navedenom članku donosi dva snimka i jedan tačniji prepis natpisa (podeljen u dva reda iz praktičnih razloga) na osnovu otiska i sravnjivanja s originalom. Neki znaci slični su pojedinim slovnim znacima, a drugi predstavljaju figure-crteže. Ti znaci je slabo podsećaju na rune severnih naroda, pa je mogućno da je reč o nekakvom runskom pismu druge vrste (op. cit., 243). Međutim, u jednom kasnijem radu Rakeva (1972: 49-53, sl. 4) upoređuje urezane znake sa severnoevropskim runama i zaključuje da bi se natpis iz Sitova možda mogao pripisati gotskom pismu iz doba poznorimskog carstva, imajući u vidu upade Gota na Balkan još od III veka n.e. - Hronologija natpisa iz Sitova, čini se, krajnje je nesigurna, mada ga neki autori (kao J. Todorović 1969 (1971): 80 i uporedna tabela na sl. 2) zbog sličnosti
nekih njegovih znakova s urezanim znacima na vinčanskoj keramici ubrajaju u neolitsko pismo. 13
J. Todorović - A. Cermanović 1961: 41-4.3, T. XXXII-XXXIV; up. R. Pešić 11, str. 17-28 i odgovarajuće napomene. 14 Janos Makkay (1969: 9-49) pokušao je da sistematizuje urezane znake dotad otkrivene na nalazištima vinčanske grupe i drugih istovremenih i delimično srodnih kultura u jugoistočnoj Evropi, obuhvativši ih opštim terminom "tordoška kasnoneolitska grupa znakova", budući da je upravo u Tordošu otkriven najbogatiji fond takvih nalaza (preko tri stotine) i da oni predstavljaju najraniju pojavu u okviru vinčanske kutlurne grupe (kraj faze Vinča A - kraj faze Vinča B2). Tim pregledom, datim na uporednim tabelama, obuhvaćeno je ukupno 37 nalazišta (ne računajući Tartariju s njenim piktografskim pločicama, o kojima danas već postoji opsežna literatura (v. npr. E. Masson 1984: 112 i dalje, s odgovarajućim napomenama) i koje se u pogledu uslova nalaska, odnosno arheološkog konteksta i hronologije moraju uzeti s izvesnom dozom rezerve), od kojih 17 pripadaju vinčanskoj kulturi: Tordoš (Transilvanija, Rumunija), Banjica,Vinča (lok. Belo brdo), Obrež (lok. Beletinci), Gornja Tuzla (severoistočna Bosna), Koraj (lok. Varoš, si. Bosna), Predionica (Priština), Jablanica (Međulužje kod Mladenovca), Zorlencul Mare (rumunski Banat), Nandrovalya - Nadruvale (Transilvanija), Kormadin (Jakovo kod Zemuna), Gradac (Zlokućane kod Leskovca), Gornji grad - Kalemegdan, Pljosna stijena (Radoinja kod Nove Varoši), Gomolava (Hrtkovci kod Sremske Mitrovice), Ledine (Žarkovo), Grabovac (lok. Đurića vinogradi, Obrenovac). Tu tzv. tordošku grupu znakova upoređuje s mesopotamskim piktografima i zaključuje da se ona formirala na osnovu zbira opštih anatolskomesopotamskih relacija i direktnih mesopotamskih uticaja u ovoj oblasti. S obzirom na nisku ili klasičnu hronologijii za neolit jugoistočne Evrope, koju zastupa Makkay u ovoj studiji, a koja već nije bila održiva ni u vreme kad ju je pisao, njegovi zaključci o mesopotamskom (sumerskom) poreklu "tordoške grupe urezanih znakova" ne mogu se prihvatiti. 15 Želeći da tačnije utvrdi kulturnu stratigrafiju Tordoša, N. Vlassa je 1963. preduzeo nova iskopavanja u obližnjoj Tartariji (gde je ranijim radovima 1942. i 1943. bio otkriven sličan materijal) i tom prilikom u najstarijem sloju, koji on paraleliše s Vinčom B1, otkrio jednu kultnu ("magijsko-religijsku") jamu koja je sadržavala 26 glinenih idola, 2 idola od alabastera kikladskog tipa, 1 narukvicu od školjke Spondylus i 3 glinene pločice -jednu s lovačkom (?) scenom i dve s urezanim neobičnim znakovima poređanim u nekoliko redova, koji se mogii smatrati rudimentarnim pismom. Najbliže paralele za ove pločice nalazi na tabletama s piktogramima iz perioda Uruk (Warka) IV (cca 3500-3200) i Džemdet Nasr (cca 3200-3000). Na osnovu tih analogija, i uzimajući u obzir vreme potrebno da ti sumerski kulturni uticaji (ako ne i same pločice) dopru do doline Moriša, smatra da se tartarijske tablete mogu datirati u vreme oko 2900-2700. godine pre n e., što bi odgovaralo fazi Vinča A po niskoj hronologiji, ili ako se snize datumi za pomenuta orijentalna nalazišta - što je, kako kaže, u poslednje vreme opšti trend - dolazimo za kraj prvog (najstarijeg) sloja u Tartariji, kojem pripada kultna jama s pločicama, do datuma koji upravo označava početak faze Vinča B1 - 2600. godine pre n.e. (N. Vlassa 1963: 485-494, fig. 1-10). - Treba napomenuti da su nalazi iz Tartarije izazvali osobitu pažnju u naučnim krugovima, kako među arheolozima zbog njihovog značaja za utvrđivanje hronologije vinčanske kulture, tako i mestu stručnjacima za orijentalna pisma, što je dovelo do proliferacije literature o tim problemima, na šta je delom ukazano u prethodnoj napomeni. 16 Ukratko, V. Popović (1965: 1-56, figs. 1-29) misli da su došljaci s Bliskog istoka prodrli u Podunavlje u periodu vinčanske kulture i doneli sistem sumerskog pisma piktografskog karaktera. Podunavske neolitske kulture nisu samostalno mogle da razviju pismenost, jer su u kulturnom, društvenom, ekonomskom i religijskom pogledu stajale na nižem razvojnom stupnju od civilizovanih mesopotamskih društava pred kraj IV milenijuma pre n.e.
Vasil Mikov, Georgi II. Georgijev i Vladimiir I. Georgijev bavili su se analizom znakova urezanim na glinenom pečatu iz Karanova (Arheologija XI/1, 1969)17. Već pomenuti autor Jovan Todorović javlja se ponovo, ovog puta mnogo opširnije, svojim prilogom "Written signs in the 66