Otomotiv_Sekturu_no

78 Yalın üretim sisteminde yan sanayici değiştirmenin ana firmaya maliyeti seri üretim sistemine göre daha fazladır, çünkü bu sistemde, uzun dönemli ilişkiler kurmaya yönelik taahhütler veya bağlayıcı unsurlar mevcuttur. Örneğin, bir Japon ana sanayi firması yan sanayi firmalarıyla ortaklık tesis etmekte, uzun dönemli kredi kullanımında destek olmakta, uzun dönemli tedarik sözleşmeleri yapmaktadır. Yan sanayiciden beklenen ise, parçanın üretimi işlemlerinde, fiyat ve kalitesinde sürekli bir iyileştirmenin sağlanmasıdır. Bu durum ilişkilerin uzun süreli olarak yürütülmesinde önemli bir belirleyicidir. Söz konusu gelişmeler bir ana modelin üretimi boyunca ana sanayi firması tarafından önemle izlenmekte, her bir ara sözleşmede gelişme durumu değerlendirilip fiyat ayarlamalarına gidilmektedir. Tasvir edilen bu geliştirmelerin, geleneksel sözleşme yaklaşımı çerçevesinde yan sanayi tarafından sağlanması güçtür, çünkü verimlilik artışı ve üründe iyileştirmeye yönelik faaliyetler ilave bir yatırım gerektireceğinden, yan sanayi firmasının ana sanayiden bir destek veya bir taahhüt almaksızın ve özellikle, nispeten kısa süreli bir sözleşmeyle bu girişimlerde bulunması zor bulunmaktadır.

Kuşkusuz ki, güven unsurunun sağlandığı uzun dönemli ilişkiler bu zorlukların aşılmasında önemli etken olmaktadır. Yan sanayi ürününde kalite yükseltme, verimlilik artışı ile birlikte maliyet düşüşü ve dolayısıyla fiyatta meydana gelebilecek olumlu gelişmeler ana firmanın rekabet gücünü artıracağından, bu durum uzun dönemli ilişkiler içerisinde olunan yan sanayi firmasının da faydasına olacaktır.

Ana ve yan sanayi ilişkileri kapsamında; ilk önce, kısaca teorik olarak satın alma veya üretim kararı konusu açıklanmaya çalışılacaktır. İkinci olarak, ana ve yan sanayi yapılanma şekilleri, sözleşme süreleri ve tam zamanında üretim/tedarik hakkında bilgi verilmektedir. Daha sonra, yalın tedarikin en geniş uygulama alanı bulduğu Japon otomotiv sanayinde yan sanayicinin seçimi, tedarik miktarının belirlenmesi, hedef fiyat uygulaması, ara fiyat ayarlamaları ve yan sanayici ile işbirliği derneklerinin faaliyetleri üzerinde durulmaktadır. Yan sanayinin ürün geliştirmeye katılım yöntemlerinden bahsettikten sonra, son olarak, ABD ve AB ülkeleri gibi gelişmiş otomotiv sanayilerine sahip ülkelerde ana ve yan sanayi ilişkilerinde yaşanan değişim ana hatlarıyla özetlenmektedir.

PARÇA TEMİNİ TEORİLERİ: ÜRETME VEYA SATIN ALMA KARARI Bir ürünün aksam ve parçalarının üretilmesi veya satın alınması hususu; üretiminde yüksek oranda girdi kullanan tüm sanayilerin üzerinde titizlendiği önemli bir konudur. Daha açık bir ifadeyle, bir aracın binlerce yan sanayi parçasından ibaret olduğu düşünüldüğünde, söz konusu parçaların dikey bir yapılanma ürünü olarak ana fabrikada veya yan kuruluşlarında mı üretilmesinin yoksa yan sanayiden tedarik yoluyla mı temininin daha akılcı olacağı veya hangi durumlarda farklı tercihler yapılabileceği soruları cevaplandırılmalıdır. Bu soruları irdeleyen teoriciler genel olarak işlem maliyetleri teorisi (transaction-cost theory) üzerinde yoğunlaşmışlardır. Ayrıca, amir-tabi ilişkisi teorisi (principal-agent theory) ve oyun teorisi (game theory) de konuyla ilgili diğer önemli kuramlardır.

Ancak, şunu belirtmek gerekir ki, gelişmiş otomotiv sanayileri incelendiğinde, uygulamada hiç bir ülke söz konusu teorilerden herhangi birisine tam olarak benzer bir durum arz etmemektedir.

Hatta bazı teorilerin varsayımlarından çok farklı uygulama içerisinde olan bazı ülkelerin ana-yan sanayi ilişkilerindeki gelişmişlik, yan sanayi başarı düzeyi ölçütlerine bakıldığında çok ilginç sonuçlar görülebilmektedir. Örneğin, bu konuda