³ee JewefJeO³ee®eb keÀes[b Gueie[C³eele ³eMe efceUJeueb hejbleg Meem$e%ee®³ee peieleele l³ee®³ee mebMeesOeveeuee Kejer ceev³elee efceUeueer leer efJemeeJ³ee MelekeÀe®ee Go³e neslee neslee. efJemeeJ³ee MelekeÀele efJe%eevee®³ee `jsCJeer³e peerJeMeem$e' eEkeÀJee `pewJeleb$e%eeve' ³ee MeeKesceO³es DeHeÀeì Jesieeves he´ieleer Peeueer.DeveskeÀ cenlJee®es MeesOe ueeieues. meJe& mepeerJeeb®eer DevegJeebefMekeÀ ue#eCes þjJeCes DeeefCe efve³ebef$ele keÀjCes ns keÀe³e& he´l³eskeÀ hesMeeRceO³es Dee{UCeejs [erDee@keÌmeerje³eyeespe v³egkeÌueerkeÀ De@efme[ ([er . Sve.S.)je³eyees p e v³eg k eÌ u eer k eÀ De@ e f m e[ ([er.Sve.S.) ³ee DeecueOeceea jmee³eveeb®es jsCet DeeefCe l³eeb®es cegueYetle IeìkeÀ Demeuesues `peervme' eEkeÀJee 7
`pevegkebÀ'ns heej he[leele ns osKeerue mehe´ceeCe efmeOo Peeueb Deens. Lees[ke̳eele, [er.Sve.S.®³ee jsCet®es IeìkeÀ Demeuesues ns peervme, Deeflemet#ce SkeÀhesMeer³e peerJeeCet eEkeÀJee Deefceyee meejK³ee mepeerJeebheemetve les yenghesMeer³e he´eCeer Je Jevemheleer ³eeb®eb Mejerjªheer Jem$e efJeCeCeejs efJeCekeÀj Deensle Demeb cnCelee ³esF&ue. ner meJe& he´mleeJevee keÀjC³ee®eb keÀejCe cnCepes DeueerkeÀ[s®e DecesefjkesÀle he´efmeOo Peeuesueer SkeÀ DeeieUerJesieUer yeeleceer. Deeheu³eeuee meJe&heefjef®ele, meJe&J³eeheer, GheêJeer keÀerìkeÀ cnCetve he´efmeOo Demeuesu³ee [emeeb®³ee [er.Sve.S.®³ee jsCet®es IeìkeÀ Demeuesues peervmeneleeUtve, l³eeb®³ee cegueYetle j®evesle keÀener efJeefMeä yeoue Ie[Jetve DeeCetve ceesþîee he´ceeCeele SkeÀe veJeerve `peceeleer®eer' hewoeme keÀjC³eele Deeueer Demetve DecesefjkesÀleerue HeÌueesefj[e he´ebleeleerue `keÀer Dee³eueb[dme' ³ee heefjmejele 2021 meeueehe³e¥le ³ee peceeleer®es MebYej-npeej veJns lej leyyeue mee[smeeleMes oMeue#e [eme mees[C³eele ³esCeej Deensle.Deeheu³eeuee meJe&meeOeejCeheCes yeerìer keÀehetme, yeerìer Jeebieer ner veeJeb ceeefnleer Deensle. ³ee Je DeMee DemebK³e he´keÀej®³ee mepeerJeeb®³ee he´peeleeRvee pes v es e f ì keÀueer cee@ e f [ HeÀeF& [ Dee@ j ie@ e f v ePecme
Aapala Paryavaran
DeeHeueb He³ee&JejCe
https://www.sciencemag.org
(peer.Sce.Dees.) Demes mebyeesOeC³eele ³esles. Deepe®³ee DeeOegefvekeÀ keÀeUele pewJeleb$e%eeve #es$eele Peeuesu³ee he´ieleer®ee DeeOegefvekeÀ DeeefJe<keÀej cnCepes pevegkeÀer³e mebj®evesle þjeefJekeÀ yeoue keÀªve DeMee he´keÀej®³ee he´peeleeR®eer he´³eesieMeeUsle keÀjC³eele ³esle Demeuesueer efvee|celeer. [er.Sve.S.®³ee jsCegbJej Demeuesu³ee DemebK³e pevegkeÀebhewkeÀer keÀesCeleer pevegkesÀ eEkeÀJee pevegkeÀeb®es mecetn mepeerJee®³ee Mejerje®es keÀesCeles ue#eCe eEkeÀJee iegCeOece& efvecee&Ce keÀjC³eeme eEkeÀJee efve³ebef$ele keÀjC³eeme keÀejCeerYetle Demeleele ³ee®eer Fl³ebYetle ceeefnleer ³ee leb$e%eeveecegUs GheueyOe nesT MekeÀles. ³ee ceeefnleer®ee De®etkeÀ Ghe³eesie keÀmee kesÀuee peelees ns mecepeeJetve IesCeb DeeJeM³ekeÀ Deens. l³eemeeþer ³ee [emeeb®e®e GoenjCe IesT ³ee. S[erme Fpeerhleer ner [emeeb®eer he´peeleer meJe&$e®e ceesþîee he´ceeCele Dee{Ules DeeefCe efPekeÀe efJe<eeCet eEkeÀJee [Wi³et, ef®ekegÀveiegefve³ee ³ee meejK³ee Deepeejebvee keÀejCeerYetle DemeCeejs efJe<eeCet ceeveJeer Mejerjele `mees[C³ee®eb' keÀece [emeeb®³ee ³ee he´peeleerleerue ceeÐee keÀjle Demeleele. (Deeheu³eeuee ceeefnleer®e Demesue keÀer he´eC³eeb®³ee DeeefCe DeLee&le®e ceeveJee®³ee Mejerjeleueb jÊeÀ Mees<etve IesC³ee®eer ef¬eÀ³ee [emeeb®eer ceeoer®e keÀª MekeÀles, vej veener).pevegkeÀer³e mebj®evesle yeoue keÀªve DeMee peerSceDees [emeeb®eer hewoeme keÀjC³ee®ee he´³eesie Fbiueb[ ceOeerue Dee@eqkeÌmeìskeÀ veeJee®³ee pewJeleb$e%eeve #es$eele keÀe³e&jle Demeuesu³ee kebÀheveer®³ee he´³eesieMeeUsle 2002 meeueer meg© keÀjC³eele Deeuee. ³ee he´³eesieele mecegêele meehe[Cee´³ee SkeÀe efJeefMeä he´peeleer®³ee he´JeeUe®³ee hesMeeRceOeerue he´JeeUebvee efohleerceeve nesC³ee®eer #ecelee yeneue keÀjCeejs efJeefMeä he´keÀej®es peervme, Je l³ee®eyejesyej F. keÀesueer veeJee®³ee peerJeeCet®³ee hesMeeRceO³es Dee{UCeejs efJeefMeä he´keÀej®es `mebnejkeÀ' peervme®eb S[erme Fpeerhleer®³ee vej [emeeb®³ee hesMeeRceOeerue [er.Sve.S.®³ee jsCegbJej jesheCe keÀjC³eele Deeueb. cnCepes he´JeeUeb®ee efohleerceeve (HeÌu³etjesmebì) nesC³ee®ee iegCeOece& DeeefCe F. keÀesueer peerJeeCet®ee `mebnejkeÀ' iegCeOece& Deelee ke=Àef$ecejerl³ee ³ee vej [emeebceO³es osKeerue efvecee&Ce nesleerue DeMeer leer ³eespevee nesleer. keÀejCe ns keÀener [emeeb®es vewmee|iekeÀ iegCeOece& veJnsle. ceie DeMee he´keÀejs efvecee&Ce kesÀuesu³ee [emeeb®eer keÀener efhe{îeeb®eer hewoeme keÀjC³eele Deeueer. Deelee ³ee mebMeesOevee®ee ogmeje ìhhee cnCepes ns peerSceDees [eme Kegu³ee heCe efve³ebef$ele vewmee|iekeÀ DeefOeJeemeele mees[Ces
pesCeskeÀªve l³eeb®eb S[erme Fpeerhleer®³ee vewmee|iekeÀ he´peeleerleerue [emeebMeer efceueve nesTve hegve©lheeove ef¬eÀ³ee hetCe& nesF&ue. [emeeb®eer ceeoer heeC³eele Deb[er Ieeueles, ³ee Deb[îeeb®eer hetCe& Jee{ Peeueer keÀer l³eeletve Deȳee yeensj he[leele DeeefCe ceie l³ee Deȳeeb®e ©heeblej hetCe& Jee{ Peeuesu³ee [emeebceO³es nesles. ns meJe&meeOeejCe peerJeve®e¬eÀ Deeheu³eeuee heefjef®ele Deens. Deele ³ee he´³eesieele Peeueb keÀe³e, keÀer ceeÐeebveer Deb[er Ieeleueer, l³eeletve DeȳeeosKeerue pevceeuee Deeu³ee. hejbleg ³ee Deȳee l³eeb®eer Jee{hetCe& nesTve [eme ³ee DeJemLesle heesnes®eC³eeDeeOeer®e cejCe heeJeu³ee. ceie ne®e he´³eesie Kethe ceesþîee he´ceeCeele JeejbJeej keÀjC³eele Deeuee. DeeefCe he´l³eskeÀ JesUer l³eebvee peJeUheeme 80% les 90% Deȳee cejCe heeJeleele Demeb Dee{Utve Deeueb. ³ee he´³eesieeb®es efve<keÀ<e& mebhetCe&heCes Deefve³ebef$ele, Kegu³ee DeefOeJeemeebceO³es lemes®e efceUleele keÀe ns he[leeUC³eemeeþer heg{s 2015 meeueer heefnu³eeboe®e S[erme Fpeerhleer ³ee he´peeleer®ee ceesþe he´eogYee&Je Demeuesu³ee ye´ePeerue®³ee SkeÀe Yeeieele Kethe ceesþîee mebK³esves peerSceDees [eme mees[C³eele Deeues. DeeefCe peWJne Debeflece efve<keÀ<e& he[leeUues Demelee hegvne [emeeb®³ee Deȳee cejC³ee®eb he´ceeCe ns lesJe{b®e cnCepes 80-90% jeefnu³ee®e Dee{Utve Deeueb. ³ee yejesyej vewmee|iekeÀ [emeeb ® e peer J eve®e¬eÀ cee$e ef v e³eef c eleheCes , megjUerleheCes ®eeuet nesleb. Deelee FLes vescekebÀ keÀe³e Peeueb keÀer peerSceDees [eme DeeefCe vewmee|iekeÀ [eme ³eeb®eb ceerueve nesle Demeleebvee vewmee|iekeÀ [emeeb®³ee hesMeeRceOeu³ee [er.Sve.S.®³ee jsCegbJej `efohleerceeve' peervme DeeefCe `mebnejkeÀ' peervme meeceeJetve iesues. heg{s ³ee vewmee|iekeÀ [emeeb®eer Deb[er Ieeleueer l³eeletve Deȳee yeensj Deeu³ee hejbleg ³ee `mebnejkeÀ' peervmecegUs ³ee 8
Deȳee Deeheueer Jee{hetCe& keÀª MekeÀu³ee veenerle. `efohleerceeve' peervme®ee Deȳeeb®ee mebnej keÀjC³eele keÀener®e menYeeie veJnlee. kesÀJeU ns vewmee|iekeÀ [eme JesieUs efomeeJesle cnCetve ns `efohleerceeve' peervme JeehejC³eele Deeues. ye´ePeerue veblej Flej DeveskeÀ osMeebceO³es S[erme Fpeerhleer ³ee he´peeleer®³ee mebK³esJej efve³eb$eCe þsJeC³ee®³ee GÎsMeeves ceesþîee mebK³esves peerSceDees [eme mees[C³eele Deeues DeeefCe l³eeb®es efve<keÀ<e& os K eer u e meceeOeevekeÀejkeÀ Deeues Deens l e. HeÌueesefj[eleerue keÀer Dee³eueb[dme ns he´JeeMeebmeeþer SkeÀ Kethe ceesþb DeekeÀ<e&Ce Deens. S[erme Fpeerhleer®eer vewmee|iekeÀ hewoeme Kethe ceesþîee he´ceeCeele nesle Demeles. DeeefCe meenefpekeÀ®e [Wi³et meejKes Deepeej meeLeer®³ee ©heele HewÀueeJeC³ee®³ee Ieìvee ³eehetJeea Peeu³ee Deensle. cnCetve®e efleLeu³ee mejkeÀejves he´®eb[ ceesþîee mebK³esves peerSceDees [eme mees[C³ee®es þjJeues Deens. ³ee efveefceÊeeves SketÀCe®e DeMee he´keÀejs ke=Àef$ecejerl³ee pewJeleb$e%eevee®ee Jeehej keÀªve mepeerJeeb®³ee vewmee|iekeÀ #ecelee, l³eeb®es vewmee|iekeÀ iegCeOece& yeoueCeb ns veweflekeÀ¢äîee efkeÀlehele ³eesi³e Deens, vewmee|iekeÀ DeefOeJeeme, he³ee&JejCe ³eeJej DeMee `ke=Àef$ece' mepeerJeeb®ee keÀener iebYeerj og<heefjCeece nesT MekeÀlees keÀe, l³ee®eyejesyej [er.[er.ìer. meejK³ee Del³eble IeelekeÀ keÀerìkeÀveeMekeÀebvee ne GÊece he³ee&³e þª MekeÀlees keÀe ³eeJej Gueìmegueì ®e®ee& FLes meg© Deensle. heCe SkebÀojerle pewJe leb$e%eevee®ee Demee Ghe³eesie keÀªve [Wi³et, ef®ekeÀveiegefve³eemeejKes IeelekeÀ Deepeej HewÀueeJeCeeN³ee [emeeb®eer mebK³ee efve³ebef$ele keÀªve pej DeMee jesieeb®ee HewÀueeJe jesKelee ³esle Demesue lej l³eele iewj keÀe³e Deens?
Aapala Paryavaran
ke@Àvesef[³eve eEuekeÌme
JeeleeJejCe yeoue DeeefCe he´eC³eeb®es mLeueeblej
[e@. efveefuecee kegÀuekeÀCeea
DeeHeueb He³ee&JejCe
he=LJeer®³ee GlheÊeer veblej DeveskeÀ JesUe JeeleeJejCeele yeoue Ie[ues, keÀener peerJe Deeues, keÀener veenermes Peeues. Deepe®³ee heefjeqmLeleerle Jesieeves nesCeeje JeeleeJejCe yeoue ne peerJeebvee cnCepes®e he=LJeerJejerue pewJeefJeefJeOelesuee IeelekeÀ þjCeeje Deens keÀejCe, Del³eble Jesieeves nesCee´³eeJeeleeJejCeyeoueeuee DevegketÀue nesC³eemeeþer peerJeebvee hegjsmee JesU®e efceUle veener.³ee yeoueebcegUshe=JLJeer®es DeeefCe l³eeJejerue peerJeeb®es YeefJe<³e DeefleMe³e Ye³eeJen, Yeer<eCe Demes Deens . Deces e f j kes À leueer ³eg e f v eJee| m eìer Dee@ H eÀ Deef j Pees v ee®³ee meb M ees O ekeÀeb v eer keÀe{ues u ³ee efve<keÀ<ee&vegmeej he#eer, GYe³e®ej, memleve, peue®ej Je peefceveerJejerue he´eCeer JeeleeJejCe yeoueeMeer Devegªhe Demes yeoue mJeleëceO³es Ie[Jetve DeeCele Demeleele. oj 10 ueeKe Je<ee&ceeies SkeÀ ef[ie´er mesequMe³eme SJn{e leheeceeveeleuee yeoue menve keÀjC³ee®eer #ecelee l³eeb®³eele Jee{le Demeleshejbleg meO³ee Ie[Ceejs leeheceeveeleerue yeoue he´eC³eeb®³ee pegUJetve IesC³ee®³ee #eceleshes#ee Jesieeves DeeefCe leerJe´lesves nesle Deensle DeeefCe l³eecegUs keÀener he´eC³eeb®eb DeeqmlelJe Oeeske̳eele Deeues Deens. leeheceeveyeoue ne JeeleeJejCeyeoueeleerue SkeÀ meJee&le ceesþe IeìkeÀ Deens DeeefCe l³eecegUs 9
he= L Jeer J ejer u e he´ p eeleeR ® es heg v ee| J elejC (efj[ermì^ery³etMeve) nesles Deens efkeÀ keÀe³e DeMeer eqmLeleer efvecee&Ce Peeuesueer efomeles. ³ee nJeeceeve yeouee®ee Jevemheleer®³ee oesve cenlJee®³ee he´ef¬eÀ³eebJej heefjCeece nesleebvee efomelees. SkeÀ cnCepes JevemheleeRceOeerue $eÝlegpewefJekeÀer yeoue, DeLee&le “ÉÛÆåÑåºÜ” DeeefCe ÞesCeeryeoue DeLee&le “Ïᢺ ÕÛÉè½Û¢µ”. efHeÀveesueespeer cnCepes Jevemheleer DeeefCe he´eC³eebceOeerue DeveskeÀ ef¬eÀ³ee-he´ef¬eÀ³eeb®³ee Jeee|<ekeÀ ®e¬eÀeb®ee DeY³eeme. ³ee Jeee|<ekeÀ ®e¬eÀebJej yeoueles leeheceeve, Deeê&lee, DeeefCe GheueyOe he´keÀeMe ³eeb®ee HeÀej ceesþe heefjCeece nesle Demelees. ³eeleerue keÀenerheefjCeece cnCepes Pee[ebJej heeves ueJekeÀj ³esCes, Pee[s peemle efnjJeer nesCes, ueneve Peg[gheeb®eer Jee{peesjele nesCes, JevemheleeR®³ee Jee{er®ee keÀeU ueebyeCes.. Jeiesjs. DeMee heefjCeeceebcegUs keÀoeef®ele meeOeejCe 50 Je<ee¥veblej SkeÀe he´keÀej®³ee pebieuee®eer peeiee ogme´³ee he´keÀej®³ee pebieueeves IesC³ee®eer Meke̳elee Deens. ns Demes Peeues lej lesLeerue keÀener he´peeleer veä nesC³ee®eer he´ef¬eÀ³ee meg© nesT MekeÀles keÀejCe, Jevemheleer – peerJeeCet – he´eCeer ³eeb®³eeleerue hetjkeÀ Demes veeles®e keÀesuece[sue DeeefCe ³ee®ee
Aapala Paryavaran
heefjCeece cnCepes DeMee Ieìveeb®eer SkeÀ meeKeUer DeLeJee “¿çÌÛÆå ¦Éá³è½” efvecee&Ce nesF&ue. ³ee leeheceeveyeouee®eer meg©Jeele Peeu³eeheemetve DeveskeÀ he´peeleer mJeleë®eer cetU peeiee, JemeeflemLeeve yeoueleevee efomeleele, cnCepes®e efpeLes kegÀþs peieC³eemeeþer l³eeb®³ee ³eesi³e JeeleeJejCe efceUsue lesLes l³ee mLeueebleefjle nesleele. DeY³eemekeÀeb®³ee celeevegmeej DeeÊee DeeqmlelJeele Demeuesu³ee he´peeleerhewkeÀer DeO³ee&ntve DeefOekeÀ he´peeleer mLeueeblej keÀjerle Deensle. cnCepes Deieoer peerJeeCet heemetve les cetme ( GÊej DecesefjkesÀleerue njCee®eer peele) he³e¥le meieUs peerJe Deeheeheu³ee peeiee yeoueleebvee efomele Deensle. ³ee yeoueeb®eeheefjCeece ceeCemee®es DeVe, l³ee®ee keÀejesyeej DeeefCe mJeemL³e ³eeJej nesleebvee efomelees Deens. Jevemheleer - JeeleeJejCe DeY³eemekeÀebvegmeej JeeleeJejCe yeouee®ee heefjCeece mebhetCe& pebieue heefjmebmLesJej neslees Deens. Yeejle ne SkeÀ meMeÊeÀpewJeefJeefJeOelee Demeuesuee osMe Deens DeeefCe Yeejlee®³ee SketÀCe YeewieesefuekeÀ he´osMeehewkeÀer 20 % Yeeie ne pebieueebveer J³eeheuesuee Demeu³eecegUs JeeleeJejCe yeouee®ee heefjCeece pebieuee®eer j®evee efkeÀJee þsJeCe, Glheeove #ecelee DeeefCe pewJeefJeefJeOelee ³eeJej nesleebvee efomelees. he´l³eskeÀ Je<eea yeoueCeejsDeLeJee keÀceer nesCeejs hepe&v³eceeve DeeefCe yeoueCeejs leeheceeve ³ee cegUs he=LJeerJejerue SketÀCe Jevemheleer®es Dee®íeove keÀceer nesTve ieJelee®es he´ceeCe Jee{tve Pee[eb®es he´ceeCe keÀceer nesle Deens Demesner efomeles. Deee|LekeÀ¢äîee cenlJee®³ee pebieueele cnCepes meeue, Yeejleer³e DeeskeÀ, ìerkeÀ, heeFve, yeebyet, Debpeve DeMeer Pee[s Demeuesu³ee pebieueele yeouenesle Deensle.
DeeHeueb He³ee&JejCe
SkeÀe DeY³eemeeletve Demes efomeles efkeÀ JeeleeJejCe yeoueecegUs GÊejhetJeea³e Yeeieele Deesuespebieue lej heeq½eceerGÊej Yeeieele keÀesj[s pebieue le³eej nesC³ee®eer Meke̳elee Deens.³ee yejesyej®e pebieueebvee JeCeJ³ee®ee OeeskeÀe Jee{erme ueeiesue. peeieeflekeÀ heeleUerJej DeVe Oeev³e GlheeoveeJej, MesleerJej megOOee JeeleeJejCe yeouee®ee heefjCeece efometve ³esF&ue. DeueerkeÀ[s cnCepes 2010 ceO³es Deeuesu³ee G<Celes®³ee ueeìscegUs jefMe³ee, G¬esÀve, DeeefCe keÀPeekeÀermLeeve ³esLeerue Mesleer®³ee cegK³e Glheeove #es$eele Kethe ceesþs vegkeÀmeeve Peeues. Jevemheleer DeeefCe he´eCeer SkeÀceskeÀebJej DeJeuebyetve Demeleele, keÀejCe les SkeÀe®e efvemeiee&®ee Yeeie Demeleele. nJeeceeve yeoueecegUs Jevemheleer DeeefCe he´eCeer Deefle G<Celesheemetve ueebye peeC³eemeeþer GÊejskeÀ[s mejkeÀleebvee efomeleele hejbleg YeefJe<³eele DeMee ³eesi³e JemeleermLeeve Demeuesu³ee peeiee keÀceer Demeleer u e DeLeJee GheueyOe vemeleer u e. Goe.ke@Àvesef[³eve eEuekeÌme(lynx) ®es. ne he´eCeer DecesefjkesÀle Oeeske̳eele Demeuesu³ee he´peeleeRhewkeÀer SkeÀ Deens. lees yeesefj³eue/ yeesjue he´keÀej®³ee Jeveeleerue mveesMet nWj ®eer efMekeÀej keÀªve peielees. yeesjue Jeve ns SkeÀ peiee®³ee Deefle GÊejskeÀ[erue ceesþs heeCeLeU Demetve lesLes he´ecegK³eeves MebketÀ DeekeÀeje®es Je=#e Demeleele. nsj ( memee me¢M³e he´eCeer ) ns l³eeb®es he´cegKe DeVe Demeles. ns he´eCeer Je<ee&leerue keÀceerle keÀceer 4 ceefnves yeHeÀe&U Yeeieele jenleele. l³eemeeþer l³eeb®es hebpes Kethe ©bo Demeleele. leeheceeve Jee{er cegUs yeHe&À Demes®e efJeleUle jeefnues lej ³ee ke@Àvesef[³eve eEuekeÌme meeþer ( lynx, SkeÀ he´keÀej®es ceebpej)DeeefCe l³ee®³ee efMekeÀejermeeþer DeeJeM³ekeÀ Demeuesues yeesjue Jeve
10
DeeefCe yeHe&À 20% ves keÀceer nesF&ue. ³ee heefjeqmLeleerle l³eeuee Depetve GÊejskeÀ[s, pesLes yeHe&À Demesue DeMee efþkeÀeCeer peeJes ueeiesue. l³ee®es yeHeÀe&Jej ®eeueC³eemeeþer DevegketÀue Demeuesues ©bo hebpes yeHe&À vemeuesu³ee Yeeieele Ghe³eesieele ³esCeej veenerle. cnCepes he´eC³eeves mLeueeblej kesÀues lejer l³eeuee DeeJeM³ekeÀ Demes JemeeflemLeeve DeeefCe DeVe l³eeuee veefJeve efþkeÀeCeer efceUsue®e Demes veener. JeeleeJejCeyeoueeceg U s Dee@ m ì^ s e f u e³ee®³ee [eWiejeleerue efheiceer heesPece®³ee DeeqmlelJeeuee®e OeeskeÀe peeCeJelees. ne he´eCeer iebYeerjheCes ueghlehe´e³e ³ee ÞesCeerle cees[lees. ne heesPece SjJeer yeHeÀe&®³ee heeb{´³ee MegYe´ ®eeojerKeeueer efnJeeUe IeeueJelees. yeHeÀe&ceOeerue nJes®³ee heeskeÀȳee l³eeuee Gye osleele. JeeleeJejCeyeouee cegUs, efJeleUCee´³ee yeHeÀe&cegUs l³eeuee efceUCeejer Gye keÀceer nesTve l³ee®ee efnJeeUe HeÀej DeJeIe[ Peeuee Deens. peefceveerJejerue lemes®e mecegêeleerue peerJeebJej nJeeceeve yeouee®ee heefjCeece keÀmee Demesue ³ee®ee DeY³eeme keÀjC³eemeeþer “bioclimatic envelope” ner mebkeÀuhevee Ghe³eesieer þjles. keÀesCel³eener he´peeleer®es meO³ee®es (cnCepes efpeLes ner he´peeleer meO³ee meehe[les), leeheceeve, hepe&v³eceeve DeeefCe JeeleeJejCeeleerue Flej ceeheob[e®eer ÞesCeer Deiej heuuee cnCepes®e efle®es “b i oclima t i c envelope”. JeeleeJejCeeleer u e leeheceevee®³ee yeoueecegUs ³ee “climatic envelope” ®es YeewieesefuekeÀ mLeeve Fleke̳ee ceesþîee he´ceeCeele yeoueles ef k eÀ l³ee heef j eq m Leleer l e Deeheues Deeq m lelJe efìkeÀefJeC³eemeeþer l³ee he´peeleeruee mLeueeblej keÀjC³eeJee®etve ogmeje he³ee&³e Gjle veener. keÀener he´eC³eebvee mLeueeblej keÀjCes pecele veener, ceie keÀejCeb keÀenerner Demeesle.cnCepes keÀceer DeLeJee Kebef[le Peeuesuee DeefOeJeeme Demees efkeÀJee mLeueeblejemeeþer®eer he´eC³ee®eer De#ecelee Demees.DeMee JesUer ceie yeoueuesu³ee “climatic envelope” cegUs keÀceer mebK³ee Demeuesu³ee ieìeJej DeLeJee mLeueebleje®eer #ecelee keÀceer Demeuesu³ee he´peeleeRJej Kethe JeeF&ì heefjCeece neslees. SketÀCe®e vewmee|iekeÀ DeeefCe ceeveJe efvee|cele keÀejCeebcegUs JeeleeJejCeele Jesieeves yeoue Ie[le Deensle. ³ee®ee heefjCeece peerJeeb®eer DeVemeeKeUer legìCes, he´eC³ee®es DeefOeJeeme, JemeeflemLeeve veenermes nesCes DeLeJee yeoueCes, he´pepeveeJej heefjCeece nesCes, MeejerefjkeÀ yeoue nesCes DeLeJee hetCe&heCes veeceMes<e nesCes DeMee DeveskeÀ mJe©heele peerJeebJej nesleevee efomele Deens.
Aapala Paryavaran
pewJeefJeefJeOelee DeeefCe DeeheCe...
meew. megOee ceesIes - meesceCeer
cejeþer efJe%eeve heefj<eo DebyejveeLe efJeYeeie
DeeHeueb He³ee&JejCe
he=LJeerJejerue pewJeefJeefJeOelesuee Devev³emeeOeejCe cenÊJe Deens. ner pewJeefJeefJeOelee 80 ueeKe he´eCeer, Jevemheleer, keÀerìkeÀ, met#cepeerJe Je l³eebvee DevegketÀue Demeuesueer heefjmebmLee eEkeÀJee DeefOeJeeme ³ee mJe©heele Dee{Ules. ¿ee pewJeefJeefJeOelesletve®e meJe& mepeerJeeb®³ee iejpee hetCe& nesleele. DeVe ner iejpe Deeheu³eeuee heefjef®ele Demeuesu³ee DeVemeeKeUer Je DeefOekeÀ iegbleeiegbleer®³ee DeVepeeȳeeletve hetCe& nesle Demeles. ns hejmhejebJej DeJeuebyetve DemeC³ee®es peeUs kesÀJeU DeVee®³ee yeeyeleerle veJns lej Flej DeveskeÀ yeeyeeRceO³es Dee{Ules. Goe. Jem$e, efveJeeje, Deew<eOeer, mepeerJe vemeues lejer nJee Je heeCeer osKeerue ³ee hejmhejebJej DeJeuebyetve DemeC³eeleerue peeȳeele iegbHeÀues iesues Deensle. ³ee SkeÀceskeÀebJej DeJeuebyetve DemeC³eele SkeÀ DeefleMe³e veepegkeÀ leesue Deens pees efvemeie&leë meebYeeUuee peelees. ³eeleerue SKeeÐee IeìkeÀe®es pejer meblegueve efyeIe[ues lejer l³ee®es heefjCeece peeȳeeleerue he´l³eskeÀ IeìkeÀeJej nesleele. Goe. DeeheCe éeemees®ídJeemeeÜejs pees keÀeye&ve [e³eDee@keÌmeeF[ yeensj ìekeÀlees, Jevemheleer l³ee®ee Jeehej he´keÀeMe mebMues<eCeemeeþer keÀjleele. ¿ee ef¬eÀ³esle DeVeefvee|celeer keÀªve he´eCeer peieemeeþer DeeJeM³ekeÀ Demeuesuee Dee@eqkeÌmepeve yeensj ìekeÀuee peelees. ¿ee efvemeie&leë Ie[CeeN³ee IeìveebceO³es ceeveJeer nmle#eshe Jee{uee Deens. lees Jee{Ces efJekeÀemee®³ee
11
¢äerves meenefpekeÀ Deens. p³ee ieleerves lees Jee{le Deens ner eE®eles®eer yeeye Deens. iesu³ee hee®e oMekeÀele peiee®eer ueeskeÀmebK³ee oghheìerves Jee{ueer Demetve, peeieeflekeÀ DeLe&J³eJemLee ®eewheìerves Je peeieeflekeÀ J³eeheej ome heìerves Jee{uee Deens. ceeCemee®³ee he´ceeCeeyeensj Jee{uesu³ee DeJeepeJeer iejpee hegjJeC³eele he=LJeer Dehegjer he[le Deens. ceeveJee®³ee ³ee meJe& iejpee hegN³ee keÀjeJe³ee®³ee Peeu³eeme 1.6 he=LJeer®eer iejpe Deens ns UNEP ®³ee mebMeesOeveeDebleer efme× Peeues Deens. ¿ee meJee¥®ee heefjCeece cnCepes Jeejsceehe pebieuelees[ Je meceleesue ve jeKelee Peeuesues DeewÐeesefiekeÀjCe. ¿ee®ee heefjCeece JeCeJee, Jev³ehe´eC³eeb®es veä Peeuesues DeefOeJeeme ¿eele neslees. l³eecegUs Jev³ehe´eC³eeb®³ee, Jevemheleer, keÀerìkeÀ, he#eer, peue®ej ³eeb®³ee he´peeleer ueghle nesle Deensle. ¿ee he´peeleer ueghle nesC³ee®es he´ceeCe iesu³ee 1 keÀesìer Je<ee&le efpelekesÀ nesles l³ee®³ee 10-100 heì Jee{ues Deens. pej ³ee he´peeleer ueghle nesC³eeJej þesme heeJeues G®eueueer iesueer veenerle lej heg{erue 10 Je<ee&le mepeerJe me=äerleerue 25 ìkeÌkesÀ he´peeleer ueghle nesC³ee®eer Meke̳elee UNEP keÀ[tve Jele&efJeueer peele Deens. pewJeefJeefJeOelesleerue Peeuesu³ee Nnemee®es DeveskeÀ otjieeceer heefjCeece he³ee&JejCele%e metleesJee®e keÀjerle nesles. otjieeceer cnCelee cnCelee ³eeleerue SkeÀe mecem³esuee lej mebhetCe& ceeveJepeeleer Deepe®e leeW[ osle
Aapala Paryavaran
Deens. leer cnCepes keÀesefJe[-19 ®ee mebmeie&! peieeleerue mebmeie&pev³e jesieebhewkeÀer 60ìkeÌkesÀ jesie ns he´eC³eebkeÀ[tve ceeveJeehe³e¥le Deeues Deensle. veJeerve GodYeJeCeeN³ee jesieebhewkeÀer 75 ìkeÌkesÀ jesie he´eC³eebkeÀ[tve ceeveJeehe³e¥le heesnes®euesues Deensle. Goe. S[med , Sce.F&.Deej.Sme., meeme& Fl³eeoer. 2019 ®³ee DeeOeer keÀesefJe[-19 Jev³ehe´eC³eebceO³es Dee{UC³ee®es hegjeJes Deensle. Jev³ehe´eC³eebceO³es ne mebmeie& SkeÀe he´eC³eekeÀ[tve ogmeN³ee kegÀUeleerue (peeleerleerue) he´eC³eekeÀ[s nesle Demes. Demes ns he´eCeer DeMee eqmLeleerle meesMeue ef[mìbeEmeie®es efve³ece heeUle Demeu³ee®es osKeerue he´eCeer Meem$e%eebvee %eele Deens. pewJeefJeefJeOelesleerue Nneme lemes®e Jev³ehe´eC³eeb®³ee DeefOeJeemee®ee ceeveJeecegUs Peeuesuee veeMe ³ee keÀejCeebcegUs ceeveJe Je Jev³ehe´eCeer ³eeb®³eele peJeUerkeÀ Deeueer Deens. ns ³ee jesieeb®es cetU keÀejCe Deens. pewJeefJeefJeOeles®ee FlekeÀe Nneme Peeuee Deens keÀer mejemejer meO³ee ceeveJeeceO³es veJeerve jesie oj ®eej ceefnv³eebveer yeIeC³eele ³eslees. ³eeleerue DeveskeÀ jesie Jev³epeerJeebceO³es GodYeJeleele. DeeheCe ieesþîeele heeUuesu³ee iee³eer-iegjs, keÀeWye[îee Je Flej he´eCeer ¿eeb®³eeÜejs Demes jesie ceeveJeehe³e¥le heesnes®eleele. meO³ee Jee{uesu³ee ceeieCeercegUs ke=À$eerce jsleve he×leer®ee DeJeuebye kesÀu³eecegUs ieeF¥ceOeerue pevegkeÀer³e efJeefJeOelee keÀceer nesle Deens. otOe, ceebme, Deb[er ³eeb®³ee DeefOekeÀ GlheeoveekeÀefjlee efJeosMeer peeleeR®es he´eCeer heeUues peele Deensle. Glheeove Jee{JeC³eemeeþer pevegkeÀer³e yeoue keÀjCes, osMeer peeleeR®ee Jeehej ìeUCes ³eecegUs he´eC³eebceO³es pevegkeÀer³e efJeefJeOelee ueeshe heeJele Deens. osMeer peeleeRceO³es l³eeb®³ee vewmee|iekeÀ DeefOeJeemeele Demeu³eekeÀejCeeves jesieebefJe©×®eer he´eflekeÀejMeÊeÀer me#ece Demeles. pewJeefJeefJeOeles®ee veeMe Peeu³eecegUs efJe<eeCeg keÀe³ece veJeerve he´keÀej®³ee he´eC³ee®³ee (nesmì) MeesOeele Demelees. lees ve meehe[u³eecegUs ³ee efJe<eeCegbceO³es pevegkeÀer³e yeoue nesTve ye[& HeÌueg, mJeeF&ve HeÌuetmeejKes jesie he´eC³eebheemetve ceeveJeehe³e¥le ³esTve heesnes®eues Deensle. keÀesefJe[-19 ne jesie efvemeiee&ves ceeveJeeuee efouesuee meleke&Àles®ee FMeeje Deens.
JeveerkeÀjCee®eer jeshes, yee³eesie@me, meWêer³e Mesleer ieeb[tU Kele, osMeer iee³eeR®es mebJeOe&ve, kegÀkeÌkegÀì heeueve ceOeceeMeerheeueve, Metv³ekeÀ®eje he´keÀuhe, celm³eMesleer Deew<eOeer- megiebOeer- cemeeu³ee®eer yeeie, HegÀueheeKe© GÐeeve efvemeiee&³eCeuee SkeÀ efoJemee®eer menue/efMeyeerj/keÀe³e&MeeUe ³ee®es SketÀCe MegukeÀ ©. cee$e 1000/- he´leer J³eÊeÀer. (one Je<ee¥Keeueerue cegueebme ©. 650/- cee$e)
ojJe<eea Mesleer eEkeÀJee Flej efJekeÀeme keÀeceebmeeþer ue#eeJeOeer nskeÌìj Jev³e#es$e ceeveJeekeÀ[tve veä nesle Deens. DeMee efJeJeskeÀnerve ke=ÀleeRcegUs ceesþîee he´ceeCeeJej peceerveer®es JeeUJebìele ©heeblej Peeuesues Deens. ³ee pebieue lees[ercegUs meJe& %eele he´eCeer he´peeleeRhewkeÀer 8ìkeÌkesÀ he´peeleer Deepe ueghle Peeuesu³ee Deensle Je 22 ìkeÌkesÀ he´peeleer þesme ke=Àleer ve kesÀu³eeme ueghle nesC³ee®³ee ceeiee&Jej Deensle. he´ceeCeeyeensj Peeuesu³ee DeewÐeesefiekeÀerkeÀjCeecegUs kesÀJeU Jee³eg veJns lej veÐee Je mecegêosKeerue he´otef<ele Peeuesues Deensle. DeveskeÀ ceemes lemes®e Flej peue®ej osKeerue ueghlehe´e³e ³eeoerle Deeues Deensle. ³ee heefjeqmLeleerletve ceeie& keÀe{C³eemeeþer meb³egÊeÀ jeä^ mebIee®³ee UNEP Üejs DeveskeÀ Ghe¬eÀce peieYej jeyeefJeues peele Deensle. ³ee efJeefJeOe Ghe¬eÀceeb®³ee ceeO³eceeletve meJe& jeä^ebvee heefjmebmLeeb®es hegve©ppeerJevee®es cenÊJe heìJetve osTve Je pewJeefJeefJeOeles®es peleve ³eeJej þesme heeJeues G®eueC³eemeeþer l³eebvee UNEP GÐegÊeÀ keÀjles. ceeveJeeuee pej megKeer Je efvejesieer Dee³eg<³e peiee³e®es Demesue lej he´Leceleë Deeheueer he=LJeer Je efvemeie& ne efvejesieer heeefnpes. ³eekeÀefjlee Je=#e ueeieJe[ keÀjleevee osMeer peeleeR®³ee Pee[eb®eer ueeieJe[ keÀjCes, Jev³e he´eC³eeb®es vewmee|iekeÀ DeefOeJeeme peheCes, heeUerJe he´eC³eeb®³ee ley³esleer®eer keÀeUpeer IesCes Je he´eCeer heeUleevee osMeer peeleeRJej Yej efouee heeefnpes. meeceev³e veeieefjkeÀ osKeerue ³eele Deeheues ³eesieoeve osT MekeÀlees. Jev³ehe´eC³eeb®eer lemkeÀjer, l³eeb®eer eEMeies, oele, keÀele[erheemetve yeveJeuesu³ee JemletbJej yeefn<keÀej ìekeÀCes ns meeceev³e peveles®³ee neleele vekeÌkeÀer®e Deens. efvemeiee&leerue pewJeefJeefJeOelee pej DeyeeefOele Je megjef#ele Demesue lej DeM³ee keÀesCel³eener jesieeCet®ee HewÀueeJe nesC³eeme efvemeie&leë DeJeIe[ nesles Je keÀesefJe[-19 ves peieYej OegceeketÀU IeeueCes lej DeMeke̳e®e !
efvemeiee&³eCe....... DevegYeJee efvemeie&!
efvemeiee&³eCe, eEnog mesJee mebIeeheg{s, keÀu³eeCe-cegjyee[ ne³eJes, ceeceCeesueer. mebheke&À: 022-25380648/9869033583.
DeeHeueb He³ee&JejCe
12
Aapala Paryavaran
DeeHeuee keÀ®eje... DeeHeueer peyeeyeoejer hueeeqmìkeÀ®ee Jeehej DeeheCe meieUs®e ojjespe keÀjle Demelees heCe l³ee®ee keÀ®eje Peeu³eeJej keÀe³e nesleb ³eekeÀ[s Deeheues ue#e peele veener keÀejCe keÀ®eje cnCeueb keÀer ogmeN³eebveer lees G®euee³e®ee Demee Deeheuee meieȳeeb®ee mecepe Demelees Deece®³ee Dee³eg<³eele hueeeqmìkeÀ®³ee keÀ®eN³ee®ee efJe®eej keÀje³euee ueeieuees ³ee®eb keÀejCe nesleb Deece®eer SkeÀe DeYe³eejC³eeuee efouesueer Yesì. one Je<ee&hetJeea ceer DeeefCe efMejer<e HeÀ[lejs Demes kegÀìgbyeemeesyele SkeÀe DeYe³eejC³eele iesuees Demeleevee efleLes SkeÀe njCee®ee hueeeqmìkeÀ KeeC³eeves ce=l³et Peeuee Demes keÀUues. l³eeveblej pesJne hejle Deeuees lesJne JeejbJeej njCee®ee ce=l³et Deece®³ee mebYee<eCeele ³esT ueeieuee l³eele cegK³elJeskeÀªve keÀesCeer ³eeJej keÀener®e keÀe keÀjle veener DeMeer®e ®e®ee& peemle nesleer. keÀener efoJemeebveer Deece®³ee Demeb ue#eele Deeueb keÀer Deecner vegmeles yeesuelees®e Deenesle. cee$e keÀener keÀje³euee le³eej veener. ³ee®eb keÀejCe keÀ®eN³eeJej keÀesCe keÀece keÀjCeej? heCe he´mebie keÀener ceuee JeCe&ve hegmesvee DeeefCe ceie Deecner mJeleë hueeeqmìkeÀ®³ee keÀ®eN³eeJej keÀe³e keÀjlee ³esF&ue ns MeesOee³e®eb þjJeueb. Deecne oesIeeb®eer Mew#eefCekeÀ ye@keÀie´eTb[ner hetCe&leë JesieUer. efMejer<e
DeeHeueb He³ee&JejCe
13
keÀe@mì DekeÀeGbìbì lej ceePeer ce@vespeceWìceOeueer heerS®e[er. lejerner vesìeves keÀece keÀje³e®eb þjJeueb DeeefCe meg© kesÀueb. hueeeqmìkeÀ keÀe³e Demeleb, les keÀMeeheemetve yeveleele, l³ee®ee Ghe³eesie keÀe³e neslees? DeeefCe les veä keÀmes nesles? FLeHeemetve Deece®eer le³eejer nesleer. hueeeqmìkeÀ yeveles peerJeeMce FbOeveeheemetve DeeefCe les veä Jne³euee meeOeejCe hee®eMes les npeej Je<ex ueeieleele. DeLee&le ns meJe& ns meJe& Meem$eer³e Deboepe Deensle keÀejCe Deepehe³e¥le keÀesCelesner hueeeqmìkeÀ efvemeiee&ceO³es veä Peeu³ee®es Dee{Utve Deeuesues veener meieȳeele heefnu³eeboe hueeeqmìkeÀ peeUueb. ceie heeC³eeletve GkeÀUtve heeefnueb. heCe keÀener nesF&vee. ceie SkeÀe kegÀkeÀjceO³es Ieeleues lejer keÀener Peeues veener. ceie efMeÆer keÀe{ueer. Demes ns mJe³ebheekeÀIejeleues he´³eesie meeOeejCe hee®e les mene ceefnves ®eeuet nesles DeeefCe De®eevekeÀ veUer Ieeleuesu³ee heeC³eeJej keÀeUmej Demee lejbie efomeuee. Jeemeeuee lees ef[Pesue-hesì^esuemeejKee neslee. cnCetve leheemeCeer kesÀueer lesJne keÀUueb keÀer ns ne³e[^eskeÀeye&vme Deensle. cnCepes®e ef[Pesue-hesì^esuemeejKeb. ceie ceesþs ceMeerve yeveJee³e®es þjJeues. DeLee&le l³eeleueerner keÀesCeleer ceeefnleer veJnleer. heCe efMeketÀve, lep%eeb®³ee ceoleerves Deecner ceMeerve yeveJeueb. ³eeceO³es keÀener keÀcelejlee
Aapala Paryavaran
nesleer. cnCetve hejle DeY³eeme keÀªve ogmejb ceMeerve yeveJeueb, p³eeceO³es le³eej nesCeeje ie@me ³ee®e ceMeerveuee iejce keÀjC³eemeeþer Jeeheª ueeieuees. efMejer<e keÀe@mì DekeÀeGbìbì Demeu³eecegUs Deeheueb FvJnsvMeve yeepeejele DeeCeC³eeDeeOeer les he´e@efHeÀìsyeue Deens keÀe ns leheemetve heenCeb Kethe iejpes®eb nesleb. cnCetve keÀener Je<e& ceMeerve ®eeueJetve yeIeC³ee®es þjJeues. Deeleehe³e¥le Deecner hegCe&leë hueeeqmìkeÀce³e Peeuees neslees. hueeeqmìkeÀ efkeÀleerner ®eebieueb Demeueb lejerner l³ee®ee pesJne keÀ®eje neslees lesJne l³ee®es he´e@yuesce megª nesleele ns meebiee³euee meg©Jeele kesÀueer. SkeÀe efþkeÀeCeer SkeÀe Deepeesyeebveer meebefieleueb keÀer Deecner Deesuee Je megkeÀe keÀ®eje JesieUe keÀjlees. cee$e Deece®³eekeÀ[tve keÀ®eje IesTve peeCeejs l³eeb®³ee yeoueer oesmleevee oesvner he´keÀej®ee keÀ®eje SkeÀ$e keÀjleele. ceie DeMeeJesUer JeieeakeÀjCee®ee keÀe³e HeÀe³eoe neslees? efJe®eej kesÀuee, Kej®e Deens. DeeheCe vegmeleb he´e@yuesce oeKeJetve Ghe³eesie veener lej l³eeJej keÀenerlejer meesu³etMeveosKeerue efoues heeefnpes. KetHe efJe®eej kesÀu³eeJej l³ee Deepeesyeebvee HeÀesve keÀªve meebefieleueb, legcner pej legce®³eekeÀ[®ee hueeeqmìkeÀ®ee keÀ®eje JesieUe þsJeuee lej Deecner ³esTve lees IesTve peeT heefnues. meele-Deeþ ceefnves ceer DeeefCe efMejer<e
DeeHeueb He³ee&JejCe
Deece®³ee mJele뮳ee iee[erves peeTve IejesIejer hueeeqmìkeÀ®ee keÀ®eje ieesUe keÀjle neslees. heCe pemepeMeer ueeskeÀeb®eer mebK³ee Jee{ueer lemes ceesþer iee[er Iesleueer DeeefCe ojjespe hueeeqmìkeÀ®ee keÀ®eje ieesUe keÀje³euee meg©Jeele kesÀueer. Deepe hegC³eele heb®eJeerme npeejentve DeefOekeÀ IejebceOetve hueeeqmìkeÀ®ee keÀ®eje G®eueuee peelees. l³ee®eyejesyej [eWefyeJeueer ³esLeerue Tpee& HeÀeGb[sMeve®³ee ceoleerves keÀu³eeCe, [eWefyeJeueer, þeCes ³esLeerue hueeeqmìkeÀ®ee keÀ®eje iesues mee[sleerve Je<e& ieesUe keÀjle Deenesle. yeejeceleer, efJeefJeOe efkeÀuues, cene[ ³esLetvener hueeeqmìkeÀ ieesUe kesÀueb peeleb. iesu³ee keÀener Je<ee&bHeemetve Yeejleeleu³ee efJeefJeOe Yeeieeletve ueeskeÀ kegÀefj³ejves hueeeqmìkeÀ Deece®³eehe³e¥le heesnes®eJele Deensle. ns keÀece keÀjle Demeleevee Deepetyeepet®³ee ieeJeele iesu³eeJej ue#eele Deeueb efleLes mekeÀeU®³ee DebIeesUer®es heeCeer leeheJeC³eemeeþer Depetvener ueeketÀ[ Jeehejues peeles efkeÀbJee hueeeqmìkeÀ peeUues peeles. DeMee ieeJeebMeer mebHekeÀ& meeOetve Deepe lesLeerue hueeeqmìkeÀ®ee keÀ®eje Deece®³ee ì^mìceeHe&Àle G®eueuee peelees Je ieeJeeleerue ceefnueebvee keÀceer ojele FbOeve GheueyOe keÀªve efoues peeles. hueeeqmìkeÀheemetve efvecee&Ce
14
nesCeeN³ee FbOevee®ee Ghe³eesie ne pevejsìj, pevejsìj yee@³euej, yeve&j, Mesleer®es hebhe, ì^e@ueme& ³eekeÀjlee Jeehejlee ³esT MekeÀles. l³ee®eyejesyej je@kesÀueueener he³ee&³e cnCetve Jeehejlee ³esT MekeÀles. ns FbOeve peeUu³eeveblej nesCeejs he´ot<eCe Kethe®e keÀceer Deens. cnCepes keÀ®eN³eeheemetve Ghe³egÊeÀ FbOeve yeveefJeCes HeÀe³eÐee®es Deens. DeeheCe pej Iejele®e keÀ®eN³ee®es JeieeakeÀjCe kesÀues lej l³eeJej he´ef¬eÀ³ee keÀjCes meeshes Demeles lemes®e keÀceer Kee|®ekeÀ osKeerue Demeles. Deeheuee keÀ®eje ner Deeheueer peyeeyeoejer Deens Demes pej he´l³eskeÀeves þjefJeues Je he´l³eskeÀ keÀ®eN³ee®es efjmee³ekeÀeEueie nesT MekeÀles ns ue#eele þsJeues lej peieemeceesj keÀ®eN³ee®eer Demeuesueer mecem³ee YeefJe<³eele keÀceer nesC³eeme ceole nesF&ue.
Aapala Paryavaran
https://commons.wikimedia.org/
jbieeb®eer GOeUCe keÀjCeeje ®e<cesJeeuee...
JevemHeleer Meem$e%e
³eeJe<eea HesÀye´gJeejer-cee®e&®³ee megg©Jeeleerme keÀeskeÀCeeceO³es ueeieesHeeþ leerveJesUe peeCes Peeues. Òel³eskeÀJesUer efvemeiee&®eer GOeUCe JesieUer®e Demee³e®eer. ³eeJesUerner lemes®e Peeues. ceeie®³ee oesve Yesìerle ve Yesìuesuee kesÀMejer HeengCee ³eeJesUer Òel³eskeÀ efþkeÀeCeer Yesìle neslee, HegÀueebveer yenªve iesuesuee. pesJe{er HegÀues Pee[eJej lesJe{er®e Pee[eKeeueer. lees neslee HegÀueuesuee HeUme. ceeP³ee efce$eeves jml³ee®³ee keÀ[suee iee[er LeebyeJetve OeeJele®e SkeÀe Je=#eeKeeueer He[uesueer efkeÀleerlejer HegÀues DeeWpeUerle IesTve Deeuee. MeeUsleerue cegueebvee vewmeefie&keÀ jbieeb®eer nesUer keÀMeer meepejer keÀje³e®eer ns lees oeKeJeCeej neslee. lees HegÀues Jes®ele neslee DeeefCe ceer cee$e Pee[eJej HegÀuee®³ee Deele ®ees®e KetHemetve ceOe efHeCeeN³ee l³ee ef®ecegkeÀu³eekeÀ[s
SkeÀìkeÀ Heenle neslees. kesÀJe{s megboj ¢<³e! HegÀueebveer yenjuesuee HeUme, l³eeleerue ceOe efHeCeeje ®e<cesJeeuee DeeefCe He³ee&JejCeeJej Òesce keÀjCeeje ceePee efce$e. Demee®e SkeÀ ®e<cesJeeuee ceuee Jee[e-peJnej jml³eeJej HeUmeeJej®e ef o meuee. ³eeJes U er ceeP³eepeJeU ogefye&Ce nesleer. ef®eceCeerHes#ee ueneve, efnjJ³ee efHeJeȳee jbiee®ee, [esȳeebYeesJeleer ®e<c³eemeejKes Heeb{js Jeleg&U DemeCeeje, DeeKet[ ®eewkeÀesveer MesHeìer DeeefCe HegÀueeceO³es ceOe efceUeuee keÀer efMeU ceejCeeje ne ®eeefUMeerJeeuee SkeÀoe Yesìuee keÀer ³eeuee Hegvne efJemejCes kesÀJeU DeMeke̳e. `DeesefjSbìue JneFì Dee³e' ³ee Fbûepeer veeJeeves DeesUKeuee peeCeeje ne He#eer peefceveerHes#ee Pee[eJej®e peemle Demelees. cnCetve®e HeÀUyeeiee, Deeceje³ee,
http://birderpics.com/
Heeve 19 Jej
DeeHeueb He³ee&JejCe
15
Aapala Paryavaran
Roufus Sibia : found in the northern parts of the Indian subcontinent, ranging across India, Nepal and Bhutan in the temperate forests of the Lower to Middle Himalayas. The bird is often seen with its crest raised. It is a vigorous, melodious singer.
HegÀueHeeKejeb®³ee peieele... hee³eesefveDej Meem$eer³e veeJe - yesuesvee@F&me Dee@jesìe kegÀue - efhejer[er GhekegÀue - efhejerveer vegkeÀlee®e YegmeeJeUpeJeUerue nlevetj OejCeeuee he#eerefvejer#eCeemeeþer iesuees neslees. meesyeleeruee JejCeieeJe ³esLeerue meewjYe cenepeve ne le©Ce he#eerefvejer#ekeÀ ceoleeruee neslee. nlevetj OejCee®³ee peueeMe³ee®³ee keÀeþeves Deecner yeokesÀ Je Flej heeCehe#eer, Peg[gheeleues he#eer yeIele yeIele efHeÀjle neslees. Gvnb leehet ueeieueer leMeer Deecner hejleer®eer Jeeì Oejueer. Meslee[er, ieJeleeU ceeU leg[Jele hejle ³esleebvee meewjYeves nekeÀ efoueer Je ns keÀesCeles HegÀueheeKe© Deens DeMeer efJe®eejCee kesÀueer. meewjYe he#³eebhe´ceeCes®e HegÀueheeKejeb®eener DeY³eeme keÀjlees. Gueì JeUtve ceer l³ee HegÀueheeKejekeÀ[s iesuees. ieJelee®³ee HegÀueebJej les ceOeghe´eMeve keÀjle nesles. HegÀues Deieoer ueneve DeekeÀeje®eer Demeu³eeves ceOeghe´eMeveeuee l³ee HegÀueheeKejeuee JesU ueeiele veJnlee. ceer peJeU heesnes®eshe³e¥le les G[eues Je Lees[îee DeblejeJej peeTve HegÀueeJej yemeues. ieJelee®es leCe ceepeues Demeu³eeves HegÀueebvee leesìe veJnlee! peJeU peeF&he³e¥le les hejle G[eues. leesJej l³ee®es oMe&ve Peeues heCe efveì Peeues veJnles. 'Dejs keÀe@ceve ieue efomeleb³e, peje peJeUtve hene³euee nJes', ceer cnCeeuees. leCe ceepeu³eeves les ieJeleele uehele nesles. DeKesjerme l³ee®ee nUoermeejKee jbie, hebKeebJejerue keÀeȳee efMeje ceuee efomeuee. 'meewjYe Dejs ieue veener³es les yengOee hee³eesefveDej DemeeJes', Demes yeesuele ceer DeeCeKeerve peJeU iesuees Je Kee$eer heìueer les 'hee³eesefveDej' nesles. JejCeieeJe, YegmeeJeU heefjmejeleerue HegÀueheeKejeb®eer ceeefnleer ceer ³eehetJeea
cekeÀjbo kegÀuekeÀCeea
DeeHeueb He³ee&JejCe
ieesUe kesÀueer veJnleer. l³eecegUs keÀeìsjer Peg[gheebveer Yejuesu³ee ³ee ieJeleeU Yeeieele keÀesCeleer HegÀueheeKejs efceUleele ns ceuee þeTkeÀ veJnles. hee³eesefveDej®ee íeve HeÀesìes Iesleuee Je Deecner jml³eeJej Deeuees. keÀe@ceve ieue ³ee HegÀueheeKejemeejKes efomeCeejs ns HegÀueheeKe© nUoer®³ee efheJeȳee jbieecegUs Je þmeþefMele jsKeerJe keÀeȳee efMejebcegUs JesieUs Deens ns ®eìkeÀve ue#eele ³esles. ³eeefMeJee³e ³eeuee DeesUKee³e®eer cenlJee®eer KegCe cnCepes heg{erue hebKeeb®³ee oesvner yeepetbJej Jej®³ee keÀ[suee DemeCeeje `ne@keÀer eqmìkeÀ'®³ee DeekeÀeje®ee ueebyegUkeÀe efþhekeÀe. ne efþhekeÀe ³ee®eer DeesUKe Deens. efMeJee³e keÀe@ceve ieue®³ee efMeje pee[mej, jsKeerJe keÀeȳee vemetve keÀeȳee efMejebYeesJeleer keÀeȳee jbiee®eer heKejCe Demeles. ne meg×e SkeÀ cenlJee®ee HeÀjkeÀ menpe ue#eele jenCeeje Deens . hee³ees e f v eDej HegÀueheeKeje®³ee hebKeeb®eer Keeue®eer yeepet nUoer®³ee efheJeȳee jbiee®eer Demeles Je ceeieerue hebKeeJejerue meJe& efMeje jsKeerJe keÀeȳee Demeleele. hebKeeb®³ee yeensjerue keÀ[suee efheJeUe jbie pee[mej keÀeȳee jbiejs<eebveer Jeseqäle Demelees. hebKeeb®eer Jej®eer yeepet heeb{jì Demeles Je efkeÀveej keÀeȳee jbiejs<eebveer Jeseqäle heeb{jer efþhekesÀoej Demeles. vej-ceeoerle HeÀejmee HeÀjkeÀ vemelees heCe ceeoerceOes efMeje vejehes#ee peemle pee[mej Demeleele. keÀesj[îee nbieecee®es ©he efHeÀkeÀì Demeles Je hebKeeb®ee Keeue®ee Yeeie efHeÀkeÀì efheJeUmej les heeb{gjkeÀe Demelees. hebKeeb®ee efJemleej 40 ceerceer les 55 ceerceer DemeCeejs 'hee³eesefveDej' ns ceO³ece DeekeÀeje®es
18
HegÀueheeKe© Deens. ³ee®es G·eCe JesieJeeve Demeles. ³eeuee ceOeghe´eMeve DeeJe[les. veeveeefJeOe ieJeleer HegÀueebJej les l³eemeeþer efYejefYejle Demeles. ns HegÀueheeKe© ef®eKeueheevener keÀjCeejs Deens. ns HeÀejmes mLeueeblejCe keÀjle veener. HeCe keÌJeef®ele mLeueeblejCee®³ee ueeìsle ³eeb®es ceesþs ieì efometve ³esleele. ³eebvee ceeskeÀUJeves Je keÀeìsjer Peg[gheer Jeves DeeJe[leele. heþejer he´osMeele Je<e&Yej efomeleele. efnceeue³eele 2,800 efceìme& Gb®eerhe³e¥le leer Dee{Uleele. Yeejleele ner HegÀueheeKejs Jee³eJ³e Yeejle mees[uee lej meJe&$e Dee{Uleele. YeejleeefMeJee³e Yeejleer³e GheKeb[ele leer heeefkeÀmleeve, DeHeÀieeefCemleeve, vesheeU, yeebiueeosMe Je ÞeeruebkeÀe ³ee osMeele Dee{Uleele. ³ee HegÀueheeKeje®eer ceeoer keÀhe@jerme kegÀUeleerue (JeeIeveKeer/ceebmelees[er) efJeefJeOe peeleer®³ee JevemheleeRJej Deeheueer Deb[er Ieeueleele. ³ee®³eecegUs ³ee HegÀueheeKejeuee Fbie´peerle `JneF&ì kesÀhej' Demesner mebyeesOeues peeles. ³ee HegÀueheeKeje®ee DeefOeJeeme Menjele vemeu³eeves les efìketÀve Deens. heCe Menjeueiele®³ee keÀeìsjer Peg[gheer pebieueYeeieebJej ceeveJeer megOeejCeeb®³ee veeJeeKeeueer Deefle¬eÀceCe kesÀues peele Deens. megowJeeves ³ee Deefle¬eÀceCeeb®ee Depetve HeÀej iebYeerj hejerCeece Peeuesuee veener. cnCetve®e keÀer keÀe³e ns HegÀueheeKe© Deeheues DeeqmlelJe efìkeÀJetve Deens.
Aapala Paryavaran
ebird.org
®e<cesJeeuee SKeeÐee keÀesȳee®es peeUs nsjlees. ceesþe keÀesUer Demesue lej l³eeuee HeUJetve ueeJeC³ee®ee Òe³elve keÀjlees, Dev³eLee ueneve peeUs Demesue lej keÀesȳeeuee®e Ye#³e keÀªve l³ee®³ee peeȳee®es leblet ieesUe keÀªve les GYes Dee[Jes iegbHetÀve l³ee®es Iejìs le³eej keÀjlees. vej-ceeoer SkeÀef$ele Iejìs le³eej keÀjleele. les le³eej keÀjle Demeleevee ®e<cesJeeu³eebvee ef®eceC³ee KetHe $eeme osle Demeleele. cee$e SkeÀoe keÀe íesìîee Jeeìer®³ee DeekeÀeje®es Iejìs HetCe& nesTve Deele Deb[er Ieeleueer keÀer ns oesIes Me$egmeeþer Dee¬eÀcekeÀ nesleele. Deb[er oesve les leerve, efHeÀkeÌkeÀì efveUer DeeefCe ìeskeÀeuee cee$e ieo& efveUer Demeleele. Deb[er GyeJeCes DeeefCe efHeueeb®es mebieesHeve oesIes efceUtve keÀjleele. efHeues
ebird.org
KeejHegÀìer, ieo& Pee[er ³esLes lees meeHe[Ceej®e. Jemeble $eÝlegceO³es Je=#e HegÀueebveer [Jeªve peeleele, lesJne ®e<cesJeeuee 15-20®³ee LeJ³eeceO³es ³ee Je=#eebvee Yesì osleevee nceKeeme Dee{Ulees. HeUme, keÀeìsmeeJej, ìîegefueHe, Oee³eìer ns l³ee®es DeeJe[les Je=#e. lemee ne osMeeceO³es®e mLeueeblej keÀjCeeje Yeejleer³e He#eer Deens. Deenej meefceÞe, DeefleMe³e Glmeener DeeefCe keÀe³ece ueneve efkeÀìkeÀ DeeefCe ceOee®³ee MeesOeele DemeCeeje ne ®e<cesJeeuee HeÀkeÌle HeeC³eemeeþer peefceveerJej ³eslees DeeefCe les efceUeues keÀer ef®ejççef®ejçç Demee DeeJeepe keÀjlees. Devve DeeefCe HeeC³eemeeþer JesieJesieUs DeeJeepe keÀªve DeeHeu³ee menkeÀeN³eebvee peeie=le keÀjCeeje ®e<cesJeeuee Heef#epeieleele lemee ogefce&U®e. pescelesce 10 mesceer DeekeÀeje®ee DeeefCe lesJe{îee®e ûe@ce Jepevee®ee ne FìgkeÀuee efHeìgkeÀuee SkeÀìe keÀOeerner vemelees. lejermeg×e efMekeÀejer He#³ee®³ee Hebpeele menpe meeHe[lees. vej DeeefCe ceeoer He#eer meejKes®e efomeleele. SefÒeue les peguew ne l³eeb®³ee Òepevevee®ee keÀeU. vej Pee[e®³ee Jej®³ee MeW[îeeJej peeTve íeve MeerU ceejlees. ne JeOeg Heefj#es®ee SkeÀ Yeeie Deens. keÀOeer keÀOeer leerve-®eej Pee[ebJeªve DeMee MeerUe SsketÀ ³esleele. ®e<cesJeeu³ee®es Iej peefceveerHeemetve oesve les ®eej ceerìj Gb®eerJej Heeveeb®³ee [neUerle DeLeJee HeÀebÐeeb®³ee ogyesUke̳eele Demeles. Iejìîeemeeþer keÀesȳee®³ee Ieje®es leblet JeeHejues peeleele.
DeeHeueb He³ee&JejCe
19
ceesþer Peeueer, l³eebvee ®e<cee Deeuee keÀer leer G[tve peeleele DeeefCe vej-ceeoer efJeYekeÌle nesleele, Lees[ke̳eele HeÀkeÌle efJeCeer®³ee nbieeceele®e ns oesIes SkeÀ$e ³esleele. ®e<cesJeeuee Hene³e®ee Demesue lej HeefM®ece IeeìeceO³es cee®e&-SefÒeueceO³es kesÀMejer jbieeves HegÀueuesu³ee HeUmeepeJeU mekeÀeUer met³eexo³e DeLeJee meg³ee&mlee®³ee JesUer ke@Àcesje DeLeJee ogefye&Ce IesTve Lees[s otj megjef#ele DeblejeJej yemee. SkeÀ He#eer efomeuee keÀer lesLes Depetve ®eej-Hee®e vekeÌkeÀer®e efleLes Demeleele. keÀeìsmeeJej, ceboej ³eemeejK³ee Peg[HeebJejner lees Jemebleele legcneuee vekeÌkeÀer Dee{Usue. ceeP³ee efce$ee®³ee Hesª®³ee yeeiesle SkeÀe megkeÀuesu³ee Pee[eJej ceer l³eeb®ee Demee®e SkeÀ LeJee Heeefnuee neslee. SJe{s keÀe³e Deens lesLes, ns Hene³euee iesuees Demelee l³ee JeeUuesu³ee Pee[eJej efkeÀleerlejer keÀesUeref<ìkesÀ nesleer. Devve Demees keÀer HeeCeer, efkeÀbJee Ieje®es meeefnl³e, efvemeiee&ves pes efoues les meJee¥veer efceUtve Jeeìtve I³ee³e®es ne kesÀJe{elejer ®eebieuee iegCeOece& DeeHeCe ³ee He#³eekeÀ[tve efMeketÀ MekeÀlees. cee$e pes efMekeÀlees les Òel³e#e DevegkeÀjCe keÀjC³ee®ee iegCeOece& Depetve Deecner mJeerkeÀejle veener ns ogozJe Deens. Jemeble $eÝleg®³ee jbieeslmeJeele mJele뮳ee jbiee®eer GOeUCe keÀjCeeN³ee ³ee ®e<cesJeeu³eemeeþer Je=#e DeeefCe efvemeiee&®es mebJeOe&ve nesCes DeefleMe³e iejpes®es Deens DeeefCe lemes Peeues lej®e ``Ëo³eer Jemeble HegÀueleevee'' ³ee ieerleeuee Keje DeLe& ÒeeHle nesF&ue, Demes ceuee Jeeìles! legcneuee?
Aapala Paryavaran
HueemìerkeÀ Hegveë®e¬eÀerkeÀjCe ë keÀeUe®eer iejpe!
keÀefJelee JeeueeJeuekeÀj
keÀe³e&keÀejer mebHeeokeÀ - DeeHeueb He³ee&JejCe
DeeHeueb He³ee&JejCe
Hueemìer k eÀ Heg v eë®e¬eÀer k eÀjCe cnCepes ® e JeeHejuesues HueemìerkeÀ Hegvne SkeÀoe veJ³eeves JeeHejele DeeCeCes. veJeerve GHe³egkeÌle Jemletb®³ee ªHeele. ¿eeves yeN³ee®e ieesäer meeO³e nesCeej Deensle. Heefnueer cnCepes HueemìerkeÀ®ee keÀ®eje - pees efJeIeìerle nesle vemeu³eeves Òe®eb[ ÒeceeCeele meeþle ®eeueuee Deens. lees keÀceer nesF&ue. DeeefCe veJeerve HueemìerkeÀ keÀceer ÒeceeCeele efvecee&Ce nesF&ue. keÀejCe keÀener ieesäeRvee HueemìerkeÀefMeJee³e He³ee&³e vemeu³eeves l³ee®es GlHeeove lej LeebyeCeej veener lej ceie HegveëJeeHejeleerue HueemìerkeÀ DeeHeCe JeeHeª MekeÀlees. ³ee®eb keÀejCe cnCepes HueemìerkeÀ ns efìkeÀeT, nueke̳ee Jepevee®es DeeefCe mJemle eEkeÀceleerle GHeueyOe nesles. DeeHeu³eeuee nJ³ee l³ee DeekeÀejele DeeHeCe les JeeHeª MekeÀlees. ³ee iegCeOecee¥cegUs ojJe<eea peieYejele 100 efceueer³eve ìveebHes#ee peemle HueemìerkeÀ le³eej nesles. l³eecegUs®e l³ee®ee Hegve&JeeHej, Hetve&GHe³eesie Del³eble DeeJeM³ekeÀ Deens. HueemìerkeÀ®es ÒekeÀejner DeveskeÀ Deensle. l³eeleerue Hesì, S®e[erHeerF&, Heer.Jner.meer., Sue.[er. Heer. F&. ³ee ÒekeÀejeb®ee®e Hetve&JeeHej DeeHeCe keÀª MekeÀlees. ³ee J³eJemee³eele Demeuesu³ee GlHeeokeÀebvee DeveskeÀoe `ìt efjmee³ekeÀue - Dee@j vee@ì ìt efjmee³ekeÀue'Demee ÒeMve He[uesuee Demelees. peieYejele efvecee&Ce nesCeeN³ee meJe& keÀ®eN³eeceO³es HueemìerkeÀ keÀ®eN³ee®es ÒeceeCe peJeUHeeme 10 ìkeÌkesÀ Deens. l³eeuee veä Jne³euee 100 Je<ex ueeieleele. l³eecegUs®e veJeerve HueemìerkeÀ GlHeeefole ve keÀjlee 20
JeeHejele Demeuesu³ee HueemìerkeÀ®ee HegveJee&Hej keÀjCes ³eesi³e þjsue. ³eemeeþer meJe&ÒeLece keÀ®ejeJes®ekeÀ ceb[Uer, J³eeJemeeef³ekeÀ, l³eeJej Òeef¬eÀ³ee keÀjCeejs íesìs íesìs GÐeespekeÀ ³eeb®³eekeÀ[tve HueemìerkeÀ ieesUe kesÀues peeles. ceie ³ee meJe& HueemìerkeÀ®es jbie, l³eeleerue jsPeerve®es ÒeceeCe, l³ee®eer peele ³ee ÒekeÀejele JeieeakeÀjCe kesÀues peeles. l³eecegUs IeelekeÀ HueemìerkeÀ Jes i eUs keÀjC³eele ceole nes l es . l³eeveb l ej Hetve®e&¬eÀerkeÀjCe keÀjC³ee³eesi³e HueemìerkeÀ®es ³eb$ee®³ee mene³³eeves yeejerkeÀ legkeÀ[s kesÀues peeleele. ns yeejerkeÀ kesÀuesues HueemìerkeÀ mJe®í OegJetve megkeÀJeues peeles. ³eeveblej les ³eesi³e G<CelesceO³es efJeleUJeues peeles. l³ee®es íesìs íesìs oeCes (ûe@v³etDeume) eEkeÀJee ieesȳee (Hesuesìdme) kesÀu³ee peeleele. ceie®e les JesieJesieȳee GlHeeokeÀebkeÀ[s Heg{erue Òeef¬eÀ³esmeeþer HeeþJeues peeles. ³ee HetveJee&Hejeleerue HueemìerkeÀHeemetve DeeHeCe Me@cHet, efuekeÌJeer[ meeyeCeeb®³ee yeeìu³ee, Devve þsJee³e®eer Yeeb[er, ®eì³ee Hee³eHegmeCeer, He@eEkeÀie®³ee Meerìdme, MeesYes®³ee Jemlet Demes DemebK³e ÒekeÀej yeveJet MekeÀlees. SJe{s®e keÀe³e lej ³ee HueemìerkeÀceOetve jmles yeebOeCeerner keÀª MekeÀlees. lej Demes ns yengiegCeeryengGHe³eesieer HueemìerkeÀ Hegve®e&¬eÀerkeÀjCe keÀªve HetveJee&Hejele DeeCeCes ner Deelee keÀeUe®eer iejpe yeveueer Deens.
Aapala Paryavaran
HueeefmìkeÀ keÀ®eN³eeletve efJeCeueb peeleb³e `jml³eeb®eb peeUb' kesÀjUceOeerue ceeq®íceejeb®ee ml³egl³e GHe¬eÀce ojJe<eea peieYejeletve 8 oMeue#e cesefì^keÀ ìve hueeeqmìkeÀ®ee keÀ®eje peeieeflekeÀ mecegêebceO³es ieesUe neslees³e. p³ee mecegêele peerefJeOelesves mebHevve yesìb le³eej nesle nesleer, l³ee®e mecegêele Deepe ³ee HueemìerkeÀ®³ee keÀ®eN³ee®eer DeveskeÀ ceeveJeefveefce&le yesìb le³eej Peeueer Deensle. meeiejer HueemìerkeÀ®ee keÀ®eje keÀjC³eele ®eerve Deûesmej Demetve Fb[esvesefMe³ee, DecesefjkeÀe, ÞeeruebkeÀe efHeÀefueHeeF&vme, eqJnSleceeve ns osMener DeeIee[erJej Deensle. Yeejleelener he´l³eskeÀ 1.3 Deype ueeskeÀ oj Je<eea mejemejer 11 efkeÀuees hueeeqmìkeÀ Jeehejleele. Jeeheju³ee iesu³eeveblej, ³ee hueeeqmìkeÀ®ee yeje®emee Yeeie DeveskeÀ Jeeìebveer Dejyeer mecegê DeeefCe eEno cenemeeiejele peelees. FLes ns HueemìerkeÀ ceemes, he#eer DeeefCe Flej meeiejer Jev³epeerJeeb®³ee KeeÐeeJeeìs Heesìele peeles DeeefCe Hegvne l³eeb ® ³eelet v e les ceeCemee®³ee Hees ì ele peeles . peer e f J eOeles m en ceeveJeer peer J eveeJejner Dees{Jeuesu³ee ³ee mebkeÀìeJej efJe®eej keÀjC³ee®eer JesU efveIetve iesueer Demetve Òel³e#e ke=Àleer keÀjC³ee®eer JesU Deeueer Deens. ³ee HueemìerkeÀ mebkeÀìeuee meeceesjs peeC³ee®ee SkeÀcesJe ceeie& cnCepes l³ee®ee HegveëJeeHej. ³ee®ee®e SkeÀ Yeeie cnCetve kesÀjUceOeu³ee ceeq®íceejebveer SkeÀ ue{e GYeejuee Deens. mecegêefkeÀveejs, efvemeie& DeeefCe Jev³epeerJeebmeeþer he´efme× Demeuesu³ee kesÀjUceO³es peJeUpeJeU 600 efkeÀueesceerìj ueebyeer®eer efkeÀveejheÆer Deens. kesÀjU®³ee uees k eÀmeb K ³es H ew k eÀer yeng m eb K ³e pevelee ner
ceveer<e ®ebêMesKej JeeIe
DeeHeueb He³ee&JejCe
GojefveJee&nemeeþer celm³eheeueveeJej DeJeuebyetve Deens.hejbleg Jee{les meeiejer he´ot<eCe, efJeMes<ele: hueeeqmìkeÀ he´ot<eCeecegUs ceeMeeb®es Glheeove keÀceer nesle Demeu³ee®es iesu³ee keÀener Je<ee¥le Dee{Utve Deeues. Deens. kesÀjUceOeerue mecegêe®eb Òeotef<ele ef®e$e yeoueC³eemeeþer kesÀjU®es celm³eJ³eJemee³e ceb$eer pes. cemeeakegÀÆer Deccee ³eebveer `megef®eleJee meeiejced' (mJe®í meeiej) ner ³eespevee megª kesÀueer. ³ee ³ees p eves D eb l eie& l e ceeq ® íceejeb v ee meceg ê eleer u e hueeeqmìkeÀ efkeÀveeN³eeJej DeeCetve, l³ee®es JeieeakeÀjCe keÀªve les HegveëJeeHej keWÀêekeÀ[s HeeþJeC³ee®es ÒeefMe#eCe efoues peeles. megef®eleJee meeiejced®³ee heefnu³ee 10 ceefnv³eeble ce®íerceejebveer Dejyeer mecegêeheemetve 25 ìve hueeeqmìkeÀ keÀe{ues, l³eele 10 ìve hueeeqmìkeÀ efheMeJ³ee DeeefCe yeeìu³eeb®ee keÀ®eje Dee{Utve Deeuee. kesÀjU®³ee Òel³eskeÀ ceeq®íceeje®³ee peeȳeele DeepekeÀeue ceeMeebHes#ee HueemìerkeÀ®ee®e keÀ®eje peemle ÒeceeCeele Dees{uee peelees.
21
ce®íerceejebveer mecegêeletve DeeCeuesues ns HueemìerkeÀ efkeÀveeN³eeJej heesnes®eues keÀer mLeeefvekeÀ keÀesUer yeebOeJe les ieesUe keÀjleele. ceie ÒeefMeef#ele ceeq®íceejebkeÀ[tve l³ee®es JeieeakeÀjCe kesÀues peeles DeeefCe efjmee³ekeÀeEueie keWÀêeJej HeeþJeues peeles. l³eeveblej hueeeqmìkeÀ l³ee®³ee he´keÀejevegmeej ¬eÀceJeejerle ueeJeues peeles, l³ee®es ueneve ueneve legkeÀ[s kesÀues peeleele, les leep³ee heeC³eeves OegTve Gvnele JeeUJeues peeleele. SkeÀoe hueeeqmìkeÀ mJe®í keÀªve JeeUu³eeveblej les veerokeÀeje®³ee cegK³e yebojeJej vesues peeles. SkeÀ efJeefMeä ceMeerveÜejs hueeeqmìkeÀuee ke̳etye DeeefCe HuesìdmeceO³es ªheebleefjle kesÀues peeles. ns ke̳etyme heeJemeeȳeele, hetj DeeefCe leerJe´ JeenlegkeÀer®³ee he´Jeene®³ee DeOeerve Demeuesu³ee jml³eeb®³ee cepeyetleerkeÀjCeemeeþer GHe³egkeÌle þjleele. 11 cee®e& 2019 jespeer, yeboj DeefYe³eebef$ekeÀer efJeYeeiee®³ee osKejsKeermeeþer, kesÀjUhegjce les keÀesuuece ojc³eeve heefnuee 2 efkeÀueesceerìj®ee jmlee 500 efkeÀuees hueeeqmìkeÀ ie´@v³etDeume®ee Jeehej keÀªve le³eej kesÀuee iesuee. ne Òe³eesie ³eMemJeer
Aapala Paryavaran
Peeu³eeJej ³ee jml³eeb®eer ceeieCeer Jee{le Deens, keÀejCe cegmeUOeej heeTme DeeefCe leerJe´ G<CelescegUs ns jmles DeefOekeÀ he´eflejesOekeÀ yeveues Deensle. Deepe Yeejleeleerue ûeeceerCe Yeeieele 34 npeej efkeÀ.ceer.®es jmles ns ³ee efjmee³ekeÀue HueemìerkeÀ®³ee JeeHejeletve yeebOeC³eele Deeues Deensle. ³ee jml³eebmeeþer Òeefle efkeÀueesceerìj one ueeKe HueemìerkeÀ®³ee efHeMeJ³ee, p³ee keÀ®eN³eeletve ieesUe kesÀuesu³ee nesl³ee, l³ee JeeHeju³ee iesu³ee. ³ee HueemìerkeÀ®³ee jml³eebcegUs SkeÀ ìve [ebyeje®eer ye®ele Peeueer DeeefCe jmles yeebOeCeer®ee Ke®e&ner Deeþ les one ìkeÌke̳eebntve keÀceer Deeuee. lemes®e ³ee meJe& Òeef¬eÀ³esle ûeeceerCe Yeeieeletve ceesþîee ÒeceeCeele jespeieej efvecee&Ce nesT MekeÀlees. YeejleemeejK³ee osMeele ³ee cee@[sume®es DeeqmlelJe DeeefCe he´meej keÀjC³ee®eer iejpe Deens. keÀejCe peiee®³ee cenemeeiejeceOeerue 90ìkeÌkesÀ hueeeqmìkeÀ keÀ®eje kesÀJeU 10 veÐeebceOetve®e lesLes vesuee peelees - l³eehewkeÀer oesve Yeejle DeeefCe eEno cenemeeiejele Deensle.
DeeheCe keÀe³e keÀª MekeÀlees? - hueeeqmìkeÀ®ee JeeHej keÀceer keÀjCes ë mì^e@ped, hueeeqmìkeÀ efheMeJ³ee, he@kesÀeEpeie, hueeeqmìkeÀ®es keÀhe, huesìdme DeeefCe ³eemeejK³ee SkeÀue-Jeehejeleerue hueeeqmìkeÀ®ee JeeHej DeeHeCe ceesþîee ÒeceeCeele keÀjlees. DeveskeÀ osMeebveer Deelee ef[mheespesyeue hueeeqmìkeÀ DeeefCe hueeeqmìkeÀ efheMeJ³ee ³eeJej yeboer Ieeleueer Deens eEkeÀJee hueeeqmìkeÀ®ee Jeehej DeeefCe keÀ®eje keÀceer keÀjC³eemeeþer
DeeHeueb He³ee&JejCe
þesme ue#³e þsJeues Deensle. pesCeskeÀªve peeieeflekeÀ hueeeqmìkeÀ®ee Jeehej keÀceer nesF&ue. ner Glheeoves JeehejC³eeme vekeÀej osTve DeeheCe DeeHeuee menYeeie osT MekeÀlee. - GlheeokeÀeb®eer peyeeyeoejer iesu³ee keÀener Je<ee¥le peieeleerue hueeeqmìkeÀ®es Glheeove ogheìerves Jee{ues Deens DeeefCe DeeIee[er®es hueeeqmìkeÀ GlheeokeÀ ³esl³ee hee®e Je<ee¥le ns Glheeove peJeUpeJeU efleHeìerves Jee{JeC³ee®ee efJe®eej keÀjerle Deensle. 1974 ceO³es mejemejer oj[esF& hueeeqmìkeÀ Jeehej 2 efkeÀuees neslee. Deepe, lees 43 efkeÀueesJej iesuee Deens! kesÀJeU GlHevveJee{erJej Yej ve oslee, GÐeespekeÀebveer JeeHejuesues HueemìerkeÀ mebkeÀefuele keÀªve l³ee®³ee HegveëJeeHejeJejner Yej osCes DeeJeM³ekeÀ Deens. - he´ot<eCe keÀjCeeN³ee hueeeqmìkeÀJej HeÀer DeeefCe keÀj DeekeÀejCes ë Deepe Jeehejues peeCeejs yengleskeÀ hueeeqmìkeÀ ns efJeefJeOe lesueebJej Òeef¬eÀ³ee keÀªve yeveefJeues peeles, pes he´ot<eCeJee{er®es cegK³e m$eesle Deens. he´ot<eCe keÀjCeeN³ee hueeeqmìkeÀJej mejkeÀejves keÀj eEkeÀJee HeÀer ueeiet keÀjCes Del³eeJeM³ekeÀ Deens. pesCeskeÀ©ve HueemìerkeÀ®ee JeeHej keÀceer keÀjC³ee®eer ceeveefmekeÀlee Jee{erme ueeiesue. - HueemìerkeÀ®³ee keÀ®eN³ee®es J³eJemLeeHeve meJe&®e mlejeJej keÀjCes ë hueeeqmìkeÀ®ee keÀ®eje neleeUC³ee®³ee #eceleshes#ee hueeeqmìkeÀ®ee Jeehej Peheeìîeeves Jee{le Deens DeeefCe cnCetve®e les ceesþîee he´ceeCeele mecegêele peele Deens. ³eemeeþer keÀ®eje J³eJemLeeheve DeeefCe hegveJee&hej ³eeb®es
22
ÒeefMe#eCe efJekeÀefmele keÀjC³ee®eer iejpe Deens. - mecegêeleerue `Metv³e hueeeqmìkeÀ'meeþer DebceueyepeeJeCeer ë ef[meWyej 2017 ceO³es, meb³egkeÌle jeä^ e ®³ee he³ee& J ejCe ef J eYeeieeves meceg ê ele hueeeqmìkeÀ®es efJemeie& LeebyeefJeC³eemeeþer keÀener peeieeflekeÀ GefÎäs, keÀjej kesÀues. p³eecegUs mecegêer keÀ®eN³ee®³ee m$eesleeb®es ce@eEheie megefveeq½ele nesTve peeieeflekeÀ mlejeJej keÀ®eje J³eJemLeeheveeme yeUkeÀìer efceUsue. - ce@eEheie DeeefCe mebMeesOeve Jee{efJeCes : mebMeesOekeÀeb®³ee DeY³eemeevegmeej 70 ìkeÌke̳eentve peemle hueeeqmìkeÀ mecegêe®³ee He=ÿYeeieeJej efomeles. keÀeueeblejeves ueneve keÀCeebceO³es ªHeeblejerle Peeuesu³ee ³ee HueemìerkeÀ keÀCeeb®es keÀe³e nesles, les efJeIeìerle keÀmes keÀjeJes, ³eeJej þesme Demes GHee³e efJekeÀefmele Peeuesues veenerle. ce@eEHeieÜejs ³ee vekeÀejelcekeÀ heefjCeeceebJej mebMeesOeve keÀjC³ee®es he´³elve DeefOekeÀ ¢{kesÀues peeCes DeeJeM³ekeÀ Deens. -mecegêele peeCeeje hueeeqmìkeÀ keÀ®eN³ee®ee he´Jeen LeebyeJeCes : mecegêeceOeerue megceejs 80 ìkeÌkesÀ hueeeqmìkeÀ ns DeveskeÀ GÐeesieOebos DeeefCe ÒekeÀuHeebÜejs ³esle Demeu³ee®ee mebMe³e Deens. ³eele keÀej®es ìe³eme&, ¬eÀer[e GhekeÀjCes DeeefCe ueeskeÀeb®³ee keÀhe[îeebheemetve les efmeieejsì®es legkeÀ[s DeeefCe letleer®es oesj ³ee meJe& ieesäeR®ee meceeJesMe Demelees. he´l³eskeÀeves ³ee mecem³ee efvejekeÀjCeele ³eesieoeve osCes DeeJeM³ekeÀ Deens. DeeheCe mJe®ílee DeefYe³eeveebceO³es Yeeie IesT MekeÀlee, mJeleë®ee hueeeqmìkeÀ Jeehej keÀceer keÀª MekeÀlee DeeefCe vekeÌkeÀer®e Deeheu³ee Jeeìsle He[uesuee keÀesCeleener keÀ®eje G®euet MekeÀlee. - mJe®ílesmeeþer Jee{erJe efveOeer : hue@eqmìkeÀ®eer mecem³ee mees[efJeC³eemeeþer ns megefveeq½ele kesÀues heeefnpes keÀer p³ee Yeeieele mecem³ee meJee&le peemle Deens DeMee efþkeÀeCeer keÀejJeeF& DeeefCe meeHeÀmeHeÀeF&®eer keÀeces kesÀueer peele Deensle. Hejbleg Deee|LekeÀ mebmeeOeveeDeYeeJeer yejs®e keÀece cee$e KeesUbyeues Deens. Deelee cee$e peeieeflekeÀ cenemeeiej efveOeer®eer mLeehevee keÀ©ve, keÀ®eje J³eJemLeeheve DeeefCe DepeW[eJejerue meeiejer #es$eeb®eer mJe®ílee keÀªve, cegK³e GefÎäîeekeÀ[s DeeCeKeer SkeÀ heeTue heg{s peeT: DeeHeuee cenemeeiej hueeeqmìkeÀ DeeefCe meeiejer he´ot<eCeefJenefjle þsJet... ceeefnleer m$eesle ë www.weforum.org
Aapala Paryavaran
hueeeqmìkeÀcegUs nesCeejb he´ot<eCe ³eeyeÎue veJ³eeves keÀener meebiee³e®eer iejpe veener. cenejeä^ele hueeeqmìkeÀ yeboer®ee he´³eesiener Peeuee. lees efkeÀlehele ³eMemJeer Peeuee, ns Deemeheeme®³ee hueeeqmìkeÀ®³ee keÀ®e´³eeJeªve keÀUsue. heCe Deemeece®³ee SkeÀe íesìîee MeeUsves cee$e yeboerSsJepeer SkeÀ DeefYeveJe he´³eesie kesÀuee Deens. l³eebveer hueeeqmìkeÀ ®ekeÌkeÀ ®eueveele DeeCeueb³e. ner MeeUe hue@eqmìkeÀ HeÀer cnCetve mJeerkeÀejles. hueeeqmìkeÀ®³ee he´ot<eCeeyeÎue pevepeeie=leer keÀjC³ee®³ee GÎsMeeves DeeefCe ³ee efJeIeìve ve nesCeeN³ee keÀ®eN³ee®eer ³eesi³e jerleerves efJeunsJeeì ueeJeC³eemeeþer MeeUsveb efJeÐeeL³ee¥keÀ[tve HeÀer®³ee ceesyeou³eele hueeeqmìkeÀ mJeerkeÀejCeb megª kesÀueb. iegJeeneìer®³ee heeceesner Yeeieeleueer De#ej veeJee®eer MeeUe ne DeefYeveJe he´³eesie keÀjles Deens. iejerye efJeÐeeL³ee¥vee MeeUsveb HeÀer ceeHeÀ kesÀueer Deens. l³ee yeou³eele l³eebveer Jeehejuesueb hueeeqmìkeÀ MeeUskeÀ[s pecee keÀjeJeb, DeMeer l³eeb®eer ³eespevee Deens. ner MeeUe mLeeheve Peeu³eeheemetve l³eebveer hue@eqmìkeÀ®³ee JeehejeyeÎue pevepeeie=leer JneJeer ³eemeeþer ne Ghe¬eÀce megª kesÀuee Deens. 2016 heemetve®e MeeUe iejerye efJeÐeeL³ee¥vee HeÀer SsJepeer hueeeqmìkeÀ pecee keÀje³euee meebiele Deens. hueeeqmìkeÀ peeUu³eeves keÀe³e og<heefjCeece nesleele, hueeeqmìkeÀ®³ee keÀ®eN³ee®eer mecem³ee efkeÀleer Ye³eevekeÀ Deens ns efJeÐeeL³ee¥vee mecepeeJeb DeeefCe
DeeHeueb He³ee&JejCe
`HeÀer' SsJepeer hueeeqmìkeÀ®ee keÀ®eje mJeerkeÀejCeejer `De#ej' MeeUe l³eebveerner l³eeyeÎue pevepeeie=leer keÀjeJeer Demee ³ee ³eespeves®ee GÎsMe Deens. efJeÐeeL³ee¥veer peceJeuesu³ee hue@eqmìkeÀ®ee hegveJee&hej kesÀuee peelees. MeeUsle®e hueeeqmìkeÀ efjmee³ekeÀeEueie®³ee keÀener he×leer efMekeÀJeu³ee peeleele. he´l³eskeÀ efJeÐeeL³ee&ves hueeeqmìkeÀ®³ee efkeÀceeve 25 Jemlet pecee keÀjC³ee®eb yebOeve Deens. l³eeveblej l³eebvee hueeeqmìkeÀ efjmee³ekeÀeEueie®eb he´efMe#eCe efoueb peeleb. hueeeqmìkeÀ®³ee keÀ®eN³eeheemetve yeebOekeÀeceeme hetjkeÀ meeefnl³e efvecee&Ce keÀjC³ee®eb keÀece efJeÐeeLeea keÀjleele. MeeUe hetCe& he³ee&JejCehetjkeÀ leÊJeeJej ®eeueJeueer peeles. ceeefPeve cegKleej DeeefCe l³eeb®eer menkeÀejer
23
heejefcelee Mecee& ³eebveer ner MeeUe megª kesÀueer. ceeefPeve ³eebvee Deemeece®³ee Mew#eefCekeÀ #es$eele keÀenerlejer keÀjC³ee®eer F®íe nesleer DeeefCe heejefcelee ³ee ìeìe Feqvmììîetì Dee@HeÀ meesMeue mee³evmesme®³ee efJeÐeee|Leveerves l³eeb®eb ns mJehve meekeÀej keÀjC³eeme ceole kesÀueer. meg©Jeeleeruee HeÀÊeÀ 20 efJeÐeeLeea DeeefCe 7 efMe#ekeÀebmen megª Peeuesueer ner MeeUe Deelee ceesþer nesle Deens. DeemeececeO³es ueeskeÀ Leb[erle MeskeÀesìer keÀjC³eemeeþer ®ekeÌkeÀ hue@eqmìkeÀ peeUleele, ns heentve ceeefPeve ³eebvee OekeÌkeÀe yemeuee DeeefCe l³eebveer hueeeqmìkeÀ®³ee keÀ®eN³ee®ee Yemceemetj efkeÀleer Ye³eevekeÀ Deens ³eeefJe<e³eer pevepeeie=leer MeeUs®³ee ceeO³eceeletve keÀje³e®eb þjJeueb.
Aapala Paryavaran
HeÀgueJee
®euee `mì^e@'®eb Pee[ ueeJet³ee... Debpevee osJemLeUs apalaparyavaran@gmail.com
HueemìerkeÀ®³ee HeeleU efHeMeJ³eebJej yeboer Deeueer. `JeeHeje DeeefCe HesÀkeÀe' DeMee ÒekeÀej®es ns ¢M³emJeªHe nesleb. DeMee®e HeeleU HueemìerkeÀHeemetve yeveJeuesueer, ceesþîee ÒeceeCeele JeeHejueer peeCeejer DeeefCe SkeÀoe JeeHeªve HesÀkeÀueer peeCeejer Jemlet cnCepes `mì^e@'! Kejblej SJe{îee HueemìerkeÀ®³ee ef{ieeN³eele mì^e@ ns kesÀJe{smes®e. HeCe l³eebvee SJe{b cenÊJe keÀe ÐeeJeb? pesJne HueemìerkeÀ efjmee³ekeÀueeRieuee peeleb, lesJne efJeIeìvee®³ee ³eb$eCesletve mì^e@ Keeueer He[tve ueB[HeÀerueuee peeleele DeeefCe mecegêelener Hees®eleele. mecegêele mee®euesu³ee keÀ®eN³eele mì^e@®ee GuuesKe Heefnu³ee Hee®e JemletbceO³es ³eslees. ner #eCeYej JeeHejuesueer ieesä HesÀketÀve efou³eeJej efle®eb efJeIeìve Jne³euee efkeÀl³eskeÀ Je<e¥ ueeieleele. ceO³eblejer SkeÀe keÀemeJee®³ee veekeÀele De[keÀuesu³ee mì^e@®eer ef®e$eefHeÀle Jne³ejue Peeueer. lees keÀe{leevee jkeÌleyebyeeU Peeuesueb keÀemeJe yeIetve DeveskeÀebveer `vees mì^e@' ceesnerce jeyeJee³e®eer þjJeueb. DeveskeÀ Heb®eleejebefkeÀle ne@ìsume, SDejueeF&vme kebÀHev³eener ³eele meefceue Peeues. ©iCe JeieUlee meJee¥veer mì^e@®ee JeeHej LeebyeJeeJee Demes DeeJeenve keÀjC³eele Deeues. ceie ³eeuee He³ee&³e keÀe³e? lej He³ee&³e efvemeiee&le®e Deens. keÀeieoer mì^e@ Òe®eefuele Jne³e®³ee DeeOeer pes mì^e@ nesles, les®e veJeerve mJeªHeele DeeCelee ³esleerue. efpeLes p³ee JevemHeleer Deensle, les He³ee&³e JeeHeje³euee nJesle. ³eeleues keÀener He³ee&³e Iejiegleer mJeªHeele lej keÀener J³eeJemeeef³ekeÀ mlejeJej ®eeueleele. keÀener cegueebvee JevemHeleeR®eer iebcele mecepeeJeer ³eemeeþer keÀesCelesner keÀejCe Demeues lejer JevemHeleerpev³e mì^e@ JeeHeju³eeme l³eeb®es HetCe&HeCes efJeIeìve nesT MekeÀles. Demes mì^e@ JeeHeªve HesÀketÀve efoues lejer l³eeb®³eeJej vewmeefie&keÀ Òeef¬eÀ³ee nesTve les Hejle peefceveer®ee DebMe nesleele. HueemìerkeÀ mì^e@uee He³ee&³e cnCetve DeveskeÀ ieesäeR®ee JeeHej keÀje³e®ee Òe³elve Peeuee. Heemlee®³ee veUkeÀeb[îeeb®ee JeeHej DeeOeer Hes³e H³ee³euee, ceie efMepeJetve Kee³euee GHe³eesie keÀjC³ee®ee Òe³elve Peeuee. HeCe iejce Hes³eeceO³es les GHe³egkeÌle veener, lej
DeeHeueb He³ee&JejCe
iuegìve ÖeÀer vemeu³eevesner keÀeneRvee ®eeueues veener. keÀeieoer mì^e@, mìerue®es, keÀe®es®es mì^e@ Demes keÀener He³ee&³ener Heg{s Deeues. Hejbleg keÀeieo efveefce&leer, l³ee®³eeJej iuet ÒeesmeseEmeie DeMee Keef®e&keÀ Òeef¬eÀ³ee Deeu³ee. 200-250 ©He³eeb®ee mì^e@ Iesleevee ueeskeÀ keÀ®ejleele. mìerue mì^e@ves iejce HeoeLe& efHeleevee ®eìkeÀe yemelees. ³ee mì^e@®ee Fefleneme yeIet³ee. Hes³e efHeC³eemeeþer veUkeÀeb[er®ee JeeHej HeÀej Òee®eerve keÀeUeHeemetve nesle Deeuee Deens. HeCe l³eeJesUer Oeelet®eer IemekeÀìb JeeHejueer peele. Heg{s ³ee IemekeÀìeb®eer ®eJe Hes³e HeoeLee¥le efcemeUt ueeieueer. iejce HeoeLee¥le les Ieeleu³eeJej ceT He[leele Demeb peeCeJeueb DeeefCe keÀeieoer mì^e@®ee MeesOe ueeieuee. Heg{s HueemìerkeÀ®ee MeesOe ueeieuee DeeefCe ceie ns mJemle oje®es jbieerle, JesieJesieȳee DeekeÀejeb®es mì^e@ MeskeÀ[îeeves yevet ueeieues. l³ee®e ojc³eeve efÖeÀpe®ee MeesOe ueeieuee. Meerle Hes³e DeeefCe mì^e@®eer ®eebieueer®e pees[er peceueer. `JeeHeje DeeefCe HesÀkeÀe' ³ee meJe³eercegUs SJe{îeeMee mì^e@ves ceesþer iebYeerj mecem³ee efvecee&Ce kesÀueer. MeeUsle DeeHeCe lesj[îee®ee SkeÀ Òe³eesie yeefIeleuee Demesue. lesj[îee®es Pee[ jbieerle HeeC³eele yeg[Jetve þsJeues lej keÀener leemeebveer Pee[e®eb meJee¥ie jbieerle nesTve peeleb. l³ee®eer Meem$eer³e efceceebmee DeMeer keÀer, Pee[eb®³ee Kees[ele-HeÀebÐeeble HeeskeÀUer Demeles. l³eeletve ne jbie Mees<euee peelees. keÀener Pee[ebceO³es ner HeeskeÀUer HeÀej ceesþer Demeles, peer DeeHeu³eeuee efomeles. l³eeletve ®ekeÌkeÀ HeeF&HemeejKeb HeeCeer Kes®elee ³esleb. DeeHeues Oeev³e Poaceae ³ee He@Àefceueer®es. ³ee®e
24
ieJele DeeefCe yeebyetner ³esleele. ³eeb®eer efJeefMeä j®evee Demeles. oesve HesjebceO³es HeeskeÀUer Demeles. keÀener yeebyetb®es ÒekeÀej pemes Melaconna baccifera, Dendrocalamus Aongispathus ceO³es Inter nodal distance yejb®e ueebye Demeu³eecegUs l³eeb®ee ®ekeÌkeÀ HeeF&HemeejKee JeeHej neslees. l³eeb®³ee yeejke̳ee HeÀebÐeeb®es ueneve legkeÀ[s keÀªve mì^e@ yeveJeues peele Deensle. Deboceeve efvekeÀesyeej®³ee `efyeSmeDee³e'ves schizostachyum andamanicum ³ee yeebyet®es GÊece mì^e@ yeveJeues Deensle. ieJelee®³ee kegÀUeleues Phragmitis ieJele nuueer meeb[HeeC³eeJej Òeef¬eÀ³ee keÀjC³eemeeþer JeeHejueb peeleb. l³ee®esosKeerue mì^e@ yeveJelee ³esleele. yeebyet®³ee ieJelee®³ee mì^e@®ee JeeHej Hegvne Hegvne keÀjlee ³eslees. SkeÀoe JeeHejuee, Oegleuee-JeeUJeuee keÀer Hegvne JeeHeje³euee le³eej. l³ee®eer DeeCeKeer SkeÀ Keeefme³ele cnCepes ³ee®eer ®eJe HeoeLee&uee ueeiele veener DeeefCe Deieoer GkeÀUl³ee Hes³eele yeg[Jeueb lejer keÀener nesle veener. mecepee DeeHeu³eeuee mJeleë®es mì^e@ mJeleë®e yeveJee³e®es Demeleerue lej DeeHeu³ee Heefjmejele DeMee DeveskeÀ JevemHeleer Deensle, p³ee®ee JeeHej DeeHeCe keÀª MekeÀlees. HeHeF&®³ee Heevee®es osþ GÊece mì^e@®eb keÀece keÀjleele. ³eeb®ee JeeHej kesÀu³eeves keÀoeef®ele l³eeleuee `HeefHe³eve'®ee DebMe Heesìele peeTve Devve He®evener ®eebieueb nesF&ue. keÀener HegÀueeb®es osþosKeerue HeeskeÀU Demeleele. met³e&HegÀuee®³ee kegÀUeleerue HegÀueeb®es osþ HeeskeÀU Demeleele. efkeÀJeer®³ee HegÀueeb®es osþner Demes®e íeve HeeskeÀU Demeleele. keÀeboe-uemetCe ns ³ee®e kegÀUeleues. l³eecegUs l³ee®es ®eefJeä mì^e@ yeveJelee ³esleele. yeef[MesHe®³ee HegÀueeb®ee osþner JeeHejlee ³eslees. mesuejer®³ee Heeveeb®ee osþ Demee®e mJeeefoä Demelees. Sjb[eb®³ee Heeveeb®³ee osþe®eener cemle mì^e@ neslees. DeMee mì^eB®ee JeeHej kesÀuee lej DeeHeCe He³ee&JejCe mesJee®e keÀª. SkeÀ ieesä keÀìe#eeves ue#eele þsJeeJeer. kesÀJeU KeeÐe JevemHeleeR®ee JeeHej keÀjeJee. lees[ueb osþ keÀer ueeJeueb leeW[euee, Demeb keÀª ve³es! keÀener Pee[eb®es êJe DeHee³ekeÀejer Demet MekeÀleele.
Aapala Paryavaran
jlveeefiejer®es ®ebHekeÀ cewoeve ë keÀeskeÀCe®es vewmeefie&keÀ jlve
he´eflekeÀ ceesjs
DeeHeueb He³ee&JejCe
1992 meeueeleueer ieesä Deens. jlveeefiejer Menje®³ee efkeÀveejer Yeeieeleueer 200 nskeÌìj peceerve SceDee³e[ermeerves mìjueeF&ì keÀbHeveeruee keÀe@hej mcesuìeRie hue@vì GYeejC³eemeeþer efoueer. 700 keÀesìerb®ee ne he´keÀuhe Je<ee&le 60000 ìve leebyes le³eej keÀjCeej neslee. cee[e®³ee yeveele mecegêe®³ee meeefveO³eele jceCeeN³ee keÀeskeÀCeer ceeCemeebvee ne he´keÀuhe HeÀejmee keÀener ©®euee veener. Deebyee, keÀepet DeeefCe ceemesceejerJej DeJeuebyetve DemeCeeN³ee J³eeheeN³eebveer ³eeuee efJejesOe keÀje³euee meg©Jeele kesÀueer. he´mleeefJele efceN³ee yebojecegUs efkeÀveeN³ee®eer Oethe nesCeej ns ue#eele Deeu³eeJej meieUs jlveeefiejerkeÀj Deeboesueveele menYeeieer nesT ueeieues. ³eeJesUer ceesþer De[®eCe DeMeer nesleer keÀer ³ee he´keÀuheeves Kejb®e vegkeÀmeeve nesF&ue keÀer veener ³ee®eer Jew%eeefvekeÀ ceeefnleer DeeboesuevekeÀl³ee¥keÀ[s GheueyOe veJnleer. Deebyee-keÀepetJej leeheceevee®ee heefjCeece nesCeej DeeefCe Glheeove keÀceer nesCeej DeMeer DeìkeÀU nesleer. he´mleeefJele efceN³ee yebojecegUs ye´skeÀ Jee@ue yeebOeeJeer ueeieCeej DeeefCe heeC³ee®ee keÀjbì yeouetve ceemesceejer he´YeeefJele nesCeej Demeb pegv³eepeeCel³ee ceeCemeeb®eb cnCeCeb nesle. mLeeefvekeÀ ie´eceheb®ee³eleerves kebÀheveeruee keÀece keÀjC³ee®eer hejJeeveieer veekeÀejueer DeeefCe mebIe<ee&®eer efþCeieer he[ueer. ceie keÀesì&keÀ®esN³ee ®eeuet Peeu³ee. ceO³eblejer®³ee keÀeUele he³ee&JejCeer³e DenJeeuener keÀªve IesC³eele Deeuee. ³eele efkeÀveejheÆer®eer nesCeejer Oethe DeeefCe he´keÀuheecegUs nesCeejs he´ot<eCe DeeefCe l³ee®ee FLeu³ee yeeiee³eleerJej nesCeeje og<heefjCeece DeOeesjsefKele keÀjC³eele Deeuee neslee. SkesÀ efoJeMeer DeMee®e peceuesu³ee peceeJeeves kebÀheveer®eb keÀece yebo hee[ueb. l³ee®ee heefjCeece cnCetve lelkeÀeueerve efpeuneefOekeÀeN³eebveer he´keÀuhe mLeefiele keÀjle Demeu³ee®es Ieesef<ele kesÀues DeeefCe kebÀheveerves FLetve Deeheuee ieeMee iegb[eUuee. DeMee he×leerves he´ot<eCekeÀejer he´keÀuhe keÀeskeÀCeeletve nÎheej keÀjC³eele ueeskeÀebvee ³eMe Deeues nesles. ³eeveblej ner peeiee he[tve®e nesleer. ³ee peeies®eer YeewieesefuekeÀ j®evee heefnueer lej [esȳeebmeceesj ³esles les keÀeleUe®es meheeì cewoeve. DeOesceOes Demeuesueer heeCeLeU leUer DeeefCe efJemleerCe& ieJeleeU kegÀjCes.
25
SkeÀe yeepetuee veiejheefj<eosves `[beEheie ie´eGb[' cnCetve Jeehej keÀjle jeefnueer. yeekeÀer meieȳee peeiee Peg[heer pebieueeves DeeefCe ieJeleeves Jes{u³ee. ojJe<eea®³ee heeJemeeceO³es FLes keÀeleUHegÀueb ceesþîee he´ceeCeeJej GieJet ueeieueer DeeefCe leȳeebceO³es mLeueebleefjle he#³eebveer ³esCeb meg© kesÀueb. DeMeehe´keÀejs SkeÀ heefjhetCe& he´keÀej®eer FkeÀesefmemìerce keÀener Je<ee&le FLes le³eej Peeueer. DeeÊee ³ee meieȳee®eer DeeþJeCe nesC³ee®es keÀejCe cnCepes vegkeÀl³ee®e Peeuesu³ee cegK³eceb$³eeb®³ee eEmeOegogie& oewN³eeceO³es l³eebveer ³ee peeiesJej cejerve heeke&À eEkeÀJee ce@biees heeke&À GYes keÀjC³ee®eer kesÀuesueer Iees<eCee. keÀeskeÀCeeceO³es meO³ee jespeieej efvee|celeermeeþer ceesþîee he´ceeCeeJej efJeefJeOe he´keÀuhe DeeCeues peele Deensle. ceie veeCeej®eer efjHeÀe³evejer Demesue eEkeÀJee eEpeoeue®ee Deeweq<CekeÀ efJeÐegle he´keÀuhe Demesue. ³ee he´keÀuheebvee mLeeefvekeÀ peveleskeÀ[tve ceesþîee he´ceeCeeJej efJejesOe nesle Deens. FLeu³ee ueeskeÀeb®ee efJekeÀemeeuee efJejesOe vemetve p³ee he×leerves ns efJeveeMekeÀejer he´keÀuhe ueeoues peele Deensle l³eeuee Deens. Kejblej FLeues
Aapala Paryavaran
mecegêefkeÀveejs, Flej he³e&ìve mLeUb ³eeb®ee efJekeÀeme keÀªve ceesþîee he´ceeCeeJej jespeieej efvee|celeer nesT MekeÀles. l³eeSsJepeer ³ee he´keÀuheebvee he´eOeev³e efoues peele Deens. iesueer keÀener Je<e& jlveeefiejerleerue `uesvme Deeì&' ne ie´ghe ®ebhekeÀ cewoeve DeeefCe meYeesJeleeue®ee heefjmej FLes pewJe efJeefJeOeles®es ef®e$eCe keÀjle Deens. l³eebveer kesÀuesu³ee ef®e$eCeeletve FLeueer pewJe efJeefJeOelee Deepe meJee¥meceesj Deeueer Deens. jlveeefiejerceOeuee keÀesunehetj ne³eJes efpeLetve megª neslees efleLes DeeheCe hees®euees keÀer meceesj ³eslees ne ®ebhekeÀ cewoevee®ee heefjmej. meeO³ee vepejsuee ner keÀeleU peceerve Gpee[ DeeefCe JewjeCe Jeeìles. megkeÀuesues ieJele, Deeìuesueb heeCeer DeeefCe YeepeCeeN³ee Gvne®³ee PeUe ³ee®eb ªheeblej JeeUJebìele keÀjleele. DeMee®e lehle JeeleeJejCeele Je<ee& $eÝlet®eer ®eentue ueeieles DeeefCe heefnu³ee mejer ³ee keÀeleUeJej yejmeleele. FLetve®e meg©Jeele nesles SkeÀe ©heeblejCeeuee. meerles®eer DeemeJeb, Dee<ee{
DeeHeueb He³ee&JejCe
nyesDeecejer, efohekeÀe[er ³ee Jevemheleer he´keÀì nesleele. peebYeUîee, heeb{N³ee, iegueeyeer jbieeb®eer GOeUCe keÀjle keÀeleU heþej De®eevekeÀ jbieeryesjbieer ieeueer®³eeceO³es ©heeblejerle nesleb. legleejer, meesvekeÀer, kegÀ[t&, Yeejbieer lesj[e DeMee SkeÀentve SkeÀ Jevemheleer DeeefCe l³eeb®eer jbieeryesjbieer HegÀueb heenC³eele ceve njketÀve peeleb. keÀeme®³ee heþjeMeer mheOee& keÀjsue SJe{îee peeleer FLeb Dee{Uleele. ceie mLeueebleefjle he#eer pemes keÀer uesmej eqJnmìueeRie, ìerue DeeefCe eEheìsue ³eemeejKeer yeokebÀ, ®eelekeÀ, heeJeM³eemeejKes keÀkegÀ FLes efomet ueeieleele. Ieejer, iee³eyeieUs, keÀjkeÀes®es, ìerìJ³ee, uneJes, Jes[e jeIet FLeues keÀe³ece®es jefnJeemeer. keÀesleJeeue, cewvee heesheì, ceesj, KeeìerkeÀ menpe efomeleele. ÞeeJeCeceemeer lej FLeueer efnjJeU DeeefCe jbieeryesjbieer HegÀueb ³eeb®eb keÀe@eqcyevesMeve De®ebefyele keÀjCeejb Demeleb. ieJele Jee{e³euee ueeieueb keÀer ceie n@efj³ej F&ieue DeeefCe memeeCes FLes efIejìîee Ieeuet ueeieleele. iesu³ee keÀener Je<ee&le js[ veskeÀ[ HeÀeukeÀve,Meenerve HeÀeukeÀve
hesefjefie´ve HeÀeukeÀve Decegj HeÀeukeÀve FLes Dee{Utve Deeuesle. mveeF&he heueesJej meejKes efkeÀveejer he#eer heCe Deeheueer npesjer ueeJeleele. Demes leyyeue 90 hes#ee peemle he´keÀej®es he#eer, 40 he´keÀej®eer keÀeleU HegÀueb, keÀesuns, meeeEUojmeejKes he´eCeer, HegÀueheeKejeb®³ee 30 he´peeleer FLes Dee{Uu³ee®eer veeWo Deens. Demee ne pewJeefJeefJeOelesves veìuesuee heefjmej ueJekeÀj®e SKeeÐee he´keÀuhee®³ee GYeejCeermeeþer Jeehejuee
peeCeej Deens. Kejb lej keÀeskeÀCeeuee efJekeÀemee®eer iejpe Deens nsner Kejb. hejbleg lees efJekeÀeme ne ef®ejmLee³eer DemeeJee Demeb ³ee he´mebieer Jeeìle. ner meJe& pewJeefJeefJeOelee veä ve keÀjlee keÀener ceeie& keÀe{lee ³esF&ue keÀe ³ee®eer ®ee®eheCeer nesCeb iejpes®eb Deens. meÐeeqmLeleerle mejkeÀejves FLeu³ee pewJeefJeefJeOeles®eb ceeheve keÀjeJeb DeeefCe veblej FLeuee hue@ve þjJeeJee DeMeer ceeieCeer peesj Oeª ueeieueer Deens. keÀeme®³ee OeleeaJej pej FkeÀes he³e&ìve keÀjCeb Meke̳e Demesue lej lees ceeie&ner DeJeuebyeuee peeJee. SceDee³e[ermeerves ³eeleerue keÀener Yeeie, pees FkeÀes meseqvmeefìJn Deens lees, mebjef#ele keÀjeJee DeeefCe keÀeskeÀCe®ee Deveceesue þsJee peheeJee ner®eb keÀe³e leer ceeieCeer.
26
Aapala Paryavaran
`iees®ee' jepee Peeuee... he´efme× he#eerle%e cee©leer ef®eleceheuueer ³eeb®³ee `pebieuee®eb osCeb' ³ee hegmlekeÀele `keÀesleJeeue' he#³eeefJe<e³eer®eer ieeQ[er yeesueerYee<esleerue DeLe&hetCe& cnCe Jee®eC³eele Deeueer. leer DeMeer `ceesj eEMeieejle jeefnuee Deved iees®ee jepee Peeuee'. keÀesleJeeue he#³eeuee Deecner 'keÀesUmee' cnCee³e®ees.Depetvener ieeJeeleerue ceeCemeb keÀesUmee®e cnCeleele. lemeb ieeQ[er yeesueerYee<esle l³eeuee `iees®ee' cnìueb peeleb. pemeb megiejCe he#³eemeeþer `ef®eiee' Meyohe´³eesie kesÀuee peelees. jeveeJeveele YeìkebÀleer keÀjCeeN³ee ceeCemeeb®³ee leeW[er he#³eeb®eer veeJes cepesMeerj Demeleele. leer DeLe&hetCe& Jeeìleele. mee³ebkeÀeU®eer JesU. ueeletj®es he#eerefce$e Oevebpe³e iegÆs DeeefCe ceer keÀesleJeeue he#³eeb®³ee ceeieeJej neslees. keÀeUer®eer peceerve. OegN³eeJej meeiee®eer efnjJeerieej Pee[b efoceeKeele GYeer nesleer. met³e& ceeJeUleerkeÀ[s PegkeÀuesuee. DeekeÀeMeeleerue jbie kegÀme yeouele nesles. jml³ee®³ee keÀ[suee efveueefiejer®eer Gb®e Pee[s DeekeÀeMeekeÀ[s PesheeJeuesueer. HeÀeboerJeªve heesheìeb®ee DeeJeepe SsketÀ ³esF&. Deece®³ee heg{îeele DeveskeÀ keÀesleJeeue KesUele jbietve iesuesues, Deieoer ueneve cegueebmeejKes. leejs®³ee kegbÀheCeeJeªve keÀeȳee ceeleerJej l³eeb®eer Pegbpe ®eeueuesueer. l³eeb®³ee nJesleerue keÀmejleer heentve nJeeF&ouee®eer DeeþJeCe ³esles. l³eeb®ee keÀeUe jbie mee³ebkeÀeU®³ee JesUer ceveele jbiekeÀece keÀjle neslee. DebOeej Jesieeveb Deecneuee keÀJesle IesT heenle neslee. DebOeeje®³ee jbieele keÀesleJeeue he#³eeveb yeg[er ceejuesueer. nUtnUt l³eeb®³ee keÀmejleer keÀceer Peeu³ee. les peJeU®³ee Pee[ePeg[heele ie[he Peeues.
ceeefCekeÀ hegjer hejYeCeer
DeeHeueb He³ee&JejCe
og m eN³ee ef o JeMeer ® eer heneì l³eeb®³ee DeeJeepeeveb ef®eleejueer. mJeleë®ee osn ceeleerle efcemeUt heenCeeje Deebyee keÀmeeyemee met³ee&®eer efkeÀjCes DebieeJej Iesle neslee. JeeUle ®eeueuesu³ee ³ee Pee[eJej SkeÀe ie©[eveb DeeÞe³e Iesleuee. Deecner Jeeì keÀe{le l³ee®³ee efoMesves mejmeeJeuees. jbieerle je³ecegefve³eeves Deece®eer hee³eJeeì De[efJeueer. jml³eele oesIes yeesuele yemeuesueer. Deece®eer ®eentue ueeielee®e ieJeleele efomesveeMeer Peeueer. keÀener JesUele®e hetJexkeÀ[tve SkeÀ keÀesleJeeue Deeby³ee®³ee efoMesves PesheeJeuee. ie©[e®³ee DebieeJej Peshe Iesleueer. ie©[eves ve pegceevelee HeÀeboerJej eqmLej Peeues u ee. hejb l et keÀes l eJeeue®³ee De[®eCeer Jee{u³eecegUs l³eeveb keÀe{lee hee³e Iesleuee. lejerner keÀesleJeeue l³ee®³ee ceeieeJej neslee. DeekeÀeMeeuee keÀJesle IesT heenCeeN³ee ie©[euee SKeeÐee keÀesleJeeueeves ngmekeÀeJetve ueeJeeJes? keÀener Deeby³ee®eer Pee[b efnjJeerieej nesleer. meYeesJeleer leejs®es kegbÀheCe. Jes[e jeIetves ®elegj hekeÀ[uesuee. lesJe{îeele keÀesleJeeueeves jeIetJej Pe[he Ieeleueer. l³ee®³ee ®ees®eerleuee ®elegj efMeleeHeÀerves efceUefJeuee. KeN³ee DeLee&ves lees iees®ee jepee Peeuee neslee. DeekeÀeMeele efIejìîee IeeueCeeN³ee IeejerJej keÀesleJeeue legìtve he[leele ns DeveskeÀJesUe heeefnueb³e. ogheej®³ee JesUer Pee[eb®³ee heeveeDee[ l³eeb®ee DeeJeepe oyetve yemelees. l³eeb®eer neue®eeuener ceboeJeles. SkeÀs efoJeMeer ogheejhe³e¥le keÀesleJeeuee®³ee ceeieeJej neslees. meeUgbkeÀer®³ee DeeJeepeeveb meeJeOe Peeuees. hesª®³ee Pee[eKeeueer l³eeb®ee keÀke&ÀMe DeeJeepe meg©. SkeÀe meeUgbkeÀer®ee keÀesleJeeueeves heeþueeie kesÀuesuee. l³eeveb SkeÀeJej Pe[he Ieeleueer. oesIesner ceeleerJej efveheef®ele he[ues. keÀener JesUele®e meeUgbkeÀer®³ee hebKeeb®eer HeÀ[HeÀ[ Jee{ueer. Yeeb[Ce mebheues. keÀesleJeeue peJeU®³ee eEueyeeJej yemeuee. l³ee®³ee ®ees®eerle efkeÀìkeÀ nesles. hegvne SkeÀoe iees®eeveb ue{eF& eEpekeÀueer nesleer. l³eeb®³ee DeeJeepeele SkeÀ efJeefMeä ue³e Demeles. mee³ebkeÀeUer heeCeJeþîeeJej Glejleevee l³eeb®ee DeeJeepe keÀenermee yeouelees. veebos[®es he#eerefce$e Meece ìekeÀ ³eeb®³eeMeer ³ee DeeJeepeemeboYee&le efJe®eejCee 27
kesÀueer. l³eebveer ³eemeesyele efMe¬eÀe he#³ee®³ee DeeJeepee®eer ceeefnleer hegjefJeueer. jeveele ®ejCeeN³ee peveeJejebYeesJeleer les melele efIejìîee Ieeueleele. l³eeb®³ee heeþerJej yemetve ieesef®e[ner Keeleele. cnCetve l³eeuee `ieesef®e[KeeT' cnìues peele DemeeJes. Tme lees[Ceerveblej Gjuesueer hee®eì peeUueer peeles. lesJne ³ee he#³eeb®es LeJes l³eeJeªve efkeÀìkeÀeb®ee heeþueeie keÀjleevee DeveskeÀJesUe heeefnue³e. yeesjeryeeYeUer®³ee Pee[eJej yemetve meieUe heefjmej v³eeneUle Demeleele. peb i eueele JeCeJee ueeieu³eeveblej efleLes ³ee he#³eeb®eer mebK³ee Jee{les. peeUeheemetve peerJe Jee®eJele efkeÀ[s otj peeleele. lesJne keÀesleJeeue l³eeb®³eeJej Pe[he Ieeueleele. keÀesleJeeueeves mJeleëuee keÀeȳee jbieele yeg[Jetve Iesleuesueb. [esȳeeletve keÀepeU heePejle³e Demeb®e Jeeìles. Mesheìer®ee `Jner' DeekeÀej. ueebyeer DeefOekeÀ. [esȳeeKeeueerue heeb{je efþhekeÀe ueJekeÀj ue#eele ³esle veener. lees keÀener he#eeb®³ee DeeJeepee®eer vekeÌkeÀue keÀjlees. l³ee®³ee DeeJeepeeves DeveskeÀ JesUe YegjU he[ueer Deens. efpeLes efkeÀìkeÀeb®ee DeefOeJeeme peemle efleLes ³ee he#³eeb®³ee veeWoer IesCeb meesheb peeleb. ieJeleeleerue efkeÀ[s,Deȳee, veekeÀlees[s, ®elegj ns l³eeb®es DeeJe[les KeeÐe. l³eecegUs efkeÀ[ efve³eb$eCeele þsJeueer peeles. hejblet ieJeleeU peceerve DeesefueleeKeeueer Deeueer. jemee³eefvekeÀ HeÀJeejCeer®es he´ceeCe Jee{ueb. efkeÀìkeÀeb®eer GheueyOelee ceboeJeueer. ceeU{eskeÀ he#eer Deefleoge|ceU Peeues, lemeb ³ee he#³eeb®eb peerJevener Oeeske̳eele ³ee³euee JesU ueeieCeej veener. he#³eeb®eer Ieìleer mebK³ee ceeveJee®³ee efnlee®eb veener.
Aapala Paryavaran
yegkeÀ MesuHeÀ
ceveer<e JeeIe
Delegueveer³e meenmeer mebJeOe&vee®es DevegYeJeefJeMJe `meeo Ieeuelees keÀeueenejer'
ceeke&À DeeefCe [sefue³ee DeesJesvme.... pee@e|pe³ee efJeéeefJeÐeeue³eele efMekeÀCeej he´eCeerMeem$eeleerue oesve heoJeerOej DecesefjkeÀve. 1970 ®³ee oMekeÀele heoJeer efceUeu³eeveblej heer.S®e[er. keÀjC³eemeeþer efJe<e³e MeesOele nesles. DeMeele®e oesIesner DeeefHe´ÀkesÀ®³ee Jev³e peerJeveeefJe<e³eer®es SkeÀ J³eeK³eeve SskeÀleele. l³eele DeeefHe´ÀkesÀleerue veeefnMee nesCeeN³ee Jev³epeerJeebyeÎue ceeefnleer efceUles. MenjerkeÀjCeecegUs veeceMes<e Peeuesues oesve le=leer³eebMe he´eCeer, DeeefHe´ÀkesÀ®³ee oef#eCe Yeeieele ieeF&-iegjeb®³ee mebj#eCeemeeþer ceejues iesuesues npeejesJev³ehe´eCeer ner ceeefnleer l³eebvee veJ³eeves®e keÀUles DeeefCe efleLes®e DeeefHe´ÀkeÀve JeeUJebìeleerue pewJeefJeefJeOeles®ee DeY³eeme keÀjC³ee®es les þjefJeleele. DeeefHe´ÀkesÀ®ee vekeÀeMee DeY³eemele Demeleevee l³eeb®³ee vepejsle ³esles oef#eCe DeeefHe´ÀkesÀleeruekeÀeueenejer JeeUJebì. DeÐeehener ceeveJeer heomheMee&heemetve ueebye Demeuesu³ee, megceejs 9 ueeKe ®eewjme efkeÀueesefceìj®e eefJemleCe& JeeUJebìer he´osMe. ceeie®ee-heg{®ee keÀener®e efJe®eej ve keÀjlee, Iejeleerue ìer.Jner. jsef[Dees, ceemes hekeÀ[e³e®ee ieU, Yeeb[erkegbÀ[er ³ee meieȳee®³ee efueueeJeeletve Deeuesues 1100 [e@ueme& DeeefCe peJeU®eer keÀener efMeuuekeÀ hegbpeer IesTve 4 peevesJeejer1974 uee heeþerJej me@keÌme, SkeÀ lebyet, SkeÀ ke@Àcesje, SkeÀ pees[er keÀhe[s, SkeÀ oge|yeCe Demee yee[efyemleje IesTve ns pees[hes peesnevmeyeie&®³ee efJeceeveele yemeles DeeefCe efleLetve keÀeueenejer®³ee JeeUJebìele oeKeue nesles. FLes l³eeb®³ee meesyele Demeles Jev³epeerJeveehe´leer Demeuesueer he´®eb[ Dees{ DeeefCe ³ee Jev³epeerJevee®ee DeY³eeme keÀjC³ee®eer ogo&c³e F®íeMeÊeÀer. DeekeÀejeves Dee³eue¥ [ hes # eener cees þ îee DemeCee´³eekeÀeueenejer JeeUJebìe®es les Deelee SkeÀcesJe ceeveJeer ceeuekeÀ nesles. DeveskeÀ ceefnves ³ee JeeUJebìele efHeÀju³eeveblej DeKesj keÀeueenejer®³ee ceO³e Yeeieele hemeble he[uesu³ee SkeÀe peeiesJej les Deeheuee lebyet yeebOeleele. ner peeiee FlekeÀer ogie&ce nesleer keÀer, Kegjìîee Peg[heeb®³ee pebieueeletve, MebYej cewue DeblejeJeªve jespe®³ee Jeeheje³e®es heeCeer DeeCeeJes ueeies. yeensjerue peieeheemetve Deelee ns pees[hes hetCe&heCes Deefuehle nesTve peiet ueeieues. ³ee JeeUJebìele l³eeb®eer DeesUKe ceeCemeeves keÀOeer®e
DeeHeueb He³ee&JejCe
ve heeefnuesu³ee DeMee keÀener Jev³epeerJeebMeer nesles. DeMee he´eC³eeb®ee DeY³eeme keÀjC³ee®eer mebOeer ³ee pees[h³eeves mJele:ntve meeOeueer nesleer. keÀOeer heeJemeeȳeele l³eeb®³ee lebyetyeensj oesve-leerve npeej njCeeb®ee peceeJe ®ejleevee efomele Demes. keÀOeerkeÀOeer eEmeneb®es iegjiegjCes®e ³eeb®ee heneìs Gþe³e®ee `Deueece&' Demes. [esUs efkeÀueefkeÀues keÀªve yeIeeJes lej JeeUJebìeleu³ee ³ee ceneve efMekeÀe´³ee®eer meeJeueer lebyetyeensj yemeuesueer efomes. HeÀÊeÀ keÀeueenejerceO³es®e Dee{UCeeN³ee ye´eTve ne³evee (lejmee®ee SkeÀ he´keÀej), pees Deepehe³e¥le ceeveJeeves keÀOeer®e heeefnuee veJnlee, lej ³eeb®ee Keeme efce$e®e Peeuee neslee. l³ee®eer npesjer kesÀJnener ³ee lebyetle ueeiele Demes. l³eeb®³ee lebyetuee meeJeueer osCeejs Pee[ SkeÀe efyeyeìîee®es Iej nesles. ne efyeyeìîee Pee[eJej yemeuee keÀer l³ee®eer Mesheìer ³eeb®³ee lebyet®³ee oejeMeer SKeeÐee he[ÐeemeejKeer ueeWyekeÀeUle Demes. Deele ³esleepeeleevee leer Mesheìer yeepetuee keÀjeJeer ueeies. FLeu³ee Jev³epeerJeebMeer cew$eer nesle Demeleevee ³ee pees[h³eeuee keÀener DeeheÊeeRMeerner meecevee keÀjeJee ueeieuee neslee. keÀOeer kegÀþs heeC³eeefMeJee³e efoJemeWefoJeme De[ketÀve he[eJes ueeieues lej keÀOeer he´®eb[ JeeoUeves Jeeleenele Peeueer. keÀOeer cewueesved cewue hemejuesu³ee JeCeJ³ee®ee meecevee keÀjle ³eeletve menermeueecele megìkeÀe keÀªve I³eeJeer ueeieueer. DeMeele®e efHeÀjle Demeleevee SkeÀoe ³ee pees[h³ee®eer ieeþ JeeUJebìele mebhetCe& Dee³eg<³e keÀe{uesu³ee Je=×ebMeer nesles. SkeÀe he´®eb[ JeCeJ³eeletve l³eeves ³ee pees[h³ee®es he´eCener Jee®eJeues Demeleele. efheC³ee®es heeCeer GheueyOe vemeleevee, Lees[smes DeVeosKeerue efceUCes ogjeheemle Demeleevee FLeues eEmen, ne³evee, nefjCeb DeeefCe Flej Jev³epeerJe og<keÀeUe®ee meecevee keÀmee keÀjleele, l³eeb®eer mLeueeblejs, efheueebvee Jee{JeCes, l³eeb®es mebieesheve ns meieUs ceeke&À DeeefCe [sefue³ee ³eebvee FLes yeIee³euee - efMekeÀe³euee efceUeues. njCeeb®es peieeleerue meJee&le ceesþs mLeueeblej l³eebveer DevegYeJeues. FLeu³ee peerJeefJeefJeOeles®ee DeY³eeme keÀener ceefnv³eele®e hetCe& nesF&ue, ³ee DeeMesJej iesuesues ns oechel³e yeIelee yeIelee leyyeue meele Je<ex ³ee JeeUJebìele jeefnues. ³ee DeeefCe DeMee DeveskeÀ ef®eÊeLejejkeÀ Ieìveebveer meekeÀejuesues ns DevegYeJeefJeée l³eebveer [e³ejerªheele 28
meeo Ieeuelees keÀeueenejer uesKekeÀ ë ceeke&À DeeefCe [sefue³ee DeesJesvme DevegJeeo ë ceboej iees[yeesues ÒekeÀeMekeÀ ë cesnlee HeeqyuekesÀMeve neTme efuentve þsJeues nesles. l³ee®es®e hegmlekeÀªhe cnCepes `¬eÀe³e Dee@HeÀ o keÀeueenejer'! ns hegmlekeÀ DeeefHe´ÀkeÀve meHeÀejer Dee³eesefpele keÀjCeeN³ee ceboej iees[yeesues ³eeb®³ee Jee®eveele Deeues DeeefCe l³eebveer les cejeþerle Yee<eebleefjle kesÀues. ceeke&À DeeefCe [sefue³ee DeesJesvme ³eebveer SketÀCe 26 he´keÀjCeebceOetve Deeheues DevegYeJe Jee®ekeÀebmeceesj ceeb[ues Deensle. lej 27 J³ee Yeeieele ³ee DevegYeJeheìe®ee meceejeshe kesÀuee Deens. De, ye DeeefCe keÀ ³ee heefjefMeäebceOetve mLeueeblej keÀjCeeN³ee njCeeb®es, eEmeneb®es DeeefCe ye´eTve ne³evee®es mebJeOe&ve, l³eemeeþer kesÀuesues DeLekeÀ heefjÞece ³ee®ee efJemle=le iees<eJeeje meebefieleuee Deens. ns hegmlekeÀ cnCepes kesÀJeU ®eefj$e vemetve ceeCemee®³ee DeefJe®eejeves pewJeefJeefJeOeles®ee keÀmee veeMe neslees ³ee®es mJeevegYeJeeJej DeeOeejuesues meceepehe´yeesOeve Deens. ³eeletve ceeCemeeves keÀenerlejer yeesOe IesTve efveoeve Deeheu³ee heefjmejeleerue pewJeefJeefJeOelee DeyeeefOele jeKeC³eemeeþer he´sjCee efceUeJeer, ne®e ³ee [e³ejer®ee GÎsMe Deens. he´l³eskeÀ he´keÀjCee®³ee meg©Jeeleeruee osC³eele Deeuesues p³esÿ he´eCeer DeY³eemekeÀ, meeefneql³ekeÀeb®es he´mebieevegªhe `keÀesìdme' hegmlekeÀe®es meeefneql³ekeÀ cetu³e Jee{JeCeejs Deensle. pesve ieg[e@ue ³eebveer he´efleef¬eÀ³esle cnìu³eehe´ceeCes, ns hegmlekeÀ he´eC³eebceO³es DeeefCe KeN³eeKeg´N³ee meenmeebceO³es jme DemeCeeN³ee he´l³eskeÀeves Jee®eues®e heeefnpes.
Aapala Paryavaran
Green steps..! Black footprints..! We are living in 20 Century and plastic have become an inevitable part of our lifestyle. Starting from morning’s toothbrush to night’s dinner plate there are various forms of plastics we usedaily. If we talk about invention of plastic, then Modern plastic first came about in 1907, when Leo Baekelandinvented Bakelite.Since then, plastic took over the world and now there is no material as revolutionary as plastic.It has a profound impact on almost every industry it has touched. But now it is creating tremendouspollution on our environment especiallyin the ocean in many ways. It is useful for human beings but taking out many lives in wildlife. After witnessing lot of adverse effects on environment and nature, the world is now taking steps in reducing the plastic consumption. Fortunately many awareness programmes have been started worldwide to beat this plastic pollution. Ironically, our gardening industry is not behind when we talk about plastic consumption. If you visit any plant nursery, a common scene you witness is the use of black plastic bags for nurturing the plant saplings. 99% of people don’t even bother about it and they buy those saplings for the sake of spreading green love in their surroundings. Every year, government and so many NGOs carry out many plantation drives in order to create a th
Apurva Patil apalaparyavaran@gmail.com
DeeHeueb He³ee&JejCe
green world but along with that it leaves out many black plastic bags in nature. This indirectly promotes plastic pollution. Now a days people are looking at gardening industry as an hobby, as a career and as a necessity. Matter of fact, it gives aesthetic effect in surrounding. If more people garden in this manner, then it may be possible to support local, national and global environment for upcoming years. But if we really want to make a change in environment with our activity, we should make new trend with these 3R. I.e. Reduce, Reuse, Recycle of Plastic materials. This is not an easy task but our one small step can save many mutants’ life. Coming back to ‘combats the concerns of plastic pollution in gardening’; there are many eco-friendly ways to do that. It can be easily done by a child to grandparents. By keeping various eco-friendly practices in mind, one can positively impact surrounding nature and wildlife.If you are thinking what are the ways to turn it eco-friendly then here are the possible solutions: The best way of making eco-friendly plant sapling bags is the use of broad leafed trees. Plants like Sal (Shorearobusta), Lotus (Nelumbonucifera), Banana (Musaspp.), Palm (Arecaspp.), Banyan (Ficusspp.), Jackfruit (Artocarpusheterophyllus), Palash (Buteamonosperma), Maple leafed tree (Pterospermumcanescens) and many broad shaped dried leaves are the good source to make various sized bags. In ancient times use of these leaves was considered as a sign of purity by Sages. Apart from this use of bamboo, coconut shells, coir, sphagnum moss,assorted jute twines can provide support and gives beautiful look to the saplings. One can simply hang it for beautification.
29
Another alternative for black plastic sapling bags is the use of old newspapers. It can be a ‘Best out if waste art activity for all age groups and biodegradable too!This can also provide work from home kind of job for interested ones. For very small sized saplings, use of egg shells, used paper cups, paper bowls, toilet paper roll cover, used tea Kulhad (a traditional clay cups) can create a big change. For long way transport and firm support, one can make small sized wooden pots from old wooden furniture which is no more in use. And it can be reused again after transferring saplings into bigger pots. Even if above methods are labour taking and time consuming, one can simply take a small step by saving used milk packets and providing it to the nursery dealers. One of best alternates can be used of old plastic bottle as a sapling bag. It is exactly like ‘to get rid off somethingby using same type’. Nurturing saplings is very delicate process cum art and if plant dealers can assimilate such types of technique then it can definitely be the best achievement of beating plastic pollution by promoting green.Go green is not just a slogan unless we work for it. Even if one nursery dealer can take it seriously it will have a great impact on sustainable living.
Aapala Paryavaran
What are Fuel Cells and their role in an Indian Recently, policy makers of India (NITI Aayog) have decided to generate 175 GW of power from renewables by 2022 [1]. Usage of renewable electricity provides multitude advantages to India, first and foremost being reduction in CO2 (carbon dioxide) emissions and thus contributing to global quest to combat climate change and global warming (UN’s Paris agreement [2]). Another advantage is strategic, which allows India as a country to rely lesser and lesser on other countries for our energy needs and the third being economics, where we are witnessing that the cost of renewable electricity has started approaching the cost of conventional electricity (from coal/fossil fuels) [3,4]. However, renewable energy sources such as solar energy and wind energy are not available 24/7. Therefore, one must convert solar or wind energy into electricity whenever available and then ‘store’ it and use it as and when required. This automatically suggests that there has to be a synergy between renewable electricity generation and energy storage technologies. Battery which we use in our phones, laptops is an excellent example of an energy storage device. However, electricity storage at ‘GW’ scale using state-of-the-art battery technology may become economically non-viable (it is an unsettled debate yet!). One of the promising modes of renewable energy storage which is getting large attention in recent years is in the form of chemical energy of hydrogen (H2). Imagine having a huge water electrolysis near solar or wind farm where electricity is getting converted into H2. This hydrogen can then be transported to the user where chemical energy of H2 is converted back to electricity using ‘Fuel Cells’ as and when required. Thanks to their lower carbon footprint, low noise/vibrations, complementary opportunities
Dr. Aniket Thosar
DeeHeueb He³ee&JejCe
with batteries, Fuel cells find enormous opportunities in transportation (all leading automotive companies have introduced fuel cell electric vehicles), stationary power-backup (eg:generators) and certain industrial sectors. Inside a Fuel cell As depicted in figure 1, a single fuel cell is comprised of two compartments, anode and cathode. H2 enters on the anode side and splits into protons and electrons in presence of catalyst. These electrons are dragged through external circuit (yellow dots in the figure) to the cathode side and the protons migrate through the membrane and reach cathode side (green dots in the figure). Meanwhile, air is also continuously passed on the cathode; so O2 from air, protons travelled through membrane and electrons dragged through external circuit combine in presence of catalyst to form water. The external dragging of electrons is nothing but ‘usable electricity’. This whole assembly is known as ‘Membrane Electrode Assembly’ (MEA). The gas diffusion
layers on anode as well cathode side allow hydrogen and oxygen to spread uniformly over the catalytic area. Multiple such single cells connected in series constitute a ‘Fuel Cell stack’ which can deliver certain kWs of power (figure 2). The power output and efficiency of a ‘Fuel cell stack’ depends on various material, geometric and operating parameters such as ability of catalyst to promote hydrogen splitting and oxygen reduction to water, ability of membrane to conduct protons, appropriate porous network of gas diffusion layers such that oxygen and hydrogen reach catalyst particles swiftly. Optimizing the power output of a fuel cell stack has a direct impact on its capital cost and thus, a great amount of efforts are being invested in this regard through publicprivate-partnership mode in various institutes of our country (ISRO, CSIR-NCL, CSIR-CECRI, CSIR-NPL, IIT-Bombay, Chennai. to name a few).
Figure 1:- Single fuel cell
1) Report of the expert group on 175 GW RE by 2022, National Institution for Transforming India, (NITI Aayog), New Delhi. 2) India’s Intended Nationally Determined Contribution: working towards climate change, https://www4.unfccc.int/sites/submissions/INDC/Publishe d%20Documents/India/1/INDI A%20INDC%20TO%20UNFCCC.pdf 3) Solar tariffs once again hit all-time low of Rs 2.44 a unit at SECI auction, https://economictimes.indiatimes.com/industry/energy/po wer/solar-tariffs-once-again-hitall-time-low-of-rs-244-aunit-at-seci auction/articleshow/64834531. cms?utm_source=contentofinterest&utm_medium=text&u tm_campaign=cppst
30
Single cells repeat to constitute a fuel cell stack 4) Wind power prices crash to ?2.43/unit in Gujarat auction, https://www.thehindubusinessline.com/ec onomy/wind-power-prices-crash-to243unit-ingujaratauction/article9998941.ece 5) Figures are from:https://www.comsol.com/story/download/4 94481/NCL_MS2017.pdf
Aapala Paryavaran
ECO WATCH
ceeCemeeuee efvemeiee&®³ee mepeerJe ©hee®ee yeUer osTve l³eeheemetve meekeÀejuesueb efvepeeaJe ©he YeeJeleb; ³eeletve ceeCemee®ee efveyeg&×heCee DeeefCe l³ee®eer efJeke=Àleer efometve ³esles...
ceeCemee®eer ogìhheer Je=Êeer oMe&JeCeejb ns ef®e$e... ceeCemeeuee efvemeiee&®ee Nnemener keÀje³e®ee³e DeeefCe vewmee|iekeÀ meeOevemebheÊeer®ee GheYeesiener I³ee³e®ee³e.
ef®e$e meewpev³e ë we don't deserve the planet
mebkeÀueve ë ÒeeflekeÀ JeeueeJeuekeÀj