manda da d›fl dünyaya yans›mas› gerçekleflir. ‹nsanlaflt›rmayla anlat›l›r bu durum. Bu, d›fl dünyayla geliflen ba¤›n›n nedenselli¤inin fark›na var›lacak olmas›yla ölçülür. Alet üretimi ve kullan›m› onun için çok önemli bir kap›y› aralar, bu anlamda; Alet üretimi ve kullan›m› bilince giden yolun anahtar›d›r. ‹lkel insan, henüz yo¤un duygulan›mlarla yön bulur, al›flkanl›klar›n a¤›r bast›¤› deneyimlemelerin sürekli ve sürekli tekrarland›¤› ve de her türlü yan›lsamaya aç›k bir toplumsal oluflum sürecindedir. Kendi toplumsal yasalar›na sahip oluflu do¤a yasalar›na karfl› bir duruflu (oradaki iliflkiyi) ifade eder k, bu da özne ile nesne aras›ndaki çeliflkinin hareketini ele verir. ‹nsan bilinciyle maddi üretimin boyutu aras›ndaki do¤rudan iliflki bu konuda bize fikir verir. ‹lkel insan›n içinde bulundu¤u böylesi zor bir süreci düflününce, d›fl dünyayla neden bu kadar etkin bir iliflki içerisinde oldu¤unu anl›yoruz. Bu iliflkiye mahkum görülen insan›n, yapt›¤› büyüsel ritüeller bu iliflkiyi özel k›l›yor ve büyü insan›n d›fl dünyaya yans›tt›¤› yan›n›n önemli bir tekni¤i oluyor. Bu tekni¤in aldat›c› oldu¤u ve ama uygulay›c›s›n› güçlü k›ld›¤›n› bir defa daha hat›rlatmak gerek. Büyünün insan› güçlü k›l›fl›n›n daha çok psikolojik bir durum oldu¤unu biliyoruz. (Tabi psikolojik olarak rahatlaman›n motivasyonu nas›l art›rd›¤›n› ve bu coflkulan›mla görülen iflten elde edilen verimin bariz artt›¤›n› da herkes bilir. Öte yandan, beyinde gerçekleflen zihinsel faaliyetler neticesinde vücuttaki bir tak›m kimyasal salg›lar›n harekete geçti¤ini ve bunun da yap›lan iflte önemle bir etken oldu¤unu biliyoruz.) ‹nsan sanki görüngüler dünyas›na hükmediyordur. Sanki görüngüler dünyas› insan›n emrindedir. (E¤er flafak vaktinden az önce dua ederseniz çok geçmeden günefl do¤acakt›r.) Durum bu olunca d›fl dünyay› alg›lay›fl, zihinsel sürece tabi tutufl, yine ayn› bilincin kal›b›nda flekillenir. Burada sonuçta belirleyici olan toplumsal bilinçtir. Yo¤un duygulan›mlarla gerçekleflen bu kolektif bi-
linç ise toplulu¤un her bireyi hissetti¤i duyguya s›k› s›k›ya ba¤l›d›r. Bu ba¤lam içinde, d›fl dünyan›n etkisini karfl›larken toplulu¤un bütününe neredeyse eflit yans›r bu karfl›lama. Bu hayat› daha kolaylaflt›r›r. Öne ç›kan hiçbir zaman birey olmaz. Dolay›s›yla her türlü faaliyet buna göre biçimlendirilir. D›fl dünyan›n yarataca¤› felaketler ya da ondan bulunulacak talepler için yap›lacak büyüsel ritüeller de buna uygun olarak toplumsal ifllev görür. Toplumsal iliflkiler maddi üretimin zorunlu sonucudur ve onun taraf›ndan belirlenir. Büyü de bir ekonomik toplumsal ifllev görür. Baflka bir anlamda ekonomik üretimle, büyüsel ritüellerde ifllenen vaatler elde edilir. Neticede büyü ekonomiden do¤mufl demeliyiz. Fakat büyünün yan›lt›c› yan›n› hat›rlat›yor ve öz olarak büyü ekonomiyle çeliflki halindedir diye de ekliyoruz. Yine de daha önce dedi¤imiz gibi büyü maddi üretime etki eder. Neticede büyü hiçbir zaman ekonomik üretimden kopuk olmaz, bilakis onun farkl› (çarp›k-yan›lt›c›) yan dal› olarak, farkl› bir teknik olarak vard›r. Fakat ilkel insan için oldukça etkin bir yöntem olarak kullan›lmas› büyünün bu yan›lt›c› yan›n› gölgeler. Yine de ilkel insan büyüyle maddi faaliyetleri birbirinden ay›rt etmese de hiçbir zaman bütün etkinli¤ine ra¤men büyüyü maddi üretimin yerine koymaz. Büyü hep bir yard›mc› teknik olarak varolur. Büyü üretimin baflar›lmas› ve bereketi için bir yard›mc› araçt›r. Büyü soyut olan›n insan taraf›ndan hissedilir hale gelmesidir. Sonuç olarak ilkel insan bütün davran›fl biçimleriyle kendisini hayvanlar dünyas›n›n bir parças› sayar gibidir. Avustralya, Polonya, Havai, Papua Yeni Gine, Kutuplar ve daha pek çok yerli halklarda hayvan yavrular›n›n emzirilmesi, hatta çocu¤unu öldürüp onun yerine köpek yavrusunu emziren yerli halklar›n varoldu¤unu, Kadim M›s›r’da pek çok hayvana tap›ld›¤›n› hatta mumyalar›n›n bulundu¤unu29 biliyoruz. Dolay›s›yla hayvanlar insanlar aç›-
73
Sanat Tarihi...
PART‹ZAN 65