Jelczańskie HIStorie

no >

historie

jelczańskie

historie

jelczańskie

historie

O dwunastu wspaniałych mężczyznach Po sukcesie projektu „Jelczańskie HERstorie”, realizowanym przez Miejsko-Gminne Centrum Kultury w Jelczu-Laskowicach, przyszedł czas na męską wersję tego pomysłu.

Wtedy poznaliśmy wyjątkowe kobiety z gminy Jelcz-Laskowice. Teraz MG­CK pokaże nietuzinkowych mężczyzn. Jest ich dwunastu, a ich historie zachwycają, zadziwiają, urzekają. Niektórzy są bardziej znani ze swojej działalności, inni mniej, ale nie tylko ta aktywność jest istotna. Będziemy mieli okazję przeczytać o emocjach, które towarzyszą temu co robią, czym się kierują i co jest dla nich ważne. Są mocno związani z gminą Jelcz-Laskowice, chociaż niektórzy mieszkają poza nią, bo tak ułożyło się życie. Wychodzą poza schematy, często idą pod prąd, ale zawsze odważnie i z radością.

W życiu są na różnych etapach, wykonują różne zawody, inni jeszcze poszukują. Łączy ich pasja, entuzjazm, radość z tego, co robią. Tacy jak oni są potrzebni lokalnej społeczności, są potrzebni nam wszystkim.

Oto oni: Bartek Deryło – muzyk, wokalista, Piotr Kutela – lider Lokalnej Grupy Zwiadowców Historii, Tomasz Zając – sztangista, dwukrotny mistrz Polski juniorów, Dawid Wroniak – szef jelczańskiego związku „Strzelec”, Wojciech Połomski – autor książek o samochodach produkowanych w „Jelczu”, Jacek Mikołajczyk – działacz społeczny, propagator dębu „Słowianin”, Tomasz Kopczyński – wolontariusz związany z Centrum Wolontariatu Zielony Parasol, Zygmunt Walczak – trener-legenda jelczańskich kolarzy, Edward Kłapkowski – miłośnik lilii, Grzegorz Klekot – pasjonat muzyki ludowej, Tomasz Murawski – podróżnik, który kocha Afrykę, muzyk, Wojciech Roskosz – artysta współczesny, malarz.

Ich historie będą przedstawione w formie wydawnictwa, MGCK planuje także wernisaż wystawy zdjęć dwunastu panów. Autorką tekstów jest Monika Gałuszka-Sucharska, a autorem zdjęć – Marcin Watemborski – wrocławski

fotograf portretowy, dziennikarz, redaktor prowadzący portal WP Fotoblo­ gia. Jest biegły w fotografii cyfrowej, ale z zamiłowania podejmuje się zgłę­ biania technik analogowych i to właśnie w nich odnajduje spełnienie.

tacy jak oni są światu potrzebni Żeby życie miało smak, potrzebne są miłość, radość, pasja i działanie.

W każdej społeczności są ludzie, którzy dają coś innym, często nie zdając sobie z tego sprawy. Czasem znamy ich dokonania, to nasi koledzy, znajomi, sąsiedzi.

Idea „Małej Ojczyzny” to także zauważenie, że miejsce, w którym żyjemy, nasz mikrokosmos, jest bogaty w ludzi, których działania są ważne nie tylko w wymiarze jednostkowym. To istotne, gdy chce się poczuć tę wspólnotę, bo każdy z nas potrzebuje innych. „Jelczańskie HIStorie” to projekt niezwykły. Lokalny, ale zarazem uniwersalny, bo takie są wartości, które ze sobą niesie i o których opowiedziało dwunastu wyjątkowych mężczyzn z gminy Jelcz-Laskowice. Każdy z nich ma inną historię, inne umiejętności i sukcesy. Szli pod górę, czasem z góry, często pod prąd, ale zawsze w zgodzie ze sobą. Kierunek wyznaczały pasja, aktywność, otwartość na innych, na świat, na piękno i ten błysk, który sprawia, że życie staje się barwniejsze i pełniejsze.

Bohaterowie tej książki są na różnych etapach swojego życia, wykonują różne zawody, mają plany i marzenia. Odkrywają przed nami kawałek swojego świata, mówią, co jest dla nich ważne, skąd czerpią siłę i odwagę oraz dlaczego chcą zrobić coś dla lokalnej społeczności, dla innych. To budujące i daje nadzieję. Tacy jak oni są potrzebni „Małej Ojczyźnie” i … światu.

Dorota Miś-Hanys Dyrektor Miejsko-Gminnego Centrum Kultury w Jelczu-Laskowicach

bartek deryło Moje emocje mieszkają w muzyce gdy dwunastolatek chce zaśpiewać piosenkę niemena na szkolnej akademii, można uznać, że przesadza. chyba, że to bartek deryło Muzyką żyje od zawsze, a ona żyje w nim. Słyszy ją i nią oddycha. Wszystko, co wydarzy się później jest tego konsekwencją.

Praca nad debiutanckim albumem Bartka Deryło była na tyle zaawanso­ wana, że stwierdził, iż występ w programie „The Voice of Poland” jest natu­ ralną drogą, aby pokazać publiczności kawałek swojego świata i swojej muzyki. Bo tak już jest, że ludzie chcą się dzielić z innymi tym, co tworzą.

co dźwięki robią w mojej głowie…

Gdy Bartek miał dwa lata, jeszcze dobrze nie mówił, ale śpiewał. Na po­ważnie zajął się muzyką w oławskiej szkole muzycznej i tu widzi początki swojej dalszej drogi. Muzykę chłonął i rozumiał intuicyjnie. To jego sposób wyrażania emocji, ale także ich wyzwalacz. Żaden bodziec nie działa na nie­ go tak mocno. Ukończył klasę skrzypiec i nadal gra. Uważa, że skrzypce są analogiczne do śpiewu, bo gra się jedną linię melodyczną. To wzmocniło go jako wokalistę – w wymyślaniu melodii, w improwizacji na bazie akordów.

Ceni improwizację, naturalność i emocje, które nie są wykreowane. Raczej wypuszczone niż wymyślone.

– Mam nadzieję, że ta iskra związana ze spontanicznością nie zgaśnie u mnie – mówi dziś 22-letni Bartek, student Uniwersytetu Zielonogórskiego na Wydziale Jazzu i Muzyki Rozrywkowej w klasie wokalnej. – To jest bardzo mocno związane z tym, że to kocham i jest nie do opisania co wytwarza w mojej głowie muzyka. To jest poza jakąkolwiek skalą. Będę bardzo pielęgnował tę spontaniczność, która jest we mnie.

Z utworów Bartka przebija szczerość i autentyczność. Teksty do swoich utwo­­rów, żeby wymienić te najbardziej znane „Lód” czy „Deszcz”, pisze sam.

To nie jest bez znaczenia, a nawet – ma znaczenie ogromne.

coś, w czym można się zatopić Debiutancka płyta Bartka ukaże się w marcu 2021 roku. Prace nad nią trwały od czasu przekroczenia przez niego progu pełnoletności. Wtedy podjął decyzję, że sam będzie pisał teksty, które śpiewa. Nie umiał poczuć tych, które ktoś mu napisał. Stąd to ogromne znaczenie samodzielnego tworzenia.

Teraz tak czuje, w tym momencie i taką wybiera drogę, wiedząc, że z jego tek­ stów płynie moc szczerości. Uważa, że nie muszą być doskonałe w warstwie lirycznej, poetyckiej i nie ma aspiracji przegonienia mistrzów.

– W piosence ma być przekazana historia – mówi Bartek. – Uczę się tego i wychodzi mi to nieźle. Gdy śpiewam swoje teksty, przekazuję więcej emocji. Nawet na koncertach wychodzi coś takiego, że gdy śpiewam cover, nie potrafię zanurzyć się w tej twórczości, chociaż niektóre utwory są znakomite.

Wykonywanie swojej muzyki i swoich tekstów wnosi do muzyki jeszcze coś innego, coś w czym można się wręcz zatopić.

Można powiedzieć, że to osiągnięcie jakiegoś metapoziomu. Emocje są połączone z treścią i warstwą muzyczną. Co powstaje najpierw – tekst czy muzyka? Bartek wychodzi zawsze od muzyki, ponieważ to ona jest pierwotną iskrą tego, dlaczego tworzy. Musi najpierw poczuć emocje związane z samą muzyką, podstawia sobie sylaby zgodne z linią melodyczną, a potem dopisuje do tego tekst. To bardzo muzyczne podejście do piosenki, ale jak mogłoby być inaczej, skoro Bartek najpierw słyszy dźwięki. Później przychodzi czas na warstwę tekstową. Na początku jest zawsze linia melodyczna.

dobra muzyka zawsze się obroni Wracając do „The Voice of Poland”, którego został półfinalistą, była to przygoda, podczas której zebrał mnóstwo doświadczeń. Rok po programie

może śmiało powiedzieć, że to etap, na którym wokół niego zbudowało się zain­teresowanie i dobrze jest je wykorzystać. Każdy ma inny sposób, jedni stawiają na stronę wizualną, budowanie marki, inni zajmują się muzyką.

Bartek od samego początku wiedział, że muzyka jest i będzie priorytetem.

Program i występy były dla niego ważne, ale podobnie jak wyniki – nie były najistotniejsze. Liczyła się muzyka. W półfinale zaśpiewał przepiękny numer „Another Day” Buckshot LeFonque.

– Pierwsza myśl po otrzymaniu propozycji tego utworu była taka, że to nie jest do końca programowa piosenka – opowiada Bartek. – Że to nie jest utwór w nurcie popowym, czteroakordowy, robiony do radia, dla masowego odbiorcy. Pomyślałem sobie, że produkcja wybrała dla mnie świetnie, zapewne kierując się obserwacjami uczestników i intuicją. Byłem zachwycony, że przy tak dużej oglądalności daje się ludziom do posłuchania tak znakomity numer, znakomitą muzykę. Jestem zaszczycony, że mogłem zaśpiewać tę ambitną piosenkę. Okazało się, że da się szerzyć dobrą muzykę w polskiej telewizji, w mediach masowych. Dla mnie to nadzieja, że taka muzyka się obroni nawet w sytuacjach telewizyjno-masowych.

emocje – naturalny narkotyk O pierwszych przesłuchaniach do programu mówi, że towarzyszyła im eks­ cy­tacja z lekkim lękiem przed oceną. Buduje to duży ładunek emocjonalny.

Kolejne występy były już inne. Uważa, że to dobrze, że takie emocje towa­ rzyszą ludziom w takich momentach, bo to one tworzą później naturalny nar­ kotyk, od którego są uzależnieni występujący na scenie. Do tego chce się po­tem wracać. Bartek jest aktywny koncertowo już od trzech lat. W ubiegłym roku we wrześniu zagrał we Wrocławiu koncert z debiutanckim albumem.

Zoba­czył na nim skalę działania telewizji, gdy publiczność śpiewała jego piosenki, a po koncercie usłyszał, że jego muzyka coś dla nich znaczy.

– Przy tym jest taki wybuch endorfin, hormonów, które nie towarzyszą nam codziennie, więc przełamanie strachu jest czymś, co zawsze działa pozytywnie – mówi Bartek.

Jeden z trenerów powiedział do niego „Bartek, jesteś asem!”. Podejście trenerów do uczestników programu było dla Bartka zaskakujące, bo spodziewał się „masówki”. Tymczasem nawiązywali oni dobre, a nawet serdeczne re­lacje z uczestnikami. On miał najlepsze kontakty z Kamilem Bednarkiem i Margaret. Utrzymuje je nadal. Z Bednarkiem nagrał nawet piosenkę. Wiele zależy od ekipy produkcyjnej i uczestników. Okazało się, że nawet wielka produkcja telewizyjna ma ludzką stronę.

wzruszenie, przeżywanie chwili Był taki rok w życiu Bartka, że chciał poznawać jak najwięcej muzyki, utworów jazzowych, słuchać tyle, ile się da, poczuć jak najwięcej, wziąć dużo doświadczenia od innych twórców. Po tym okresie bardzo intensywnego słuchania, coś mu się przestawiło i stwierdził, że potrzebuje analizowania utworów. W kółko słuchał jednej piosenki przez dwie, trzy godziny, wyciskał z niej tak wiele emocji dla siebie, nowych przeżyć, wzruszeń. Wtedy uznał, że w takim podejściu do muzyki jest największa siła. Przeżycie i poczucie emocji. Jeśli ktoś mówi mu, że dzięki jego piosence coś poczuł, to niczego więcej mu nie potrzeba. Wie, że każdy słuchacz odbiera muzykę inaczej i nawet ten sam utwór może wywołać u różnych osób różne emocje, bo każdy ma inne doświadczenia, co innego dzieje się w ich życiu. To przyciąga ludzi do muzyki, która działa na emocje bardzo mocno. Bartek zastanawiał się dlaczego tak jest i doszedł do wniosku, że muzyka najbardziej działa na wyobraźnię, bo pobudza wszystkie bodźce. Widać to szczególnie na koncertach.

*** Bartek chce się muzycznie rozwijać. Lubi czuć jak jego emocje wibrują, zmieniają się, wzrasta ich intensywność. Lubi patrzeć jak to dzieje się u tych, którzy go słuchają. Wie, że dzięki muzyce ludzie czują wzruszenie, radość, nostalgię. I to jest w tym wszystkim najpiękniejsze.

GRZEGORZ KLEKOT Muzyka jest jak matematyka, ale łączy ludzi trzeba to wydobyć w odpowiednim momencie, we właściwej chwili, żeby włożyć w to, co robimy swoje duchowe dziedzictwo Na początku był akordeon. A były to lata 60. ubiegłego wieku, gdy Grzegorz Klekot uczył się na nim grać w filii wrocławskiej Szkoły Muzycznej, która mieściła się w Laskowicach Oławskich. Wtedy w głównym nurcie preferowana była muzyka ludowa, tryumfy święciły zespoły „Śląsk”, „Mazowsze”.

Potem była gitara, która w tamtych latach kojarzyła się z awangardą, dłu­gie włosy, The Beatles, na przekór społecznym oczekiwaniom i tak zwanej „nor­malności”. Grzegorz też przez to przeszedł, podobnie jak przez wiele innych gatunków muzycznych. Grał w zespole, który – jak mówi – grał muzykę młodzieżową, zafascynowany gitarą, słuchał rocka. Wiadomo – Led Zeppelin, Deep Purple, dziś klasyka. Muzyczna droga zaprowadziła go w końcu do korzeni, czyli muzyki ludowej. To bowiem z niej wszystko bierze swój początek.

Ona jest źródłem.

i tak to biegnie Muzyka ludowa pojawiła się w jego życiu ponownie na początku lat. 90., zespół, w którym grał o wdzięcznej nazwie „Rapsodia”, spotkał się z mającymi próbę „Świteziankami”, śpiewającymi repertuar ludowy. Zespół zaakompaniował paniom i to był początek zespołu „Świtezianie”.

– To się jakoś spięło i trwa do tej pory – opowiada Grzegorz Klekot, wielo­ letni muzyk zespołu „Świtezianie”. – Wtedy zaczęliśmy współpracę, zespół zaczął się rozwijać muzycznie. Gmina dała nam instruktorów, wspinaliśmy się po drabince coraz wyżej, wprowadziliśmy tańce i choreografię, pracowaliśmy nad dykcją i przekazem. Każdy instruktor wniósł coś nowego, gdy to się sku-

mulowało, postęp był coraz bardziej widoczny. O tym, co się dzieje w zespole decydujemy razem, wszyscy członkowie.

I tak to biegnie, na ludowo. Utwory, które są kanonem tej muzyki, takie jak „Szła dziewczynka przez las”, „Cyt, cyt”, „Kukułeczka” dostają autorskie aranżacje i nowe życie.

– Nie chcemy niczego powielać, bo wiadomo, że oryginału się nie podrobi – mówi Grzegorz. – Wykorzystujemy swoją przygrywkę. Ja gram na gitarze, koleżanka na skrzypcach, pozyskaliśmy kolegę, który przeprowadził się z Wał­brzycha i gra na akordeonie.

z pokolenia na pokolenie Muzyka w jego życiu… Raz w tygodniu próby w Miejsko-Gminnym Centrum Kultury w Jelczu-Laskowicach, zawsze trwają dłużej niż jest w planie.

Niedawno zespół nagrał koncert, wydał dwie płyty, popularność rośnie. To tak­że wyjątkowa promocja gminy.

Czy to, co robi zespół „Świtezianie” jest ważne dla lokalnej społeczności?

– Ważne, wręcz potrzebne – odpowiada. – Kultura ludowa powoli zanika, nie jest rozpropagowana tak, jakby się chciało. Brakuje koncertów, ostatnio graliśmy w Dębinie z okazji kolejnej gwiazdy w „Alei Gwiazd”, a później spotkaliśmy się pod dębem „Słowianin” i zagraliśmy koncert. Podobało się!

Są jednak inicjatywy, które pozwalają ujrzeć światełko na krętej drodze kultury ludowej, takie jak Lista Przebojów Ludowych Radia Wrocław, spotkania zespołów ludowych, kiermasze produktów lokalnych oraz rzemiosła artystycznego, co cieszy naszego bohatera. Jednak ogólny trend, wzmocniony przez postępującą homogenizację kultury i społeczeństwa, jest niekorzystny dla wszystkiego, co ludowe.

– Społeczeństwa wiejskie i miejskie scalają się i wynaturzają – uważa.

– Dzieje się to w rozwiniętych gospodarkach, gdzie szybko rozwija się tech-

nika. W Polsce jest jeszcze przekaz z pokolenia na pokolenie, tradycje są pod­trzymywane, ale zaczyna to zanikać. Szkoda, bo przecież kołysanki, pieśni żołnierskie, kościelne, weselne, kolędy, pastorałki – to wszystko muzyka ludowa. Niektórzy artyści sięgają do tego. Gdy ktoś otarł się o szkołę, to grał też klasykę, a klasyka jest fundamentem. Kujawiak, mazurek, polonez, oberek, krakowiak to najważniejsze polskie tańce ludowe. Czerpał z nich Chopin, Mo­ niuszko i inni. To są nasze korzenie!

wymiana pokoleniowa Ta spuścizna jest niedoceniana. Możliwe, że wpływ na to ma zbyt duże tempo życia, zmiany w strukturze społecznej, przenikanie się kultur. Nie od dziś wiadomo, że dominująca kultura narzuca swoje wzorce. No i wymiana pokoleniowa, młodzi nie garną się do muzyki ludowej. Grzegorz Klekot podkreśla, że muzyka łączy pokolenia, a tam gdzie muzyka, są dobrzy ludzie.

Tak, sięga do przysłów ludowych, bo one są mądrością. Oczywiście, nie tylko muzyka, także rzeźba, malarstwo, ogólnie kultura.

– Muzyka jest ważna podczas celebrowania uroczystości, świąt i tu można jeszcze dostrzec ludowe tradycje – twierdzi Grzegorz. – Wraca w różnych wersjach, nie zawsze dobrych, często widać przewartościowanie, nadinterpretację. Jak jest tradycyjna kolęda, zagraj ją tradycyjnie!

duchowe dziedzictwo W rodzinie Grzegorza były tradycje muzyczne. Mama grała na skrzypcach, brat też chodził do szkoły muzycznej, w święta było wspólne muzykowanie. Jego ulubione utwory ludowe to „Czerwone jabłuszko”, „Stoi grusza w polu”, „Cyt, cyt”. Ale zespół „Świtezianie” potrafi też grać z rockową nutą, wystarczy dobrze posłuchać…

– To zostało, to wszystko jest w nas, ta muzyka – mówi muzyk. – Trzeba ją wydobyć w odpowiednim momencie, we właściwej chwili i wpleść w nasze utwory, żeby poszerzyć spectrum i włożyć w to, co robimy swoje duchowe

dziedzictwo. Dzięki muzyce ludzie lepiej myślą, bo muzyka ma to w sobie, że uczy pamięci słuchowej, wzrokowej, koncentracji, wyliczania i współpracy zespołowej. To czynniki ważne w szkole, procentują na przyszłość.

*** Grzegorz Klekot zastanawia się czy pierwsza była muzyka czy matematyka. Muzyka to przecież organizacja dźwięków w czasie, wszystko jest zharmonizowane, a nuty są jak alfabet. Ale jest jeszcze radość z grania i śpiewania, przekaz energii. Tego nie da się przeliczyć.

EDWARD KŁAPKOWSKI

O mężczyźnie, który kocha kwiaty lilie są jak ludzie, potrzebują jedzenia, picia i miłości. on im to daje. z radością i pasją Od zawsze o tym marzył. Że w koszuli, w krótkich spodenkach i gumiakach chodzi po ogrodzie własnego domu. Od dziecka lubił grzebać w ziemi, pomagać przy żniwach, a jeśli jeszcze był koń… Pełnia szczęścia.

Teraz Edward Kłapkowski, członek Dolnośląskiego Towarzystwa Miłośników Lilii i Ogrodów ma 9 arów działki za domem, a na niej mnóstwo kwiatów.

Mówi, że brakuje mu gruntu, ale siedemdziesiątka minęła…

Wyhodował, wypielęgnował, doglądnął ponad 500 odmian lilii, ciągle szuka nowych. To jego ukochane kwiaty.

– Największe miłości mojego życia to żona, siatkówka i lilie – mówi Edward Kłapkowski. – W siatkówkę grałem wyczynowo wiele lat, byłem założycielem klubu, gdy żył jeszcze szef LZS Zdzisław Kińczyk. Przestałem grać, gdy miałem 54 lata.

delikatne i wymagające Z liliami zaczęło się jeszcze zanim stanął dom, chociaż wtedy nie było tak wielu gatunków. Najpierw posadził drzewa, potem już poszło. Ciągle poszu­ kuje. Oprócz lilii ma też inne kwiaty, na przykład liliowce, ziemowity (do wszystkich nazw polskich Edward dodaje nazwę łacińską), hiacynty, mieczyki, tulipany, przylaszczki, sasanki, a oprócz tego jak mówi – różne ciekawostki. Azalie, rododendrony… miał ich ponad 60.

Czym się różni lilia od liliowca? Odpowiada szybko: liliowce to kwiaty dla leniwych, lilie dla wymagających. Bo lilie wymagają lepszej gleby

i opie­ki, a liliowce posadzi się i jest pięć lat spokoju. Lilia jest delikatna, podatna na choroby, lubią ją nornice, myszy oraz karczowniki. Tak jak człowiek potrzebuje jedzenia i picia. Dobrej ziemi, nawozu. Ważna jest również walka z chorobami grzybowymi oraz chrząszczem zwanym poskrzypnikiem liliowym. Ostatnio Edward używa do nawożenia popiołu drzewnego, co ma związek z fosforem i potasem, a one dają siłę i wzmocnienie korzeni roślin, aby mogły przetrwać zimę. Lilie orientalne trzeba na zimę wykopać, inne nakrywa sporyszem lub włókniną. Zima jako taka liliom nie przeszkadza, lubią jak jest śnieg, który okrywa je jak kożuszek. Najgorsze są deszcze i różnice temperatur.

życie roślin Wie o tych kwiatach wszystko. Na przykład lilie azjatyckie, biała lilia świętego Antoniego to także lekarstwa. Kroi się i zjada. Jadalne są cebule lilii i kwiaty. Edward jadł, poleca i zaprasza latem na sałatkę z kwiatów liliowca. Mówi, że można jeść nawet surowe kwiaty. Ale na miłość boską, przecież nie hoduje ich do jedzenia! Nie, do miłości. Piwonie są piękne, ale nietrwałe. Lilia natomiast, tak jak róża, utrzymuje się dwa tygodnie na ogrodzie i dwa tygodnie w domu.

– Nieraz można coś ustrzelić na targu, ale na ogół sprzedający nie mówią całej prawdy – opowiada. – Mnie nie oszukają, mam katalogi lilii wydawane i uaktualniane co roku i pamięć do kwiatów.

Rosną jak w wojsku, w szeregu, wszystkie są opisane (nie dla Edwarda, on ma to wszystko w głowie). Każdą lilię fotografuje. Dla niego są bardzo ładne, przepiękne, cudowne, ciekawe…

Rośliny fascynują go, co widać w domowej biblioteczce. Teraz na topie są lilie drzewiaste. Żeby zrobić nalewkę z mleczu, trzeba zebrać 500 kwiatów, liście rzodkiewki można dodać do sałatki, czosnek niedźwiedzi to rarytas.

wystawy, wykłady Do Dolnośląskiego Towarzystwa Miłośników Lilii trzeba było dopisać Ogrody i tak powstało Dolnośląskie Towarzystwo Miłośników Lilii i Ogrodów. Edward Kłapkowski jest jednym z jego najstarszych członków, działa już ponad 30 lat. Siedziba mieści się na terenie wrocławskiego Ogrodu Botanicznego, w Arsenale raz w roku organizują wystawy, takie jak „Lilia w lesie”, „Lilia w ogrodzie”. To główna bohaterka. Ostatnia wystawa była przepiękna.

– Musieliśmy dopisać te ogrody z uwagi na to, że słyszeliśmy głosy, dlaczego tylko same lilie, skoro rosną w ogrodach – tłumaczy Edward. – Zgodzi­ liśmy się, żeby pozyskać nowych członków. Nie ma co ukrywać starzejemy się… Rocznie płacimy 40 zł składki, mamy w tym różne wykłady, prowadzone przez pracowników naukowych Uniwersytetu Wrocławskiego, zaprzyjaźnionych fachowców z Dolnego Śląska. Chcemy rozszerzyć zakres działalności, jesteśmy po rozmo­wie z prezydentem Wrocławia na temat ewentualnych dotacji. Wśród nas są osoby bardzo aktywne, zasłużone, nagradzane, jeździmy na wystawy.

Edward, który wielokrotnie był ze swoimi liliami wyróżniany w konkursach, próbuje zarazić pasją do kwiatów lokalną społeczność, organizował wystawy podczas imprezy w parku na osiedlu Jelcz. Były bardzo ładne. Jeśli chodzi o rodzinę, to ma nadzieję, że bakcyla połknął jeden z wnuków, jego prawa ręka w ogrodzie.

obdarowuje z radością Od marca grzebie w ziemi. Lilie zaczynają wychodzić pod koniec maja.

Pielęgnuje je, codziennie patrzy jak rosną. Tak, ma fioła na tym punkcie!

O miłości już było.

Gdy ktoś mówi, że jakaś lilia jest ładna, taka czerwona, on wymienia dwadzieścia czerwonych odmian. Od drugiej dekady maja ogród to jeden kwiato-

wy dywan, feeria kolorów. Lubi obdarowywać kwiatami. Zawiezie paniom do apteki, pielęgniarkom, rozda sąsiadom, znajomym. Nadwyżki sprzedaje, żeby kupić nowe cebulki. Ceny są różne, to zależy od odmiany.

Dziesięć lat temu było skatalogowanych ponad dziesięć tysięcy odmian lilii. Oczywiście, że się różnią. Pylnikami, gardzielą, płatkami, są lilie, które mają cebulki powietrzne (rozmnaża się przez nie na przykład lilia tygrysia).

A tak w ogóle to są trzy sposoby rozmnażania lilii – z cebuli głównej przez podział, z łuskowania i za pomocą tych powietrznych cebulek.

– Teraz jest masa krzyżówek – mówi. – Holendrzy robią to na wielką skalę, Stany Zjednoczone są kolebką lilii drzewiastych. Szukam nowości, sprowadza się lilie z Czech, niepowtarzalne okazy z USA. Mój ulubiony program telewizyjny to „Rok w ogrodzie” oraz „Rok w ogrodzie extra”. Muszę go obejrzeć, jest edukacyjny i przyjemny, można coś podpatrzeć.

*** O liliach i innych kwiatach może opowiadać godzinami, chodząca encyklopedia ogrodnictwa. Ale nie to jest najważniejsze. Miłości i pasji nie da się skatalogować, choć można je nazwać. Po polsku czy po łacinie, to naj­mniej ważne…

TOMASZ KOPCZYŃSKI Każdy może dać coś innym uśmiech kogoś, komu się pomogło, to największe podzię­ kowanie Każda historia ma swój początek. Ta również. Zaczyna się w 2013 roku, gdy uczeń liceum Tomasz Kopczyński, bierze udział w konferencji na temat trudności lokalnego wolontariatu, odbywającej się w Jelczu-Laskowicach, w Publicznej Szkole Podstawowej nr 3. Na zajęciach warsztatowych poznaje Iwonę Bernat z Centrum Wolontariatu „Zielony Parasol”, które jeszcze wtedy nie było żadnym centrum, ale szkolnym kołem wolontariatu, co dziś nie ma większego znaczenia.

Znaczenie ma natomiast to, że od tego momentu rozpoczęła się przygoda Tomasza z pomaganiem. Przygoda, która trwa do dziś na wielu obszarach, bo niedługo po konferencji został wolontariuszem.

pokochał to w „Zielonym Parasolu” – W „Zielonym Parasolu” nastąpił rozkwit mojej pracy jako wolontariusza – opowiada. – To było z jednej strony wspieranie osób niepełnosprawnych, z drugiej różne akcje, kontakt z wieloma osobami. Dlatego chciałem dołączyć do tej grupy, aby poznać nowych ludzi, nauczyć się czegoś, zdobyć szerszą perspektywę.

Otrzymał znacznie więcej. Gdy opowiada innym, że uważał się za osobę cichą i spokojną, stroniącą od szerszego grona ludzi, nie bardzo w to wierzą. „Zielony Parasol”, który teraz jest członem fundacji „Po prostu razem”, kierowanej przez Iwonę Bernat, otworzył go i dał mu radość robienia czegoś, co po prostu pokochał. I tak jest do dziś.

– Pani Iwona oddała działalność „Parasola” młodzieży – mówi Tomasz.

– Oprócz bycia wolontariuszem, pełnię w nim funkcję wiceprezesa. Zamysł na nasze centrum wolontariatu był taki, aby znaleźli w nim pomoc, ci którzy jej potrzebują, ale także, żeby skupiać osoby, które chcą pomagać. Takie wartości przyświecają nam od początku aż do dziś. Staramy się, aby każdy robił to, w czym chce się spełniać.

Zajmują się głównie pomocą osobom niepełnosprawnym, wolontariusze odwiedzają podopiecznych, wychodzą na spacer, po prostu są z nimi. Takie doświadczenia ma za sobą także Tomasz. Przez pięć lat towarzyszył osobie niepełnosprawnej w życiu. Rozmowa, aktywizacja, nawiązywanie relacji. Dawanie drugiej osobie jakiejś cząstki siebie. Drugi człowiek często potrzebuje, aby ktoś go wysłuchał z uwagą, zrozumiał i podał rękę.

jest też spartaninem Wraz z upływem czasu i działania w „Zielonym Parasolu”, przekonywał się, że czuje się w tym dobrze, coraz lepiej. Wiąże z wolontariatem swoją przyszłość. Ważne dla Tomasza jest to, że robi coś dla lokalnej społeczności, w miejscu, w którym się urodził i mieszka. To dodatkowa motywacja do działania.

W 2015 roku rozpoczął przygodę z Fundacją „Spartanie Dzieciom”. Jej człon­kowie spotykają się na maratonach i półmaratonach. Nie tylko biegają, ale także zbierają pieniądze na sprzęt rehabilitacyjny dla niepełno­ sprawnych dzieci. To nie są zwykłe zawody, nie tylko dlatego, że służą pomocy, ale również dlatego, że biegacze przebierają się za historycznych Spartan z włóczniami, tarczami i hełmami!

– Biorą w tym udział ludzie z całej Polski, od studentów, właścicieli firm po pracowników naukowych, różnorodność ogromna – Tomasz opowiada o biegu.

– Spartanie symbolizują siłę, ale nie tylko. Pokazuje to także, że każdy może zostać wojownikiem, także osoba niepełnosprawna. Jako Spartanie chcemy pomagać, bo czujemy to i łączymy dwie pasje – bieganie z pomaganiem.

mądra pomoc W okolicach 2014 roku pojawiła się w jego życiu „Szlachetna Paczka”, choć daty nie są najistotniejsze, bo Tomasz przelicza swoją działalność w tym stowarzyszeniu na edycje. Ma ich za sobą pięć. Myli się ten, kto my­śli, że „Szlachetna Paczka” to projekt, który trwa tylko przed świętami Bożego Narodzenia. Praca trwa cały rok.

– W Jelczu-Laskowicach nie było utworzonego rejonu działania, tylko w Oławie – opowiada. – W pierwszej edycji zostałem wolontariuszem w Oławie, w kolejnej utworzyłem rejon w Jelcz-Laskowicach, potem przez dwa lata byłem koordynatorem regionalnym i czuwałem nad Wrocławiem i okolicami, prowadziłem szkolenia dla wolontariuszy, pozyskiwałem partnerów biznesowych.

Mógłby długo opowiadać o tej inicjatywie, która nie tylko dała mu możliwość pomagania, ale także rozwinęła wiele kompetencji. Od miękkich, bazujących na kontaktach z ludźmi po twarde, takie jak zarządzanie zespołem.

Czasem miał pod opieką nawet setkę rodzin i sztab wolontariuszy. To duże wyzwanie. „Szlachetna Paczka” nauczyła go udzielania mądrej pomocy, bo tym przesłaniem kieruje się stowarzyszenie. Rodzinę ukierunkowuje się tak, aby zaczęła sobie radzić sama. Pomoc ma dawać wsparcie, ale nie przyzwyczajać do ciągłej pomocy. Tłumaczy, że idea mądrej pomocy jest podstawowym podejściem kierującym wolontariusza podczas pracy z rodziną. Mądra pomoc to taka, która pozwala człowiekowi wzrastać i się usamodzielniać. Jest to pomoc kierowana do rodzin lub osób samotnych, ma być dostosowana do ich konkretnych potrzeb. Istotne jest również budowanie w osobach potrzebujących poczucia własnej wartości oraz przekonania, że mają znaczny wpływ na to, jak będzie wyglądać i kształtować się ich życie. Bo pomoc nie musi być tylko materialna, ale również specjalistyczna. Można włączyć rodzinę także w formy pomocy prawnej, lekarskiej, jest również paczka seniora.

potrzeba chęci Jak mówi, „pozytywnego kopa” dał mu tytuł Dolnośląskiego Wolontariusza Roku. To było kolejne potwierdzenie, że to, co robi, robi dobrze. Został także doceniony przez lokalne władze za działalność dla lokalnej społeczności. Nie ukrywa, że to dla niego ważne.

Czy trzeba mieć jakieś szczególne cechy osobowości, żeby być wolontariuszem? Wiadomo, że trzeba się otworzyć na innych, ale co jeszcze? Zdaniem Tomka, potrzeba chęci i to wystarczy. On wchodząc w swoje pierwsze wolontariaty – pomoc przy zbiórkach, maratonie – zauważył, że trzeba być nastawionym na działanie i nie bać się próbować, zaczynać od małych inicjatyw. „Szlachetna Paczka” nauczyła go, że każdy ma inny poziom zaangażowania i możliwości. Dlaczego cieszy się, jak widzi, gdy ktoś chce. Bo wtedy można z taką osobą pracować dalej. Cieszy go, że w „Parasolu” i „Paczce” pracuje z niektórymi osobami od wielu lat, że zostają ci, którzy są mu bliscy. To daje radość.

ogrom emocji Uśmiech drugiego człowieka to najcenniejsze, co niesie ze sobą wolontariat. Obdarowany paczką, czasem czy zainteresowaniem, pokazuje radość i to sprawia największą satysfakcję. Nawet, gdy ktoś nic nie powie, Tomasz dostrzega najdrobniejszy uśmiech i gest wyrażający czasem więcej niż słowa. To go wzmacnia i daje motywację dla kolejnych działań. Wie, że zrobił coś, co ma sens. Oprócz radości, często jest wzruszenie, a potem chęć porozmawiania z kimś o tych emocjach. Ładunek emocjonalny jest ogromny. Bywa to niekiedy obciążające, bo wiąże się z braniem na siebie odpowiedzialności oraz ciężaru czyjegoś problemu. Czasem pojawia się zmęczenie, dlatego Tomasz zaczął bardziej dbać o siebie, swój czas i odpoczynek. Bo przecież ma też pracę zawodową (jest opiekunem niepełnosprawnych), do niedawna studiował, a obowiązków jest coraz więcej.

– Na etapie mojego mocnego rozwoju jako wolontariusza, gdy łapałem każdą srokę za każdy ogon, Iwona Bernat uspokajała mnie i wyciszała –

opowiada. – Uczę się od innych, wyciągam wnioski, bo chcąc działać jeszcze przez wiele lat, trzeba mieć sporo siły.

*** Różne formy działalności Tomka przeplatają się ze sobą od ośmiu lat. Nie raz działo się w jego życiu tak, że stawiał wolontariat ponad swój czas prywatny i przyjemności. Ale nie żałuje. Zaangażował się tak mocno, że chciałby działać dłużej niż do końca świata.

PIOTR KUTELA Zbiera strzępki przeszłości i poszukuje tajemnic uważa, że to jedno z zadań żyjących – przekazywanie historii lokalnej nowym pokoleniom Od niedawna Lokalna Grupa Zwiadowców Historii jest stowarzyszeniem, to otworzyło im wiele drzwi. Organizacja powstała 31 października 2019 roku. W grupie jest siedem osób, to inicjatywa oddolna. Zaczynali od kilku zdjęć, gdy tworzyli profil na Facebooku i nie wiedzieli, czy się uda. Gdy się wierzy w to, co się robi, musi wyjść.

Piotr Kutela, lider Lokalnej Grupy Zwiadowców Historii wierzy, że wskrzeszanie lokalnej historii ma sens dla przyszłych pokoleń i całej społeczności.

Tak po prostu. Przeczytał wszystkie książki, jakie dotychczas ukazały się na temat historii Jelcza-Laskowic, Oławy i okolic. Ciągle jednak było mu mało i postanowił sięgnąć do ludzi, od nich zdobywać informacje. Okazało się, że są one niezwykle cenne, nie było ich w książkach.

na początku był obóz Zaczęli od obozu, filii Gross-Rosen na terenie Miłoszyc. Uznali, że to teren zapomniany, a jedyna mogiła w lesie to za mało. Pomyśleli, że warto byłoby postawić pomnik z tablicą upamiętniającą więźniów. Zrobili to. O tym ważnym wydarzeniu było głośno.

A wracając do ludzi, świadków historii, Piotr Kutela podkreśla, że jest ich w gminie Jelcz-Laskowice i okolicach już coraz mniej. Dlatego warto się spieszyć, aby uwiecznić z ich opowieści to, co jest cenne.

– Zajmując się Gross-Rosen ruszyliśmy archiwa – opowiada Piotr Kutela. – Nawiązałem kontakt z muzeum Gross-Rosen, wyciągnęliśmy wiele eksponatów, które nam wypożyczono na wystawę. Powstała dzięki nam i na-

szej gminie, bo wydarzenie odbyło się pod patronatem burmistrza. Można ją oglądać w izbie muzealnej w zakładach Jelcz. Historia obozu i eksponatów jest bardzo ciekawa. Współpracujemy także z Archiwum Państwowym oraz z archiwami niemieckimi.

Jest radość, że stanął pomnik, że otrzymali od mieszkańca Miłoszyc unikalne eksponaty, że czegoś się dowiedzieli. Małe radości, ale duża wartość tego, co się dzieje. To buduje i daje energię. Piotr twierdzi, że więźniom pomnik się należał. Zwłaszcza, że kiedyś przyjeżdżali i szukali śladów…

od nienackiego do lokalnych działań To prawda, że formalnie zaczęło się od pomnika, ale tak naprawdę zaczęło się od pasji Piotra Kuteli. Jako dziecko zaczytywał się w przygodowych powieściach Zbigniewa Nienackiego, jako młody chłopak w książkach Joan­ny Lamparskiej. Ulubiona książka Nienackiego to „Wyspa skarbów”, od niej zaczął, potem były kolejne – o tajemnicach Fromborka, Templariuszach i wiele innych, w których Pan Samochodzik odkrywał to, co zakryte.

Czy sam odkrywa tajemnice? Oczywiście. Zaczął od poszukiwania tego, co kryje ziemia, chodził ze sprzętem po okolicznych lasach. Ale prawo się zmieniło i nałożyło wiele ograniczeń. Teraz, kiedy Lokalna Grupa Zwiadowców Historii stała się stowarzyszeniem, otrzymuje potrzebne zgody i wszystko odbywa się tak, jak powinno.

Co odkryli? Piotr mówi, że bardzo dużo przedmiotów pozostawionych przez więźniów miłoszyckiego obozu i że jeszcze sporo rzeczy tam leży.

Zbierają także to, co rolnicy wyorają. Piotra martwi, że teren na którym stał obóz jest prywatny, za kilka lat być może staną tam domy i niczego już nie da się uratować. Opowiada o śmietnikach obozowych, które były rozkopane, potem byli tam Rosjanie i przetrzymywali jeńców przez trzy lata.

kocha historię Znów wracając do świadków, to członkowie Grupy dotarli do wspomnień więźniów obozu i jeńców wojennych. W planach jest wznowienie książki o obozie „Aż stali się prochem i rozpaczą” Andrzeja Bułata. Pracują nad tym, prawa do książki po śmierci autora ma jego córka i pierwsze rozmowy już mają za sobą. Piotr mówi, że pracują też nad innymi wydawnictwami.

Nie trzeba być historykiem, aby kochać historię. Piotr jest cukiernikiem z wykształcenia, choć nie pracuje w zawodzie. Mówi o sobie, że jest pasjonatem historii i chciałby, żeby kiedyś w przyszłości mógł się poświęcić tylko jej. Marzy mu się w Jelczu-Laskowicach archiwum życia społecznego gminy Jelcz-Laskowice, takie jak w Oławie. Tego mu brakuje i mógłby się tym zająć. Pomysły? Tak, niejeden.

bezcenne wspomnienia Piotr dużą wagę przywiązuje do promocji lokalnej historii. Uważa, że to ważne. Tak czuje i wie, że nie tylko on. Wspomnienia ludzi są bezcenne i Piotr chciałby je zachować dla kolejnych pokoleń. Instytut Pamięci Narodowej co roku organizuje konkurs „Świadkowie historii”. Grupę Piotra za ich działania i zapał zgłosili do niego miejscowi nauczyciele.

– Prawdopodobnie dostaniemy nagrodę, ale przez pandemię wszystko się zatrzymało – mówi Piotr. – Co się odwlecze, to nie uciecze i już się cieszymy.

Jeszcze w latach 90. ubiegłego wieku Piotr chodził po terenie obozu. Niewielu interesowało wtedy to, co tam było. Znajdował wtedy mnóstwo przedmiotów. Teraz z kolegami ze stowarzyszenia odkupują cenniejsze pamiątki: monety, numery więźniów, łyżki, drewniaki, kubki oraz przedmioty zrobione przez więźniów. W zbiorach mają tabliczki więźniów żydowskich. Eksplorują także teren byłej fabryki Kruppa, znaleźli 200 sztuk tabliczek pracowniczych.

To, co znajdują przekazują do izby muzealnej albo do IPN.

– Udało się uratować historię obozu, zajmujemy się teraz innymi tematami – opowiada Piotr. – Porządkowaliśmy teren zamku i postawiliśmy na razie drewniane tabliczki, jeżeli dostaniemy dofinansowanie chcemy zrobić coś większego.

No i jeszcze kamień pamiątkowy. Odwzorowali napis, upamiętniający 25. rocznicę powstania Jelczańskich Zakładów Samochodowych. Kolejna akcja, kolejne działania.

kresy… piękne opowieści Dlaczego to, co robią jest ważne? Czy w ogóle to jest ludziom dzisiaj potrzebne? Zdaniem Piotra – z pewnością. Uważa, że to jedno z zadań żyjących – przekazywanie historii lokalnej nowym pokoleniom. Mówi, że ciągną ludzi za język, zbierają strzępki informacji, szukają źródeł, aby informacje były potwierdzone, pomagają im dawne lotnicze zdjęcia. Gdy w szkołach nie uczy się historii regionalnej, oni chcą ją przekazywać i pokazywać, czerpiąc od ludzi.

I dlatego spotykają się także z mieszkańcami pochodzącymi z Kresów Wschodnich Rzeczpospolitej, którzy przyjechali na te ziemie po II wojnie światowej. To historie, o których trzeba mówić, i które powinno się pamiętać.

Piotr poznał wiele osób z Biskupic Oławskich, interesują go losy repatriantów z Wicynia. Kresowe, często piękne i wzruszające opowieści, dobrze byłoby spisać dla kolejnych pokoleń. Tematów do odkrywania jest jeszcze więcej.

*** Stowarzyszenie, którego liderem jest Piotr Kutela skupia swoje historyczne poszukiwania w gminach Jelcz-Laskowice i Czernica. On sam interesuje się także archeologią i innymi pokrewnymi tematami. Przyznaje, że jest zbieraczem, ale ukierunkowanym, tu niespodzianki nie ma – historycznie!

Kolekcjonuje stare żelazka na dusze, radia lampowe, przedwojenne rowery, militaria, monety, stare zegary, pocztówki, butelki, maszyny do szycia.

JACEK MIKOŁAJCZYK Dostrzega potrzeby ludzi i stara się je spełniać wymyślił „słowianina”, organizuje wycieczki rowerowe, odkrywa lokalną historię. wciąż mu jednak mało Pasji Jacek Mikołajczyk, działacz społeczny, ma znacznie więcej. Obszar jego poszukiwań jest niezwykle szeroki, a jedne odkrycia implikują następne.

I tak jego życie kręci się wokół kolei, gdzie pracuje, rozległych zainteresowań i działalności społecznej. Trzeba przyznać, że nie ma w nim czasu na nudę.

Skąd u niego taka chęć działania? Mówi, że dostrzega potrzeby ludzi i stara się wychodzić naprzeciw ich oczekiwaniom. Jacek pochodzi z rodziny kolejarskiej, jego ojciec był kolejarzem od 1945 roku aż do emerytury. On sam pracuje w tej branży od 1982 roku, choć ma dwa zawody związane z górnictwem.

to cud natury!

Może nie wszyscy wiedzą, ale warto, aby się dowiedzieli, że Jacek nie tylko wymyślił nazwę dla pięknego, rozłożystego dębu z Dębiny, ale uczynił go obiektem dumy oraz symbolem gminy Jelcz-Laskowice.

Aby opowiedzieć jak doszło do odkrycia i wypromowania „Słowianina”, sięga do dzieciństwa: – W 1968 roku wybrałem się z mamą na spacer z Laskowic Oławskich w kierunku Dębiny przez łąki. Doszliśmy do dębu, wtedy zobaczyłem go po raz pierwszy, zafascynował mnie. Jak rozmawiałem z ludźmi, mało kto o nim wiedział. Od samego początku był dla mnie cudem natury. To zostało w głowie. Gdy w późniejszych latach jeździłem ze swoimi dziećmi rowerami w stronę dębińskiego lasu, robiliśmy zdjęcia pod dębem. Kiedy zaangażowałem się bardziej społecznie, poczułem potrzebę, aby sprawę dębu nagłośnić.

Mamy w naszej gminie dużo drzew, spełniających warunki, aby ustanowić je

pomnikami przyrody. To praca na przyszłość, mam różne pomysły. W moim życiu jest tak dużo pracy społecznej, że nie mogę wszystkiego zrobić, choć bardzo chcę. Są rzeczy, które muszą poczekać i …czekają. Wierzę jednak, że niebawem da się uczynić więcej.

na całego Historia sukcesu „Słowianina”, który został Drzewem Roku 2014 w edycji polskiej i zajął 4. miejsce w konkursie Europejskie Drzewo Roku, zaczyna się od aktywności Jacka Mikołajczyka jako radnego. Niektórzy się śmiali, że drzewo, że przecież to polityka…

Ale on się uparł. Bo tak już ma, że gdy czuje w sercu, że coś ma sens, idzie za tym, angażując się na całego. To także zgodne z jego zasadą, że albo robić coś dobrze, albo w ogóle nie robić. Szedł jak burza, bo był przekonany, że mieszkańcom należy się wiedza o czymś cennym, co mają w zasięgu ręki. A on uważał i nadal uważa, że w najbliższej okolicy jest dużo ciekawych zjawisk przyrodniczych i obiektów historycznych, które trzeba pokazywać.

Stąd pomysł na wycieczki rowerowe dla mieszkańców. Wycieczki niezwyczajne, z dokładnie opracowaną i przemyślaną trasą, oprawą graficzną, pamiątkowymi znaczkami. Jacek chciał wyjść naprzeciw ludziom, którzy lubią taką formę spędzania wolnego czasu, a przy okazji dać im coś więcej. Wiedzę o lokalnej historii, o tym, co wspólne. Łącznie przejechano już 364 kilometry.

Jacek rozpisał sobie plan na 3 – 4 rajdy w roku.

serce podpowiedziało mu „słowianin” Z wycieczek wziął się dąb, ale w zamyśle Jacka był już – jak wiemy – dużo wcześniej. Gdy opracowywał mapki wyjazdów, zaznaczał ciekawe obiekty.

Nie mogło zabraknąć dębu, dla którego wymyślił nazwę „Słowianin”.

– Zacząłem jej używać, sprawdzając wcześniej czy taka nazwa dla drzewa istnieje, ale nie było jej – opowiada Jacek. – Serce mi ją podpowiedziało.

Jedna wycieczka, zatrzymaliśmy się pod dębem i zrobiliśmy wspólną fotkę, kolejna wycieczka…

Potem znalazł konkurs na Drzewo Roku, organizowany przez klub „Gaja”.

Wysłał zgłoszenie. Jego przygotowanie wymagało poszerzenia wiedzy historycznej. Za pierwszym razem dąb nie dostał się do ścisłego finału, ale Jackowi nie dawało to spokoju, bo tak już ma, jak się zaangażuje. Za drugim razem „Słowianin” był już w finale. Wtedy rozpoczął kampanię promocyjną.

Organizował kolejne wycieczki, a dębem zainteresowali się strażacy z Dębiny, miejscowe koło gospodyń wiejskich. Coś ruszyło, teren wokół został uprzątnięty. Namówił profesora Jana Miodka, aby stał się ambasadorem „Słowianina”. Na pamiątkę profesor otrzymał swoją gwiazdę w Dębińskiej Alei Gwiazd.

jedna pasja rodzi kolejną Dzięki pasji Jacka zaczęło dziać się coś więcej. Drzewo nie było już tylko pięknym dębem rosnącym w Dębinie. Ponieważ Jacek jest też członkiem Strzeleckiego Bractwa Kurkowego Grodu Jelcz-Laskowice, wciągnął do współpracy także i tę organizację. No i jeszcze bractwo! Jacka, który pełni w nim funkcję sekretarza, pociąga historia, wspaniali ludzie, miejsce, w którym znajduje się strzelnica oraz możliwość realizacji pasji strzeleckiej. Uwielbia kontakty z innymi pasjonatami, którzy dzielą się z nim swoją wiedzą. Jest też prezesem miejscowych struktur Ligii Obrony Kraju. Wiele lat oddawał krew, za co w 2000 roku otrzymał najwyższe odznaczenie Polskiego Czerwonego Krzyża Kryształowe Serce. W roku 2018, w Kolegiacie Świętej Anny w Krakowie, z rąk Biskupa Gliwickiego, Jego Ekscelencji Jana Kopca została mu udzielona Inwestytura Rycerskiego Orderu Świętego Jana Kantego. Wraz z tym odznaczeniem Jacek Mikołajczyk otrzymał tytuł Rycerski z prawem posługiwania się (ad personam) herbem Srebrny Kur. Wszystkie odznaczenia z dumą i radością nosi na brackim mundurze.

A wracając do dębu, przedstawiciele klubu „Gaja” zachwycili się „Słowianinem” tak, jak Jacek.

– Jest piękny, wolnostojący, ma rozłożystą koronę – mówi. – Cieszę się ze wszystkiego, co dzieje się wokół niego. Kończymy pod nim symbolicznie sezon rowerowy na przełomie września i października. Mamy plany co do kolejnych imprez.

fascynacja kartografią „Matczyna Lipa”, rosnąca na górce, gdzie mieści się strzelnica Strzeleckiego Bractwa Kurkowego, to kolejne drzewo, które zachwyciło Jacka. To wzięło się z pasji do historii lokalnej, którą przejawiał od dziecka. Pasjonuje go też kartografia, uwielbia stare mapy. I na takiej mapie Księstwa Wrocławskiego, która go zafascynowała, bo była bardzo dokładna z nazwami miejscowymi, zobaczył wzniesienie (Matczyną Górę), na którym znajduje się strzelnica. Skoro jest Matczyna Góra, to drzewo – „Matczyna Lipa”!

– Gdy zobaczyłem tę mapę, z zaznaczonymi wszystkimi stawami, obiektami i gdy odnalazłem je w lasach, serce podpowiedziało mi, że trzeba to ludziom pokazać – opowiada z niesłabnącym entuzjazmem. – Żeby nie myśleli, że jadą sobie w lesie jakimś wałem, bo okazuje się, że to grobla od stawu…

Matczyna Góra to nazwa z połowy XIX wieku, co doskonale koresponduje z polskością zachowaną na tym terenie. Prawobrzeżna część między Brzegiem a Wrocławiem i powiat oławski niemal w całości jeszcze w okresie międzywojennym to były tereny, na którym posługiwano się językiem śląskim, nawiązującym do słowiańskości tych ziem. Stąd też nazwa dębu „Słowianin”, bo ma to swoje historyczne uzasadnienie.

Jacek zna mnóstwo miejsc w gminie Jelcz-Laskowice, które go zaintrygowały, z jakąś historią, czy legendą, które chciałby pokazać innym. Studnia ukryta w lesie, poligon wojskowy w Nowym Dworze (bohater twierdzi, że długo można o nim opowiadać i opowiada o linii kolejowej, stacji wodnej do wodowania parowozów, jaką były Laskowice, co dało początek budowie kompleksu w Nowym Dworze). W zanadrzu ma także wycieczkę do tajemniczego miejsca, które odkrył studiując mapy sprzed kilkuset lat i te późniejsze. To młyn, teraz już miejsce po młynie o nazwie Pobolen. Znajduje się między Miłocicami, Minkowicami Oławskimi, a Miłocicami Dużymi.

*** Od Jacka Mikołajczyka emanuje nie tylko pasja, ale także pozytywne nastawienie do ludzi. Bo wszystko co robi, jego niesamowite społeczne zaangażowanie biorą się właśnie z tego. Chce dzielić się z tym, co ma – wiedzą, entuzjazmem i swoją miłością do miejsca, w którym żyje.

TOMASZ MUR AWSKI Afryka, muzyka… cały świat stoi otworem podróże dały mu inny punkt widzenia i nowe postrzeganie siebie. to proces, przygoda z człowieczeństwem Zaczęło się od harcerstwa. Przełomem był rok powodzi – 1997. Jako 16-letni harcerz pierwszy raz pojechał stopem w nocy, ze starszym druhem przez zalaną Polskę w zielonogórskie na obóz dla powodzian do Bronkowa.

To przełamało strach w jego głowie i otworzyło furtkę do późniejszych podróży. Harcerstwo otwiera również drzwi do muzyki.

Było coś jeszcze, coś znacznie ważniejszego, co Tomasz Murawski, bębniarz podróżujący na Czarny Ląd, lider zespołu AfroTuba, poczuł mocno podczas podróży. Tej pierwszej i każdej kolejnej. Że wszyscy żyjemy na tej samej Ziemi i jesteśmy jednym, że warto się łączyć, a nie dzielić.

– Podczas podróży po różnych zakątkach, zaczynając od Europy i na Afryce kończąc, zawsze spotykałem dobre duchy, dobrych ludzi i nigdy nic złego mi się nie przytrafiło – opowiada.

podróż, która nigdy się nie kończy Bo jego podróż, która trwa, to podróż z ludźmi i do ludzi. Mówi o niej, że jest autoterapeutyczna. Sam jest terapeutą, pracuje z osobami z zaburzeniami rozwojowymi oraz niepełnosprawnymi w różnym stopniu. Mówi, że niepełnosprawni są wyjątkowi, zawsze szuka w nich możliwości, a nie ograniczeń, które – jak wiadomo – ma każdy, a niepełnosprawni szczególnie. Podróże dały mu inny punkt widzenia, inne postrzeganie samego siebie. To proces, rozwój, przygoda z człowieczeństwem.

Z Bronkowa do Afryki jest jeszcze długa droga. Tomek eksploruje różne gatunki muzyczne, od połowy liceum zaczyna jeździć. Mówi – „kultywowałem

podróże”. Nad jeziora, nad morze, pierwsze grania na ulicy… okazało się, że niekoniecznie trzeba mieć dużo pieniędzy żeby podróżować i żyć dostatnio na miarę swoich potrzeb.

Kultura etniczna zapukała po raz pierwszy do serca i życia Tomka 25 lat temu, gdy usłyszał bębny na płycie Sepultury „Roots”.

– Coś dziwnego się we mnie wydarzyło – opowiada. – Plemienne zaśpie­ wy, tradycyjne bębny na skórzanych membranach… już wiedziałem, że będę grał na bębnach. Na początku akompaniowałem do gitary. Z czasem poznałem Łukasza Zadwornego z którym mijaliśmy się często w pociągu i na osiedlu. Okazało się, że również ma bęben i tak w wielkim skrócie zaczęła się przygoda z afrykańskim bębnem Djembe. Z czasem poznałem ludzi, którzy jeżdżą do Afryki aby uczyć się muzyki i też zapragnąłem pojechać. Po kilku latach się udało.

wgląd w siebie W 2011 wyruszył w pierwszą podróż na trzy miesiące. Wylądowali w Bandżulu, stolicy Gambii. Przez kilka dni w oczekiwaniu na wizę mieszkali w domu griota Mawdo Suso. To wybitny muzyk i niesamowity człowiek.

Od tamtej pory Tomek odwiedza jego skromne, ale szlachetne progi za każdym razem gdy leci do Afryki. Potem 1000 kilometrów (około 48 godzin) przez Senegal do Stolicy Gwinei – Conakry, gdzie byli trzy tygodnie. Tam uczyli się grać na bębnach od mistrzów z baletu narodowego, Tomasz poznał również balafon (potocznie zwany w naszej kulturze cymbałkami), duży afrykański ksylofon drewniany i rozpoczął naukę. Potem ze stolicy ruszyli do wsi. Kilka tygodni Tomek żył tam z ekipą, później, gdy tamci ruszyli w dalszą drogę, on został.

Zapragnął doświadczyć Afryki sam. To zupełnie inny rodzaj doświadczenia niż grupowe. Pojawiły się nowe procesy, zaczął pisać „Bajkę o tykwie”, którą wyda cztery lata później. Tykwa to nie jest bowiem zwykle warzywo, choć to rodzaj dyni. Ona przewróciła życie Tomka, zachwycił się nią i jej

wielorakim zastosowaniem w kulturze afrykańskiej i na innych kontynentach.

Może być używana na przykład jako przedmiot kuchenny czy instrument muzyczny. Za sprawą koleżanki z uczelni został nazwany „Panem Tykwakiem”, bo roślina od początku go fascynowała. Przy szkole w której pracuje, założy ogród z jej nazwą…

– W Afryce mówi się, że każdy biały ma swojego czarnego – opowiada. – Ciągle ktoś chodzi za tobą, chce razem pobyć, porozmawiać lub dostać jakiś prezent. Chciałem być sam, uciekałem na drzewo i pisałem. Na drzewie również szybciej łapałem zasięg, gdy dzwoniłem do rodziny i przyjaciół, którzy mnie wspierali. To był piękny, choć zarazem trudny czas. Przejechałem całą Gwineę kilkakrotnie zmieniając środek transportu z bardzo znikomą znajomością języka francuskiego i zawsze pojawiały się dobre duchy, w ryzykownych sytuacjach ktoś się za mną wstawił. Poczułem, że nie trzeba się bać poznawania świata. Strach jest w naszej głowie.

Doświadczanie życia. To mu daje Afryka. Zmniejszają się ludzkie potrzeby i pojawia się znany w psychologii wgląd. W siebie. Gdy Tomasz został na afrykańskiej wsi i mógł pobyć sam ze sobą, zrozumiał więcej. Czerpie z tego i ładuje akumulatory na życie w Europie. Wspomnienia, słońce, witamina D, tak ważna dla naszego samopoczucia.

historia mówiona A wracając do języków obcych, to w Afryce – kontynencie z przeszłością kolonialną, oprócz lokalnych języków, mówi się też po francusku, angielsku, hiszpańsku i oczywiście w językach miejscowych. Tomek ma słuch muzyczny, a języków uczy się szybko, porozumiewanie się z roku na rok idzie mu coraz lepiej.

Podróż nadal trwa. Na Czarny Kontynent odbył ich już pięć. Podróżuje lokalnym transportem, z ludźmi. Jeździ uczyć się muzyki do griotów – strażników historii i powierników kultury.

– Od setek lat po dzień dzisiejszy w Afryce, w towarzystwie instrumentów melodyjnych takich jak balafon, opowiada się historię przekazywaną z ojca na syna… – mówi Tomasz. – Dopiero w XX wieku biały człowiek zaczął dążyć do jej spisywania. Jeżdżę do nich, mieszkam tak jak grioci w parterowych domkach lub glinianych chatach. Czasem warunki są trudne, ale nie jadę tam po komfort, którego mam w Europie pod dostatkiem.

Jeździ do Afryki aby żyć, a nie tylko konsumować. Najlepszym czasem jest europejska zima. W Afryce jest wtedy pora sucha, krótko po deszczu, obfitość owoców, temperatury mniej uciążliwe dla Europejczyków, optymalny czas.

uważność i przeżywanie Co czerpie z tych podróży? Jest uważny, przeżywa to, co właśnie się pojawia. Tomek szczególnie czuje to, gdy podróżuje sam. Afrykańczycy lubią delektować się rozmową, zakupy na targowisku trwają trzy godziny, choć mogłyby trwać zaledwie pół. Kontakt, wymiana myśli, informacji, doświadczanie chwili.

Nazywa to po prostu nauką życia, to także konfrontacja z pradawnymi wartościami, które u nas się zacierają. Rodzina wciąż jest tam fundamentem, Afrykańczykom zależy na prokreacji, na tym, aby była ona duża.

– Zaobserwowałem, że posiadanie dużej rodziny to swoistego rodzaju biznes-plan – opowiada. – Każde z dzieci uczy się innego fachu i to zwiększa możliwości rodziny. Spytano mnie kiedyś, jak myślę, dlaczego Afrykanie jeszcze się trzymają pomimo, że jest tak ciężko. Bo są razem w swoich wielkich rodzinach! Gdy ktoś wyjedzie do Europy jest od razu przekaźnikiem dóbr materialnych, większość się wspiera.

Wielkość tamtejszych rodzin wynika też z wielożeństwa. Wtedy dzieci jest nawet kilkanaścioro, a one mają swoje dzieci… Wszystkie generacje żyją na jednym terenie. Dziadkowie z reguły siedzą, modlą się i parzą tradycyjną herbatę.

Tomasz widzi w takim życiu piękno i harmonię, pomimo poligamii. To uwarunkowania kulturowe, a jak wiadomo – kultura kształtuje tożsamość.

Inna obserwacja – kolonii już nie ma, ale postkolonialne zaszłości – owszem.

Widać to na przykład po markach papierosów czy samochodów dostępnych w danych krajach.

muzyka i artefakty Sześć lat temu powstał zespół AfroTuba, bo – jak wiemy – muzyka też określa Tomasza. To autorskie aranżacje, oprócz tradycyjnych bębnów i balafonów są też saksofon, trąbka, puzon w różnych kompilacjach. To nowoczesne połączenie tego, co płynie ze słowiańskiej duszy i tradycji Afryki z Zachodniej. Idealne odzwierciedlenie afrykańskiej myśli, że muzyka jest tylko jedna.

Tomasz się z nią utożsamia.

Jest też kolekcjonerem sztuki pierwotnej, marzy o takim muzeum. Ma wiele eksponatów, które przywozi z Afryki i znajduje w Europie. Tabakiery z rogów, tradycyjne śniadaniówki z Etiopii plecione i powlekane skórą, pojemniki na mleko wielbłąda wykonane z tykwy, na nasiona, na wodę, fragment tradycyjnego krosna z Wybrzeża Kości Słoniowej, saharyjski dzwonek, który noszą wielbłądy, tradycyjne sztylety, repliki masek.

– Kultura materialna inspiruje mnie coraz bardziej – mówi. – Zacząłem robić wystawy sztuki użytkowej, to może być niezła inspiracja – jakie cuda można wytworzyć korzystając głównie z zasobów naturalnych naszej planety. Śmieję się, że jestem etnografem-amatorem.

Trochę też antropologiem… Mógłby żyć w Afryce, gdzie słońce daje energię. Podoba mu się tamtejsze podejście do czasu, który jest dla nas, a nie my dla niego. Jego afrykańskie kontakty łączą się też w Europie. W większości dużych miast europejskich ma znajomych Afrykanów, którzy grają. Wielu poznał, gdy grał na ulicy od Niemiec po Hiszpanię…

Gdziekolwiek pojedzie, może liczyć na gościnę i sam jej udziela, choć ma tylko kawalerkę. Z radością przyjmuje w niej swoich nauczycieli z Gwinei czy Gambii, z którymi coraz częściej zdarza mu się grywać koncerty.

*** To życie-przygoda. Tomka woła teraz wschodnia Afryka ze względu na kunszt rękodzieła. Na safari nie zamierza jechać. Turystycznych atrakcji niechętnie doświadcza, mówi, że dzielnice najbardziej skomercjalizowane na potrzeby turystów roją się od lokalnych cwaniaków i łowców okazji. On doświadcza Afryki, świata, teraźniejszości…

fot. Sylwia Połomska | edycja Marcin Watemborski

WOJCIECH POŁOMSKI Marzenie, które spełniło się osiem razy zeszyt. to od niego się zaczęło i trwa. czy będzie pisał książki o „jelczu” do końca życia? wojciech połomski nie musi odpowiadać, i tak wiadomo Historia zeszytu to historia chłopaka, który miał pasję. Zaczęła się dużo wcześniej, ale 18 lat temu odważył się ubrać marzenie w słowa, a gdy coś zostanie wypowiedziane, już pozostaje.

Czasem wraca do zeszytu ze zdjęciami tego, co wyprodukowano w Jelczańskich Zakładach Samochodowych, do notatek, do pierwszej skarbnicy wiedzy, do prapoczątków. Prowadził go do 2002 roku.

W 2010 roku ukazuje się jego pierwsza książka, rozpoczynająca cykl o po­jazdach produkowanych w Jelczu. Teraz ma w domu archiwum i muzeum jelczańskie w jednym. Zastanawia się, komu to wszystko kiedyś przekaże, bo jak na razie nie widzi właściwego człowieka, który zrozumiałby to w pełni.

Ale czy tę pasję i miłość do Jelcza, które ma Wojciech Połomski, może zrozumieć ktoś, kto nie jest stąd? Ciężko odpowiedzieć na to pytanie, bo ludzi zakręconych na punkcie jelczańskiej motoryzacji jest w Polsce sporo, ale nie ma chyba w okolicy osoby tak zdesperowanej i oddanej tej fabryce, aby tak mocno ją hołubić i wielbić jak on.

Jest to miłość nieodwzajemniona, choć Połomski całe dorosłe życie poświęcił na zbieranie pamiątek, artefaktów, dokumentowanie i pisanie o Jelczu. Napisał 5 książek o pojazdach samochodowych i przyczepach marki Jelcz, książkę „Historia JZS. Zapisy wspomnień” – I wydanie i wznowienie ze swoimi wspomnieniami oraz wydawnictwo na temat najnowszego produktu Jelcza dla wojska. Razem osiem książek.

jak indiana jones Mówi, że następne książki się piszą. Wojtek ma teraz na warsztacie po­­ zy­­­cję o licencji Berlieta. Jest to o tyle ciekawe, że powstaje ona bez udziału stro­ny polskiej. Główne materiały potrzebne do publikacji pochodzą z Francji, a także z Niemiec, Węgier, Czech. Są właśnie tłumaczone, a 70 procent z nich nigdy nie było wcześniej publikowanych. Połomski już przy pracy nad wcześniejszymi książkami rozpoczął współpracę z Fundacją Paula Berlieta Lyonie i dostał „błogosławieństwo” od fundatora na udostępnienie zbiorów archiwalnych. To było dwa lata przed jego śmiercią i panom nie udało się spotkać, Wojtkowi została tylko książka z autografem. W fundacji we Francji są cztery jego, te o pojazdach jelczańskich. Jest szansa, że książka nad którą teraz pracuje, zostanie przetłumaczona także na język francuski i będzie sprzedawana na tamtejszym rynku. Gdy wcześniej Wojtek pisał o sprzedaży i kupnie francuskiej licencji, wiedział „zaledwie” 50 procent tego, co wie dzisiaj. Mówi, że gdy odkrywa kolejne fakty i kulisy, czuje się jak Indiana Jones!

Choć latami się tym zajmuje i napisał już tak wiele, ciągle odkrywa coś nowego. Ma nawet listę materiałów, które musi zdobyć i włączyć do swojego archiwum. Jest coraz trudniej, bo – jak mówi – polskie archiwa nie wspierają autorów i ludzi z pasją, tylko żądają pieniędzy. Z Francji Wojtek dostał materiały za darmo.

Nie wiadomo dlaczego, ale przypomniała mu się historia ze słynnym zeszytem. Kiedyś na bramie fabryki chcieli mu go skonfiskować, bo stwierdzili, że coś wynosi z zakładu. Uratował go ówczesny dyrektor Krzysztof Rozenberg.

żeby ci ludzie zostali w pamięci „Książkę wspomnieniową”, bo tak autor (drugim jest Jan Dalgiewicz, były dyrektor JZS) nazywa „Historię JZS. Zapisy wspomnień”, napisałby jeszcze raz…

Ukazała się w 2013 roku i była inna niż poprzednie, bo wtedy jak mówi Połomski – dotknął żywej historii Jelcza. Byli pracownicy pokazali w niej swoje emocje, swoją miłość do jelczańskich zakładów. To także kompendium wiedzy o historii miast Oławy i Jelcza-Laskowic, zawierające ogromną liczbę faktów i dat. Z rysunkami nieżyjącego już Bolesława Telipa, zawsze niosącymi jakiś przekaz.

Czy książka jest dla niego ważna, jak widzi z perspektywy czasu to, co się wtedy wydarzyło? A wydarzyło się wiele…

– Straszono mnie sprawą sądową, domagano się zaprzestania działań – wspomina Wojciech Połomski. – Książka powstała po dwóch pierwszych o pojazdach Jelcza i wtedy dyrekcja fabryki nie robiła mi problemów, a wręcz przeciwnie. Nagle przy książce wspomnieniowej, której stworzenie zaproponował mi Jan Dalgiewicz, pojawiły się kłopoty. Na początku niewielu wierzyło, że to się uda, ale jak się okazało, że książka idzie do druku, domagano się rękopisu… Do tej pory nie wiem, czego się tam spodziewano. Jako autor dotknąłem historii żywej, o której słyszałem, o której ktoś mi opowiadał, aż tu nagle spotkałem się z tymi wszystkimi ludźmi, świadkami tamtych wydarzeń.

Czasami z wielkim trudem przelewali emocje i wspomnienia na papier. Może nawet tak do końca nie wierzyli, że to ujrzy światło dzienne i w takiej formie.

Napisałem tę książkę, bo pytano mnie, dlaczego tylko samochody, czemu nie cała ta otoczka, przecież Jelcz to było w środku miasto, to było życie tak wielu ludzi…

To była pierwsza w historii i do tej pory jedyna książka z osobistymi wspomnieniami o czasach świetności Jelczańskich Zakładów Samochodowych, o czasach ważnych dla fabryki i życia pracowników, o czasach, które nie powrócą. Autentyczna, szczera, ze zdjęciami wybranymi przez Wojciecha Połomskiego, zaakceptowanymi przez Jana Dalgiewicza i autorów wspomnień, którzy przekazali wiele prywatnych fotografii. Do końca życia będzie dla Wojtka jedną z ważniejszych rzeczy, które zrobił. Wielu z autorów wspomnień już nie żyje. Dla autora, który jako dziecko odwiedzał zakłady jelczańskie i je pokochał, przeprowadzanie wywiadów z byłymi dyrektorami,

inżynierami, konstruktorami, było jak zetknięcie się z żywą legendą. Nie da się tego przecenić.

Ten autentyzm niektórych raził, bo nieskładne zdania, bo coś innego. Połomski konsultował to z profesorem Janem Miodkiem. To on poradził mu, żeby zostawić żywe wypowiedzi, aby wspomnienia nie straciły na swojej szczerości i niepowtarzalnym stylu.

I jeszcze „stara historia”, jak nazywa ją Wojtek – czasy komuny, PRL. Niektórzy mu zarzucali, że książka gloryfikuje dawny system. Ma na to odpowiedź. Teraz, w innym ustroju zna wielu karierowiczów i chętnie zadałby im pytanie, czy działaliby tak samo, gdyby żyli wtedy… Ludzie żyli w tamtych czasach, pracowali, zakładali rodziny. Nie wszyscy byli „komuchami”, nie da się wygumkować tej epoki, to byłoby nierzetelne.

– To też byli ludzie i oni tworzyli historię – podsumowuje krótko.

ceni wiedzę i doświadczenie Wojtek lubi rozmawiać z ludźmi, potrafi słuchać i ma ucho do historii. Jak to opisać, tę przyjemność rozmowy, emocje jakie się wtedy pojawiają, ten błysk, gdy ręka już zapisuje tę „smaczną” wypowiedź? Nieważne, czy to ktoś młody, czy doświadczony życiem. Liczy się nawiązanie dobrego kontaktu.

Szanuje swoich rozmówców, chyli czoła przed wiekiem i dorobkiem, lubi środowisko dziennikarskie, ceni dobre teksty, gdy coś mu się spodoba, nie szczędzi pochwał. Jest skromny nad wyraz, choć wszystko, co osiągnął zawdzięcza sobie. Udowodnił, że to, co na początku uważał za niemożliwe, jest możliwe.

Ktoś namawia go, żeby napisał swoje wspomnienia, takie bez ściemy…

*** W Najwyższej Izbie Kontroli uzyskał dostęp do dokumentów związanych ze sprzedażą Jelcza Sobiesławowi Zasadzie, raport pokontrolny z 2002 roku i szykuje kolejną książkę. Ma mieć ponad 500 stron…

WOJCIECH ROSKOSZ Wyprawa w świat wieloznaczności jego sztuka czerpie z życia, ale przejawia się w multiplikacjach i zagadkach. tu nic nie jest oczywiste. i o to chodzi Jak się zostaje malarzem, artystą? Formalnie? Bez przesady.

– Czy musi zaistnieć formalność, żeby być artystą? – pyta raczej retorycznie Wojciech Roskosz, absolwent Akademii Sztuk Pięknych we Wrocławiu, autor nagradzanych dzieł, uczestnik wystaw, w tym pokazywanej w Jelczu-Laskowicach „Miłości instalatora”. – Wydaje mi się, że niekoniecznie. Trzeba to poczuć gdzieś w środku siebie, niektórzy mówią w sercu, może w duszy.

Ja niekoniecznie czuję się artystą, bardziej rzemieślnikiem. Możliwe, że mam papiery, ale to o niczym nie świadczy. Żeby być artystą, to chyba inni muszą mówić o kimś, że nim jest.

Jak to czuje Wojciech (w sercu, w duszy, w sobie, nieważne… mniejsza o to)? Czasem coś aż tak rwie… Kiedy chodzi koło jakiegoś tematu, koncepcji, inspiracji i jak coś zaskoczy (artysta mówi „zażre”), to jest ten moment, w którym rodzi się tworzenie, gdzie się zaczyna wszystko. To siła, która pcha do działania. Już nic nie jest w stanie tego zatrzymać.

idzie za błyskiem Kiedy ten błysk się pojawia i co jest inspiracją? Za każdym razem jest inaczej. Gdyby zawsze było podobnie i można byłoby ten impuls i te emocje w jakiś sposób wywołać, Wojciech Roskosz tworzyłby więcej. Ale on nie zna tego kodu, tak jak nie ma kodu do odczytywania jego obrazów. Ten moment jest ważny, najważniejszy. Jeżeli go nie złapie i nie zacznie robić czegoś związanego z tym pomysłem, to on ulatuje. Krąży wprawdzie po głowie, jest ociosywany i obrabiany, ale nic z tego nie wychodzi. Gdy zabierze się do pomysłu od razu i jest zalążek, zaczyna się cały proces.

jest to, co jest – Coś musi powstać, muszę widzieć postęp – opowiada Wojciech. – Owszem, jest wtedy pole do przemyśleń, zastanowienia się nad projektem, jego zmiany. Jeżeli zostawię projekt w głowie, to może już tam zostać i to nic nie znaczy, bo go fizycznie nie ma. Ważny jest też moment w życiu, żeby mieć czas na realizację.

Emocje… to zależy co się pojawia i czy satysfakcjonuje, czy to co jest w głowie jest tym samym czy czymś ciekawszym, co otwiera kolejne drzwi.

Tu nie ma reguł.

Jak powstaje obraz i czego używa twórca? Wojciech Roskosz używa głównie wyobraźni. Lubi tworzyć z gotowych rzeczy. Większość jego prac powstało z odpadków, które zebrał także podczas swojej pracy zawodowej (pracował jako instalator sieci teleinformatycznych).

obraz z kabli Powtarzalne odpady, ścinki, opakowania, elementy z demontażu. Tworzywo artysty. Wojciech pracował, studiował, myślał nad dyplomem. Szukał tematu, coś próbował, ale nie poczuł tego, co najważniejsze, a nie potrafi tworzyć na zamówienie. Zobaczył potencjał w towarzyszących mu w pracy odpadkach, czuł, że to dobry kierunek, zwłaszcza, że mógł dzielić czas pracy ze sztuką. Pewnego dnia zdarzyło się coś, po czym nie miał już wyjścia. Pod rękę podszedł mu nietypowy, źle wykonany kabel. Otworzył go, nigdy wcześniej czegoś takiego nie widział. To był punkt zwrotny, coś, co zaczęło łączyć te odpadki w jeden cykl. Tak zrodziła się „Miłość instalatora”, dyplomowa praca. Tworzywo bardzo różne, okazało się bardzo spójne. Całość spotkała się ze świetnym odbiorem zarówno zawodowców jak i amatorów.

przenika i pojawia się życie W pracach nie było grama farby. Tylko to, co zostaje z pracy instalatora.

Bo narzędziem i tworzywem może być wszystko.

– Chodząc po dachach, zaglądając do tras kablowych widzi się pewne rzeczy z innej perspektywy niż na co dzień – mówi malarz. – Stara serwerownia, zakurzona plątanina kabli. Można sobie wyobrazić, że tam trwa życie, kable się przenikają… Gdy podniesie się zbutwiały korzeń czy kamień, a tam uciekają mrówki, robaczki, widzę życie. Tak mi się czasem zdarza, zabieram aparat lub zapisuję w głowie te ulotne chwile. To dla mnie wyjątkowe, unikatowe sytuacje, często bardzo inspirujące.

Nie używa pędzla. Jego prace to asamblaże, instalacje. Na przykład powtarzalne ścinki z przewodów stworzyły jedną pracę, inna powstała z denek kubków od kawy. W tym cyklu widać powtarzalność, ale jest też odrobina przypadku. Artysta nazywa go „okiełznanym przypadkiem”. Obrazy na denkach powstawały samoistnie, autor wykorzystał je i stworzył z nich jeden obraz. Podobnie było z kablami, pokazanymi w przekroju. Coś, co już istniało, dzięki wyobraźni i pracy artysty stało się czymś nowym. Jego obrazem.

Jego dziełem.

cienka linia Sztuka współczesna. Czasem twórca chce pobudzić, czasem uspokoić, coś przekazać. Zdaniem Wojciecha Roskosza, sztuka nowoczesna to bardzo szerokie pojęcie, gdzie hochsztaplerstwo od wirtuozerii często dzieli cienka linia. W sztuce nowoczesnej liczy się pomysł, często nie używa się tradycyjnych technik.

– Techniki się przenikają – mówi. – Na przykład mój dyplom z malarstwa… pędzlem nie naniosłem tam żadnego koloru. Szkoła oceniła go bardzo wysoko. Artyści nie chcą dać się zamknąć w jednej dziedzinie. Mieszanie się różnych form i technik to znak naszych czasów. Tym bardziej trzeba doceniać tych, którzy tworzą tradycyjnymi technikami, rzemieślników. Oni nie dają się rozmienić, rozpuścić, są wierni starym narzędziom i materiałom. Doceniajmy też malarzy, którzy nie idą na łatwiznę, bo teraz jest pełno takich.

Po studiach Wojciech nie stworzył niczego tradycyjnymi technikami. Wykorzystywanie przedmiotów, które go otaczają, to ciągle najbardziej inspiru-

jący i satysfakcjonujący go sposób tworzenia. Przedmioty muszą mieć jakiś potencjał, interesującą formę czy fakturę. Pochłania go też ich powtarzalność.

otwarte pytania o sztukę Kiedy poczuł, że chce tworzyć, że taki sposób opowiadania swojego świata go interesuje? Od szkoły podstawowej, gdy brał do ręki coś, co można było namalować, narysować, popracować nad powierzchnią. Szkoła Rzemiosł Artystycznych we Wrocławiu rozwinęła tę pasję. Akademia Sztuk Pięknych nauczyła go rozumienia niuansów w sztuce i artystycznego myślenia, ale bez narzucania czegokolwiek.

W Polsce, poza szkołami artystycznymi, nie uczy się odbierania sztuki, estetyki. Wojciech Roskosz mówi, że widać to po tym, co wisi w domach.

W krajach europejskich, gdzie jest większy nacisk na naukę o sztuce i kryty­ czne na nią spojrzenie, dzieci uczy się tego od najmłodszych lat. Na przykład w krajach skandynawskich. W domach nie widać samych martwych natur, słoneczników i jeleni na rykowisku.

– Od nas na wschód Europy zaczyna się upodobanie do jeleni i tym podobnych – mówi. – Bez edukacji stoimy w każdej dziedzinie, jesteśmy do czegoś przyzwyczajeni, rozumiemy to, czujemy się bezpieczni. To są kwiatki, to jest pejzaż. Mamy potrzebę nazywania, chcemy wiedzieć, co widzimy. Ale po co? Czy to się musi podobać, czy sztuka musi być zrozumiała, estetyczna? Ilu ludzi, tyle odpowiedzi. Czasem może pojawić się konsternacja przy oglądaniu współczesnych obrazów na wernisażu. Warto spytać, przeczytać opisy, poznać kontekst. Są prace, które niosą ze sobą głębszą treść, ale wymagają wprowadzenia. Wiele prac w sztuce współczesnej to prace koncepcyjne, to, co widzimy jest ostatnim elementem procesu myślowego twórcy.

To, co działo się wcześniej i kontekst pracy są równie ważne. Dlatego nowoczesna sztuka jest często niezrozumiała, traktowana po macoszemu, wyśmiewana. Po prostu nie jest dla wszystkich, ale dla tych, którzy mają czas i chęci. W pięknym realistycznym pejzażu nie musimy się niczego doszukiwać, wszystko jest podane na tacy. Są też pejzaże w sztuce nowoczesnej,

które dopiero po dłuższej kontemplacji pokazują nam to, co jest. Dialog – sztuka to rozmowa, forma komunikacji, artysta do nas mówi. Każda forma twórcza potrzebuje odbiorcy.

*** Nigdy nie stworzył portretu. Mogłoby się tak stać, gdyby jakaś postać zainspirowała go tak bardzo, że musiałby to przelać na płótno czy ukazać w jakiś inny sposób…

ZYGMUNT WALCZAK Z kolarstwem na dobre i na złe… na zawsze był jednym z pierwszych zawodników klubu, w którym trenuje młodzież i z którym związał całe życie. niczego więcej nie trzeba byłoby pisać, ale ta historia jest tego warta Wszystko się zaczęło od Wyścigu Pokoju. Wtedy, w czasach PRL, kolarstwo było w Polsce sportem narodowym, transmisji w radiu słuchali wszyscy, a relacje Bogdana Tuszyńskiego z helikoptera stały się legendarne. Trasę wyznaczały stolice demoludów Berlin – Praga – Warszawa.

– Te trzy narody ze sobą walczyły – opowiada Zygmunt Walczak, trener UKS Moto Agbud Stelweld Jelcz-Laskowice, który kocha kolarstwo i może opowiadać o nim godzinami. – Podkładka była oczywiście polityczna i wszyscy tym żyli. Każdy chciał być Królakiem. Komentatorzy sportowi nakręcali te emocje swoimi głosami, całą otoczką, to byli świetni sprawozdawcy, relacje były piękne, czuło się to! Tu peleton, sześciu ucieka, kraksa… W młodzieńczej głowie się gotowało! Podczas Wyścigu Pokoju zawsze dochodziło do ostrej walki – psychologicznej i na łokcie, najczęściej z zawodnikami ze Związku Radzieckiego. Wyścig kończył się na stadionie, gdzie czekało setki tysięcy ludzi. W wielu miejscowościach były głośniki, nadawano relację na żywo. Mój ojciec był zagorzałym kibicem i to wszystko u mnie narastało.

o rowerze „huragan” Narastało tak bardzo, że zapragnął roweru kolarskiego. W 1963 roku powstał klub Moto-Jelcz Oława, a Zygmunt był jednym z pierwszych i najmłodszych zawodników. Na pierwszy trening przyszedł ze zwykłym rowerem, dopiero później ojciec kupił mu „Huragana”, pamięta jak przyjechał na nim z Brzegu. Pierwszym trenerem w klubie był Jerzy Szwak.

– Na początku nie mieliśmy niczego, tylko myśmy byli i bardzo chcieli – opowiada Zygmunt. – Później pomagał „Jelcz”, kupił nam dwie nyski, potem fiata. Sekcja się rozrastała, było nas pięciu trenerów, poszliśmy bardzo szeroko, wychowaliśmy wielu wspaniałych zawodników, mistrzów świata.

dumny z wychowanków i klubu Od momentu, gdy przyjechał na trening swoim pierwszym rowerem, Zygmunt Walczak jest cały w klubie. W Wyścigu Pokoju jechał trzy razy jako trener. Dostać się do kadry było bardzo ciężko, kraj mogło reprezentować tylko sześciu zawodników, dlatego ma ogromną satysfakcję, że jego wychowanek Mieczysław Karłowicz brał udział w tym sławnym wyścigu.

Z rodzimego klubu startowali w kadrze narodowej także Andrzej Serediuk i Zdzisław Wrona. W późniejszym czasie Wyścig Pokoju się zmienił, a zamiast reprezentacji narodowych, startowały kluby. Nie mogło wśród nich zabraknąć także klubu „Moto-Jelcz” Oława. Jako trener uczestniczył w wyścigu w latach 1996 – 98. To nie był już ten sam Wyścig Pokoju co dawniej.

Nie było nawet transmisji w telewizji czy radiu.

pionierskie czasy Jak wspomina czas, gdy był zawodnikiem? Klub był biedny, czysto amatorski, żeby wystartować w Świdnicy, zawodnicy jechali tam rano rowerami, potem się ścigali, a wieczorem … wracali do domu. Dwa razy w tygodniu były treningi. Był jednak zapał! Zygmunt do 1976 roku jeździł jako zawodnik.

później zajął się trenowaniem, „jelcz” zapewniał finansowanie, to był złoty czas.

– Byliśmy jednym z najlepszych klubów przez wiele lat – wspomina.

– W Polsce kojarzono Jelcz z budową autobusów i samochodów oraz z kolarstwem. Nabór do klubu był bardzo duży, popularność kolarstwa w naszej okolicy rosła. Były czasy, gdy mieliśmy nawet 70 kolarzy w sekcji. Na początku lat 90. ubiegłego wieku „Jelcz” przestał nas finansować i przeszliśmy

na garnuszek gminy. Potem pozyskaliśmy sponsorów, zatrudniliśmy instruktorów i nadal prowadziliśmy grupy.

kolarstwo się zmieniło Jelczańskie Zakłady Samochodowe upadły, a Zygmunt Walczak ciągle jest trenerem. W klubie szkolą się młodzicy, juniorzy młodsi, juniorzy. Na seniorów klub nie stać, rower kosztuje 30 tysięcy złotych. Musiałby wejść hojny sponsor… W grupach zawodowych nie szkoli się młodzieży, tylko kupuje zawodników. Rodzi się pytanie, czy to źle, czy dobrze?

– Dla kolarstwa jako takiego to dobrze, bo w połączeniu ze szkoleniem młodzieży koszty wzrosłyby ogromnie – uważa Zygmunt. – Dzieciom trzeba kupić rowery, potem szkolić, a nie ma pewności, że z tych trzydziestu młodych wyjdzie kolarz na wysokim poziomie. Grupa profesjonalna ma pieniądze.

Polski Związek Kolarski nie daje nam środków na szkolenie młodzieży, która garnie się do kolarstwa, choć jest wygodniejsza niż dawniej. Pieniądze na to mamy z gminy, jesteśmy zadowoleni. Osiągamy dobre wyniki, ale kolarstwa wyczynowego z tego nie zrobimy. Z tej puli za 20 procent możemy kupić sprzęt, ale nie możemy opłacać hoteli i wyżywienia, gdy wyjeżdżamy na zawo­dy. Do tego potrzebujemy pieniędzy sponsorskich. Takie są przepisy.

sport – okno na świat Trener z takim doświadczeniem widzi różnicę pomiędzy dziećmi i młodzieżą dawniej i dziś. Teraz nie ma już takich pasjonatów, jakim był w młodości on i jego koledzy. Wspomina, że trenowali sami, często spotykali się gdzieś na trasie, choć podobno żaden nie wybierał się jeździć. To były pasja, ambicja, ogromny zapał.

– W czasach komuny można było wybić się dzięki sportowi – mówi Zygmunt. – Niektóre rzeczy nie wyglądały jednak tak, jak je przedstawiano.

Ryszard Szurkowski wygrał Wyścig Pokoju i dostał skodę, ale musiał ją podzielić na sześciu zawodników i masażystę. Z samochodu zostało mu …

koło. Wtedy sport był oknem na świat, jako zawodnik, a potem trener zjeździłem całą Europę.

trener to człowiek do wszystkiego Zawodowy klub kolarski porównuje do małego zakładu pracy, gdzie wszystko musi być perfekcyjnie prowadzone. Kolarstwo poszło w stronę zawodowstwa. Państwo daje pieniądze tylko na szkolenie młodzieży, tak samo jest w samorządach. Środki z gmin nie mogą być przeznaczone na zawodniczy etat czy stypendium.

Zygmunt lubi uczyć młodych ludzi i podkreśla to, co i tak już o nim wiemy – że trenowaniem kolarzy nie może zajmować się ktoś bez pasji. Nie ma z tego dużych pieniędzy, pasja zabiera mnóstwo czasu, z czego nie jest zadowolona rodzina. Trener kolarstwa to człowiek do wszystkiego. Musi być dobrym kierowcą (Zygmunt ma uprawnienia na autobus, woził nim cały klub), pracować w soboty i niedziele, nie liczyć pracy na godziny, ale na całe dnie, planować, przewidywać, organizować. Oprócz tego, trener jest mechanikiem i masażystą. No i jeszcze użycza swojego garażu na siedzibę klubu.

– Miałem szczęście, że trafiałem na wspaniałych ludzi – mówi o swojej trenerskiej pracy. – Mistrzów Polski, medalistów, uczestników mistrzostw świata, olimpiady było bardzo wielu, zdobyli kilkaset medali. Kilka pokoleń.

Były sezony, że zdobywaliśmy kilkanaście medali w roku. Sam Mateusz Rudyk ma ich chyba 16. Z każdej grupy wyłaniał się jakiś świetny zawodnik.

W grupach seniorskich skupialiśmy zawsze około 7 najlepszych. I tak to szło.

Kolarstwo to moje życie.

*** Ma swoją gwiazdę w dębińskiej „Alei Gwiazd”, relacjonował wszystkie wyścigi kolarskie w Jelczu-Laskowicach, ma głos spikera radiowego. O swojej pasji może opowiadać godzinami. To nie tylko pasja, to historia kolarstwa w Jelczu-Laskowicach.

DAWID WRONIAK Lepiej nie być patriotą, niż być nacjonalistą uczy młodych ludzi jak ważne są pamięć, szacunek i dbanie o ojczyznę, a legioniści piłsudskiego są jego wzorem Jak to się często zdarza, a niektórzy mówią, że prawie zawsze, o ważnych wydarzeniach decyduje przypadek. Zatem można śmiało powiedzieć, że zetknięcie się Dawida Wroniaka ze Związkiem Strzeleckim „Strzelec”, organizacją z ponadstuletnią tradycją, nosiło znamiona przypadku. Dziesięcioletni chłopiec nie mógł wiedzieć, że kiedyś będzie jej szefem, gdy przyglądał się jelczańskim strzelcom na festynie. Trochę popytał, bo już wtedy zakiełkowała myśl, że chciałby do nich dołączyć. Myśl nie chciała odejść.

– Kiedyś był organizowany projekt „Odkrywcy Jelcza-Laskowic” z kursem dziennikarstwa dla młodzieży – opowiada Dawid Wroniak, szef jelczańsko-laskowickiego „Strzelca”, lat 21. – Poznałem tam osobę ze „Strzelca” i spytałem czy już mogę dołączyć, bo miałem 14 lat, a są ograniczenia wiekowe. Umówiliśmy się, że przyjdę na zbiórkę.

Tak się zaczęło. Chętnie uczył się stania na baczność, maszerowania, na początek proste rzeczy. Dowiedział się od Agaty Skierskiej, ówczesnej szefowej jelczańskiej jednostki, czym jest organizacja. Tak wyglądało kilka pierwszych zbiórek Dawida, na których uczono się podstaw – musztry i zasad organizacji. Potem przyszła kolej na wyjazdy, na przykład Marsz Styczniowy, upamiętniający Powstanie Styczniowe, na który zjeżdżają się jednostki „Strzelca” z całej Polski. Dla chłopca z 3-miesięcznym stażem w organizacji było to zupełnie nowe doświadczenie. Nie znał wszystkich zasad, na przykład nie wiedział jak zachować się w stosunku do osoby wyższej stopniem, ale poradził sobie. I to dobrze, bo wraz z kolegą zostali wytypowani do bycia dowódcami drużyny.

z marzeń o mundurze Co pociągało Dawida w organizacji? Reguły? Dyscyplina? Historia? Obcowanie z bronią? Gdy wstępował do „Strzelca”, podobało mu się, że może założyć mundur, pokazać się w nim…

– Odpaliło się takie dziecięce marzenie o mundurze, coś w stylu żeby zostać strażakiem, policjantem, wojskowym – wspomina. – Planuję pracę w służbach mundurowych. Wtedy nie byłem do tego przekonany, ale teraz już wiem i „Strzelec” mnie w tym utrwalił.

Dorosły Dawid realizuje więc marzenie z dzieciństwa, ale za nim idzie coś więcej – perspektywy na przyszłość związane z policją, a może żandarmerią wojskową.

W 2020 Dawid Wroniak zostaje dowódcą jelczańsko-laskowickiej jednostki strzeleckiej „Strzelec”, liczącej 30 osób. Jest w niej także czterech wojskowych, ratownik medyczny, strażak.

Cele organizacji i jej współczesna działalność wywodzą się z tradycji histo­rycznej. Związek „Strzelec” został bowiem założony w 1910 roku pod zaborem austriackim.

– Była to bojówka, która szkoliła się do walki – tłumaczy Dawid. – Ciągniemy tę tradycję, jesteśmy organizacją proobronną, jej członkowie nabędą wiedzę, będą mieli obycie z bronią, będą potrafili z niej skorzystać. Uczymy się taktyk wojskowych, organizujemy większe wyjazdy, na których mamy manewry z wojskowymi.

możemy być potrzebni do walki Dawid po kilku latach członkostwa w „Strzelcu”, kilkunastu wyjazdach i szkoleniach, ma wiedzę niezbędną do tego, aby uczyć przychodzących kadetów. Spektrum działań organizacji nazywa szerokim, zaznaczając, że nie

ograniczają się do biegania po lesie. Jest na przykład „czarna taktyka” w budynkach lub w terenie zurbanizowanym. Tłumaczy, że to odbijanie zakładników z budynku, szturmowanie, obrona, działania na osiedlach.

– Taktyk jest mnóstwo i większość trzeba znać – mówi. – Może nie w profesjonalnym stopniu, ale jesteśmy w stanie nauczyć tego na poziomie średniozaawansowanym. Uczymy się tego, bo żyjemy w czasach, gdy co chwila pojawiają się konflikty zbrojne i nie wiadomo, kiedy będziemy potrzebni do walki.

Kontakt z bronią może budzić emocje. To od jednostki strzeleckiej zależy jak do tego podchodzi. Jelczańsko-laskowicki „Strzelec współpracuje z lokalną Ligą Obrony Kraju i kilka razy w miesiącu strzelają z broni sportowej na miejscowej strzelnicy, jeżdżą też na strzelnice prywatne, gdzie obcują z prawdziwą bronią. Przysięgę strzelecką można złożyć od 16. roku życia, ale do organizacji można – jak już wiadomo – dołączyć wcześniej i jest się orlęciem, a dopiero później strzelcem.

młodzież z zajawką Jak Dawid Wroniak widzi działalność takich i podobnych organizacji w Polsce? Czy następuje ich renesans, a może niewiele się zmienia?

Twierdzi, że to zależy. Harcerze i strzelecy byli znani w Polsce, ale w du­żej skali do nich nie wstępowano. Raczej ciągnęło tam młodzież z zajawką na wyskoczenie w las, naukę survivalu, pomaganie, pokazanie się. Uważa, że dawniej takich działań było więcej, pomimo, że teraz są social media i dotarcie do ludzi jest łatwiejsze. Dlatego strzelcy chętnie pokazują się na uroczystościach, bo gdy siedzą w lesie, nikt ich nie widzi. O związku jest głośniej dzięki mediom społecznościowym. Za alternatywę dla harcerstwa i „Strzelca” uważa klasy mundurowe w szkołach. Zresztą młodzież z jednostki, którą kieruje Dawid, też uczęszcza do takich klas, tak jak kiedyś on.

Uważa, że ich poziom często bywa pod względem szkoleniowym znacznie niższy niż w organizacjach takich jak „Strzelec”. Za wartościowe uważa klasy mundurowe certyfikowane przez MON.

Myli się ten, kto myśli, że Dawid Wroniak i jego ludzie tylko ćwiczą musztrę, strzelanie i zgłębiają tematy wojskowe. Szef „Strzelca” podkreśla, że dbają nie tylko o ojczyznę, ale także o małą ojczyznę, jaką jest Jelcz-Laskowice. Skupiają się na różnorakiej pomocy, są aktywni przy większych kryzysach, takich jak powodzie, pożary, koronawirus.

patriotyzm, czyli co?

Na pytanie, czym jest w dzisiaj patriotyzm i czy znaczenie tego pojęcia zmieniło się na przestrzeni wieków, Dawid sięga do czasów powstania „Strzelca”. Wtedy nie było faszyzmu, nacjonalizmu. Teraz niektórzy często mówią, że są patriotami, a tak naprawdę bliżej im do nacjonalistów albo faszystów. Uważa, że patriota to nie jest osoba, która podkreślając, że jego kraj jest najważniejszy, wypiera inne kraje. Tak zachowują się faszyści, którzy są wrogo nastawieni do wszystkich dookoła, uznając swój kraj za najlepszy.

– Patriotyzm w dzisiejszych czasach to głównie pamięć – mówi Dawid.

– Ona zanika. W szkołach uczy się hymnu, historii Polski, ale z czasem ludzie przestają zwracać uwagę na to, że nasi dziadkowie i pradziadkowie przelali krew za ojczyznę, że mamy piękną, długą, choć nie zawsze kolorową historię, którą należy upamiętniać. Gdy pamiętamy kto walczył o naszą wolność, mamy motywację, aby robić to dalej. Szczególnie, gdy widzimy, że w naszych czasach patriotyzm się zatraca.

Czy takie organizacje jak „Strzelec” mogą przywrócić pojęciu „patriotyzm” właściwą rangę w czasach, gdy pojęcie to próbują zawłaszczać okrzykując się patriotami członkowie nacjonalistycznych organizacji?

„nie deptać flagi i nie pluć na godło” Szef „Strzelca” mówi, że uczą zdrowego patriotyzmu, dlatego zabierają młodych ludzi na uroczystości, imprezy patriotyczne. Jeżdżą na Ukrainę sprzątać polskie cmentarze. Mówią o historii, słuchają historii, często tragicznych i bolesnych.

– Józef Piłsudski jest naszym patronem, jego legioniści są dla nas wzorem – kontynuuje Dawid. – Odnawiamy ich groby, aby nie znikły zapomniane w lesie. Trzeba pamiętać, że są takie miejsca pamięci o Polakach na całym świecie. O naszych rodakach, którzy zginęli tragiczną śmiercią albo oddając swoje życie w zamian za wolność innego państwa, oczywiście w dobrej wierze. Staramy się kontaktować ze świadkami historii, którzy jeszcze żyją.

Mieliśmy spotkanie z pułkownikiem, który żył na Kresach Wschodnich, brał udział w akcji „Wisła”. Nie wiadomo kiedy i czy w ogóle znów się spotkamy, a są to rzeczy, które młodzież powinna poznawać.

Dlaczego to takie istotne? Bo młodzież może usłyszeć od uczestników tamtych wydarzeń, że świat może być naprawdę okropny, nasi sąsiedzi potrafią tacy być. Nasza historia to masa cierpienia, dlatego trzeba upamiętniać ważne rocznice. Dawida niepokoi, że powoli przestaje się kultywować święta państwowe, coraz mniej osób bierze udział w uroczystościach. A najgorsze jest to, że niektóre skrajne grupy siłowo zawłaszczają prawo do obchodów, do patriotyzmu, do dumy z bycia Polakiem.

– Niektóre osoby nazywające się patriotami, a będące faszystami, psują opinię nie tylko o patriotach, ale hańbią naszą flagę i godło – podsumowuje Dawid. – Nie rozumiem jak mężczyzna ubrany w bluzę ze znakiem Polski Walczącej, z flagą i orłem, może napaść na drugiego Polaka. Nie ma w tym ani grama patriotyzmu. A oni chwalą się tym, a nawet szczycą.

*** W „Strzelcu” uczą młodych ludzi, że ważne są pamięć, szacunek, dbanie o ojczyzny – dużą i małą. Patriotyzm to miłość do swojego kraju, a nie wykluczanie. Jak mówi jego szef – lepiej już nie być patriotą, niż być nacjonalistą.

To ważne słowa.

TOMASZ ZAJĄC Sam medal tak nie cieszy, jak to, co jest wokół gdy urósł w oczach swoich i innych ludzi, jego świat się zmie­nił. jest silniejszy nie tylko dlatego, że podnosi sztangę Kiedyś był tylko mały, dziwny, inny. Nie tak dawno, jeszcze trzy lata temu, zanim zaczął uprawiać sport.

Powiedzieć, że sport wpłynął na życie Tomasza Zająca, to niewiele powiedzieć. On je zmienił całkowicie. Najważniejsza zmiana zaszła jednak w nim samym, bo dostrzegł swoją wartość. To nowe doznanie zaskoczyło go, ale było przyjemne. Czekał na nie bardzo długo.

Zaczęło się we wrześniu 2017 roku. Dziś 20-letni Tomasz jest dwukrotnym mistrzem Polski juniorów w podnoszeniu ciężarów, wicemistrzem Polski. Zwyciężył zawody o puchar Europy na Słowacji, zdobył tytuły mistrza i wicemistrza Słowacji. W 2020 roku zajął V miejsce na międzynarodowych zawodach w podnoszeniu ciężarów.

Ukończył Technikum Informatyczne. Podnosi 136 kilogramów. Startuje w kategorii wagowej do 65 kg, waży 60,5 kg. Jest zawodnikiem klubu „Start” Wrocław, zrzeszającego zawodników niepełnosprawnych, z kilkunastoma sekcjami. Członek kadry narodowej, zaplanowany do udziału w Pucharze Świata.

przygniatał go nie tylko gryf Achondroplazja, niedobór wzrostu. Nie mogła pozostać bez wpływu na życie chłopca, potem młodego mężczyzny. Do 16. roku życia ciągle potrzebował pomocy rodziców, nie radził sobie z wieloma sprawami życia codziennego.

– Potem było łatwiej, ale ciągle zdarzają się momenty, gdy muszę prosić

rodziców o pomoc – mówi Tomasz. – Człowiek sam nie daje po prostu rady, zawsze muszę na kogoś liczyć. To bardzo męczące.

O tym, co wydarzyło się trzy lata temu i w jakich okolicznościach, Tomek opowiadał kilku osobom. Wszystkie były zdziwione, jak to w ogóle możliwe.

A jednak…

Był sierpień 2017. Tomasz z całą rodziną pojechał na gminne dożynki do Piekar. Impreza jakich wiele, niczego szczególnego się po niej nie spodziewał. Gdy podjechał do niego chłopak na wózku, też jeszcze nie. Spytał, czy uprawia jakiś sport, bo widzi u niego pewne predyspozycje. U niego? Jak to możliwe? Okazały się nimi krótkie, silne ręce.

– Zaproponował mi, abym pod koniec września przyjechał do wrocławskiego klubu „Start” – opowiada Tomek. – Pojechałem, poznałem wielu ludzi, mojego trenera. Od tego się zaczęło i zacząłem podnosić ciężary. Ale miałem wątpliwości czy jechać do Wrocławia. Przemyśleliśmy to razem z rodzicami i pojechaliśmy. Pierwszy, drugi, trzeci raz…

Na początku był strach. Bał się pojechać na trening, obawiał się czy podoła. Gdy po raz pierwszy położył się na ławkę, rozgrzał się i usiłował podnieść 20-kilogramowy gryf. Spadł mu na klatkę, dosłownie go przygniótł.

Tak, jak kiedyś przygniatało go życie.

mierzę się także z pełnosprawnymi Przed pierwszymi zawodami miał straszną tremę. Nie radził sobie w kontaktach z ludźmi, a teraz odzywa się pierwszy, cieszy się z nowych znajomości. Przełamywał się stopniowo, jakby ktoś uchylał kolejne, wcześniej zamknięte na głucho okna.

Szczęśliwy zbieg okoliczności? Tomek uważa, że przeznaczenie. Gdyby nie był na tych dożynkach, nie uprawiałby sportu, siedziałby nadal w domu.

Nie wie, co by robił i wątpi czy byłoby to coś pożytecznego. A teraz?

– Dzięki sportowi lepiej się czuję, ludzie mnie znają, treningi i wyjazdy dają ogromną satysfakcję i cieszą – odpowiada. – Zgrupowania, zawody.

Na pierwszych wycisnąłem 62 kg.

Mierzenie się z osobami pełnosprawnymi to inna bajka. Nie w każdej dyscyplinie jest to możliwe. Wiosną na zawodach w Bielsku-Białej zajął II miejsce spośród najlepszych z nich i I miejsce jako uczestnik niepełnosprawny. Całkiem niedawno znów brał udział w takich zawodach i uplasował się na podium.. Trofeów ma sporo, wszystkie zdobył przez trzy lata, najważniejsze lata w jego życiu.

sport go zbudował na nowo Co dał Tomkowi sport? Można długo wyliczać. Radość, satysfakcję, wyższą samoocenę, możliwość poznawania nowych ludzi, umiejętność nawiązywania relacji. W klubie ma swoją zgraną ekipę, dopingują się wzajemnie.

To go podbudowuje.

– Nie jest najważniejsze zdobycie medalu, wiele było zawodów, z których go nie przywiozłem – mówi. – Ale cieszyłem się, że ktoś był ze mnie zadowolony, że zrobiłem swój nowy rekord. Sam medal tak nie cieszy jak to, co dzieje się wokół człowieka.

Relacje, współzawodnictwo, bycie w grupie są ważne dla wszystkich.

Osoby niepełnosprawne często czują się wykluczone. Tomasz odczuł to nie raz, zanim zaczął uprawiać sport. Często, zbyt często, spotykał się z takimi sytuacjami, gdy był – jak to określa – spychany na boczny tor. Źle czuł się między ludźmi, czuł się obserwowany z niezdrową ciekawością. Wyśmiewany? Tak, często.

Teraz jest inaczej. Wiele osób kojarzy go już jako sportowca, niektórzy podchodzą i gratulują. Znika strach przed wyśmianiem, który kiedyś ciągle mu towarzyszył. Ludzie inaczej do niego podchodzą. Tak uważa. Twierdzi, że dzięki „Gazecie Powiatowej” i mediom społecznościowym lokalne środo-

wisko dowiedziało się o jego osiągnięciach. Potem zadzwonili z Urzędu Miasta i Gminy Jelcz-Laskowice, teraz lokalne władze wspierają go finansowo.

To dużo dla niego znaczy.

*** To historia o tym, że zmiana jest możliwa. Czasem na początku jest przypadkowe wydarzenie, ale to nie wystarczy. Trzeba jeszcze przełamać swój lęk. To najtrudniejsze zadanie. Czy Tomaszowi się udało? Nie. On to wszystko wywalczył.

organizator projektu Miejsko-Gminne Centrum Kultury Jelcz-Laskowice

autorka tekstów Monika Gałuszka-Sucharska autor zdjęć Marcin Watemborski graficzka Majka Niedbał