20
INAKEANON
Volume 71. No. 1 November 2017
Pag-eaum Halin sa Alipungto Sueat ni Elsa Teñoso
“Hay ibriwan!!! May nim is Concordia...” “Ayaw kamo it paeapit sa baris ngaron! Taga bukid!” Sa una paeang nga adlaw it klase bilang first year hig school, raya eon nga pamisaea ro habatian nana halin sa anang bag o nga mga klasmeyt nga naghaealin sa banwa. Si Concordia Magbukid hay isaeang ka daeaga nga naghalin sa alipungto it bukid. Ro anda nga baryo ro pinakamaeayo nga lugar halin sa sentro it banwa. Sanda ra hay waeo nga magmaeanghod. Bilang pang-an om kanda nga magmaeanghod, pursigido gid imaw nga makatapos it pag-eskuyla. Bangud sa kapobrehon, nag ungkat it pagtuon ro anang daywang ka eaki nga mga magueang. “Mas gusto ko lat a magbulig kay tatay sa uma. Nahuya eot ang magbinalikbalik sa eskuylahan. Hambae to ko ang mga klasmeyt sa banwa hay “kagur-ang” eon kuno ako ag mag ineskwela gihapon. “ hadumduman pa nana nga hambae ko anang pangaywang magueang bago pa man raya nagdesisyon nga magpundo. “Sayod mo manong, ayaw eon sanda ron it pagpinansina. Sino gid abi sanda? Bisan 4th year ka gihapon sa edad nga 22 anyos, parehas malang kamo nga may handom sa kabuhi kaya uwa ta sanda sa lugar para hambaean nanda kita it makaruyon.” “Ahay sige, pabay e eang ninyo sanda ron. Basta ayaw eang ninyo it patuli ha!!! Bahala eon kanda ro Dios... Sunda eat ah ninyo ro amon permi nga ginapadumdom kinyo--- Ginatiis namon ro nagabitibiti nga silak sa idaeom it katruadlawon sa pag asikaso it atong uma para kamo maka eskwela, “hambae ko andang ina samtang ro magmaeanghod hay gaestutya sa may hagdan it andang maisot nga baeay.
Bangud sa anang katutom, naggraduate imaw ra nga nagapanguna sa andang klase. Rato hay nagbukas kana it tsansa para makatuon sa kolehiyo nga mas maeayo pa gid halin sa anda, sa lugar kung siin hay abot it sibilisasyon. Naging scholar imaw sa eskuylahan nga anang hasudlan bangud sa manami nana kara nga grado. Eaom nana hay magiging madali eon lang ro tanan pero nagkasaea imaw. Naging malisod para kana ro pag pakikiuyon sa ana nga palibot. “Mam, naalin man ro tilon ngaron mam nga puti? Eh ah, ayos ta..” Permi eang imaw nga ginahinibaygan ko ana nga mga kaklase bangud sa anang kabuki pero una man sanda para ieksplekar kana kung ano ro projector ag microscope. Bangud sa indi man imaw kaantigo mag gamit it computer para sa anang reporting, projects ag mga assignment, nagnaba ro anang mga grado. Rason nga nataktak imaw sa listahan it mga scholars. Masubo man kunta pero kinahangean nana nga batunon. Nag uli lang anay imaw sa anda. Idto, nakita na ro anang 5 pa ka mga maintok nga igmanghod. Nagabueoligan sa mga ueobrahon sa baeay. Nagabangon it pilit sa kaeamigon it aga-aga para magpahaom sa pagbaktas it makapin sa 3 kilometro paadto sa eskuylahan. Uwa gid gareklamo andang kibueon nga mga siki. Ginabitbit eang gid nanda anda nga mga tsinelas hay basi raya mabitas ag maupod. Pag abot eang ugaling sa eskuylahan suksukon. Nakikita nana ana nga kaugalingon kanda tag imaw hay high school pa. Nakabatyag imaw it kaeuoy kanda. Sayod nan nga may mahimo imaw para kanda. Bangud kara, nagdesisiyon imaw nga mag usoy lang anay it trabaho sa Manila. Naisip nana nga mas kinahangean ko anang mga manghod ro anang bulig. Sa edad nga 18 anyos, naging sueoguon imaw sa baeay it manggaranon. Naging matutom ag mahugod imaw sa mga ueobrahon sa sueod it baeay. Ginpataasan ro ana nga sweldo, ag indi eot ah imaw kara ig buhian. Sige eang gid ana nga pagpangeaba, pagpanguskos it bulit kaldero ag pagpanglimpyo it cr para makabulig sa anang mga igmanghod nga gatueuon sa elementary ag high school.
“Kami ni nanay mo hay uwa gid nakatungtong bisan Grade 1. Ginpaasawa eot ah kami nanday lolo ag lola ninyo pag tungtong ni nanay ninyo it 18 anyos. Kaya kamo, ipursige gid ninyo ro inyong pagtuon. Nagapati kami ni nanay nyo nga bisan ruyon eon lang amon nga ipanubli kinyo bangud raya ra hay bueawan nga di kinyo matakaw-takaw. Para sa ulihi, magaasenso kamo. Kaya magtarong Ni Leah Villanueva kamo...” hambae man ko andang tatay nga Highskul life do pinakabongga, kakaabot eang gid halin sa paeayan.
Kabuhi It Hayskul
Uwa gid nagakueang ro anda nga ginikanan sa pageay-gay kanda sa mga mayad nga hieimuon. Pero indi gid malikawan nga raya hay di makapugong sa andang kaugalingon. Bisan grabe ka pa kamapainubuson kung maubos ing pagpasensya, makahimo ka gid it mga bagay para makabaeos. Uwa ro andang ginikanan kasayod nga may ginpatulan ro andang pangaywang unga nga eaki nga anang kaklase sa eskuylahan, sa sang bayo na eang, nalipong gid raya . Napusa gid ro ana nga baba. Di na eon gid matiis ro pagpakahuya kanda sa eskuylahan bangud raya ngani hay bukidnon kuno. Dugang pa ro tuno it andang boses nga baris. Katig gid. "Ayaw eon ninyo pagsugiri sanday tatay ha. Di man nanda masayran dun. Wa ako naila nga makatao pa ako kanda it pagkabaeaka. Talawit man gali imaw ag..." hambae nana kara sa anang 2 ka igmanghod nga nagtuon sa parehas nga eskuylahan. Bangud kato hay ginpatawag it principal ro anda nga ginikanan. Sa anang kahadlok, nagdesisiyon lang raya nga magpundo. Uwa man nakaabot sa andang ginikanan ro natabo. “Mabulig lat ang kinyo nay sa uma. Mayad pa kung idto, indi pa magsakit ang ueo sa minemorays it mga leksyon. Kung iya ta ako, makapahuway eat ang kung gauyon,“ rason nana kara. Uwa gid nagpaperdi si Konkordia sa mga pagpigos kana. Dahil sa anad eon imaw, ginahibayhgan eang gid nana ro mga gapangsunlog kana, bisan pa masakit. Kada adlaw, padayon nga nakikipagbakbakan imaw sa mga pagtilaw sa kabuhi. Nagtutom ag nagtinguha imaw sa ana nga pagtuon. Tag imaw hay sa pang ap-at nga dag on sa high school, di eon imaw makahueat nga maeksperyensyahan man ro kolehiyo. Handom ag dumot gid nana nga makatapos, ag maging madinaeag-on nga maestra.
Dikara ka makakita it classmates nga loka-loka, Kung sa barkada kaeabanan maaeam kara, Itao do tanan agud eang magpasadya, Sa ap- at nga dag- on nga among tinuon, Halo- halo to nagkaeatabo manami man o bukon, Bukon it sagabal ro among kapubrihon, Wa mat gapaeanobra patas man gihapon, Mga barkadang aeabuton man it pagka umang-umang, Wa ga paeamati kaya paswerte eang, Do solusyon karun "huwaran ta lang" Maskin Saea basta may I present eang , Gasaeampitan pa gabakae sa kabarakahan, Pagbalik hay nabantayan eang sa may puetahan, Bue - an it nakaon ag aywan, Wat pakialam kung nagutom ka man Papel nga sangkapad kueang pa kun amat, Sa kaabuon ko gapangayo hay do eon mahuyap, Kun pilang piso eon do nagastos sa pagsabat, Cover lang do habilin wa manlang nagpasaeamat Mga gamit kung gadrawing hay di eon mabalik, Do tag ana pa gausoy kun siin nagkaealhit, Do mga pentel pen di eot a magdueot, Naubos do sueod do gahueam pa naugot
“Hello nang, how are you?” Nalipay imaw nga mabatian ro anang mga igmanghod nga paenglish English pa kung magtawag kana.Pagkatapos it napueong dag on. Ginpasugtan imaw ko ana nga amo nga mag uli sa probinsya. Malipayon imaw nga ging abi-abi ko ana nga mga igmangod. Abu on ro nagbag-o. May kable eon it kuryente nga nakakabit sa andang dingding. Pagsueod na sa andang baeay, aba hay may mga highschool diploma eot a nga nakaplastar. Pagsueod na sa andang kwarto hay may nakahanger eot ta nga uniform it maestra. "Uy! Hara eon gali atong Cardo ho..." hambae it andang kinamanghuran pagsangdo it anang magueang nga eaki. Pagkakita nana sa kahimtangan it anang panilya, nagsueondanan ro mainit nga euha sa anang mga mata. Grabe, di imaw makapati nga ro iseang taga bugid hay makaangkon man it propesyon. “Nang, 30 anyos ka eon. Kaya eon namon ra ni Junjun nga paeskwelahon sanday Toto ngara. E enjoy mo man ing kabuhi. Saeamat gid sa ing pagsakripisyo it imong pagtuon ag pagsueod it pagiging kabulig para mo eang kami mabuligan makatapos.“
Magreporting ngani ag may sangkiri nga saea, Imbis nga suportahan hay hibaygan ka pa, Di pa magpundo kun wa pa natapos, Gagrupong kanami maghinibayag it hipos
“Saeamat ag uwa ninyo ginbali ang pag eaom. Tama kamo, may akon man nga tsansa,”sabat nana sa anang manghod nga maestra nga nagaturo eon sa bag-ong tukod nga eskuylahan sa andang baryo.
Do kat ing matulala kun sanda ing kaibahan, Kaabu-abong clown naila sa barahan, Kun may naugot pag walk out dayon, Agud di man mahalata nga pikon ka eon,
Nagdesisyon imaw nga ipadayon ro ana nga kurso. Nag enrol imaw it uman sa ana man ng dating gin eskwelahan. Sa ana nga unang adlaw sa klase, nakapilit kana ro mata it tanan.
Highschool life do kanamiton balik-balikon, Kung ikaw ro topic ag slow isturyahon, Loading ka pa ngani sanda hay gaeompat eon, Maghinibayag limo di mo pa gets sun,
“Good morning mam!” gin abi abi imaw isaeang ka 1st year college nga estudyante samtang imaw hay gapasangdo sa gate it eskuylahan. Naghaeakhak ro iba nga nakakita.
Daya ro kabuhi sa highschool kun kamon, Abong kaibahan nga litik-litik man o bukon, Kanami hibaygan ag balik- balikan, Kabuhi sa hayskul nga di malipatan./TF
“Bukon man mana it maestra ron! Tan awa man abi ro anang itsura?! Hahah!” Nag hiyom-hiyom lat ah imaw kanda, ag dumiritso sa anang klase./TF