CUMHURİYET DÖNEMİ
savunma ihtiyaçlarının karşılanması ve ordunun ihtiyacı olan silah ve cephanenin yurt içinde yapılabilmesini sağlamak maksadı ile kamu eliyle kurulmuştur. Bu arada, sanayileşme çabalarının gündeme getirildiği ve Cumhuriyetin kurulduğu yıllarda ülkemizde kişi başına düşen milli gelirin 45 dolar ve nüfusun da 12,6 milyon kişi olduğunu da unutmamak gerekir. Özgür Erdem (39) İleri Dergisindeki bir yazısında 1923 yılındaki durumu şu şekilde açıklamaktadır: “Sanayi yoktu. Toplam işçi sayısı 80 binden azdı. Ve bunların önemli bir kısmı aslında kendi dokuma tezgahında, ya da deri atölyesinde çalışan esnaftı. Nitekim bu kadar işçinin çalıştığı işletme sayısı yaklaşık 30 bin idi. Yani işletme başına 2-3 işçi düşüyordu. Anlayacağınız biri işletmenin sahibi, diğeri de çırağı ya da ortağı. Türk sermayesi bundan ibaretti”. Ayrıca, o dönem için oldukça önemli olan bir konu da, yetişmiş iş gücünün bulunmaması ve sanayi tecrübesinin yok denecek düzeyde olmasına rağmen, daha 1925 yılında uçak sanayii kurulması yönünde ilk adımların atılmasıdır. Birinci Dünya Savaşı ve daha sonra Kurtuluş Savaşı süresince uçak sanayiimizin bulunmayışı büyük sıkıntılara neden olmuştu. Bu sıkıntılar kimi zaman öyle boyutlara ulaşmıştır ki, malzemesizlik ve imkânsızlıklardan uçaklar onarılamaz hale gelmiştir. Bu durumu bizzat yaşayan Büyük Önder Atatürk, savunma ve harp sanayii konusunda en son teknolojiyi temsil eden havacılık sanayiinin kurulması için Cumhuriyetin ilanından sonra direktif vermiş, 1925 yılında fabrikanın kuruluş çalışmalarına başlanmış ve tesis 6 Ekim 1926 tarihinde eldeki uçakların onarımı ile faaliyete başlamıştır. Bu tesis zaman, zaman zorluklar yaşasa da İkinci Dünya Savaşı sonuna kadar ordunun uçak ihtiyacını büyük ölçüde karşılayacak sayıda uçak imalatını yapabilmiştir. 1945 yılı sonrasında Amerikan yadımları kapsamında bedelsiz olarak uçak verilmesi ve Hava Kuvvetlerinin bu tesise uçak siparişini durdurması nedeni ile imalat devam edememiş ve askeri uçakların onarımını yapar bir yapıya dönüştürülmüştür (40). İzmir İktisat Kongresinin ardından, 1924 yılında “Sanayi Teşvik Kanunu” da yenilenmiştir. Amaç, özel girişimin önünü açmak, hatta mümkünse kamu işletmelerini özelleştirmekti. Buna bağlı olarak aynı yıl, özel kesimin yatırımlarını finanse etmek üzere Türkiye İş Bankası da kurulmuştur. Görüldüğü gibi Cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren özel sektörün iş hayatında öncü olması arzusu ön plandadır. İlerleyen bölümlerde de görüleceği gibi dönem, dönem bu konuda hamleler yapılmış, özel sektörün önü açılmaya çalışılmıştır. Ancak, ülkenin ve özel sektörün içinde bulunduğu şartlar bu arzunun gerçekleşmesini ertelemiştir. Dolayısıyla, bazı kaynaklarda yer alan, o yıllarda devletçi politikaların tercih edildiği görüşünün gerçekle bağdaşmadığı da rahatlıkla söylenebilir. Ayrıca, 1923 yılında, Cumhuriyetin kurulduğu yılda Türkiye’de sadece on altı makina mühendisi vardı. Ülkemizdeki eğitim sistemi ilk elektrik mühendisini 1925 yılında mezun etti. Bu sayı, 1926 yılında ikiye, 1927 yılında dörde çı İleri Dergisi Sayı 61 Nisan, Mayıs, Haziran
39
Uçak sanayiimizin tarihi ayrı bir bölümde ele alınmıştır.
40
- 57 -