oikogeneia ke sxoleio augustos:Layout 1
30/8/10
11:09
Page 1
oikogeneia ke sxoleio augustos:Layout 1
30/8/10
11:09
Page 2
oikogeneia ke sxoleio augustos:Layout 1
30/8/10
11:09
Page 3
Οικογένεια και σχολείο
Διμηνιαίο Παιδαγωγικό Περιοδικό Χρονιά 42η Αύγουστος 2010 Αρ.203 Χαιρετισμός
Κάθε βιβλίο ένα ταξίδι
Νίκου Μουλαζίμη, Πρόεδρου της Παγκύπριας Σχολής Γονέων σελ. 4
Έλενας Περικλέους, Εκ αιδευτικού-Λογοτέχνη σελ. 22
Το θέμα μας
Κυριάκου Σ. Κολοβού, Εκ αιδευτικού σελ. 25
Νικολέττας Ιωάννου, Υ εύθυνης σύνταξης σελ. 6
Στην καρδιά κάθε βιβλίου υπάρχει ένας σπόρος ανάγκης... Θανάση Βαλτινού, Λογοτέχνη σελ. 7
Λογοτεχνία και παιδί
Ζωής Καννάβα, Συγγραφέα σελ. 8
Η σύγχρονη κυπριακή παιδική και νεανική λογοτεχνία Κώστα Κατσώνη, Φιλόλογου-συγγραφέα Πρόεδρου Κυ ριακού Συνδέσµου Παιδικού Νεανικού Βιβλίου σελ. 13
Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου;
Η προσφορά της Λογοτεχνίας στη συγκρότηση υγιούς προσωπικότητας των παιδιών και των εφήβων Κυριάκου Σαµάρα, Εκ αιδευτικού σελ. 28
Εφηβεία: η ηλικία της μύησης στη ζωή και πώς η λογοτεχνία γίνεται αρωγός στη μύηση και στην ωρίμανση του εφήβου. Μαρίας Μιχαηλίδου, Εκ αιδευτικού-Λογοτέχνη σελ. 30
Λογοτεχνία και παιδί
Αγνής Χαραλάµ ους, Λογοτέχνη-Φιλόλογου σελ. 33
Ο ρόλος οικογένειας-σχολείου-συγγραφέα στην καλλιέργεια της αγάπης για το βιβλίο Μαρούλας Θεοδοσιάδου, Λογοτέχνη σελ. 17
ΕΚΔΟΤΗΣ
ΕΤΗΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗ
Παγκύπρια Σχολή Γονέων Το Διοικητικό Συμβούλιο της Σχολής αποτελούν εκπρόσωποι από: Συνομοσπονδίες Συνδέσμων Γονέων Σχολείων Μέσης, Δημοτικής και Προδημοτικής Εκπαίδευσης, Παγκύπρια Οργάνωση Ελλήνων Δασκάλων - ΠΟΕΔ, Οργάνωση Λειτουργών Μέσης ΕκπαίδευσηςΟΕΛΜΕΚ, Οργάνωση Λειτουργών Τεχνικής Εκπαίδευσης Κύπρου - ΟΛΤΕΚ και Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού.
Για σχολεία, σωματεία και βιβλιοθήκες Για άτομα: Μέσω Ταχυδρομείου Μέσω σχολείου Δεμένοι τόμοι για την Κύπρο Δεμένοι τόμοι για το εξωτερικό Για συνδρομητές του εξωτερικού Τιμή τεύχους στην Κύπρο
ΓΡΑΦΕΙΑ: Δημοτικό Σχολείο Αγίου Αντωνίου Λευκωσία, Τηλ.: 22 754466, Φαξ: 22 345103 Τ.Θ.: 27298, 1643 Λευκωσία Email: scholigoneon@cytanet.com.cy
€10.00 €10.00 €10.00 €15.00 €20.00 €15.00 €2.00
Τα χειρόγραφα δεν επιστρέφονται. Τα άρθρα εκφράζουν αποκλειστικά τις απόψεις των συγγραφέων τους. Αναδημοσιεύσεις επιτρέπονται, φτάνει να αναφέρεται η πηγή.
ISSN 0253 - 0910
Οικογένεια και σχολείο ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟΙ: ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟ ΚΑΣΟΥΛΙΔΗΣ
Συντακτική Επιτροπή Νικολέττα Ιωάννου Νίκος Μουλαζίμης Μιχάλης Τσιάρλιστος Λοΐζος Γιάσουμας Λευτέρης Αριστείδου Κυριάκος Σαμάρας Ανθή Αυλωνίτου
3
oikogeneia ke sxoleio augustos:Layout 1
Οικογένεια και σχολείο
30/8/10
11:09
Page 4
>> Νίκος Μουλαζίμης, Πρόεδρος Παγκύπριας Σχολής Γονέων
Χαιρετισμός Αγαπητοί αναγνώστες, Έχουμε αισίως φτάσει στο τελευταίο τεύχος του περιοδικού μας για τη σχολική χρονιά 2009 – 2010. Η προσπάθεια της Παγκύπριας Σχολής Γονέων στον τομέα της επιμόρφωσης και ευαισθητοποίησης των γονιών πρέπει να είναι πολύπλευρη. Οι θεματικές που αυτή τη χρονιά έχουν επιλεγεί έχουν καλύψει ένα μεγάλο και πολύ ενδιαφέρον φάσμα θεμάτων, που πάντα αλλά ειδικά στη σύγχρονη εποχή απασχολούν ή πρέπει να απασχολούν τους γονείς και να αποτελούν σημείο αναφοράς στη διαπαιδαγώγηση και ανατροφή των παιδιών μας.
4
Θυμίζουμε ότι κατά σειρά είχαμε τις ακόλουθες θεματικές στα πρώτα τέσσερα τεύχη της χρονιάς: Πρώτον, «Δημιουργικότητα και καινοτομία κατά των διακρίσεων», ένα θέμα που ήταν και ο κύριος στόχος του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού το 2009 – 2010. Ήταν επίσης το θέμα του Ευρωπαϊκού Προγράμματος «Progress 2009: Creativity and Innovation against Discrimination», στο οποίο η Παγκύπρια Σχολή Γονέων συμμετείχε ως εταίρος. Δεύτερο, «Το παιδί ως κοινωνικό Πρόσωπο», τρίτο, «Αθλητισμός και Παιδί» και τέταρτο «Χρήση και Κατάχρηση του Διαδικτύου». Επαναλαμβάνουμε ότι έχει γίνει συνειδητή προσπάθεια να αγγίξουμε θεματικές που να
oikogeneia ke sxoleio augustos:Layout 1
30/8/10
11:09
Page 5
>> Νίκος Μουλαζίμης, Πρόεδρος Παγκύπριας Σχολής Γονέων
είναι όχι μόνο ενδιαφέρουσες αλλά να προσεγγίζουν την επιμόρφωση των γονιών και κατ’ επέκταση των παιδιών προληπτικά και όχι κατασταλτικά, όσον αφορά τα προβλήματα της σύγχρονης κοινωνίας που δυστυχώς είναι και πολλά και ιδιαίτερα δύσκολα. Όταν το πρόβλημα εμφανισθεί, τότε τα πράγματα είναι πλέον πολύ δύσκολα και οι θεραπείες πολλές φορές όχι ιδιαίτερα αποτελεσματικές. Η τελευταία μας θεματική πιστεύουμε ότι εξυπηρετεί ακριβώς αυτό το σκοπό· της πρόληψης. Είναι πεποίθησή μας ότι τα παιδιά μας δημιουργούν αντιστάσεις όταν στη ζωή τους έχουν καλλιεργήσει τομείς που τους ηρεμούν ως ανθρώπους και τους βοηθούν να απομακρύνονται από τους κινδύνους της σύγχρονης εποχής. Πιστεύουμε έντονα ότι η ανάπτυξη και βελτίωση ποιοτικών ενδιαφερόντων βοηθούν σε μεγάλο βαθμό στην υγιή ανάπτυξη της προσωπικότητας του παιδιού αλλά και στην ψυχική του ηρεμία. Η θεματική του τελευταίου τεύχους είναι «Λογοτεχνία για παιδιά και εφήβους». Άραγε πόσο προτιμότερο είναι να βλέπουμε ένα παιδί με ένα βιβλίο στο χέρι παρά με τα τόσα άλλα πράγματα που σήμερα πιθανόν να απασχολείται και να μην βοηθούν καθόλου; Θα θέλαμε να σας ευχαριστήσουμε και να σας καλέσουμε να συνεχίσετε να είσαστε αναγνώστες του περιοδικού «Οικογένεια και Σχολείο» με το να γίνετε συνδρομητές του περιοδικού και στην επόμενη σχολική περίοδο 2010 – 2011. Η προσπάθεια αναβάθμισης του περιοδικού θα έχει συνέχεια. Το τεύχος συνοδεύεται από το Ενημερωτικό Δελτίο της Παγκύπριας Σχολής Γονέων της περιόδου 2010 – 2011. Στο Ενημερωτικό Δελτίο υπάρχουν όλα τα στοιχεία που αφορούν τη διαδικασία εγγραφής συνδρομητή στο περιοδικό αλλά και στη διαδικασία προσφοράς Επιμορφωτικών Δραστηριοτήτων από μέρους της Σχολής.
Οικογένεια και σχολείο
μας με προσφορά κειμένου ή άρθρου στις εκδόσεις του περιοδικού «Οικογένεια και Σχολείο» κατά τη σχολική περίοδο 2009 – 2010. Ας μας επιτραπεί ιδιαιτέρως να ευχαριστήσουμε τους εξ Ελλάδος συνεργάτες μας. Το λογοτέχνη Θανάση Βαλτινό, τη συγγραφέα Ζωή Καννάβα, την κοσμητόρισσα του Παιδαγωγικού Τμήματος του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Δήμητρα Κογκίδου και τον Ψυχολόγο Πανεπιστημιακό Μιχάλη Τσάκαλο. Θα θέλαμε επίσης να απευθύνουμε ευχαριστίες και σε όλους τους από Κύπρο συνεργάτες μας. Ας μας επιτραπεί να κάνουμε ειδική μνεία στην Επίτροπο Διοίκησης Ηλιάνα Νικολάου, στον Πρόεδρο του Πανεπιστημίου Λευκωσίας Νίκο Περιστιάνη και στον Πρόεδρο του Κυπριακού Συνδέσμου Παιδικού Νεανικού Βιβλίου Κώστα Κατσώνη. Θα ήταν παράλειψή μου αν δεν ευχαριστούσα τους συναδέλφους στο Διοικητικό Συμβούλιο της Παγκύπριας Σχολής Γονέων, καθώς και τη συνεργάτη στο γραφείο μας. Ειδικές ευχαριστίες προς τη συντακτική ομάδα του περιοδικού. Θα ήθελα όμως να κάνω ειδική μνεία στη Νικολέττα Ιωάννου που είναι ο βασικός συντελεστής αυτής της σημαντικής και ωραίας προσπάθειας, της έκδοσης του περιοδικού «Οικογένεια και Σχολείο». Σας ευχαριστούμε και πάλι και ευχόμαστε ό,τι καλύτερο σε εσάς και στις οικογένειές σας.
Κλείνοντας, θα θέλαμε ιδιαιτέρως να ευχαριστήσουμε όλους όσοι έχουν πρόθυμα συνεργαστεί μαζί
5
oikogeneia ke sxoleio augustos:Layout 1
Οικογένεια και σχολείο
30/8/10
11:09
Page 6
>> Νικολέττα Ιωάννου, Υπεύθυνη Σύνταξης
Το θέμα μας «Λογοτεχνία για παιδιά και εφήβους» «Tα βιβλία δίνουν φως, η γνώση δίνει χαρά», του Chakrabhand Posayakrit (Ταϊλάνδη) Από το μήνυμα της Διεθνούς Οργάνωσης Βιβλίων για τη Νεότητα (ΙΒΒΥ), 2008
Ο
λοκληρώνουμε τον κύκλο των εκδόσεων της χρονιάς αυτής με το θέμα «Λογοτεχνία για παιδιά και εφήβους», ένα θέμα που στις μέρες μας ευνοείται όλο και λιγότερο αν λάβει κανείς υπόψη του τον ανταγωνισμό από τη δυνατότητα της εύκολης πρόσβασης στην εικόνα, την κίνηση και την πληροφορία, μέσω της σύγχρονης τεχνολογίας.
Ποια είναι λοιπόν η αξία της λογοτεχνίας και γιατί η ανάγνωση των λογοτεχνικών βιβλίων πρέπει να ενθαρρύνεται από μικρή ηλικία; Σύμφωνα με έρευνες, η αξία της είναι αδιαμφισβήτητη στην ανάπτυξη του γλωσσικού πλούτου των παιδιών, της φαντασίας και της δημιουργικότητάς τους, στην πνευματική τους καλλιέργεια, την ευαισθησία και την καλλιέργεια της ανοχής και σεβασμού της διαφορετικότητας. Τα παιδιά μαθαίνουν να παρατηρούν και να συγκρίνουν χαρακτήρες, να προβληματίζονται και να κρίνουν συμπεριφορές, να οργανώνουν τη σκέψη τους και εν τέλει να αναπτύσσουν εκείνες τις δεξιότητες που θα τους βοηθήσουν να γίνουν οι σωστοί μελλοντικοί κριτικοί αναγνώστες. Παράλληλα, μέσα από τα βιβλία, τα παιδιά βιώνουν λύσεις σε προβλήματα που πιθανόν να τους απασχολούν και έχουν την ευκαιρία να ξεπεράσουν δύσκολες τραυματικές καταστάσεις. Μέσα από την ιστορία των ηρώων ενισχύεται η αυτοεκτίμησή τους και η πίστη στον εαυτό τους. Το βιβλίο συνδέεται άμεσα με την ενσυναίσθηση, μέσω της ταύτισης με τους χαρακτήρες του βιβλίου, δίνοντάς τους έτσι τη δυνατότητα να κατανοήσουν τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές άλλων ατόμων. Αντιλαμβάνονται ότι αισθήματα όπως η επιθετική συμπεριφορά, η αρνητική στάση απέναντι σε μέλη της
6
οικογένειάς τους και παρορμητικές ενέργειες αποτελούν κοινές αντιδράσεις που βιώνονται και από συνομήλικούς τους. Με τον τρόπο αυτό και μέσα από την πλοκή της ιστορίας, τα παιδιά παρακολουθούν ένα συμβάν μέσα από διάφορες οπτικές γωνίες και οδηγούνται με το τέλος της ιστορίας σε ηθική τελείωση και κάθαρση. Για τους πιο πάνω λόγους, λοιπόν, η καλλιέργεια της αγάπης για το βιβλίο αποκτά ιδιαίτερη σημασία, αναθέτοντας ταυτόχρονα σημαντικό ρόλο στους εκπαιδευτικούς να προβάλουν το καλό βιβλίο, να το φέρουν στη ζωή των παιδιών και να βοηθήσουν το παιδί να το εκτιμήσει και να το αγαπήσει. Ιδιαίτερος όμως είναι και ο ρόλος των γονιών στην πιο πάνω διαδικασία, εφόσον είναι οι πρώτοι δάσκαλοι των παιδιών τους, οι εμπνευστές και οι καθοδηγητές. Μέσα από το προσωπικό τους παράδειγμα μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά τους να αγαπήσουν το βιβλίο και να μπορέσουν μέσα από την εκπαίδευση και την αγωγή να αναπτυχθούν πνευματικά και συναισθηματικά και να προετοιμαστούν όσο το δυνατό καλύτερα για το μέλλον. Τα άρθρα που ακολουθούν έχουν προσφερθεί με αγάπη και ευαισθησία από εκλεκτούς συγγραφείς και λογοτέχνες, τόσο από την Ελλάδα, όσο και από την Κύπρο και καλύπτουν πτυχές του θέματος της παρούσας έκδοσης, οι οποίες θα δώσουν τροφή για σκέψη σε όλους μας. Με την ευκαιρία της τελευταίας αυτής έκδοση ευχαριστούμε θερμά όλους τους αρθρογράφους που πρόσφεραν απλόχερα τις γνώσεις και την εμπειρία τους σε κάθε έκδοση της Παγκύπριας Σχολής Γονέων. Καλή ανάγνωση και καλό καλοκαίρι σε όλους!
oikogeneia ke sxoleio augustos:Layout 1
30/8/10
11:10
Page 7
Οικογένεια και σχολείο
>> Θανάσης Βαλτινός, Λογοτέχνης
Στην καρδιά κάθε βιβλίου υπάρχει ένας σπόρος ανάγκης ...
Το κείμενο αυτό γράφτηκε το 1994. Τώρα υπάρχει στο «Κρασί και Νύμφες». Αναφέρεται φυσικά στη λογοτεχνία και τη λειτουργία της, στη σπουδαιότητα της σχέσης συγγραφέα - αναγνώστη. Αλλά και στην ανιδιοτέλειά της. Για να δημιουργηθεί αυτή η σχέση χρειάζεται κάποια προσπάθεια και μια τέτοια προσπάθεια πρέπει να αρχίζει από νωρίς. Η ανάγνωση της λογοτεχνίας και η κατανόησή της, δεν γίνεται χωρίς άσκηση. Είναι κοινός τόπος αλλά πρέπει να τονιστεί εδώ ότι η τέχνη, γενικά, και η λογοτεχνία ειδικότερα, ευρύνει τον εσωτερικό μας κόσμο – και τους ορίζοντές μας, μας κάνει απαιτητικούς πνευματικά, ικανότερους δηλαδή να αντιμετωπίζουμε και να χειριζόμαστε τη ζωή μας σε βάθος.
Ο άνθρωπος έχει ανάγκη από πρότυπα ζωής και αυτό που γινόμαστε το χρωστάμε σε εκείνους που προηγήθηκαν και στα «μαθήματα» που μας έδωσαν με αγάπη. Γιατί μόνο αν αγαπάς κάτι μπορείς να το διδάξεις. Διαμορφωνόμαστε στο σπίτι πρωτίστως. Εκεί εκκολάπτονται οι κλίσεις μας, τα ταλέντα μας, οι ηθικές μας ιδιότητες, στο σχολείο όμως, αν έχουμε την τύχη να πέσουμε σε καλά χέρια, θα ισχυροποιηθούν και θα αποχτήσουν σαφήνεια οι αρετές που εν σπέρματι κουβαλάμε μέσα μας. Στο σχολείο θα διδαχθούμε την ύψιστη απόλαυση που μπορούν να δώσουν μερικές λέξεις, τοποθετημένες σε μια αυθαίρετη σειρά, με το μυστικό όμως τρόπο του ποιητή.
7
oikogeneia ke sxoleio augustos:Layout 1
Οικογένεια και σχολείο
30/8/10
11:10
Page 8
>> Ζωή Καννάβα, Συγγραφέας
Λογοτεχνία και παιδί «Ήξερα πάντα πως δεν έπρεπε να πω: «Έτσι πρέπει να πορευτείς». Γιατί δεν μπορούσα να προβλέψω ποια μονοπάτια ήσαν ικανά να σε τραβήξουν σε ύψη αφάνταστα και άγνωστα σε μένα. Κι ωστόσο πάντα στην καρδιά μου το ήξερα βαθιά πως κάποτε θ’ αγγίξεις έν’ αστέρι. Δεν ξαφνιάστηκα». ΧΕΗΖΕΛ ΝΤΥΕΡ
Α
υτό είναι το μεγαλείο του λογοτεχνικού παιδικού βιβλίου. Δεν λέει στον αναγνώστη προς τα πού να πορευτεί. Δεν συμβουλεύει. Αθόρυβα τον πιάνει απ’ το χέρι και του λέει «έλα να πορευτούμε μαζί σε γνωστά και άγνωστα μονοπάτια. Να ζήσουμε στιγμές μοναδικές από το παρελθόν ή κι από το παρόν, κρυμμένες υποσχέσεις απ’ το μέλλον.
Να περιπλανηθούμε σε κόσμους άγνωστους του πλανήτη μας και σε τοπία της ψυχής ή και της φαντασίας κι όχι γι’ αυτό λιγότερο πραγματικά· να μπλεχτούμε σε συγκρούσεις ανάμεσα στο όμορφο και το άσχημο· στο καλό και το κακό· στον πλούτο και τη φτώχια· στη συμπόνια και την απονιά· σε ό,τι κάνει τον κόσμο κόσμημα και σε ό,τι
1
τον απαξιώνει». Με άλλα λόγια τον κάνει μέτοχο σε βιώματα ζωής που στο δικό του βιολογικό χρόνο δεν θα μπορούσαν να χωρέσουν. Και όχι ως θησαύρισμα γνώσεων μόνο, όσο πολύτιμες και να είναι. Μα ως προσωπική περιπέτεια στο ποικίλο της ζωής, καθώς χάρη στο μηχανισμό της ταύτισης ο νεαρός αναγνώστης μπαίνει στη θέση του ήρωα και ζει τις απογοητεύσεις του, αλλά και τους θριάμβους. Ζει την ομορφιά της φιλίας, αλλά και την παγωνιά της μοναξιάς, τη χαρά της προσφοράς, την ευφορία του αγώνα για κάτι που αξίζει κανείς ν’ αγωνίζεται, ακόμη και της θυσίας. Συμπάσχει με τον ήρωα. Κρίνει τις επιλογές του. Στα αδιέξοδά του ενδεχομένως ν’ αναγνωρίσει δικά του αδιέξοδα· και στην έξοδο του ήρωα από αυτά ν’ ανακαλύψει δρομοδείχτες για τον ίδιο.1
Γιόλα Δαμιανού Παπαδοπούλου, Βόλτα με το φεγγάρι. «Δυο μέρες ζούσα μέσα στην αγωνία. Την Τρίτη μέρα η δασκάλα ζήτησε από την τάξη ησυχία για να διαβάσει την καλύτερη έκθεση. Με μια γλυκιά φωνή που δεν έμοιαζε με τη δική της άρχισε να διαβάζει αργά και δυνατά για ποτάμια και δάση και παιδιά που αντί να ζητάνε ένα πιάτο φαΐ, ζητάνε χρώματα να ζωγραφίσουν τον κόσμο. Όλη η τάξη σιωπούσε και ταξίδευε σε μια χώρα μακρινή. Μου ήταν αδύνατο να κρύψω τα δάκρυά μου. Κι όταν στο τέλος διάβασε τ’ όνομά μου, δεν ακούστηκε κανένα γέλιο ή πείραγμα. Τα παιδιά με κοιτούσαν απορημένα λες κι έμπαινα στην τάξη για πρώτη φορά. Μονάχα εκείνη τη στιγμή διαπίστωναν πως παρ’ όλο που ήμουν διαφορετική στην όψη είχα τις ίδιες μ’ αυτά αγάπες, επιθυμίες και όνειρα και άρχισαν να χειροκροτούν. Εκείνη την ώρα ήξερα πως κέρδιζα μια θέση στη ζωή τους. Μετά από αυτό βρήκα το θάρρος και ζήτησα από το γυμναστή να λάβω μέρος στους αγώνες που θα έκαναν όλα τα σχολεία. Ήρθα πρώτη στο τρέξιμο. Τα παιδιά άρχισαν να με βλέπουν αλλιώς. Δεν ήμουν πια η «μαύρη πίσσα» Ήμουν ένα παιδί σαν όλα τα’ άλλα. Που είχε μέσα του αξίες κι αισθήματα κι αγάπη για τη ζωή! Κάθε βράδυ το φεγγάρι στέκει έξω απ’ το παράθυρό μου και μου κλείνει το μάτι. «Μπράβο, Χατίτζια, τα κατάφερες! Έμαθες ν’ αγαπάς τον εαυτό σου κι έδωσες την ευκαιρία στους άλλους να καταλάβουν πως η διαφορετικότητα δίνει άρωμα κι ομορφιά στη ζωή»
8
oikogeneia ke sxoleio augustos:Layout 1
30/8/10
>> Ζωή Καννάβα, Συγγραφέας
Έτσι καλλιεργείται η συναισθηματική νοημοσύνη. Ζώντας ο αναγνώστης τα συναισθήματα του ήρωα, αναγνωρίζει και τα δικά του είτε θετικά είτε αρνητικά και μαθαίνει να τα διαχειρίζεται καταλλήλως,2 στοιχείο απαραίτητο για να μπορεί, στις διάφορες συνθήκες της ζωής που θα βρεθεί, να επιλέξει το πρέπον.3 Κι αν είναι υπερβολή να πούμε πως τα λογοτεχνικά βιβλία μπορούν και χαρακτήρες να διαμορφώσουν, πάντως ανεπηρέαστο δεν αφήνουν τον αναγνώστη.
11:10
Page 9
Οικογένεια και σχολείο
Και να! πριν καλά καλά προλάβουν να καταγραφούν οι στίχοι του ποιητή στη συλλογική μνήμη, ο Σολωμός Σολωμού και ο Τάσος Ισαάκ, έρχονται κι αυτοί να καταγραφούν στη χωρία των αποφασισμένων «αυτοπροαιρέτως αποθανούμεν και ου φεισόμεθα της ζωής ημών», τεντώνοντας την αγάπη τους, για ό,τι δίνει νόημα στη ζωή, ως τα όριά της. «Διότι θεολογικά η θυσία είναι αποδεκτή μόνο ως έκφραση της αγάπης».6
Η επαφή του π.χ. με την ιστορία και τις παραδόσεις της πατρίδας, τον βοηθά να χτίσει την προσωπική του ταυτότητα· να ξέρει ποιος είναι. Και το σπουδαιότερο ν’ ανακαλύψει το νόημα της ζωής, για να μπορεί να νοηματίζει και ο ίδιος την κάθε στιγμή που ζει.4 Κι αν το κεράκι, που αναφέρεται στο ποίημα του Κώστα Μόντη, αποτελεί συμβολική θυσία, το θυσιαστικό πνεύμα ως γεγονός έμπρακτης αγάπης, περνά από γενιά σε γενιά, σαν προγονική κληρονομιά, από την εποχή του Ομήρου κι ως τις μέρες μας.5 2
Μαρία Πυλιώτου Μ’ αγαπάς; Σ’ αγαπώ! Έκδ. Πάργα, σελ. 5: «Αγαπημένη μου γιαγιά, είμαι πολύ λυπημένος. Το πρωί δεν ήθελα να σηκωθώ απ’ το κρεβάτι κι ο μπαμπάς με τραβούσε για να με πάρει, όσο μπορούσε πιο γρήγορα, σ’ εκείνο το καταραμένο σχολείο…Το απόγευμα τσακώθηκα με την Εύη. Μου δάγκωσε το χέρι και πόνεσα. Η μαμά δε με πίστεψε. Πάλι πήρε το μέρος της. «Τα βάζεις μ’ ένα μωρό παιδί, δεν ντρέπεσαι;» φώναξε θυμωμένη κι εγώ ήθελα να βάλω τα κλάματα.». 3 Μαρία Ολυμπίου Η τίγρης στο κλουβί, έκδ. Πολιτιστικό Ίδρυμα Τραπέζης Κύπρου, σελ. 44. « Η φίλη μου ζήτησε το τηλέφωνο και τη διεύθυνση της Σόνιας. Τα έγραψε και είπε ένα μεγάλο ευχαριστώ στη γιαγιά. Η γιαγιά την είχε βοηθήσει στο στόχο της, μια καλή πράξη κάθε μέρα. Έβαλε μουσική στο ραδιόφωνο η φίλη μου και άρχισε να τραγουδά. Η ζωή έχει νόημα όταν βοηθάς τον άλλον». 4 Κώστα Μόντη Ο όρκος του προσφυγόπουλου, από τη συλλογή Τώρα που διαβάζω καλύτερα, σελ. 42. «Στο σπίτι, μάνα που νοστάλγησες και στο χωριό σου/ που τ’ αγαπώ κι εγώ κι ας δεν το γνώρισα/ ξέρε πως όρκο μου όρισα/ μια μέρα να σε πάει ο γιος σου./ Στο εκκλησάκι που ερημώθηκε κερί ν’ ανάψεις/ το χώμα να φιλήσεις και να κλάψεις/ και στις παλιές να κλείσεις αγκαλιές στις τουρκοπατημένες σου πορτοκαλιές/ π’ όποιος μήνας και ναν’ , απ’ τη χαρά θ’ ανθίσουν/ να σε καλωσορίσουν». 5 Κώστα Μόντη Γρηγόριος Αυξεντίου. «Ήταν κραυγή βουνού εκείνο το «Όχι» και το «Μολών λαβέ»/ κι ήταν τόσο βαρύ που η ηχώ του Μαχαιρά στην ιστορία της/ πρώτη φορά δεν το επανέλαβε». 6 Απόστολου Νικολαΐδη Κριτική θεωρία και κοινωνική λειτουργία της θρησκείας
9
oikogeneia ke sxoleio augustos:Layout 1
Οικογένεια και σχολείο
30/8/10
Page 10
>> Ζωή Καννάβα, Συγγραφέας
Εκείνο που δεν είναι σύμφωνο με τη χριστιανική διδασκαλία είναι η καλλιέργεια του εθνικού εγωισμού και το μίσος εναντίον των άλλων λαών, καθώς και η αγάπη ως ηθική του καθήκοντος. Διότι σ’ αυτή την περίπτωση η αγάπη μπορεί να συνδεθεί με τη βία. Ας θυμηθούμε τις σταυροφορίες. Ο χριστιανός την αγάπη του προς ό,τι αγαπά δεν την εκφράζει θυσιάζοντας, για χάρη του αντικειμένου της αγάπης του, τους άλλους. Αλλά τον ίδιο τον εαυτό του. Κι αν οι κοινωνίες εξακολουθούν ν’ ανθίζουν, ενώ οι άνθρωποι, ατομικά, αεροζυγιάζονται επικίνδυνα σ’ ετοιμόρροπες ισορροπίες αλληλοσυγκρουομέ-
7
11:10
νων συμφερόντων, είναι γιατί δεν έχουν γκρεμιστεί ακόμη όλες οι γέφυρες ανάμεσα στις καρδιές.7 Και το γεγονός ότι οι διάφοροι πλανητάρχες, που δεν έλειψαν από την αυγή της ιστορίας της ανθρωπότητας ως τις μέρες μας, δεν κατάφεραν εντέλει να κάνουν απελπιστικά μονόχρωμο και μονότονο το χάρτη του κόσμου, αρνούμενοι να σεβαστούν την ετερότητα των άλλων, είναι γιατί υπάρχουν οι αποφασισμένοι του «αυτοπροαιρέτως αποθανούμεν».8 Το πνεύμα αυτού του αγώνα, καθώς και οι δοκιμασίες της προσφυγιάς, ο πόνος για τις όποιες απώλειες, διασώζεται απ’ όλους σχεδόν τους Κύπριους συγγραφείς.9 Και θα το αναγνωρίσουμε ακόμη και στα λαϊκά παραμύθια.10
Μαρία Πυλιώτου Τζιαφέρ Γιασίντ Αλή, έκδ. Πατάκη, σελ.170 Ξαφνικά η ματιά της πέφτει στον τοίχο, δίπλα στο κλειστό παράθυρο. Σ’ ένα καρφί κρέμεται ξεχασμένο το πουκάμισό του. Εκείνο που φορούσε την πρώτη μέρα του ερχομού του. Η Ανθή πάει κοντά. Το αγγίζει κι ύστερα το χαϊδεύει. Τέλος το αγκαλιάζει. Παίρνει τα δυο μανίκια και τα φέρνει γύρω στο λαιμό της. Είναι τα δυο του μπράτσα που την τυλίγουν μ’ αγάπη. 8 Αντρέα Κωνσταντινίδη Ιστορίες του θείου Ισίδωρου, σελ. 42. «Βασανισμένος τόπος, βασανισμένος λαός, έλεγε ο Κώστας. Και δεν τα βάζει κάτω, τ’ απάντησε ο Μάρκος. Δυόμισι χιλιάδες χρόνια άλλο δεν κάνει παρά να κρατηθεί…Απ’ τον καιρό του Ομήρου…Απ’ τον καιρό που οι Αχαιοί μπόλιασαν την καρδιά του, ένας αγώνας χωρίς τελειωμό». 9 Κίκα Πουλχερίου Τα δυο σαλιγκαράκια, Παιδική Φιλολογία, σελ. 140-141 «-Τι θέλεις να σου φέρω απ’ το χωριό; -Το σπίτι μας και τον παππούλη, πήγα να πω μα πάλι το μετάνιωσα. Κατάλαβα πως θα ζητούσα πράγματα απίθανα.. -Δυο σαλιγκάρια, Φωτεινή, της ψιθύρισα. Δυο σαλιγκάρια από το περιβόλι μας. -Άσ’ την, είπε η μητέρα. Μη την ακούς! Τι να τα κάνει τα σαλιγκάρια; Κι αλήθεια, κείνη τη στιγμή δεν ήξερα γιατί τα ζήτησα. [….]Μόνο σα γύρισε με το καλό η Φωτεινούλα μας και τα είδα, τότε μονάχα κατάλαβα πόσα πολλά σήμαιναν για μένα. Τα πήρα με λαχτάρα και τ’ άφησα να περπατήσουν στη βεράντα.. Τα κοίταζα, τα κοίταζα καθώς σέρνονταν αργά-αργά και στα μάτια μου ανέβαιναν δάκρυα. Στη ράχη τους κουβαλούσαν το σπιτάκι τους. Να μπορούσα να έκανα κι εγώ το ίδιο…» 10 Είναι χαρακτηριστικά όσα έγραψε ο χαράκτης Χαμπής για το λαϊκό παραμύθι Ο σπανός κι οι σαράντα δράκοι,( το οποίο έχει εικονογραφήσει ο ίδιος και κυκλοφορεί στην κυπριακή διάλεκτο, την καθομιλουμένη ελληνική και την αγγλική γλώσσα), όταν παρουσιάστηκε από την Παιδική Σκηνή του ΘΟΚ: «Η μιάλη μου χαρά, όμως, ’εν’ ότι «Ο σπανός τζι οι σαράντα δράτζιοι, που το είδα [….]σαν αντικατοχικόν (γιατί για μένα οι δράτζιοι έν’ οι Τούρτζιοι που μας εστέρησαν την ελευθερίαν…». Κώστας Κατσώνης Νεώτερες εξελίξεις στη λογοτεχνία της Κύπρου για παιδιά και νέους Εκδ. Πάργα, σελ. 130-131
10
oikogeneia ke sxoleio augustos:Layout 1
30/8/10
>> Ζωή Καννάβα, Συγγραφέας
11:10
Page 11
Οικογένεια και σχολείο
Τα λαϊκά παραμύθια είναι ένα ξεχωριστό είδος στο χώρο της λογοτεχνίας για παιδιά, ιδιαίτερα σημαντικό. Διότι δεν περιγράφουν μόνο τα καθέκαστα μιας εξωτερικής πραγματικότητας, η οποία έτσι κι αλλιώς συνεχώς αλλάζει, αλλά και λαχτάρες της ψυχής λίγο πολύ αμετάλλαχτες στο πέρασμα των καιρών και στις ταραχές του κόσμου.
μια τέτοια αποκοπή θα τον οδηγούσε στην καταστροφή. Αλλά ούτε και προσκολλάται. Διότι αναπόφευκτα η προσκόλλησή του θα ισοδυναμούσε με μαρασμό. Του αφήνει όλες τις δυνατότητες ανοιχτές για το μέλλον. Έτσι καλλιεργείται η αισιοδοξία, που είναι εντελώς απαραίτητη για τη φυσιολογική ανάπτυξη του παιδιού.
Σε αυτό βρίσκεται και η γοητεία τους: εισάγουν το παιδί από ένα μυθικό δρόμο σε δυο διαφορετικές πραγματικότητες: τον εξωτερικό κόσμο και τον κόσμο της ψυχής του που τον παρακολουθούν στην εξελικτική του πορεία προς την ανάπτυξή του.
Ανακεφαλαιώνοντας θα μπορούσαμε να πούμε ότι το παραμύθι από τη μια διασκεδάζει το παιδί, ενώ ταυτόχρονα, με τη συμβολική γλώσσα που χρησιμοποιεί, το βοηθά να γνωρίσει τον εαυτό του 11 ώστε να ενταχτεί, ομαλά και αβίαστα στον κόσμο των ενηλίκων.
Είναι ιδιαίτερα σημαντικό π.χ. να διαπιστώνει το παιδί πως «μόνο βγαίνοντας στον κόσμο μπορεί να βρει τον εαυτό του» και ότι «ο αγώνας εναντίον των δυσκολιών της ζωής είναι αναπόφευκτος και ουσιαστικό κομμάτι της ανθρώπινης ύπαρξης». Για τούτο «κι η όποια νίκη δεν μπορεί να είναι πάνω στους άλλους, αλλά πάνω στον εαυτό του». Η συμβολή των άλλων ωστόσο είναι καθοριστική προκειμένου να την κερδίσει. Μεγάλη σημασία έχει επίσης η σχέση του παραμυθιακού ήρωα με το παρελθόν και το μήνυμα που εισπράττει ο αναγνώστης από αυτή τη σχέση. Ο ήρωας δεν αποκόβεται τελείως από αυτό, διότι
Ταυτόχρονα με το παραμύθι έχουμε και την ανάπτυξη της ποίησης. Οι απαρχές της εντοπίζονται στα λαϊκά νανουρίσματα, τα ταχταρίσματα, τα ανώνυμα παιδικά στιχάκια. Αργότερα με την πρόοδο των λαών δημιουργείται η έντεχνη παιδική ποίηση μέσα στο γενικότερο χώρο της παιδικής λογοτεχνίας.12 Αν η λογοτεχνία γενικά έχει ως πρωταρχικό της στόχο να προκαλέσει την αισθητική συγκίνηση, στόχος του ποιητικού λόγου, πέρα από την αισθητική συγκίνηση, με τη χαρά και την αισιοδοξία που προκαλεί, 13 είναι η απελευθέρωση της φαντασίας.
11
Μπρούνο Μπέτελχάιμ Η γοητεία του παραμυθιού, έκδ. Γλάρος, σελ. 95-96: «Όταν όλες οι σκέψεις του παιδιού για εκπλήρωση επιθυμιών ενσαρκώνονται σε μια καλή νεράιδα, όλες οι καταστροφικές του επιθυμίες σε μια κακή μάγισσα, όλοι οι φόβοι σ’ ένα αδηφάγο λύκο, όλες οι απαιτήσεις της συνείδησής του σ’ ένα σοφό άντρα τον οποίο συναντά σε κάποια περιπέτεια, όλος ο ζηλόφθονος θυμός του σε κάποιο ζώο που βγάζει τα μάτια των αντιζήλων του, τότε το παιδί μπορεί τελικά ν’ αρχίσει να ξεχωρίζει τις αντιφατικές τάσσεις του κι έτσι θα καταποντίζεται όλο και λιγότερο στο χάος που δεν μπορεί ν’ αντιμετωπίσει. 12 Β. Δ. Αναγνωστόπουλου Τάσεις και εξελίξεις της Παιδικής Λογοτεχνίας, εκδ. Των Φίλων, σελ 40 13 Τούλα Κακουλλή Ζωγραφίζω την ελπίδα: «Στο βοριά και στην μπόρα/ στης ζωής την καταιγίδα/ δε φοβάμαι και με πίστη/ ζωγραφίζω την ελπίδα».
11
oikogeneia ke sxoleio augustos:Layout 1
Οικογένεια και σχολείο
30/8/10
11:10
Page 12
>> Ζωή Καννάβα, Συγγραφέας
Όλα τα άλλα έπονται14 . Ωστόσο αν εξαιρέσουμε τις πολύ μικρές ηλικίες, ελάχιστα παιδιά ενδιαφέρονται πραγματικά για την ποίηση. Ευτυχώς δεν συμβαίνει το ίδιο με το θέατρο, που εξακολουθεί να συγκινεί το ίδιο όλα τα παιδιά. «Κι αυτό γιατί τα παιδιά που παρακολουθούν μια θεατρική παράσταση συμμετέχουν σ’ αυτήν οπτικά, ακουστικά και ψυχικά και η αντίδρασή τους είναι άμεση εκδηλώνοντας τη συμπάθεια ή την αποστροφή τους προς τους ήρωες που δρουν μπροστά τους 15 . Έτσι επιδοκιμάζουν ή αποδοκιμάζουν, εκτονώνονται, επιβεβαιώνουν τη δική τους προσωπικότητα» 16. Ανακεφαλαιώνοντας μπορούμε να πούμε πως η λογοτεχνία για παιδιά, στο μέτρο που της αναλογεί, βαστά, τουλάχιστο, ζωντανή την ελπίδα για ένα πιο όμορφο κόσμο. Φτάνει να μάθουμε στα παιδιά να διαβάζουν.
14
Ελένης Μυλωνά-Χατζημιχαήλ Παίζοντας …θυμούμαι σελ 74.Το καπνιστήρι. Πηλός εσύ/ πηλός κι εγώ /υμνείς εσύ/ υμνώ κι εγώ/ μα όταν συ/ τ’ αποξεχνάς/ βουβά εγώ/ υμνώ…για δυο 15 Κύρος Ρωσσίδης Το χρυσόμηλο της αλήθειας: Απτόητος: «τίποτε δεν μπορείτε να κάνετε, Μεγαλειοτάτη. Είμαστε πολλοί. Ο λαός ενώθηκε μαζί μας. Δε θέλει πια τους άδικους βασιλιάδες» Κυπριακός Σύνδεσμος Παιδικού-Νεανικού Βιβλίου, Παιδική Φιλολογία, σελ 156 16 Β.Δ. Αναγνωστόπουλου Τάσεις και εξελίξεις της Παιδικής Λογοτεχνίας, εκδ. Των Φίλων, σελ. 144
12
oikogeneia ke sxoleio augustos:Layout 1
>>
30/8/10
11:10
Page 13
Κώστας Κατσώνης, Φιλόλογος-Συγγραφέας
Οικογένεια και σχολείο
Η σύγχρονη, κυπριακή, παιδική και νεανική λογοτεχνία
Μ
ε τον όρο Κυπριακή, Παιδική και Νεανική Λογοτεχνία εννοούμε τη λογοτεχνία που δημιουργείται και παράγεται στο νησί από Έλληνες Κύπριους συγγραφείς, οι οποίοι γράφουν στην ελληνική δημοτική γλώσσα και ακολουθούν βασικά τις τάσεις και τις εξελίξεις της ευρύτερης ελληνικής λογοτεχνίας. Οι ρίζες αυτής της λογοτεχνίας θα πρέπει να αναζητηθούν στα δημιουργήματα του ανώνυμου λαού, τα παραμύθια, τα δημοτικά τραγούδια και τις λαϊκές παραδόσεις, όπως παραδίδονται μέσα από την προφορική αφήγηση από γενιά σε γενιά και αργότερα καταγράφονται σε διάφορα περιοδικά και βιβλία. Όπως μπορεί επίσης να διαπιστωθεί από τη μελέτη της κυπριακής λογοτεχνικής παραγωγής, η κυπριακή λογοτεχνία αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της πανελλήνιας λογοτεχνικής δημιουργίας, μέσα στην οποία εντάσσεται και η παιδική λογοτεχνία.
πριακής ιστορίας και κατ’ επέκταση της σύγχρονης, κυπριακής, λογοτεχνικής παραγωγής, η οποία περιλαμβάνει και την παιδική-νεανική λογοτεχνία.
Θα πρέπει ακόμα να αναφέρουμε σ’ αυτή τη σύντομη περιδιάβασή μας στην ιστορική πορεία και εξέλιξη της παιδικής μας λογοτεχνίας, ότι η κυπριακή παιδική και νεανική λογοτεχνία οριοθετείται από τους περισσότερους μελετητές της με βάση τη χρονολογική διάσταση της συγγραφής των έργων, σε τρεις περιόδους : την περίοδο των χρόνων της αποικιοκρατίας (1878-1960), την περίοδο των πρώτων χρόνων της ανεξαρτησίας (1960-1974) και τη σύγχρονη κυπριακή παιδική-νεανική λογοτεχνία, που ανθίζει και ακμάζει ουσιαστικά μετά την τουρκική εισβολή του 1974. Θα μπορούσε ακόμα να αναφερθεί ότι από την 1η του Μάη του 2004, μέρα της ένταξης της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση, διανύουμε την ευρωπαϊκή περίοδο της σύγχρονης κυ-
13
oikogeneia ke sxoleio augustos:Layout 1
Οικογένεια και σχολείο
>>
30/8/10
Page 14
Κώστας Κατσώνης, Φιλόλογος-Συγγραφέας
Το πρώτο λογοτεχνικό παιδικό βιβλίο που εκδίδεται στην Κύπρο, όπως δηλώνεται και καταγράφεται από τους περισσότερους μελετητές της κυπριακής παιδικής και νεανικής λογοτεχνίας, είναι το ποιητικό βιβλίο της Βιργινίας Σ. Οικονομοπούλου Λευκάνθεμα, Ποιήσεις πρωτότυποι παιδαγωγικαί. Προς παιδαγωγικήν μόρφωσιν της νεότητος αμφοτέρων των γενών, που κυκλοφόρησε στη Λάρνακα το 1894. Ακολουθούν τα ποιητικά βιβλία του Γιάννη Περδίου (1881-1930) Κυπριακή Μούσα (1907, 1909) και Σχολική Μούσα, για να φτάσουμε 42 χρόνια μετά, στην έκδοση του πρώτου παιδικού θεατρικού βιβλίου, από το γνωστό Κύπριο ποιητή Τεύκρο Ανθία (1903-1965), ο οποίος στα 1936 εξέδωσε το τρίπρακτο παιδικό δράμα Ο γιόκας μας. Στη συνέχεια και φτάνοντας στη δεκατία του1950 και του1960, συγγραφείς όπως ο Κύπρος Χρυσάνθης(ψευδώνυμο Λάμπρος Κ. Ρήγας), Νέαρχος Κλη-
14
11:10
ρίδης και Ευγενία Πετρώνδα αρχίζουν να εκδίδουν λογοτεχνικά βιβλία για παιδιά, ενώ αρκετοί συγγραφείς γράφουν και δημοσιεύουν κείμενά τους στα λογοτεχνικά περιοδικά για παιδιά που εκδίδονται στο νησί. Με βάση τα πιο πάνω δεδομένα είναι προφανές ότι η κυπριακή, παιδική και νεανική λογοτεχνία έχει ήδη συμπληρώσει μια ιστορική παρουσία πέραν των 100 χρόνων. Είναι επίσης σημαντικό να σημειωθεί ότι σημειώνει τη μεγαλύτερη άνθηση και ανάπτυξή της στη σύγχρονη περίοδο, που έχει αρχίσει, όπως έχουμε ήδη αναφέρει, από το οριακό σημείο του 1974, που σηματοδοτεί τη μεγαλύτερη τραγωδία που βίωσε ποτέ αυτός ο τόπος, με το πραξικόπημα, την τουρκική εισβολή, την προσφυγιά και τη συνεχιζόμενη κατοχή του 36,4% των πατρογονικών μας εδαφών.
oikogeneia ke sxoleio augustos:Layout 1
>>
30/8/10
11:10
Page 15
Κώστας Κατσώνης, Φιλόλογος-Συγγραφέας Οικογένεια και σχολείο
Το τράνταγμα του 1974, όπως καθιερώθηκε να ονομάζεται, συγκλόνισε τους Κύπριους δημιουργούς, οι οποίοι άρχισαν να γράφουν, να δημοσιεύουν και να εκδίδουν έργα εμπνευσμένα από την κυπριακή τραγωδία, εκφράζοντας με το δικό τους λογοτεχνικό τρόπο την οργή, την αγανάκτηση, τη διαμαρτυρία και τον πόνο για το άδικο που συντελέστηκε στο νησί μας, παράλληλα με την έκφραση της ελπίδας και της αισιοδοξίας για την τελική λύτρωση και δικαίωση της μαρτυρικής μας πατρίδας. Παρά τη σχετική καθυστέρηση που έχει παρατηρηθεί στην ανάπτυξη της κυπριακής παιδικής λογοτεχνίας σε σχέση με την αντίστοιχη ελληνική και την ευρωπαϊκή, εντούτοις η συνολική δημιουργική παρουσία και προσφορά της παιδικής μας λογοτεχνίας, είναι και ποσοτικά σημαντική και ποιοτικά αξιόλογη. Έτσι λοιπόν στη σύγχρονη περίοδο της κυπριακής παιδικής λογοτεχνίας καταγράφεται ένας μεγάλος αριθμός έργων για παιδιά και νέους (πέραν των 1000 εκδόσεων), σε σύγκριση με 21 βιβλία που εκδόθηκαν στις δύο πρώτες περιόδους της, δηλαδή από το τέλος του 19ου αιώνα μέχρι το 1974. Τα έργα αυτά της σύγχρονης κυπριακής λογοτεχνικής παραγωγής για παιδιά και νέους καλύπτουν όλα τα είδη του γραπτού λογοτεχνήματος: μυθιστόρημα, διήγημα, αφήγημα, παραμύθι, μικρές ιστορίες, ποίηση και θέατρο, με το παραμύθι, το μυθιστόρημα και την ποίηση να σημειώνουν τη μεγαλύτερη άνθηση και παραγωγή. Όσoν αφορά το θεματικό περιεχόμενο της σύγχρονης κυπριακής λογοτεχνίας για παιδιά και νέους, θα πρέπει να αναφερθεί ότι ενώ τα πρώτα της δημιουργήματα είχαν περισσότερο πατριδογνωστικό, πατριδολατρικό και διδακτικό περιεχόμενο, στη συνέχεια βασική πηγή έμπνευσης των συγγραφέων μας είναι η κυπριακή τραγωδία του 1974: οι συγκλονιστικές εμπειρίες που βίωσαν τα παιδιά και οι άνθρωποι του τόπου μας με την εκδήλωση του πρα-
ξικοπήματος και της εισβολής, η προσφυγιά, η ζωή των παιδιών στα αντίσκηνα και τους καταυλισμούς, το δράμα των αγνοουμένων και των εγκλωβισμένων, η μνήμη, η νοσταλγία και η ελπίδα της επιστροφής στην κατεχόμενη γη, παράλληλα με την έντονη αντιπολεμική διάθεση και την επιθυμία της ειρηνικής συνύπαρξης. Παράλληλα και όσο απομακρυνόμαστε χρονικά από το 1974 καταγράφουμε λογοτεχνικές εκδόσεις για παιδιά με θεματογραφικό περιεχόμενο από την ιστορία του τόπου, την παραδοσιακή ζωή, τη σύγχρονη κοινωνική εξέλιξη με την επανάσταση της ηλεκτρονικής τεχνολογίας, την οικολογία και γενικά όλα τα θέματα και τα προβλήματα που αφορούν το σύγχρονο άνθρωπο και το παιδί του τέλους του 20ού αιώνα και των αρχών του 21ου. Αναφορικά τώρα με τους συγγραφείς, θα πρέπει κατ’αρχήν να σημειώσουμε ότι συνολικά στην ιστορική πορεία και εξέλιξη της κυπριακής, παιδικής και νεανικής λογοτεχνίας έχουμε καταγράψει περισσότερους από 126 συγγραφείς, οι οποίοι έγραψαν ή συνεχίζουν να γράφουν και να δημιουργούν στο χώρο της παιδικής και νεανικής μας λογοτεχνίας, 71 γυναίκες και 55 άντρες. Από τους συγγραφείς 23 έχουν φύγει από ανάμεσά μας, ενώ γύρω στους 80 συγγραφείς και μελετητές συνεχίζουν να γράφουν και να δημιουργούν σήμερα στο χώρο της κυπριακής παιδικής και νεανικής λογοτεχνίας. Καθώς κάνουμε αυτή την αναφορά στη σύγχρονη κυπριακή παιδική και νεανική λογοτεχνία, γυρίζουμε πρώτα απ’ όλα τη μνήμη προς τα πίσω και μνημονεύουμε τους πρωτεργάτες και πρωτοπόρους συγγραφείς της παιδικής μας λογοτεχνίας, που χάραξαν με το έργο τους σε καιρούς δύσκολους το ανηφορικό μονοπάτι της παιδικής μας λογοτεχνίας, που γίνεται σήμερα μια πλατιά λεωφόρος, στην οποία βαδίζουν δεκάδες συγγραφείς ακολουθώντας τα δικά τους αχνάρια.
15
oikogeneia ke sxoleio augustos:Layout 1
Οικογένεια και σχολείο
>>
30/8/10
Page 16
Κώστας Κατσώνης, Φιλόλογος-Συγγραφέας
Ο Κύπρος Χρυσάνθης, ο γενάρχης της κυπριακής παιδικής λογοτεχνίας, η Ευγενία Παλαιολόγου-Πετρώνδα, η Δέσποινα της λογοτεχνίας μας, ο Σπύρος Επαμεινώνδας, η Φιλίσα Χατζηχάννα, η Ιωάννα Αργυρού, η Νίκη Λαδάκη-Φιλίππου, ο Ξάνθος Λυσιώτης, ο Τίτος Μπάτης και ο μεγάλος ποιητής της Κύπρου Κώστας Μόντης, που λάμπρυνε την παιδική μας λογοτεχνία με τα τέσσερα παιδικά ποιητικά του βιβλία, είναι σημαντικές μορφές της κυπριακής παιδικής και νεανικής λογοτεχνίας, που δεν βρίσκονται πια ανάμεσά μας. Όμως, αξίζει ακόμα να αναφερθούμε και στους σύγχρονους Κύπριους συγγραφείς-δημιουργούς, που υπηρετούν συστηματικά την παιδική μας λογοτεχνία και έχουν δώσει σημαντικά λογοτεχνικά έργα σε όλα τα είδη του γραπτού λογοτεχνήματος. Αναφέρουμε τους σημαντικότερους, με αλφαβητική σειρά, χωρίς να σημαίνει ότι παραγνωρίζουμε την προσφορά και το έργο άλλων συγγραφέων, που εμπλουτίζουν καθημερινά την παιδική μας λογοτεχνία με το αξιόλογο έργο τους: Αβρααμίδου Μαρία, Αναστασίου Νίτσα, Γενακρίτου Ήρα, Θεοδοσιάδου Μαρούλα, Κακουλλή Τούλα, Κυθρεώτης Ιάκωβος, Κωνσταντινίδης Αντρέας, Μαραθεύτης Μιχαλάκης, Ματσαγγίδης Γιώργος, Μούζουρου Ανδρούλα, Ορόντη Δώρα, Παϊκκου –Τζούβα Μαρούλα, Παιονίδου Έλλη, Παναγιώτου Μυριάνθη, Παύλου-Καλογήρου Άννα, Πέρικλου Σταυρούλα, Πιλλάς Αντώνης, Πουλχερίου Κίκα, Πυλιώτου Μαρία, Τόκας Κύπρος, Φωτίου Βασιλική, Χαραλάμπους Αγνή, Χαραλάμπους Μπάμπης και Χατζημιχαήλ Ελένη. Στα ονόματα αυτά προσθέτουμε και τους νεότερους και πολλά υποσχόμενους συγγραφείς Μαρία Μαρμαρά, Έλενα Περικλέους, Μαρία Ολυμπίου, Ελένη Αρτεμίου-Φωτιάδου, Φρίξο Μιχαηλίδη, Άθω Χατζηματθαίου, Λέφη Κουπεπίδου και άλλους.
16
11:10
Συγχαίρουμε θερμά όλους τους συγγραφείς μας, και όσους πιο πάνω αναφέραμε αλλά και όσους παραλείψαμε για σκοπούς συντομίας, και τους εκφράζουμε τις ευγνώμονες ευχαριστίες μας για τη δημιουργική παρουσία και προσφορά τους στο χώρο της κυπριακής παιδικής λογοτεχνίας. Τους ευχόμαστε ταυτόχρονα να είναι πάντοτε καλά και να συνεχίσουν να μας δίνουν καινούρια έργα, εμπλουτίζοντας την κυπριακή αλλά και την ευρύτερη ελληνική παιδική και νεανική λογοτεχνία, και δίνοντας στα παιδιά και τους νέους μας την ευκαιρία να διευρύνουν τους πνευματικούς τους ορίζοντες και να βιώνουν τις μοναδικές και ανεπανάληπτες χαρές, που μόνο το καλό λογοτεχνικό βιβλίο μπορεί να προσφέρει σε όλους μας.
oikogeneia ke sxoleio augustos:Layout 1
>>
30/8/10
11:10
Μαρούλα Θεοδοσιάδου, Λογοτέχνης
Page 17
Οικογένεια και σχολείο
«Ο ρόλος οικογένειας - σχολείου – συγγραφέα στην καλλιέργεια αγάπης για το βιβλίο» « Το π α ι δ ί ε ί ν α ι τ ο γ έ λ ι ο , που ομορφαίνει τη ζωή. Όποιο να ’ναι, όπως να ’ναι. Το π α ι δ ί ε ί ν α ι τ ο α ύ ρ ι ο , π ο υ θ α ’ ρ θ ε ι … »
Ε
χω την πεποίθηση πως συμφωνούμε όλοι με τους στίχους του ποιητή, κι ακόμη πως η λογοτεχνία έχει να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση αυτού του «αύριο».
Με τον όρο λογοτεχνία εννοούμε: την ποίηση, το θέατρο, το μυθιστόρημα, μικρές ιστορίες, παραμύθι, διήγημα. Η λογοτεχνία για παιδιά είναι η πιο ευαίσθητη πτυχή του γραπτού λόγου, γιατί στοχεύει κατ’ ευθείαν στην ψυχή του παιδιού. Και το καλό βιβλίο μπορεί να σταθεί ένα πολύτιμο εργαλείο στα χέρια του παιδιού, όχι μονάχα για απόκτηση γνώσεων, αλλά για καλλιέργεια της ψυχής, της φαντασίας, της κριτικής σκέψης. Να ενσταλάξει στην ψυχή του παιδιού την αγάπη, την αναζήτηση της αλήθειας, του δικαίου, της χαράς και της ψυχαγωγίας. Έτσι που το παιδί θα γίνει τρυφερό και ευαίσθητο. Δυνατό και αισιόδοξο, για να αντιμετωπίσει τη σκληρή πραγματικότητα. Πώς θα καλλιεργηθεί η αγάπη για το βιβλίο; Πολύ καυτό ερώτημα, γιατί χίλιες δύο προκλήσεις παραμονεύουν. Στη σημερινή υλοκεντρική εποχή που ζούμε, στεκόμαστε με δέος μπροστά στους εκρηκτικούς ρυθμούς ανάπτυξης της τεχνολογίας. Είμαστε όλοι μάρτυρες πως: Η τηλεόραση, το video, οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές, τα ηλεκτρονικά παιχνίδια,… όλα απότοκα της ραγδαίας ανάπτυξης της τεχνολογίας, και του κέρδους, όλα έχουν εισβάλλει ετσιθελικά και ανεπιστρεπτί στα σπίτια μας. Και δυστυχώς έχουν επιβάλει το δικό τους ρυθμό ζωής, τους δικούς τους νόμους και τάξη πραγμάτων.
17
oikogeneia ke sxoleio augustos:Layout 1
Οικογένεια και σχολείο
>>
30/8/10
Page 18
Μαρούλα Θεοδοσιάδου, Λογοτέχνης
Βυθίζουν όλο και πιο πολύ την οικογένεια στο σκοτάδι της σιωπής.
➢ Δεν επιβάλαμε κυρώσεις. ➢ Δεν σταθήκαμε, ίσως, σωστά πρότυπα.
Περιορίζουν το διάλογο, την επικοινωνία, που είναι τα κύρια, τα ουσιώδη στοιχεία, για τη συγκρότηση μιας υγιούς οικογενειακής ζωής.
• Σίγουρα όμως βαραίνουν κι αυτούς που βρίσκονται πίσω από τις άψυχες μηχανές και παρασκευάζουν τα «μενού» των τηλεοπτικών προγραμμάτων. Αυτοί κι αν είναι, που διαμορφώνουν πρότυπα και συμπεριφορές.
Εμείς τι κάνουμε; • Άλλοι παρακολουθούμε αδιάφορα. Απορροφημένοι στο κυνήγι της ύλης. • Άλλοι φοβισμένοι, ανίσχυροι διαπιστώνουμε πως, μέρα με τη μέρα, οι ηθικές αξίες της ζωής μπαίνουν στο περιθώριο, με αποτέλεσμα: ➢ Τη μείωση της πνευματικότητας. Ποιος ενδιαφέρεται για βιβλίο σήμερα; ➢ Την αύξηση της παραβατικότητας, της εγκληματικότητας. ➢ Την απομάκρυνση του παιδιού από το βιβλίο. ➢ Τον εθισμό στη νωθρότητα. Κυριαρχεί το θέαμα! Και τι θέαμα. Αν αναζητηθούν ευθύνες, σαν νέοι Πιλάτοι, σίγουρα «θα νίψουμε τας χείρας» και θα επιρρίψουμε τις ευθύνες στις άψυχες μηχανές και στα ανυπάκουα παιδιά μας. Οι ευθύνες όμως αγαπητοί μου, βαραίνουν εμάς τους ενήλικες, γιατί: ➢ Δεν αφιερώνουμε χρόνο για σωστή επικοινωνία με τα παιδιά μας. ➢ Δεν ενημερώνουμε έγκαιρα, τόσο για την ωφελιμότητα, όσο και για τους πειρασμούς της νέας τεχνολογίας, τις επιπτώσεις από την αλόγιστη χρήση της. ➢ Δεν θέσαμε εξ αρχής κανόνες. ➢ Δεν δώσαμε το σωστό μέτρο χρήσης. ➢ Δεν προβήκαμε σε κάποιο έλεγχο.
18
11:10
• Βαραίνουν ακόμη, σε μεγαλύτερο βαθμό, αυτούς που μπορούν να ασκήσουν έλεγχο και να επιβάλουν κυρώσεις. Δεν το πράττουν όμως, χάρη σκοπιμοτήτων. Εδώ ακριβώς έγκειται ο ρόλος της οικογένειας: Να ’ρθει να ανατρέψει, να θεμελιώσει ότι συθέμελα, έχει γκρεμιστεί. Το σχολειό, η πολιτεία να αναλάβουν τις δικές τους ευθύνες. Ώστε όλοι μαζί να βρούμε τους τρόπους και τα μέσα ν΄απαγκιστρώσουμε, έστω και για λίγο, τα παιδιά από τις τόσες προκλήσεις που τα βομβαρδίζουν. Η καλλιέργεια αγάπης για το βιβλίο είναι μια ουσιώδης πρόταση, με την ελπίδα πως θα σταθεί τούτο αντιστάθμισμα, πριν αλλοτριωθούμε πέρα για πέρα εμείς και τα παιδιά μας. Πώς; Πότε πρέπει να αρχίσει η καλλιέργεια αγάπης για το βιβλίο; Από την κούνια είναι η απάντηση. Την πρώτη μας επαφή με τη λογοτεχνία πρέπει να την ιχνηλατήσουμε στη βρεφική μας ηλικία. Από τότε θα ΄χει σφραγίσει την ψυχή και το πνεύμα θετικά ή αρνητικά. Σ΄ όλους τους λαούς του κόσμου στη ζεστή αγκαλιά της μάνας, της οικογένειας μπαίνουν τα θεμέλια της παιδικής λογοτεχνίας. Απλά, φυσικά και αβίαστα οι μανάδες, οι γιαγιάδες κοίμιζαν τα παιδιά με έμμετρα νανουρίσματα: «Νάνι νάνι το μωρό μου Νάνι νάνι το χρυσό μου. Έλα, ύπνε αγκάλιασέ το…»
oikogeneia ke sxoleio augustos:Layout 1
>>
30/8/10
11:10
Μαρούλα Θεοδοσιάδου, Λογοτέχνης
Τα χόρευαν με ταχταρίσματα «Όπα όπα οπαλάκια στου μωρού τα μαγουλάκια…» τα έτρεφαν καθημερινά με παραδοσιακά και άλλα παραμύθια. Έτσι οι άνθρωποι δέχονταν τα πρώτα μαθήματα λογοτεχνίας από την κούνια. Την ποίηση με το νανούρισμα και τα ταχταρίσματα, τον πεζό λόγο με το παραμύθι. Στη σημερινή υλοκεντρική εποχή που ζούμε, πού καιρός για νανουρίσματα και παραμύθια! Θυσιάστηκαν όλα στο βωμό του άκρατου καταναλωτισμού. Αλήθεια; Νανουρίζουμε τα παιδιά γλυκά – γλυκά…; • Πόσα παραμύθια λέμε στα παιδιά μας; • Πόσο χρόνο αφιερώνουμε μαζί τους γύρω από ένα βιβλίο; • Με ποια διάθεση; Αγγαρεία ή απόλαυση; Τα πιο πάνω; Κακά τα ψέματα! Όλα τα προσφέρουμε πλουσιοπάροχα σε είδος. Ίσως άραγε για να κρύψουμε τις ενοχές μας; Ο αυθεντικός ρόλος του γονιού σαν «παιδαγωγός» μετατρέπεται σε «κουβαλητή ύλης». Πολλές φορές, απροβλημάτιστα, παραχωρείται σε μια ξένη, όποιας εθνικότητας κι αν είναι. Το αναφέρω χωρίς ίχνος σοβινισμού. Απλά προβληματίζομαι κι αναρωτιέμαι: Σε ποια γλώσσα θ΄ ακούσει το σημερινό παιδί το πρώτο του νανούρισμα, το πρώτο παραμύθι; Αυτό που ανεξίτηλα θα σφραγίσει το νου και την ψυχή; Υπάρχουν φυσικά και οι εξαιρέσεις, που μας γιομίζουν χαρά και αισιοδοξία, πως μπορεί να γυρίσει ο τροχός! Για να γυρίσει όμως θέλει δουλειά πολλή! Πρώτος στόχος: Η δημιουργία μιας ήρεμης οικογενειακής ατμόσφαιρας, απαλλαγμένης από φωνές και νεύρα. Μιας ατμόσφαιρας, όπου θα επικρατεί κλίμα αγάπης, αμοιβαίας εμπιστοσύνης και επικοινωνίας με τα παιδιά.
Page 19
Οικογένεια και σχολείο
Μέσα σε μια τέτοια ατμόσφαιρα θα θέσουμε τα θεμέλια, με πρότυπα εμάς τους ίδιους, για καλλιέργεια αγάπης για το βιβλίο, από την βρεφική ηλικία. Χρέος μας να φορτίσουμε την ψυχή του παιδιού, με τα πρώτα λογοτεχνικά ακούσματα: Νανουρίσματα και παραμύθι, μέσα στη δική μας αγκαλιά. • Κι ύστερα να φέρουμε το παιδί σε επαφή με το βιβλίο, όπως ακριβώς με τις κουδουνίστρες, την κούκλα, τον μπουλούκο. • Να εμπλουτίσουμε από νωρίς τη συλλογή των παιχνιδιών με βιβλία με έγχρωμες εικόνες, που ελκύουν τα παιδιά. • Να αφηγηθούμε στα παιδιά απλές ιστορίες, παραμύθια. • Κι ύστερα να διαβάζουμε από τα εικονογραφημένα βιβλία. Ας μην ξεχνάμε ότι είμαστε τα πρότυπα! Στο πρόσωπο των παιδιών καθρεφτίζεται η δική μας στάση για το βιβλίο. ➢ Αν εμείς αγαπάμε τα βιβλία, θα ‘χουμε ελπίδα πως κι εκείνα θα τα αγαπήσουν. ➢ Αν συνοδεύουμε το παιδί μας από μικρό στο βιβλιοπωλείο, στο θέατρο, σε εκθέσεις βιβλίων. ➢ Αν υπολογίζουμε πως το βιβλίο είναι χρήσιμο δώρο και το προσφέρουμε σε γιορτές. ➢ Αν κάπου, κάπου διαβάζουμε στο παιδί ένα απόσπασμα από το βιβλίο, που εμείς, διαβάζουμε ή από ένα περιοδικό ή έστω μια είδηση από την εφημερίδα. ➢ Αν αφιερώνουμε χρόνο, χρόνο ποιοτικό με το παιδί συζητώντας του για το βιβλίο, που εκείνο διάβασε. ➢ Αν το ενθαρρύνουμε, αν το επαινέσουμε γι’ αυτό που κάνει. Σίγουρα το παιδί θα αποκτήσει θετική στάση απέναντι στο βιβλίο. Θα το αγαπήσει! Θα το αποζητά. Μια και η αξία του βιβλίου είναι αδιαμφισβήτητη, κι η λογοτεχνία γενικότερα, στέκεται ένα στέρεο υπόβαθρο στην παιδεία, όλοι οι φορείς που ενδιαφέρονται για την παιδεία έχουν χρέος να επενδύσουν στη λογοτεχνία. Να την στηρίξουν.
19
oikogeneia ke sxoleio augustos:Layout 1
Οικογένεια και σχολείο
>>
30/8/10
Page 20
Μαρούλα Θεοδοσιάδου, Λογοτέχνης
Συνυπεύθυνοι στην καλλιέργεια αγάπης για το βιβλίο είναι και το σχολείο – οι δάσκαλοι που μαζί με την οικογένεια πρέπει να ενδυναμώσουν αυτή την αγάπη. Η ορθή, συστηματική αλλά πάνω απ’ όλα δημιουργική ενασχόληση των παιδιών στο λιγοστό χρόνο που αφιερώνεται στο ωρολόγιο πρόγραμμα, θα δώσει τροφή στη λογοτεχνική σκέψη. Θα ξεκουράσει τα παιδιά και συνάμα θα τα οδηγήσει με τα φτερά της φαντασίας πέρα απ τα στεγνά πλαίσια της σχολικής τάξης. Ευθύνη των δασκάλων να • Χρησιμοποιούν ορθά με ποικίλες δημιουργικές εργασίες την ώρα της «βιβλιοθήκης». • Οργανώνουν και εμπλουτίζουν με νέες εκδόσεις τη βιβλιοθήκη τάξης.
20
11:10
• Δημιουργήσουν δανειστική βιβλιοθήκη, ώστε να εμπλακούν και οι γονείς. • Δημιουργήσουν ειδική πινακίδα «παιδικής λογοτεχνίας», όπου θα προβάλουν τη δουλειά των παιδιών και θα ενημερώνουν τους γονείς για νέες εκδόσεις, θεατρικές παραστάσεις… • Οργανώνουν επισκέψεις παιδιών σε βιβλιοπωλεία, σε εκθέσεις βιβλίων, θεατρικές παραστάσεις. • Προσκαλούν λογοτέχνες στα σχολεία για σκοπούς γνωριμίας, συζήτησης. • Οργανώνουν «απογεύματα – βραδιές» παιδικής λογοτεχνίας με εμπλοκή γονιών και συγγραφέων.
oikogeneia ke sxoleio augustos:Layout 1
>>
30/8/10
11:10
Page 21
Μαρούλα Θεοδοσιάδου, Λογοτέχνης
Ρόλος συγγραφέα Ο ίδιος ο συγγραφέας έχει ασφαλώς το δικό του μερίδιο ευθύνης στην καλλιέργεια αγάπης για το βιβλίο. Ο συγγραφέας με ευαισθησία, παραστατικότητα και ζωντάνια, με ύφος απλό, κατανοητό, με γλώσσα στρωτή, με γνώση της ψυχοσύνθεσης του παιδιού μα και της σύγχρονης παιδαγωγικής αντίληψης, με απέραντη αγάπη και σεβασμό στην προσωπικότητα του παιδιού, ανοίγει πρώτα την καρδιά του κι ύστερα ξεδιπλώνει τα φτερά της φαντασίας και γράφει… γράφει ιστορίες παραμύθια για το παιδί! Μοναδική του ευχή κι ελπίδα ν αρέσουν στα παιδιά. Να τα αγαπήσουν! Προσπαθεί μέσα από την πλοκή του έργου να υπάρχουν ζωντανοί διάλογοι, τα γεγονότα να εκτυλίσσονται με γοργό ρυθμό. Σκηνές με χιούμορ, περιπέτειες, δράση που ενθουσιάζουν προβληματίζουν τα παιδιά, θα κρατούν αμείωτο το ενδιαφέρον. Οι ήρωες του, όποιοι κι αν είναι: ζώα, άνθρωποι, πουλιά, εξωγήινοι, πρέπει να είναι αληθινοί. Να αντιπροσωπεύουν ανθρώπινους χαρακτήρες που το παιδί καθημερινά απαντά στο σπίτι, στη γειτονιά, στο νηπιαγωγείο, στην κοινωνία.
Οικογένεια και σχολείο
μηνύματα αγάπης, φιλίας μακριά από σοβινισμούς και μισαλλοδοξία, νίκης του καλού! Κι η κάθαρση απαραίτητη, γιατί προσφέρει ψυχική ισορροπία, αισιοδοξία, πίστη στην ίδια τη ζωή. Κύπριοι Συγγραφείς Εμείς οι Κύπριοι συγγραφείς έχουμε χρέος ιερό, μέσα από τα βιβλία μας να μεταδώσουμε στα παιδιά την αγάπη για τη σκλαβωμένη πατρίδα. Να μεταλαμπαδεύσουμε στις ψυχές τους την πίστη στο δίκαιο του αγώνα μας – την άσβεστη φλόγα του γυρισμού. Έχουμε χρέος ν’ αγωνιστούμε από όποια έπαλξη κι αν βρίσκεται ο καθένας, για να επιστρέψουμε στα παιδιά μας την κληρονομιά που τους ανήκει και την στερούνται από δικά μας λάθη. Να τους παραδώσουμε ακέραιη «Τη γη της λεμονιάς, της ελιάς Το χρυσοπράσινο φύλλο, το ριγμένο στο πέλαγος…», για να ζήσουν μαζί όλα τα Κυπριόπουλα αδελφωμένα κάτω από τον ίδιο ουρανό.
Ήρωες με ελαττώματα και προτερήματα όχι «θεοποιημένους», γιατί μέσα από τις πράξεις των ηρώων, καλές ή κακές, είναι που θα προβληματιστεί και θα επιλέγει με ποιους θα ταυτιστεί. Ο συγγραφέας έχει χρέος να παραστήσει τον κόσμο όπως είναι, όχι να τον παρουσιάσει «αγγελικά πλασμένο» αφήνοντας το παιδί έξω από την πραγματικότητα. Ούτε όμως και να ψυχοπλακώνει το παιδί με σκηνές κατάθλιψης, τρόμου και βίας. Η αισιοδοξία πρέπει να’ ναι κύριο χαρακτηριστικό γνώρισμα της γραφής του, όπως και τα μηνύματα κρυστάλλινα, καθάρια. Σίγουρα θα διαφαίνονται μέσα από τα λόγια, τις πράξεις, τις περιπέτειες των ηρώων. Και πρέπει να ‘ναι τούτα τα μηνύματα,
21
oikogeneia ke sxoleio augustos:Layout 1
Οικογένεια και σχολείο
>>
30/8/10
11:10
Page 22
Έλενα Περικλέους, Εκπαιδευτικός-Λογοτέχνης
Κάθε βιβλίο ένα ταξίδι
Η
μαλλιά τους με παρόμοιο τρόπο. Και σε όλες αυτές τις επιλογές τους ακολουθούσαν κάποια άλλα κουρδισμένα ανθρωπάκια στην άλλη άκρη της θάλασσας.
Ψώνιζαν τα παράξενα αυτά ανθρωπάκια πάντα από τα ίδια καταστήματα, έτρωγαν στα ίδια ακριβά εστιατόρια το ίδιο ακριβώς φαγητό, έκοβαν τα
Και τα χρόνια περνούσαν και κουρδίζοντας όπως είπαμε ανελλιπώς το μικρό κουρδιστηράκι τους, το οποίο και κυκλοφορούσε σε όλα τα χρώματα της μόδας, και μάλιστα όταν αγόραζες ένα έπαιρνες άλλο ένα εντελώς δωρεάν, ήταν όλοι ευτυχισμένοι και έμαθαν να νοιάζονται μόνο για μερικά δευτερόλεπτα για τα πολλά και μεγάλα προβλήματα του κόσμου και της μικρής παράξενης τους πατρίδας. Τόσα δευτερόλεπτα ίσως όσο χρειαζόταν για να πάρει μπρος για τον επόμενο του κύκλο το μικρό, μοντέρνο τους κουρδιστηράκι.
ταν μια φορά και ένα καιρό, μια χώρα παράξενη, μια χώρα αλλιώτικη από τις άλλες. Ή έτσι τουλάχιστον πίστευαν οι κάτοικοί της. Φυσικά ίσως και να το πίστευαν αυτό γιατί και οι ίδιοι ήταν παράξενοι. Ήταν όλοι τους όμοια μικρά κουρδισμένα ανθρωπάκια. Χαριτωμένα δεν λέω, μα εντελώς πανομοιότυπα. Έμοιαζαν μάλιστα πολύ περήφανα γι’ αυτή τους την ομοιότητα και ήταν ιδιαίτερα ευτυχισμένα για το μικρό κουρδιστηράκι που είχαν στη ράχη τους. Το οποίο και φρόντιζαν να κουρδίζουν ανελλιπώς. Ήταν λοιπόν μια περίεργα ξεκούρδιστη χώρα με περίεργα κουρδισμένα ανθρωπάκια!
22
oikogeneia ke sxoleio augustos:Layout 1
>>
30/8/10
11:10
Page 23
Έλενα Περικλέους, Εκπαιδευτικός-Λογοτέχνης
Σε αυτή την παράξενη χώρα υπήρχαν πολλά εργοστάσια. Βλέπετε το μόνο που επιβραβευόταν στη χώρα αυτή ήταν το καλό και αποτελεσματικό κούρδισμα! Για να σιγουρευτούν οι αρμόδιοι πως όλα θα πήγαιναν καθώς έπρεπε, έβαζαν τα μικρά κουρδισμένα ανθρωπάκια να τρέχουν, να τρέχουν, να τρέχουν…. Το μόνο πράγμα το οποίο έβρισκαν πάντα καιρό να κάνουν ήταν να κουρδίζουν το μικρό τους κουρδιστηράκι. Κάποτε, κάποτε, κάποια ανθρωπάκια ξέφευγαν κάποιους τόνους από το κούρδισμά τους. Χρειαζόταν πάρα πολύ θάρρος, πάρα πολύ κουράγιο για να το πετύχουν. Χρειαζόταν να σταματήσουν να τρέχουν και να πάρουν στα χέρια τους ένα βιβλίο. Και τότε ξεκινούσε το ταξίδι. Ένα ταξίδι που τα ανέτρεπε όλα, ένα ταξίδι που τα άλλαζε όλα. Τίποτα δεν ήταν πια το ίδιο, και όσο για το κούρδισμα έμπαινε πια οριστικά στην άκρη. Το βιβλίο; Ένας μαγικός κόσμος. Το παιδικό βιβλίο; Η απαρχή μιας σχέσης ζωής. Το βιβλίο μπορεί να αποτελέσει τη διαφυγή μας, μπορεί να χρωματίσει τα ασπρόμαυρα μας φόντα. Μέσα από τις σελίδες του πλουτίζουμε, μαθαίνουμε, χαιρόμαστε, ζούμε. Ζούμε με ένα τρόπο αλλιώτικο. Κανένας δεν μπορεί να μας πει τα μη και πρέπει που μας ταλανίζουν στην άλλη μας ζωή, την καθημερινή. Κάθε βιβλίο είναι το προσωπικό ταξίδι του καθενός μας. Ένα ταξίδι με εισιτήριο φτηνό. Πόσοι και πόσοι όμως δεν περνούν τη ζωή τους χωρίς να αδράξουν την πολύτιμη αυτή ευκαιρία για το ταξίδι;
Οικογένεια και σχολείο
Εδώ είναι που μπαίνει η δική μας ευθύνη. Ως γονείς και ως δάσκαλοι. Πώς μπορούμε να καταφέρουμε να κάνουμε τα παιδιά να πλησιάσουν τα βιβλία. Μιλώ να τα πλησιάσουν και να έχουν μια πραγματική επαφή μαζί τους. Η αγάπη και η σχέση ζωής έρχεται από μόνη της. Το βιβλίο δεν σημαίνει απλά μάθηση και εξέταση. Το βιβλίο είναι τρόπος ζωής, και έτσι πρέπει να το δούμε. Πρέπει να καταφέρουμε να το βάλουμε στη ζωή των παιδιών μας με ένα τρόπο καθημερινό, με ένα τρόπο διασκεδαστικό, για να θελήσουν από μόνα τους κάποια στιγμή να ανατρέξουν σε αυτό. Για να γίνει ο παντοτινός τους σύντροφος και φίλος. Σε στιγμές μοναξιάς και πόνου, σε στιγμές παρέας και χαράς. Δεν είναι αρκετό να αγοράζουμε στα παιδιά μας βιβλία. Πρέπει να καθίσουμε μαζί τους. Να τα διαβάσουμε μαζί τους, να τα βοηθήσουμε να ανακαλύψουν τη γοητεία και τη δύναμή τους. Δεν μπορούν να το κάνουν μοναχά τους. Μας χρειάζονται, για να γίνει η απαρχή της σχέσης. Μετά το βιβλίο θα τα κερδίσει και θα τα κερδίσει για πάντα. Χρειάζεται τα παιδιά μας να μας δουν εμάς να σκύβουμε με αγάπη πάνω από τα βιβλία για να θελήσουν να ακολουθήσουν το μονοπάτι αυτό. Αλλιώτικα θα διαβάζουν από υποχρέωση και γιατί δεν μπορούν να κάνουν αλλιώς, για να παρατήσουν το βιβλίο με την πρώτη ευκαιρία, όπως και οι περισσότεροι από εμάς. Το χρωστούμε και στον εαυτό μας, και στα παιδιά μας αυτό το μαγικό ταξίδι. Ας τραβήξουμε τις άγκυρες, τα υπόλοιπα θα ’ρθουν από μόνα τους. Η μαγεία του ταξιδιού θα μας κρατήσει ζωντανούς και νέους για πάντα.
23
oikogeneia ke sxoleio augustos:Layout 1
Οικογένεια και σχολείο
>>
30/8/10
Page 24
Έλενα Περικλέους, Εκπαιδευτικός-Λογοτέχνης
ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ I Δεν είναι σχολικά παιδικά βιβλία Αν και θα θέλαμε να μπουν σε κάθε σχολική τσάντα I Δεν είναι βιβλία γνώσεων και εγκυκλοπαίδειες Αν και ξέρουμε πως μέσα από αυτά τα παιδιά μαθαίνουν πολλά I Δεν έχουν σκοπό να προσφέρουν γνώσεις
Έχουν σκοπό να μας ταξιδέψουν στον κόσμο I Των συναισθημάτων I Των εικόνων I Της φαντασίας Στοχεύουν I Να μας διασκεδάσουν και να διώξουν τους φόβους μας I Να μας παρηγορήσουν (παραμύθι= παραμυθία= παρηγοριά) I Να μας ψυχαγωγήσουν (να οδηγήσουν την ψυχή μας στην αλήθεια) I Να μας ελευθερώσουν Πώς να απομακρύνετε το παιδί από τα βιβλία I Κρατήστε μακριά του τα βιβλία γιατί δήθεν μπορεί να τα καταστρέψει I Μην διαβάζετε ποτέ μπροστά στο παιδί σας – μπορεί να νομίσει πως το απολαμβάνετε!!! I Απαγορέψτε του τα κακά αναγνώσματα (κόμικς και περιοδικά), γιατί δεν τα θεωρείτε ποιοτικά I Κάντε του συνεχώς ερωτήσεις για να είστε σίγουροι πως κατανόησε το τι διάβασε I Πιέστε το να διαβάζει δέκα σελίδες τη μέρα από βιβλία που εσείς διαλέξατε με «περιεχόμενο και αξίες» I Αναγκάστε το να τελειώνει πάντα το βιβλίο που διαβάζει… όπως και το φαγητό του… «σκέψου πόσα παιδιά δεν έχουν βιβλία» I Μόλις μάθει να διαβάζει σταματήστε να του διαβάζετε ιστορίες ή να του διηγείστε παραμύθια
24
11:10
Το διάβασμα… I Δεν σηκώνει πίεση I Δεν έχει ειδικούς κανόνες Τα παιδιά μπορούν … Να μην διαβάζουν Να ξεφυλλίζουν απλώς τα βιβλία Να αφήνουν στη μέση ένα βιβλίο Να διαβάζουν όσες φορές θέλουν το ίδιο βιβλίο Να διαβάζουν βιβλία που τους αρέσουν Να διαβάζουν οπουδήποτε Να διαβάζουν δυνατά Παραμυθοσαλάτες….!!! Που κάνουν καλό στην ψυχική μας υγεία!!! Οι ιστορίες που φτιάχνουν οι γονείς με τη συμβολή των παιδιών: I Βοηθούν στην ταύτιση με τους ήρωες I Κάνει τα παιδιά να είναι ενεργητικοί ακροατές και όχι παθητικοί I Ενεργοποιεί τη φαντασία τους I Είναι προσαρμοσμένες στις ιδιαιτερότητες του παιδιού και καθησυχάζει τις ανησυχίες τους I Βελτιώνει την ικανότητα συγκέντρωσης του παιδιού ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΠΟΥ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΚΑΝΟΥΜΕ ΜΕ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΜΑΣ ΚΑΙ ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ I Αλλάζουμε τα παραδοσιακά παραμύθια Μετατόπιση (άλλος τόπος- άλλος χρόνος) Π.χ. Τα 3 γουρουνάκια στην έρημο της Σαχάρας I Αντιστροφή χαρακτήρων (οι καλοί γίνονται κακοί και το αντίστροφο) Π.χ. Κακά τα γουρουνάκια, καλός ο λύκος I Εμπλουτισμός με ένα τυχαίο αντικείμενο Π.χ. τα 3 γουρουνάκια και το πλυντήριο πιάτων I Συνέχεια της ιστορίας Π.χ. τι έγινε μετά που ψήθηκε ο λύκος; I Σύνθεση Π.χ. Τα 3 γουρουνάκια στη χώρα των θαυμάτων
oikogeneia ke sxoleio augustos:Layout 1
>>
30/8/10
11:10
Κυριάκος Σ. Κολοβός, Εκπαιδευτικός
Page 25
Οικογένεια και σχολείο
Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου;
Α
ν θεωρήσουμε ότι η γλώσσα είναι από τα ισχυρότερα μέσα έκφρασης του ανθρώπου, που τον κάνουν διακριτό μεταξύ πολλών άλλων, τότε, δικαιολογημένα, ο προβληματισμός του Ελύτη μπορεί να θεωρηθεί υπαρξιακός. Γι’ αυτό, άλλωστε, το ποίημα «Τη γλώσσα μού έδωσαν ελληνική», από την ποιητική συλλογή «Άξιον Εστί»- στο οποίο ανήκει ο τίτλος του γραπτού μας- θεωρείται από τα πλέον γνωστά για την έκφραση της ανησυχίας για την εξέλιξη της Γλώσσας, αλλά και για την ευθύνη που ο ίδιος ο ποιητής φέρει ώστε αυτό που κληρονόμησε από... τον Όμηρο, να το κληροδοτήσει αλώβητο και ισχυρότερο στις επόμενες γενιές («Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου στις αμμουδιές του Ομήρου...»).
Ο προβληματισμός του Ελύτη είναι διαχρονικός και πρέπει να μας απασχολεί αδιάλειπτα. Στο ίδιο μήκος κύματος η ανησυχία του Διονύσιου Σολωμού: «Μήγαρις έχω άλλο στο νου μου πάρεξ ελευθερία και γλώσσα;». Η γλώσσα κινδύνευε όταν υπήρχε γενικότερα μια έκρυθμη, σε ό,τι αφορούσε την επιβίωση του Ελληνισμού, κατάσταση. Πέρασε μέσα από τις συμπληγάδες των κατακτητών, των σφετεριστών και των πολιτιστικών τυχοδιωκτών που προσπάθησαν να την δηώσουν με απώτερο σκοπό τον πολιτιστικό εκμαυλισμό και τον εθνικό εξευτελισμό. Αν και στις μέρες μας, στον ελλαδικό χώρο, δεν παρατηρούνται ανάλογες συνθήκες, εντούτοις, τα έργα και ημέραι των υπεύθυνων για τα ζητήματα αυτά δεν δηλούν τη δέουσα ανησυχία στον τομέα αυτό.
Η ελληνική, η οποία αποτελεί μέρος των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών, μετά την ανεξαρτητοποίησή της από αυτόν το σκληρό πυρήνα, επανήλθε ώστε να συνδράμει την κατασκευή και λειτουργία των λατινικών και των σλαβικών γλωσσών. Τους δύο προηγούμενους αιώνες, στην Ελλάδα, έκανε πολύ έντονη την παρουσία του το «γλωσσικό» ζήτημα καθώς ο ανταγωνισμός μεταξύ «καθαρευουσιάνων» και «δημοτικιστών» έγινε μέγα ζήτημα με πολιτικές προεκτάσεις που δίχασε τη χώρα σε δύο στρατόπεδα. Χαρακτηριστικός ο διάλογος μεταξύ δύο πανεπιστημιακών, που ανήκαν στις αντίπαλες πλευρές. Δημοτικιστής: Να σκάσουν οι οχτροί μας! Καθαρευουσιάνος: Σκασάτωσαν! Ο Σεφέρης στο κείμενό του με τίτλο «Ελληνική Γλώσσα» (1937) αναφερόμενος στον πιο πάνω προβληματισμό σημειώνει εμφαντικά: «Το μόνο μέσο που βρίσκεται στη διάθεσή μας για να εκφράσουμε τη σκέψη [...] είναι αυτή η γλώσσα που γράφουμε όλοι μας, και που δεν είναι μήτε η καθαρεύουσα μήτε η δημοτική μήτε τα "νεοελληνικά", αλλά η σημερινή ελληνική γλώσσα». Το γλωσσικό ζήτημα λύθηκε το 1976 μετά από νομοθετική ρύθμιση. Παρατηρούμε ότι στα πλαίσια της γενικότερης εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης, σε μεταπολιτευτικό επίπεδο, εντάχθηκε στις γενικότερες αλλαγές που επήλθαν στην Ελλάδα. Η πτώση της χούντας, η κατάργηση της βασιλείας, η προσπάθεια εκδημοκρατισμού και διαφυγής από τον υπέρμετρο συντηρητισμό επέβαλαν τη δημο-
25
oikogeneia ke sxoleio augustos:Layout 1
Οικογένεια και σχολείο
>>
30/8/10
Page 26
Κυριάκος Σ. Κολοβός, Εκπαιδευτικός
τική (ή δημώδη), την καθομιλουμένη, ως εξέλιξη της Κοινής. Αν και η καθαρεύουσα είχε ως αποστολή τη χρήση αμιγώς ελληνικών λέξεων και τον παραγκωνισμό των όποιων ξενικών είχαν παρεισφρηήσει στο ελληνικό λεξιλόγιο, εντούτοις, οι προσπάθειες για καθιέρωσή της δεν τελεσφόρησαν. Γι’ αυτό όσοι λογοτέχνες – ποιητές (π.χ. Ψυχάρης), δημοσιογράφοι (π.χ. Πασαλάρης) χρησιμοποιούσαν δημοτική εν καιρώ επικράτησης της καθαρεύουσας, θεωρούνταν επαναστάτες, ιδεολόγοι και προοδευτικοί. Το κυριότερο αρνητικό που μπορεί κανείς να διακρίνει, με τον παραμερισμό της καθαρεύουσας, είναι ότι επήλθε μια αταξία στον προφορικό, περισσότερο, λόγο. Η παρατήρηση αυτή γίνεται εντονότερη αν ανατρέξει κανείς σε αρχεία που αφορούν τις δεκαετίες πριν το 1980. Ανασκοπώντας το φαινόμενο, από τα ψηφιακά αρχεία των ραδιοτηλεοπτικών σταθμών ή ακόμα και των εφημερίδων πώς οι πολιτικοί έχουν απλοποιήσει το λεξιλόγιό τους και πώς οι τεχνοκράτες εκφρά-
26
11:10
ζονται προκειμένου να γίνουν πιο προσιτοί, εξάγουμε αβίαστα το συμπέρασμα ότι η απλοποίηση προσεγγίζει την υπέρ-απλούστευση που είναι επίσης επικίνδυνη για τη λήψη των επιδιωκόμενων μηνυμάτων. Έρευνες που γίνονται κατά καιρούς, από επιστημονικούς φορείς (βλ. Μετσόβιο Πολυτεχνείο κλπ), με τα ίδια κριτήρια στάθμισης, προκειμένου να μην αλλοιώνονται ποιοτικά οι προς διερεύνηση παράμετροι, καταδεικνύουν ότι το εύρος του λεξιλογίου των Νεοελλήνων συρρικνούται από δεκαετία σε δεκαετία, με αποτέλεσμα σήμερα να χρησιμοποιούνται κατά μέσο όρο μερικές εκατοντάδες διαφορετικών λέξεων. Η γλώσσα διατρέχει διάφορους κινδύνους: Στο καθημερινό μας λεξιλόγιο έχουν επικρατήσει κάποιες βασικές λέξεις που μας επιτρέπουν τη συνεννόηση, στο περίπου, με τους γύρω μας. Οι ξένες λέξεις τείνουν να αλλοιώσουν και να αντικαταστήσουν τις ελληνικές, με αποτέλεσμα στα κατοπινά χρόνια να χρειάζεται, ίσως, να τις χρησιμοποιούμε σε μορφή αντιδανείου.
oikogeneia ke sxoleio augustos:Layout 1
>>
30/8/10
11:10
Κυριάκος Σ. Κολοβός, Εκπαιδευτικός
Page 27
Οικογένεια και σχολείο
Οι λέξεις και οι φράσεις αργκό δίνουν μια νέα, μεταμοντέρνα μορφή στη γλώσσα που έχει την αξία ενός κώδικα που είναι έωλος και ανυπόστατος από ετυμολογικής και σημασιολογικής σκοπιάς.
που θα σε φάω στη μάπα». Αυτό αποτελεί ένα δείγμα πώς οι κουβέντες που ειπώνονται στα στέκια των Αθηνών, και όχι μόνον, διά του μιμητισμού και του πιθηκισμού φτάνουν μέχρι και την Κύπρο.
Τι απαντάται στην Κύπρο
Στον αντίποδα, μπορεί κάποιος να ισχυριστεί ότι αυτός ο συγχρωτισμός, είτε διά ζώσης είτε μέσω των ΜΜΕ, έχει τα θετικά του στοιχεία: Θυμόμαστε ότι τα πρώτα χρόνια που εμφανίστηκαν τα κινητά τηλέφωνα η ορολογία που κατά κόρον χρησιμοποιείτο στην Κύπρο, για τον προσδιορισμό τους, ήταν «μόπαϊλ» (mobile). Με το πέρασμα του χρόνου η επίδραση από την Ελλάδα έφερε, αναφανδόν, αποτελέσματα· μια ελάχιστη μειοψηφία χρησιμοποιεί πλέον την ξενική ορολογία, καθώς οι πλείστοι κάνουν «χρήση» του κινητού τους.
Η κατάσταση στην Κύπρο δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετική. Ίσως να είναι χειρότερης μορφής εν σχέσει με την κρατούσα κατάσταση στον ελλαδικό χώρο. Η «ανισορροπία» μεταξύ προφορικού και γραπτού λόγου σε συνδυασμό με την ξενομανία, που παρατηρείται στη χρήση του προφορικού λόγου, δημιουργούν στους περισσότερους πρόβλημα επικοινωνίας διά της γραπτής οδού. Όπως έχει γράψει πολλές φορές ο έγκριτος δημοσιογράφος Σ. Ιακωβίδης έχουμε μετατραπεί σε κοινωνία του ‘χαλόου’ και του ‘θένκιου’. Η συζήτηση για τη σωστή χρήση της ελληνικής αναπτύσσεται, ως επί το πλείστον, άμα τη ανακοινώσει των αποτελεσμάτων των Νέων Ελληνικών. Τότε αντιλαμβανόμαστε ως κοινωνία ότι υφίσταται σοβαρό πρόβλημα λεξιπενίας και αλαλίας, εξαιτίας του χαμηλού μέσου όρου που επιτυγχάνει το σύνολο των διαγωνιζόμενων. Προσπαθούμε κάθε φορά να αναλύσουμε τα αίτια, γυροφέρνουμε το θέμα για μια-δυο εβδομάδες και η επόμενη φορά που ανακύπτει και αναζωπυρώνεται η συζήτηση είναι στην ανακοίνωση των αποτελεσμάτων της επόμενης χρονιάς. Είναι φυσικό μια κοινωνία που σπάζει τα νούμερα τηλεθέασης, «μορφώνεται» από τις διάφορες τηλεοπτικές σειρές (σίριαλ) και τηλενουβέλες και σχηματίζει γνώμη παρακολουθώντας «κακά» τηλεοπτικά δελτία ειδήσων ή τα δελτία παραειδήσεων και παραπληροφόρησης, τα αποκυήματα των μεσημβρινών κουτσομπολίστικων εκπομπών, να είναι επιρρεπής στα νεόφερτα και ξενόφερτα ακούσματα. «Μου τη σπας αλλά κάτσε μη φρικάρω
Παιδεία και Οικογένεια Η διατήρηση και ενίσχυση της Γλώσσας είναι πρώτιστα θέμα Παιδείας. Το ίδιο το εκπαιδευτικό σύστημα έχει το δικό του ρόλο να επιτελέσει, αλλά όσες τροποποιήσεις και να γίνουν, στο μορφωτικό πεδίο που η Πολιτεία προσπαθεί να δημιουργήσει, αν ο ίδιος ο άνθρωπος δεν αυτενεργεί στη μόρφωση και στην επιμόρφωση, δεν διαβάζει, δεν συζητά, δεν μπαίνει στη βάσανο της ολοκλήρωσης και της σφαιρικής αντίληψης των όσων συμβαίνουν γύρω του, τότε ούτε η Γλώσσα θα έχει μέλλον. «Επειδή», όπως καταγράφει ο Κ. Τσιρόπουλος, «η γλώσσα είναι η ψυχή ενός Έθνους, η καρδιά ενός λαού, μέσα στις ιστορικές συγκυρίες, υποφέρει σαν άνθρωπος, αναπτύσσεται και κατακτά την αυτογνωσία της» το ίδιο το οικογενειακό περιβάλλον πρέπει να δημιουργεί εκείνες τις συνθήκες ώστε ένα παιδί να ακούει σωστά, να μιλά ορθά και να εκφράζεται με τρόπο ώστε αφενός να το αντιλαμβάνονται οι γύρω του, αφετέρου να νιώθει το βάρος που προκαλεί το εκτόπισμα της Γλώσσας.
27
oikogeneia ke sxoleio augustos:Layout 1
Οικογένεια και σχολείο
>>
30/8/10
11:10
Page 28
Κυριάκος Σαμάρας, Εκπαιδευτικός
Η προσφορά της Λογοτεχνίας στη συγκρότηση υγιούς προσωπικότητας των παιδιών και των εφήβων
Ζ
ούμε σε μια εποχή από την οποία απουσιάζουν τρεις βασικές παράμετροι, οι οποίες παλαιότερα βοηθούσαν τα παιδιά και τους εφήβους να συγκροτήσουν μια υγιή προσωπικότητα.
28
Αυτές οι παράμετροι έχουμε την άποψη πώς είναι: α) Οι σταθερές ηθικές αξίες, β) Τα υγιή πρότυπα και γ) Η στέρεη ταυτότητα.
oikogeneia ke sxoleio augustos:Layout 1
>>
30/8/10
Κυριάκος Σαμάρας, Εκπαιδευτικός
Δυστυχώς φέραμε τα παιδιά μας σ΄ ένα κόσμο από τον οποίο απουσιάζουν αυτές οι αξίες και ο οποίος προβάλλει σ΄ αυτά νοσηρά και όχι υγιή πρότυπα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τα παιδιά να μην αποκτούν στέρεη ταυτότητα και να μην μπορούν να ωριμάσουν ως υγιείς προσωπικότητες. Η υγιής λογοτεχνία σ΄ αυτό το σημείο πολλά θα είχε να προσφέρει. Ενώ τα παιδιά μας βομβαρδίζονται σήμερα από την τηλεόραση και το διαδίκτυο, με πρότυπα τα οποία αντί να συγκροτούν, αποδιοργανώνουν την προσωπικότητά τους, η λογοτεχνία θα μπορούσε να τα μπολιάσει με υγιή πρότυπα και αξίες, έτσι ώστε να συγκροτήσουν σωστά την προσωπικότητά τους. Ας προσέξουμε ως γονείς γιατί έχουμε φτάσει σ΄ ένα πολύ κομβικό σημείο. Ή θα αντιστρέψουμε την κατάσταση ή θα χάσουμε τελείως τον έλεγχο. Η λογοτεχνία μπορεί να μας βοηθήσει σ΄ αυτή την πολύ σημαντική και αγωνιώδη προσπάθειά μας να αντιστρέψουμε τα πράγματα. Ιδιαίτερα η ελληνική λογοτεχνία με την πολύ πλούσια παρουσία της. Μέσα από την ελληνική και κυπριακή λογοτεχνία θα βοηθήσουμε τα παιδιά μας να βρουν την ταυτότητά τους και άρα να ωριμάσουν ως υγιείς προσωπικότητες. Ας μην τα αφήσουμε απροστάτευτα και χωρίς αντιστάσεις να βουλιάζουν στον κυκεώνα της ηλεκτρονικής εικονικής πραγματικότητας του διαδικτύου και της τηλεόρασης.
11:10
Page 29
Οικογένεια και σχολείο
Ας τους δώσουμε αυτές τις άμυνες και τις αντιστάσεις που χρειάζονται. Ζούμε σε μια πολυπολιτισμική ευρωπαϊκή κοινωνία. Δεν αρνούμαστε τη διεύρυνση της προσωπικότητας των παιδιών μας. Η προϋπόθεση, όμως, της γνωριμίας και του σεβασμού της ετερότητας των άλλων πολιτισμών είναι η πολύ στέρεη ταυτότητα που εμείς πρέπει να δώσουμε στα παιδιά μας. Αν δεν μπορέσουμε να σεβαστούμε τον εαυτό μας, δεν θα σεβαστούμε ποτέ τους άλλους, τους διαφορετικούς από εμάς. Η ελληνική και κυπριακή λογοτεχνία έχουν να προσφέρουν πολλά σ΄ αυτή την προσπάθειά μας να μπολιαστούν τα παιδιά μας μ΄ ένα κόσμο με σταθερές αξίες, υγιή πρότυπα και στέρεη ταυτότητα, έτσι ώστε να συγκροτήσουν υγιείς προσωπικότητες. Βεβαίως δεν αρνούμαστε την επιλεκτική χρήση της Ευρωπαϊκής και της Παγκόσμιας Λογοτεχνίας στα πλαίσια της πολυπολιτισμικής σύγχρονης πραγματικότητας με την προϋπόθεση, όμως, της στέρεα συγκροτημένης ταυτότητας των παιδιών μας.
29
oikogeneia ke sxoleio augustos:Layout 1
Οικογένεια και σχολείο
>>
30/8/10
11:10
Page 30
Μαρία Μιχαηλίδου, Εκπαιδευτικός-Λογοτέχνης
Εφηβεία: η ηλικία της μύησης στη ζωή και πώς η λογοτεχνία γίνεται αρωγός στη μύηση και στην ωρίμανση του εφήβου
Ε
χει περάσει, ευτυχώς, η εποχή που η εφηβεία αντιμετωπιζόταν περίπου ως πάθηση! Και ως πάθηση, φυσικό ήταν να χρειάζεται και την ανάλογη θεραπεία! Η εφηβεία όμως, είναι ένα ακόμα στάδιο στη ζωή του κάθε ανθρώπου, το οποίο είναι τόσο δημιουργικό και απαραίτητο, που αποτελεί μια τόσο ενδιαφέρουσα χρονική περίοδο, που σίγουρα πρέπει να τη βιώσει το κάθε παιδί, όσο γίνεται πιο χαρούμενα και δημιουργικά, δίπλα μας, κοντά μας, με την ανάπτυξη του πιο ειλικρινούς, μεταξύ μας, διαλόγου, αλλά να την περάσει και από μόνο του, με τις δικές του δυνάμεις, αρχίζοντας να στηρίζεται σταδιακά στις δικές του σωματικές, πνευματικές και ηθικές αντιστάσεις, για να εξελιχθεί με επιτυχία στην ωρίμανση και στην ενηλικίωση. Οι έφηβοι επιθυμούν διακαώς να ακούσουν την άποψη κάποιου ενήλικα, στον οποίο έχουν εμπιστοσύνη και από τον
30
οποίο βρίσκουν κατανόηση και αγάπη, που μπορεί να είναι ο πατέρας, η μητέρα, ένας φωτισμένος εκπαιδευτικός, ένας με σύγχρονες αντιλήψεις, κληρικός κ.λ.π. Ταυτόχρονα, και πολύ περισσότερο, αναζητούν στο άτομο αυτό, που δεν τους καταπιέζει να μιλήσουν, να ανοίξουν την καρδιά τους, να εκφράσουν τις μύχιες σκέψεις τους, τους προβληματισμούς και τις ανησυχίες τους. Όμως, ας μην ξεχνούν οι έφηβοι – αλλά και όλοι μας – πως έχουμε δίπλα μας πάντοτε έναν φίλο, έτοιμο να μας συντροφεύσει, να μας διασκεδάσει, να μας παρηγορήσει, να μας μιλήσει ευθέως και ειλικρινώς, χωρίς να μας κάνει κήρυγμα, χωρίς να μας καταναγκάσει. Αυτός ο σύντροφος μπορεί να μας ανοίξει δρόμους σκέψης, να μας προσφέρει λύσεις. Κι αυτός ο φίλος, βέβαια, δεν είναι άλλος, από το καλογραμμένο, το εκλεκτό, λογοτεχνικό βιβλίο, που πάντοτε μας περιμένει!
oikogeneia ke sxoleio augustos:Layout 1
>>
30/8/10
11:11
Page 31
Μαρία Μιχαηλίδου, Εκπαιδευτικός-Λογοτέχνης
Οι λογοτέχνες, όπως πολλές φορές το έχουμε τονίσει, είναι εξαίρετοι και ευαίσθητοι δέκτες των αναγκών των αναγνωστών τους. Ειδικότερα, για την εφηβική ηλικία, υπάρχει ολόκληρη λογοτεχνική παραγωγή, το λεγόμενο Μυθιστόρημα της μαθητείας, ή όπως είναι, επίσης, γνωστό, Μυθιστόρημα ανάπτυξης και ωρίμανσης. Πολύ γνωστός είναι και ο γερμανικός όρος Bildungsroman. Στην κατηγορία αυτή των μυθιστορημάτων, ο συγγραφέας, με πρωταγωνιστή έναν έφηβο, αγόρι ή κορίτσι, αναπτύσσει την υπόθεσή του, με κύριο άξονά του να καταφέρει ο ήρωάς του να αντιμετωπίσει δύσκολες καταστάσεις ζωής και σταδιακά να μυηθεί να ωριμάσει, να ενηλικιωθεί, περνώντας με θάρρος και πάντοτε με προσωπική προσπάθεια, από την ανέμελη παιδική ηλικία, στην ηλικία της μαθητείας, της μάθησης και της ετοιμασίας, για να μπορέσει να είναι έτοιμος για το επόμενο στάδιο της ζωής, που δεν είναι άλλο από την ωρίμανση. Ο έφηβος διαβάζοντας ένα τέτοιο μυθιστόρημα μπορεί να βρει χίλιες δυο απαντήσεις στα δικά του καυτά και ως τώρα αναπάντητα ερωτήματα.
Οικογένεια και σχολείο
Μπορεί να νιώσει ανακουφισμένος, βλέποντας ότι και άλλοι άνθρωποι αντιμετωπίζουν τα δικά του, ή παρόμοιας φύσης προβλήματα. Μπορεί να παρηγορηθεί ότι δεν είναι, πια, μόνος, με το όποιο πρόβλημα έχει να λύσει! Η ταύτιση του εφήβου με την περιπέτεια, τις αποφάσεις και τις λύσεις που παίρνει ο μυθιστορηματικός ήρωας, γίνεται λυτρωτική, ανακουφιστική και ευεργετική για τον αναγνώστη. Η δε θεματολογία των μυθιστορημάτων αυτών είναι απεριόριστη. Από τα κοινά, συνηθισμένα, καθημερινά προβλήματα επιβίωσης και βιοπορισμού, ως την απόφαση για μόρφωση και για μελλοντική επαγγελματική αποκατάσταση, από το πρώτο ερωτικό σκίρτημα, έως τη βίωση του μεγάλου έρωτα, από τα προβλήματα τα εθνικά, τα οικολογικά, τα οικονομικά, έως τα θέματα των προσφύγων, των μεταναστών και της κάθε μορφής διαφορετικότητας των ανθρώπων, από τον παντοτινό φόβο ενός επικείμενου πολέμου, έως τα σύγχρονα τέρατα της σημερινής ζωής μας, που είναι η κάθε είδους βία, τα ναρκωτικά, το έητζ. Όλα είναι θέματα που απασχολούν σοβαρά τη γραφίδα των λογοτεχνών και σ’ όλα ο έφηβος μπορεί να βρει λύσεις, στη μοναξιά και στην απόλαυση, που μπορεί να προσφέρει η λογοτεχνική ανάγνωση!
31
oikogeneia ke sxoleio augustos:Layout 1
Οικογένεια και σχολείο
>>
30/8/10
Page 32
Μαρία Μιχαηλίδου, Εκπαιδευτικός-Λογοτέχνης
Τρία τέτοια βιβλία, από το πλήθος των σχετικών εκδόσεων, έχω διαβάσει τελευταίως, και θα ήθελα να τα διαβάσουν και να τα χαρούν κι άλλοι άνθρωποι. Έφηβοι και ενήλικες.
Στο τέλος, κι αφού κάνει τον ολοκληρωμένο κύκλο της, καταλήγει στην πατρίδα της, εκεί που είχε απαχθεί, ώριμη πια και έτοιμη για την ενήλικη μετέπειτα ζωή της.
Το πρώτο βιβλίο, πρόκειται για ένα σύντομο ανάγνωσμα του σύγχρονου προικισμένου Βαγγέλη Ηλιόπουλου, με τίτλο «Το ξύπνημα της φράουλας» ( εκδόσεις Πατάκη 1998) όπου μας δίνεται το πρώτο ερωτικό σκίρτημα της εφηβείας, το παιχνίδι των δύο φύλων, η συνειδητοποίηση της αγάπης. Στα θέματα αυτά, κινείται με άνεση, χιούμορ και τρυφερότητα ο συγγραφέας, παρουσιάζοντας τον δεκαοκτάχρονο ήρωά του, Αλέξιο, να ταξιδεύει για σπουδές στην Αγγλία και να συνειδητοποιεί το πρώτο ερωτικό ξύπνημα με την Ηώ όταν ακόμα φοιτούσαν στη Μέση Εκπαίδευση. Και τώρα είναι έτοιμος πια, για αποφάσεις ζωής.
Τρία αξιανάγνωστα μυθιστορήματα, που αξίζει τον κόπο να τους αφιερώσουμε λίγο από τον χρόνο μας, τόσο εμείς, όσο - και πολύ περισσότερο – τα παιδιά μας που βρίσκονται στην εφηβεία.
Το δεύτερο βιβλίο έχει τίτλο «Διαβάζοντας στη Χάννα» και ανήκει στον πολυβραβευμένο Γερμανό νομικό και συγγραφέα Μπέρνχαρντ Σλινκ (Εκδόσεις Κριτική 1998). Στο μυθιστόρημα αυτό πρωταγωνιστεί ένας δεκαπενταετής έφηβος, οι περιπέτειες του οποίου περιγράφονται πολύ ζωηρά και δεν αφήνουν στιγμή τον αναγνώστη να βαρεθεί. Ο έφηβος Μίχαελ Μπέργκ γνωρίζει τον έρωτα, τον πόθο, βιώνει μια οδυνηρή ασθένεια, σπουδάζει, μορφώνεται, γίνεται επιτυχημένος επιστήμονας, περνά από όλα τα στάδια και όλους τους κλυδωνισμούς της μύησης και της μαθητείας και φθάνει στην ωρίμανση και στην ενηλικίωση νικητής. Το τρίτο μυθιστόρημα που θα ήθελα να συστήσω είναι το «Χρυσόψαρο» έργο του Νομπελίστα Ζαν – Μαρί Γκυστάβ Λε Κλεζιό, (Εκδόσεις Πατάκη 2009). Σ’ αυτό το βιβλίο, η ηρωίδα, η Λαϊλά, ένα μικρό κορίτσι κάπου στη Βόρεια Αφρική, έχει πέσει θύμα απαγωγής και έχει πωληθεί στο σκλαβοπάζαρο. Η παιδική της ηλικία, κυρίως, όμως, η εφηβική και η νεανική, έχουν εξαιρετικό ενδιαφέρον και διαβάζοντάς το, την βλέπουμε να μεγαλώνει, να αλλάζει, να αγωνίζεται, να δραπετεύει, να τα καταφέρνει με χίλιες δυσκολίες να επιζεί, να ταξιδεύει, να γνωρίζει νέους ανθρώπους και νέα μέρη, να ωριμάζει και να παίρνει όλη τη μαθητεία του βίου της, από παντού.
32
11:11
oikogeneia ke sxoleio augustos:Layout 1
>>
30/8/10
11:11
Page 33
Αγνή Χαραλάμπους, Λογοτέχνης-Φιλόλογος
Οικογένεια και σχολείο
Λογοτεχνία και παιδί
Δ
υστυχώς τα παιδιά μας δεν είναι αναγνώστες λογοτεχνικών βιβλίων, αλλά τηλεθεατές και φίλοι του ηλεκτρονικού υπολογιστή. Δεν είναι αναγνώστες γιατί τους κλέψαμε την παιδική τους ηλικία και μαζί την αγάπη για το βιβλίο. Δεν εκτιμούν τα παιδιά μας τα βιβλία, αλλά η φιλαναγνωσία δεν είναι κάτι έμφυτο, είναι κάτι που μαθαίνεται και καλλιεργείται. Αν το παιδί βλέπει το γονιό του να διαβάζει βιβλία, σίγουρα θα δοκιμάσει κι αυτό. Πρέπει πρώτα να μάθουν οι γονείς την αξία του βιβλίου για να μπορούν να τη μεταδώσουν στο παιδί.
Όταν κάποτε μια γυναίκα ρώτησε το μεγάλο φυσικό Άινσταϊν τι θα πρέπει να κάνει για να βοηθήσει το γιο της να γίνει σπουδαίος μαθηματικός, εκείνος της απάντησε: «Δυνάμωσε τη φαντασία του μ’ ένα λογοτεχνικό βιβλίο!» Εκτός από την καλλιέργεια της φαντασίας, το παιδί έχει να πάρει κι άλλα πολλά διαβάζοντας λογοτεχνικά βιβλία. Τη γνώση, που την παίρνει μ’ έναν τρόπο όμορφο, καθόλου διδακτικό, φυσικό και αβίαστο. Μέσ’ από την πλοκή ενός λογοτεχνικού βιβλίου διδάσκεται την ελληνική γλώσσα, γιατί κάθε λογοτέχνης δεν χρησιμοποιεί απλώς τη γλώσσα, αλλά την πλάθει με το δικό του τρόπο. Έτσι το παιδί-αναγνώστης διαβάζοντας διάφορα βιβλία έχει ν’ αποκομίσει πλήθος γλωσσικών εμπειριών. Την ψυχαγωγία, τόσο απαραίτητη στις μέρες μας, που το παιδί ζει και κινείται μέσα σ’ έναν κόσμο καταθλιπτικά άχαρο, άδικο, παράλογο, μηχανικό και απρόσωπο. Γι’ αυτό και το παιδί αποζητά τρόπους διαφυγής. Η απόδραση αυτή μπορεί να γίνει μέσ’ από ένα λογοτεχνικό βιβλίο, που θα το ταξιδέψει στον κόσμο των ονείρων του. Ανοίγοντας ένα βιβλίο, ανοίγεται ένα παράθυρο στην ψυχή του παιδιού. Το παραμύθι δίνοντας ψυχή στα άψυχα, του παρέχει μια συναισθηματική στήριξη, ενώ η ταύτισή του με τους ήρωες του παραμυθιού υποβάλλει την άμυνά του και το ξεπέρασμα των προβλημάτων του. Η επιστήμη της ψυχανάλυσης αποδίδει μεγάλη σημασία στα σύμβολα του παραμυθιού, που ποικιλότροπα συμβάλλουν στην ψυχική υγεία και την ανάπτυξη του παιδιού. Στόχος μας, λοιπόν, είναι να βάλουμε το βιβλίο στα χέρια των παιδιών. Να το ανοίξουν, ν’ αρχίσουν να το διαβάζουν... απ’
33
oikogeneia ke sxoleio augustos:Layout 1
Οικογένεια και σχολείο
>>
30/8/10
11:11
Page 34
Αγνή Χαραλάμπους, Λογοτέχνης-Φιλόλογος
εκεί και πέρα το νερό θα έχει μπει στ’ αυλάκι και η δίψα διαβάζοντας με τον καιρό θα μεγαλώνει... Η γνωριμία θα φέρει την αγάπη και το βιβλίο θα γίνει ο καλύτερος φίλος του παιδιού. Ήλιος ζεστός και φωτεινός για τη ζωή του.
Σ
Τ Τ Η Τ Ι 34
oikogeneia ke sxoleio augustos:Layout 1
30/8/10
11:11
Page 35
ΠΑΓΚΥΠΡΙΑ ΣΧΟΛΗ ΓΟΝΕΩΝ
Στοιχεία Επικοινωνίας με την Παγκύπρια Σχολή Γονέων Τηλέφωνο: 22754466 Τηλεομοιότυπο: 22345103 Ηλεκτρονική Διεύθυνση: scholigoneon@cytanet.com.cy Ταχυδρομική Διεύθυνση: Τ.Θ. 27298, 1643 Λευκωσία, Κύπρος Ιστοσελίδα: www.scholigoneon.org.cy
oikogeneia ke sxoleio augustos:Layout 1
30/8/10
11:11
Page 36