eindrapport Workshop ‘druk uw stempel op het provinciaal detailhandelsbeleid’ 03.09.2019
2
Provinciale ondersteuning van steden en gemeenten op vlak van detailhandel
Provinciale visie
Analyse detailhandel provincie West-Vlaanderen, 2019
Detailhandel is een essentieel onderdeel van de provinciale en lokale economie, zowel naar omzet als naar werkgelegenheid.
In West-Vlaanderen worden in 2019 nog 28.847 handelspanden geteld. Hiervan wordt er 38,6% ingenomen door detailhandel (11.125 winkels). Tussen 2008 en 2019 daalde het aantal handelspanden met 6,9% en het aantal winkels met 16,7%.
De provincie West-Vlaanderen zet in op handelskernversterking als basis voor vitale steden en gemeenten. Doel is een toegankelijk, gevarieerd en kwalitatief basisaanbod detailhandel in de buurten en kernen, afgestemd op de noden van consumenten en inwoners. We streven dit doel na door: • de bestaande handelskernen te versterken om zo ervoor te zorgen dat elke inwoner van West-Vlaanderen beschikt over een zo compleet mogelijk detailhandelsaanbod binnen een aanvaardbare afstand. • baanwinkellocaties en grootschalige detailhandel te concentreren. • in te spelen op relevante trends en ontwikkelingen. 4
7 krachtlijnen De Provincie West-Vlaanderen trekt volop de kaart van kernversterking om steden en gemeenten vitaal te maken en te houden. Nabijheid van functies creëert levendigheid. De Provincie ondersteunt tevens een selectief locatiebeleid voor het detailhandelsaanbod. Zonder aangepast beleid wordt immer verwacht dat baanwinkels en retailparking in de periferie nog meer aan belang zullen winnen, met verdere toename van leegstand in de kernen tot gevolg. Dit selectief locatiebeleid dient gecombineerd te worden met het herstructureren en verdichten van detailhandel binnen bestaande winkelzones.
77,9% van de winkels in West-Vlaanderen wordt zelfstandig uitgebaat (ten opzichte van 86,3% in 2008), 22,1% van de winkels maakt deel uit van een winkelketen (ten opzichte van 13,7% in 2008). Tussen 2008 en 2019 daalt het aantal zelfstandige winkels in West-Vlaanderen met 24,7% (van 11.516 naar 8.671 winkels). Het aantal ketenwinkels stijgt in diezelfde periode met 33,9% (van 1.833 naar 2.454). Van alle Vlaamse provincies kent West-Vlaanderen wel de laagste filialiseringsgraad (laagste % ketenwinkels). Maar ook in onze provincie maakt de unieke zelfstandige dus plaats voor de winkelketens. De totale winkelvloeroppervlakte van detailhandelspanden is in West-Vlaanderen tussen 2008 en 2019 gestegen met 5,0 % tot 254 ha. De grootste stijging deed zich voor in de hoofdbranches persoonlijke verzorging (+27,9%), kleding en mode (+25,1%) en huishoudelijke artikelen (+19,3%). Het aantal leegstaande panden steeg met 51,8% (van 1.614 leegstaande panden in 2008 naar 2.450 in 2019). Wat zijn oorzaken van leegstand? • Evolutie online verkopen: Consumenten in België gaven in 2017 net iets meer dan 10 miljard euro uit aan de online koop van producten en diensten, een toename van 11 procent in vergelijking met de situatie in 2016. • Toename baanwinkels en grootschalige winkelconcentraties: baanconcentraties stegen van 357.000 m² winkelvloeroppervlakte naar 372.000 m² in West-Vlaanderen.
Het provinciale beleid is gericht op het behoud van een basisaanbod in kleinere gemeenten en buurten.
• Gewijzigd consumentengedrag: klanten zijn mondiger, hebben grotere verwachtingen, vergelijken veel meer prijzen (door de opkomende digitalisering) en gaan meer op zoek naar beleving (concerten, festivals,…).
Detailhandelsbeleid vraagt om een geïntegreerde en integrale aanpak.
• Panden zijn niet aangepast aan de hedendaagse eisen van handelaars: te klein, onaantrekkelijke ligging,…
De Provincie stimuleert steden en gemeenten om in dialoog te treden met de betrokken partners en stakeholders om zo tot een gedragen detailhandelsvisie te komen.
• Te hoge prijszetting door onrealistische verwachtingen van de eigenaars die vastklampen aan de hoge huurpijzen uit het verleden.
Detailhandelsbeleid moet steeds op maat van de gemeente zijn. We streven naar een groot en gevarieerd aanbod in de grotere steden, en een wijkverzorgend basisaanbod in de kleine gemeenten.
• Overaanbod van panden. Bron: Feitenfiche 2019, provincies.incijfers.be
5
Workshop
Driesporenbeleid
Ter inspiratie van het toekomstig provinciaal beleid ‘Detailhandel’ werd er op 3 september 2019 door Ondernemerscentra West-Vlaanderen (OC West) een brainstormsessie georganiseerd. De schepenen en ambtenaren lokale economie van West-Vlaamse steden en gemeenten brainstormden over de zeven bovengenoemde krachtlijnen van de provinciale visie detailhandel, met behulp van onderstaande vragen:
In het beleid 2020-2025 wordt hieraan tegemoet gekomen door de uitwerking van een driesporenbeleid en individuele coaching van steden en gemeenten, teneinde een voldoende gediversifieerd aanbod te kunnen uittekenen en voldoende op maat van onze steden en gemeenten te kunnen werken. We onderscheiden drie typologieën van steden en gemeenten, en werken zodoende een driesporenbeleid uit.
• Wat doet mijn gemeente in het kader van de krachtlijnen? • Wat kan het provinciaal beleid ‘Detailhandel’ betekenen in het kader van de krachtlijnen? De vragen en antwoorden die tijdens het plenaire moment naar voor kwamen, werden als inspiratie gebruikt voor het toekomstig provinciaal detailhandelsbeleid. De Provincie is ambitieus en wil gedurende de komende beleidsperiode nog meer doorgedreven en sterker inzetten op detailhandelsbeleid. 6
Vanuit de steden en gemeenten is er vraag naar concrete, praktijkgerichte ondersteuning van het lokaal detailhandelsbeleid op maat van de gemeente.
spoor 1 centrumsteden en kleine steden Dit zijn de grotere stadskernen die voldoende schaalgrootte en potentieel hebben om in een straal van een half uur rijden een aantrekkingskracht als winkelstad te hebben. In deze categorie bevinden zich ook alle kuststeden die weliswaar een andere, meer specifieke aanpak vergen.
spoor 2 grote gemeenten en kleine gemeenten Dit zijn gemeenten die een relatief volledig detailhandelsaanbod hebben maar onvoldoende schaalgrootte hebben om volop de kaart van ‘winkelstad’ te trekken, en die vooral een lokaal verzorgingsgebied hebben.
spoor 3 landelijke gemeenten met basisaanbod De meeste winkels in deze kernen hebben een assortiment dat voorziet in dagdagelijkse aankopen. Een krimp is onvermijdbaar en we zetten in op dit spoor voor het behoud van een aantal basisfunctionaliteiten.
7
Huidige ondersteuning van steden en gemeenten De POM West-Vlaanderen en OC West voorzien verschillende instrumenten die lokale besturen kunnen gebruiken om hun handelskernversterkend detailhandelsbeleid te sturen. • Toegang en opleiding tot Locatus Online (detailhandelsdatabank) • Feitenfiche detailhandel per gemeente (jaarlijks geactualiseerd), geïntegreerd in de digitale databank ‘Provincies in Cijfers’: www.provincies.incijfers.be • Economische Kaart • Impactanalyseberekening (impact van inplanting grootschalige detailhandelsontwikkelingen) • Analyses op maat 8
Hoe? Om dit driesporenbeleid te kunnen uitbouwen, zullen bijkomende werkings- en investeringsmiddelen voorzien worden. Om de steden en gemeenten in West-Vlaanderen te ondersteunen op maat van de stad of gemeente, worden een aantal beleidsdoelen geformuleerd:
• Regionale ateliers lokale economie, overleg centrumsteden, voorjaarstreffen lokale economie (kennisdeling en -uitwisseling) • Opleidingstrajecten en workshops • Individuele werkbezoeken en toelichtingen
• Het bestrijden van leegstand
Naast dit reguliere aanbod, voorziet OC West eveneens oplossingen door het initiëren en ondersteunen van projecten die kernversterking ten goede komen (Proeftuinen voor de middenstand, innoverende straat, commerciële inspiratie, KraK West, KI:SS West, Leader pilootproject detailhandel,…).
• Het verhogen van het onderscheidend vermogen (functionele mix) en de beleving in de winkelsteden
Binnen deze projectwerking worden concrete, kernversterkende acties uitgerold binnen het werkveld:
• Het creëren van ondernemingsvriendelijke kernen
• Het aantrekken en behouden van nieuwe, unieke en kwalitatieve handelaars
• Oproep handelaars m.b.t. het indienen van innovatieve samenwerkingsprojecten
• Bereikbaarheid
• Eén-op-één begeleiding op maat inclusief mystery shoppingtraject en maatanalyses
• Parkeergelegenheid
• Inspiratiesessies en retailsafari’s (regionaal, nationaal, internationaal) • Bewustmaking creëren door communicatie-acties zoals ‘Ik koop lokaal bij een winkelier van hier’
Teneinde het hoofd te kunnen bieden aan deze beleidsdoelen, zullen diverse instrumenten worden ingezet, afgestemd op de noden en de typologie van de desbetreffenden gemeente.
• Week van de markt • Pilootproject met gekoelde automaten in landelijke gemeente
9
Toekomstige ondersteuning van steden en gemeenten De Provincie ziet voor zichzelf een regisseursrol. Dit betekent concreet, naast het ondersteunen van het detailhandelsbeleid van individuele steden en gemeenten, het faciliteren van regionale samenwerking en afstemming om zo tot sterke handelskernen te komen. Als leegstand moet worden aangepakt, dan zijn de gemeenten primair aan zet, maar gezien de toenemende leegstandsproblematiek wil de provincie katalysator zijn om visievorming en acties binnen de gemeenten op te zetten. Alle maatregelen met betrekking tot leegstand moeten immers te kaderen binnen een visie, beleid en actieplannen van de gemeente. Het voeren van een leegstandsbeleid inzake winkelpanden zonder een hogerliggend kader is weinig zinvol. Deze detailhandelsvisie krijgt veelal een invulling via de opmaak van een Strategisch Commercieel Plan. 10
Essentieel hierbij is dat de gemeente of stad een realistische visie heeft omtrent de toekomst van haar kernwinkelgebied. Dit veronderstelt tevens een goede afbakening van het kernwinkelgebied. In bepaalde gevallen zal de gemeente of stad haar ambities moeten herdefiniëren in functie van de nieuwe retailwerkelijkheid (toegenomen aanbod, bestedingen die na correctie van inflatie niet meer groeien, concurrentie van online handel, het feit dat periodieke goederen het moeilijk hebben in kleine en middelgrote gemeenten en steden omdat de consument hier grotere winkelgebieden prefereert, ...). Het heeft geen zin om op bepaalde locaties de handelsfunctie kunstmatig in leven te houden. In meer kleinere kernen dient ingezet te worden op publiekgerichte en andere voorzieningen naast de handelsfunctie. De kernen blijven slechts goed functioneren als er voldoende densiteit is. Gemeenten staan echter niet alleen om een detailhandelsvisie uit te werken. De provincie beschikt in de eerste plaats ook over heel wat data en cijfermateriaal en visie op vlak van detailhandel, waarop een gemeente verder kan werken en haar beleid verfijnen.
De opmaak van een strategisch commercieel plan vergt echter een grote inspanning van de gemeentebesturen. POM WestVlaanderen en OC West hebben de ambitie om samen met de schepenen, ambtenaren en handelaars een traject op maat van de stad of gemeenten uit te werken, en samen met de gemeentebesturen een strategisch commercieel plan en beleidsvisie op te maken. Hiertoe zal een expert (detailhandelscoach) worden aangeworven.
11
Bijlage: overzicht flipcharts workshop een toegankelijk basis aanbod in buurten en kernen • Alternatieven voor basisaanbod (banken = grootste probleem)
• Markt in de buurt van scholen
•
• Vanuit bevolking initiatief
Pop-Up winkels om leegstaande handelspanden onder de aandacht te brengen van potentiële huurders en kopers: werkte inspirerend (zomerperiode aan de kust) en zorgde voor invulling. Noot: hoe eigenaars overtuigen? Reglement?
• Shop en go plaatsen: rotatie parkeerplaatsen • Kustgemeente is specifiek en stad of kleinere gemeente zijn anders • Beleving op plein van de markt (als er niks in de buurt is)
12
ÌÌ Picknickbanken + recycleerbare Biopackverpakkingen voor eetmateriaal om bv. kip aan het spit te plaatse op te eten
• Gratis bus op bepaalde dagen • Verbinding met grote parking • Thema markt • Subsidie buurtwinkel is niet ideaal • Mobiele winkels met voeding die halt houden in verschillende dorpen, paar dagen open verspreid buurgemeente • Ontbreken van bankautomaat is een probleem
ÌÌ Koffie of drankbar, foodtruck,… aantrekken van marktkramers die erop inspelen
• Openbaar vervoer
ÌÌ Nu als klanten in de kernen vooral oudere mensen en toeristen maar ook acties nodig voor een jonger publiek
• Automatenstop
• Panden die leegstaan zijn ongeschikt (verouderd en te klein), taksen op leegstand werken niet, kosten soms te groot om aanpassingen te doen. • Leeft in veel kleine gemeenten • Kleine markt organiseren • Verspreid in de week • Aandacht voor ouderen • Winkel met lokale producten (ruimte in OC) • Boerenmarkt uitbreiden
• Starterspremie voor handelsas • Weinig, meer focus op bad/stad aanbod is meer dan horeca = uitdaging • Toerisme = economie ÌÌ Hierdoor overleven bakkers en slagers ÌÌ Afweging? Nog geen concreet beleid (wat is ons beleid?) ÌÌ Werkgroepen om handelaars en horeca samen te krijgen ÌÌ Basis van gemeente/stad maar getrokken vanuit handelaars ÌÌ Brainstorm met ook andere organisaties vb. UNIZO ÌÌ Vb. rond kerstmarkt ÌÌ Ook integraal/regionaal ÌÌ Detailhandelscoach = op maat van de gemeente (expertise en praktijkvoorbeelden, aan welke europese mogelijkheden koppelen?,…)
13
detailhandelsbeleid op maat van de gemeente
14
kernversterking als basis voor vitale steden en gemeenten
herstructureren en verdichten eerder dan nieuwe concentraties detailhandel
een selectief locatiebeleid voor nieuw winkelaanbod
• Moeilijk wegens diversiteit gemeente
• Ook handelaar moet lokaal kopen
• Ondernemers ondersteunen (evenementen, ondernemersbeurs, campagnes)
• Horeca-quota in bepaalde straten zijn gevaarlijk, retail draait op horeca
• Instrumenten goed opvolgen
• Automaten = vandalisme, aanbod brood maar geen bakker
• Naar hybride vormen gaan? Kan je het bewaken?
• Ondersteuning lokale ambtenaren vb. op juridisch vlak
• Meer markteringbudget, meer communicatie actie vb. koop lokaal
• Lokale handelaars de kans geven i.k.v. aanbesteding! Hoe kan er meer ingezet worden op dit vlak?
• Horeca in winkelstraten: fenomeen onderzoeken
• Onderwijs: promo zelfstandig ondernemen, ook mooie kant vb. warme bakker
• Vraag naar soepelere regelgeving
• Functiemix onderzoeken: hoe?
• Premies:
• Acties: ik koop lokaal
• Op straatniveau naar functionele mix streven, maar nu is daar geen beleid wie doe dit wel = markt • Dagelijkse voeding moet in de kern = trekker maar op maat van de stad
• Teveel op centrumsteden gericht
ÌÌ Gevelrenovatiepremie activeringspremie
• Mensen willen ook keuze
• Geen focus op enkele gemeenten maar uitdragen naar volledige provincie
ÌÌ Activeringspremie + korting vergoeding starters
• Ruimtelijk beleid (incentives, premie, pop-up)
ÌÌ Probleem: leegstand = overal probleem, oplossing is niet altijd hetzelfde
• Sturen? Jury win een winkel
ÌÌ Leegstand vb. stickers Dismuide, herlokaliseren in 1 winkelstraat (gezonde mix van grote en kleine winkels)
ÌÌ Bepaalde sectoren ectra motiveren om pand in te vullen vb. supermarkt Veurne doet dit reeds
ÌÌ Geen verplichting handelspand onder flatgebouw
ÌÌ Actief op zoek gaan
ÌÌ Handelshuur/leegstand te hoog: tussenkomst gemeente niet financieel maar wel door begeleiding
ÌÌ Projectsubsidies gebeurt reeds maar door schaalvergroting is bedrag groter
ÌÌ Functies in de kern versterken (post, stadsbestuur, diensten,…)
ÌÌ Niet elke gemeente is hetzelfde
detailhandelsbeleid vraagt om een geïntegreerde en integrale aanpak
een structurele aanpak van het detailhandelsbeleid
• Concept shoppingscentra vertalen naar steden en gemeenten
• Toch rekening houden met economische parameters
• Contact starter in voorbereidende fase, een marktstudie door de provincie
• Handelskernafbakening = belangrijk waar willen we handel of niet
• Premie of subsidie met zichtbare impact
• Niet alleen een winkel maar ook bedrijvigheid
• Concept The Box
• Uitdaging afbakening kerwinkel = politieke moed = gecoro
• Beleving tijdens wekelijkse markt
• Ondernemersraad
• Ik koop lokaal, minder tijdelijk, afstemming met UNIZO • Voorbereiden op verdere vergrijzing
ÌÌ Draagvlak creëren ÌÌ Acties gemeenten • Meer inzetten op toerisme: nauwere samenwerking tussen economie en toerisme
• Kern versus buitenkern ÌÌ Moratorium besluit ovb vergunning = duidelijke sturing ÌÌ Wettellijk kader op vlaams niveau, wordt aangevochten ÌÌ Beperking nachtwinkels
15
ontwerp: www.kimclaeys.be
16
Contact E info@ocwest.be E data@pomwvl.be www.ocwest.be www.pomwvl.be/data