IZ december 2021 by merlijnmedia

IZ lezen op PC, tablet of smartphone?: installateurszaken.nl

Of download IZ app

DECEMBER 2021 19e jaargang

Eurosmart_Visual_NL.indd 1

Special: Projecten

11.11.21 16:44

 Duurzaam zwembad  Aquathermie  Schone lucht

IZ1221_01_COVER.indd 1

16-11-2021 12:13:24

Ontdek de mogelijkheden van Panasonic Panasonic levert de juiste oplossing voor verwarming, koeling, de productie van warm water en ventilatie in ieder soort gebouw. Wij bieden een brede reeks efficiëntie, energie en kostenbesparende oplossingen om van een woning of utiliteitsbouw een prettige plek te maken. Het assortiment omvat airconditioners, warmtepompen, VRF, chillers en koel-vriesunits, die geschikt zijn voor verschillende toepassingen.

www.aircon.panasonic.nl

IZ1221_02_panasonic.indd 2

11-11-2021 14:18:41

NIEUW!

XOURCE ALL-ELECTRIC

De Intergas all-electric oplossing De Intergas Xource is een volledig in eigen beheer ontwikkelde Heat Pump Control Unit (HPCU) met een aantal zeer herkenbare Intergas features. Zo ontbreekt een driewegklep en wordt er gebruikt gemaakt van hetzelfde ICX platform voor de branderautomaat als wordt toegepast in de Intergas Xtreme toestellen. Door gebruik te maken van dit platform kan de Xource volledig worden ingeregeld via het Service Dashboard en kan er gebruik worden gemaakt van de Comfort Touch app, Comfort Touch Xource thermostaat en Intergas gateway om de installatie te monitoren.

www.intergas.nl

VOOROP IN WARMTE

IZ1221_03_intergas.indd 3

16-11-2021 14:31:50

Duco RoofFan

De SLIMSTE dakventilator van Europa!

TOT

55%

ENERGIEBESPARING

Intelli Air Valve (iAV) slimme regelklep met CO2 of vochtsturing

SLIMME VRAAGSTURING

COMPACT & LICHT

Zonale of lokale afvoer

Compacte afmetingen en slechts 11 Kg

met slimme regelkleppen (iAV)

VOOR RENOVATIE EN VERVANGINGSMARKT Eenvoudig uitwisselbaar

We inspire at www.duco.eu

20111220_Installateurszaken.indd 78 IZ1221_04_duco.indd 4

24/02/2021 09:18 16-11-2021 14:37:41

GROHE EUROSMART MEER KEUZE EN VERBETERD DESIGN Onze bestseller is geëvolueerd tot een assortiment met ongeëvenaarde veelzijdigheid, innovatieve details en strakke vormgeving, uiterst geschikt voor moderne huizen. Het nieuwe Eurosmart-assortiment, gemaakt met en voor installateurs, biedt niet alleen ons grootste aanbod aan maten en functies, maar ook de eenvoudigste montage ooit. De nieuwe GROHE Eurosmart biedt een grotere kraanhoogte voor meer comfort en zuiverder, scherpere lijnen. Het uitgebreide aanbod kranen biedt een oplossing voor elk decor, zowel huishoudelijk als openbaar, inclusief praktische opties voor uittrekbare uitlopen en onze eerste 2-in-1 hybride sensor-/handmatige mengkraan.



18 34 TECHNIEK

18 DUURZAAM ZWEMBAD



MEER KEUZE EN VERBETERD DESIGN EUROSMART

Unbenannt-1 1

20 28

34 WATERSTOFKETEL Tiny house toont mogelijkheden

10.11.21 14:39



22 38

RUBRIEKEN vooraf 7 vakwerk 16 raar? 48

Van gas naar warmtepomp



20 TOEKOMSTBESTENDIG

28 HET NIEUWE NORMAAL

Alternatieven voor de airco

Van latrine naar vitrine

COLUMNS

22 AQUATHERMIE



Bruins

Theorie en praktijk

32 SCHONE LUCHT De voordelen van verticaal ventileren

SANITAIR

ZAKELIJK

Wijma 17

38 KWESTIE VAN DOEN!

Visser 25

Itho Daalderop stopt productielijn cvketels

Asijee 37 De Vries

Boon 50

IZ1221_05_inhoud.indd 5

16-11-2021 12:14:18

Een veilige keuze voor veeleisende ruimtes

Meer weten? Vraag nu het gratis RVS informatiepakket aan inclusief robuuste wintermuts en handige RVS thermosbeker! Vraag ‘m gratis aan via: walraven.com/nl/installateur of scan de QR-code!

Roestvast staal Bevestigingssystemen Een betrouwbaar en compleet productsysteem en service aanbod Roestvast staal is in de loop der jaren een populaire productkeuze geworden. Hierdoor zijn er verschillende soorten en kwaliteiten RVS op de markt verkrijgbaar en is de keuze niet altijd even vanzelfsprekend. Met meer dan 70 jaar ervaring in de installatie- en oppervlaktebeschermingsmarkt begrijpt Walraven de complexiteit van het selecteren van de juiste materialen en het beoordelen van de corrosiefactoren in het veld. Hiertoe bieden wij, naast verschillende oppervlaktebeschermingsopties, een compleet en volledig A4-gesorteerd assortiment RVS productportfolio’s die geschikt zijn voor de meest typische toepassingsgebieden.

Vraag nu het gratis RVS informatiepakket aan via walraven.com/nl/installateur of scan de QR-code!

walraven.com

IZ1221_06_walraven.indd 6

11-11-2021 14:22:09

VOORAF

Creatief We hebben het al vaker gezegd: de zo noodzakelijke energietransitie die gaande is heeft de installatietechniek een prominente plaats opgeleverd in de volle breedte van onze samenleving. Naarstig zoekt en vindt de branche (alternatieve) oplossingen om onze woningen en gebouwen van een duurzaam klimaat te voorzien. In deze eindejaarsuitgave, die traditioneel in het teken staat van interessante installatieprojecten, is die innovatiekracht weer duidelijk terug te vinden in de artikelen. Maar de installatiesector is niet alleen op het gebied van duurzaamheid innovatief. Veiligheid, installateurs- en

IZ1221_07_vooraf.indd 7

ALGEMEEN

Karel, je moet nu echt gaan. De klant hangt alweer aan de telefoon

gebruikersgemak, design, geluidsreductie, storingspreventie…; ook daar worden producten voor ontwikkeld. Vaak gebeurt dit bovendien naar aanleiding van specifieke vragen uit de markt. Lees de korte projectbeschrijvingen elders in deze uitgave maar eens. Kortom, de installatiebranche is een veelzijdig, creatief vakgebied waarin bijzonder veel perspectief zit. Hoe mooi zou het zijn als dit positieve beeld de komende jaren eindelijk de gewenste instroom van gekwalificeerd personeel oplevert. Dan kan al dat mooie werk dat voorhanden is ook daadwerkelijk gerealiseerd worden.

20-11-2021 9:14:17

NIBE S-SERIE De warmtepompen van de innovatieve NIBE S-serie zijn gebaseerd op een hard- en softwareplatform waarbij connectiviteit centraal staat. Elke warmtepomp is bijvoorbeeld voorzien van wifi. Ook is een vernieuwd online platform voor smartphones, tablets en pc’s beschikbaar: myUplink. Zo wordt elk huis met de NIBE S-serie een Smart Home. De NIBE S-serie omvat onder meer twee modulerende water/water warmtepompen (combi en solo) met óf zonder passieve koeling, een binnenunit voor lucht/water warmtepompen en een slimme regelunit. Op termijn wordt de NIBE S-serie verder uitgebreid met lucht/ water warmtepompen en ventilatielucht/water warmtepompen.

IT’S IN OUR NATURE

IZ1221_08_nibe.indd 8

WWW.NIBENL.NL

18-11-2021 16:23:19

RUBRIEK

IZAP

22 AUATHERMIE 18 DUURZAAM ZWEMBAD Bosbad Putten is een echte publiekstrekker op de Veluwe. Ondanks de corona mocht het zwembad dit jaar al meer dan 100.000 bezoekers verwelkomen. Recentelijk kreeg het zwemparadijs een energetische update, waarbij een verduurzamingsslag werd gemaakt.

Door de eeuwen heen hebben de inwoners van Nederland manieren bedacht om in deltagebied te kunnen wonen. We hebben de mooiste technieken bedacht om dijken te bouwen. Maar we kunnen nog veel meer met al het water in ons land. Zoals aquathermie. Deze techniek is nog vrij onbekend. Hoe kan dat? En hoe kan aquathermie bijdragen aan de energietransitie?

32 SCHONE LUCHT

20 TOEKOMSTBESTENDIG Door de klimaatverandering neemt het aantal hete zomers toe. Daardoor groeit de vraag naar koelingsoplossingen. Consumenten blijken massaal airco’s aan te schaffen. Maar volgens onderzoekster Lenneke Kuijer van de TU/E zijn er betere alternatieven.

Al jarenlang wordt er gehamerd op het belang van een goed binnenklimaat in scholen voor het welzijn van leerlingen en personeel. Sinds de uitbraak van de pandemie lijken meer en meer scholen ook daadwerkelijk extra maatregelen te nemen. Een systeem dat nu rap aan populariteit wint, maakt gebruik van verticale ventilatie.

IN DE PIJPLIJN

RUBRIEK

JUBILEUMEDITIE VSK Van 8 tot en met 11 februari 2022 vindt in de Jaarbeurs in Utrecht de 25ste editie plaats van de installatievakbeurs VSK. Duurzaamheid, digitalisering en een gezond binnenklimaat zijn op deze jubileumeditie de belangrijkste thema’s. “De installatiebranche staat voor nogal wat uitdagingen”, zegt Joyce van de Hoef van de beursorganisatie. “Samenwerking wordt erg belangrijk, want zonder partnerschappen gaan we de energietransitie niet voor elkaar krijgen en de klimaatdoelen niet halen. Dat ga je terugzien op de beursvloer.” Centraal thema van de grootste en oudste Nederlandse installatievakbeurs is ‘Onze toekomst, jouw

wereld’. “Waarbij ‘onze toekomst’ de onderlinge verbinding en de ambitie van de branche aangeeft”, legt Van de Hoef uit. “En ‘jouw wereld’ speelt in op de trots en verantwoordelijkheid die vakmensen persoonlijk nemen om hun bijdrage te leveren aan het halen van de klimaatdoelen.” Samen met partners, zoals Techniek Nederland, ISSO, Binnenklimaat Nederland, NVKL, KNX en Amwittools, wordt op dit moment invulling gegeven aan een kennisprogramma en verschillende innovatieroutes. En daar waar VSK in het verleden het vizier vooral

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ1221_09_izap.indd 9

op de woningbouw richtte, zal de aankomende editie zich ook focussen op de utiliteit. “Daarvoor tuigen we een inhoudelijk programma op, waarbij je moeten denken aan de rol die we als sector hebben bij het realiseren van slimme en duurzame gebouwen”, zegt Van de Hoef. Tijdens VSK 2022 is er ook speciale aandacht voor de ‘Heroes of the Future’.

Daarmee wil de vakbeurs de aandacht vestigen op de tekorten aan goede vakmensen. Van de Hoef: “Hoe kunnen we samen zorgen voor voldoende instroom en zij-instromers? En hoe zorgen we ervoor dat we de mensen die we al hebben vasthouden? Hoe blijft het werk uitdagend? En hoe kunnen ze zich voorbereiden op hun eigen toekomst in de sector? december 2021

16-11-2021 12:11:04

RUBRIEK

IN DE PIJPLIJN

AF FABRIEK

OPLEIDEN VAKMENSEN

FEIT OF FABEL 1. Hoe meer spullen ik in mijn bus heb, hoe beter ik service & onderhoud kan verrichten. Dit is niet waar. Minder maar wel juiste artikelen leiden tot betere service & onderhoud. Met een bevoorradingssysteem liggen namelijk altijd de juiste spullen in de servicebus. Er gaan dus minder artikelen mee dan gebruikelijk, maar omdat het de juiste onderdelen en gereedschappen zijn kan altijd service & onderhoud worden uitgevoerd zonder mis te grijpen. Hierdoor kunnen uiteindelijk zelfs meer klanten worden geholpen. 2. Een voorraadbeheersysteem is er alleen voor grote servicebedrijven. Ook niet waar. Een voorraadbeheersysteem werkt voor iedereen, van ZZP’er tot grote jongen. 3. Het is beter om zelf een hele grote voorraad aan te leggen en handmatig veranderingen aan te brengen als het voorraadsbestand verandert. Een voorraadbeheersysteem verlaagt juist de voorraadwaarde van de servicebus (met gemiddeld 30%) en tevens de incourante voorraad in het magazijn. Daarnaast neemt een voorraadbeheersysteem automatisch veranderingen in het eigen assortiment mee zonder dat deze handmatig hoeven worden ingevoerd of veranderd.

Eerste woning op waterstofnet Medio november heeft voor het eerst in Europa een bestaande woning een individuele aansluiting op een lokaal, ondergronds waterstofnet gekregen. Daardoor kunnen de bewoners hun huis en tapwater volledig met waterstof verwarmen. Waterstof is een alternatief voor aardgas, waarvan de levering en prijs momenteel onder druk staan. In de proefwoning onderzoekt consortium H2@ Home ‘live’ hoe je waterstof zo optimaal en veilig mogelijk in een woonomgeving toepast. “Er is geen enkele reden om aan de veiligheid van water-

IZ1221_10_idp.indd 14

december 2021

stof te twijfelen, en dat gaan we in dit huis aantonen”, zegt Ben Mureau namens H2@ Home1. De woning is onderdeel van een replica jaren-70 woonblok van het DreamHûs dat op het terrein van fieldlab The Green Village (TGV) van de TU Delft Campus staat.

Technisch opleider ROVC en technisch dienstverlener Van Dorp zijn per 1 november een preferred partnership aangegaan voor onbepaalde tijd. Dit houdt in dat ROVC de vaste partner wordt op het gebied van technische trainingen en opleidingen voor Van Dorp. De technisch dienstverlener maakt gebruik van een groot deel van het portfolio van ROVC, van elektrotechniek tot koelen klimaattechniek. Het doel van de samenwerking is om elkaar te versterken in de ontwikkeling van technici van morgen en daarmee de verdere verduurzaming van Nederland te stimuleren. ROVC en Van Dorp bundelen hun krachten en denken samen na over waar de technische branche de komende jaren heen beweegt. Zo kunnen ze technici toekomstgericht en vooral betekenisvol opleiden.

Afgelopen zomer ondertekenden de partners van het H2@Home-consortium meerdere overeenkomsten voor het project. Doorslaggevend voor de start was de toestemming van Omgevingsdienst Haaglanden (ODH) om het lokale waterstofnet te gebruiken. Sindsdien leggen de consortiumpartners de waterstofinstallatie en testfaciliteiten in de woning aan. Na aansluiting op het net zullen de bewoners in gebruik, warmte en comfort geen verschil merken ten opzichte van hun huidige cvinstallatie. De waterstof wordt via een ondergronds leidingnet (vergelijkbaar met een aardgasnet) aangevoerd, de woning is bewoond, het gaat om een individuele woonaansluiting en de waterstofleidingen lopen ook door de meterkast en gebruiksruimten van het huis. Deze combinatie maakt de testomgeving realistisch en de resultaten van groot belang om huishoudens in de toekomst toegang tot waterstof te kunnen bieden.

Flink personeelstekort Ruim acht op de tien technische bedrijven (82%) verwacht de komende vijf jaar een tekort aan technici binnen hun organisatie. Een flinke stijging ten opzichte van 2015, toen 60 procent dit aangaf. De installatiesector is één van de koplopers. Dit blijkt uit een onderzoek uitgevoerd onder ruim 700 respondenten uit de technische branche. Uit cijfers blijkt dat het tekort aan technici alsmaar oploopt. In de periode 2015-2020 had driekwart van de bedrijven (74%) te maken met een kwalitatief en/of kwantitatief tekort. In 2010-2015 was dit nog 63 procent van de technische bedrijven. Hoewel er vraag is naar technici op alle ervaringsniveaus, is het gebrek aan mediors (2-5 jaar werkervaring) het grootst. Twee derde (65%) van de bedrijven verwacht hier de komende vijf jaar een tekort aan, tegenover 31 procent die een tekort verwacht aan starters (0-2 jaar werkervaring) en 43 procent aan seniors (5+ jaar werkervaring).

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

16-11-2021 14:55:54

INVESTEREN IN JOUW BEDRIJFSPROCESSEN IS EEN MUST! Een tekort aan personeel is een groot en bekend probleem. Wanneer je nu niet investeert in jouw processen, kan dit direct gevolgen hebben voor je kunde om jouw projecten op tijd af te ronden. Laat je klanten dus niet in de kou staan en wees altijd beschikbaar voor een (spoed)klus.

MAAK NU EEN AFSPRAAK VOOR EEN GRATIS KENNISMAKINGSGESPREK EN WE LEGGEN DE WINSTPUNTEN AAN JE VOOR! Scan de QR-code om een afspraak te maken

WARM WONEN DOE JE MET WASCO.

IZ1221_11_wasco.indd 11

Specialist

MET RUIM 30 JAAR WASCO ERVARING, HELPT GERRIT-ANNE JE GRAAG VERDER

wasco.nl/warmwonen 16-11-2021 14:57:27

RUBRIEK

IN DE PIJPLIJN

AF FABRIEK

INTERNATIONALE AANDACHT VOOR WARMTEPOMPEN Onlangs namen 260 experts uit 26 landen deel aan de zeven de European Heat Pump Summit. Samen met 34 sprekers bespraken ze de actualiteit op het gebied van warmtepom pen, variërend van innovatieve technologieën, toepassingen en koudemiddelen tot het gebruik van hybride systemen en hogetemperatuurwarmtepompen. Verder presenteerden 16 bedrijven en verenigingen hun diensten en productinnovaties aan het aanwezige vakpubliek. De conferentie werd aange vuld met digitale componenten, zoals een livestream en chatfuncties. Bezoekers van over de hele wereld kregen 34 gevarieerde presentaties voorgeschoteld, verdeeld over de vier hoofdthe ma’s: marktontwikkelingen, R&D, ontwikkeling van compo nenten en warmtepomptoepassingen. Hoogtepunten van het programma waren het rapport over de warmtepompconferentie in Zuid-Korea in april 2021; markten energiebeleidsontwikkelingen (Duits en internationaal); afgerond, lopend en gepland onderzoek naar technologie en toepassingen; de laatste ontwikkelingen van industriële be drijven en onderzoekscentra; hybride systemen; hoge tempe ratuurwarmtepompen en speciale toepassingen in industrie en commercie met specifieke voorbeelden uit de praktijk. Alle presentaties werden ook als livestream online uitgezon

den en blijven tot en met 5 november 2021 online beschik baar voor deelnemers.

METEN IS WETEN

Klimaatproblemen?

HVAC levert de oplossing! Luchtgordijnen • Ventilatorconvectoren • Warmtepompen Luchtverdeelsystemen • Airconditioning • Luchtontvochtiging Platenwisselaars • Olie-/waterafscheider Wateroverlastsignaleringssystemen en meer...

Air Conditioning Cooling

Heating Ventilation

Een begrip wereldwijd 0255 52 24 20 • www.hvac.nl

0206_HVAC adv_90x132.indd 1 december 2021

IZ1221_12_idp_hvac_gereedschap.indd 12

19-03-14 16:05

In 1837 opende William Sugg & Co haar deuren. Het bedrijf bestaat nog steeds, maar heet nu William Sugg & Co. Limited. Sugg verwierf al snel nationale bekendheid in het Verenigd Koninkrijk als expert op het gebied van straatverlichting en dan met name gasverlichting. Maar het bedrijf ontplooide ook andere activiteiten. Een daarvan was de productie van gasmeters. Volgens de gepensioneerde installateur Jaap Schut dateert dit exemplaar van rond 1890. De gasmeter maakt deel uit van de collectie historisch gereedschap en oude installaties, die Schut heeft verzameld. Alles staat nu nog opgesteld in een loods, maar het plan is om uiteindelijk een museum voor installatietechniek te openen in Naaldwijk. Het huidige William Sugg & Co. Limited is overigens nog altijd een deskundige op het gebied van straatverlichting. Maar het assortiment is nu aanmerkelijk verbreed: van traditionele gaslantaarns tot hypermoderne LED-oplossingen.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

16-11-2021 14:19:33

COLUMN

BRUINS

WE DOEN ER TOE! Vroeger was een ketel in een huis heel belangrijk. Wilde je een huis kopen, dan was één van de eerste vragen: “Zit er wel een goede ketel in?” Huizen zijn inmiddels duur geworden, soms zelfs onbetaalbaar. Het aanschafbedrag van een ketel of een warmtepomp valt in het niet bij de prijs van een gemiddelde woning. Echter, de huidige gasprijs maakt alles anders. Of er zuinig of minder zuinig verwarmd wordt scheelt enorm op de energierekening. Wat we er als Nederlandse Verwarmingsindustrie van merken? We doen er ineens weer toe. Er is weer veel belangstelling voor onze producten én ons advies. Iedereen is op zoek naar antwoorden: consumenten, professionals én politici. Vragen gaan niet alleen over de techniek, maar steeds meer over besparing, investering, subsidie en financiering. En nog meer vragen gaan over de toekomst. Is er straks nog gas? En zo ja, wat gaat het kosten? Is groene waterstof een vervanger van het aardgas? Op veel vragen hebben we een sluitend antwoord, op andere vragen kunnen we minder concreet zijn. Maar waar we zeker van zijn is dat we kunnen helpen met advies en producten; om de energierekening acceptabel te houden

als energieprijzen de pan uit rijzen. Er zijn oplossingen voorhanden en er is kennis over de werking van de verwarmingsinstallatie, beschikbare subsidies en realistische besparingen. Het productaanbod is breed. Naast de bekende cv-ketel zijn er diverse warmtepomp-combinaties en hybride verwarmingsopties. Er is voor elk vraagstuk een oplossing beschikbaar. We doen er weer toe. En dat is fantastisch!

Rick Bruins, Business Development Manager New Energy Concepts Remeha, Namens de sectie Warmteopwekkers van de Nederlandse Verwarmingsindustrie

Bomvol energie. Sterke prestaties in de kleinste ruimtes: de flexibele afwateringsoplossing.

Opvoerinstallatie

Aqualift S 100 / S 200 Mono- en Duo-systeem voor grijswater. Beschikbaar met reservoir van 120 en 220 liter. Ideaal om op een vetafscheider aan te sluiten. Made in Germany

IZ1221_13_column_branche_bruins_kessel.indd 13

www.kessel-nederland.nl

11-11-2021 14:02:04

RUBRIEK

IN DE PIJPLIJN

AF FABRIEK

Drukbehoud in HVAC-installaties

Spirotech neemt het Oostenrijkse familiebedrijf EDER over, voor de technologie, kennis en ervaring op het gebied van drukbehoud in HVAC-installaties. Drukbehoud in installaties is van belang om de kwaliteit van het systeemwater te kunnen beheersen en als gevolg daarvan de prestaties en levensduur te optimaliseren. De beide familiebedrijven werken al meer dan tien jaar samen. Vanaf 1 januari 2022 worden alle drukbehoudactiviteiten en circa 90 mede-

werkers van EDER Heizung (serviceverlening) en Anton EDER (productie en verkoop) onderdeel van Spirotech. Met de overname van EDER’s technologie, kennis en serviceverlening voor drukbehoud, versterkt Spirotech het aanbod van oplossingen om de systeemwaterkwaliteit te verbeteren. Verder leveren het complementaire productportfolio, de schaalvergroting en integratie van beide organisaties synergievoordelen en groeikansen op. Voor EDER levert deze overname een betere toegang tot de wereldmarkt op en continuering van de bedrijfsactiviteiten.

Warmtepomp voor nieuwbouw Nefit Bosch heeft een nieuw team gevormd van zes personen die zich specifiek met warmtepomptechnologie richten op de nieuwbouwsector in Nederland. Wilfred Horst, Sales Director bij Nefit Bosch hierover: “Tot 2030 moeten er honderdduizenden woningen worden gebouwd. Bovendien zitten we in Nederland midden in de energietransitie. Vanuit onze expertise en ervaring willen wij hierin een belangrijke rol spelen door samen met de partners in de bouwketen innovatieve oplossingen te ontwikkelen en te realiseren. Denk hierbij onder andere aan geprefabriceerde installaties en nieuwe, innovatieve warmtepompoplossingen.” Nefit en Bosch is met ruim

IZ1221_14_idp.indd 14

december 2021

een miljoen geplaatste warmtepompen één van de grootste internationale spelers. Onlangs meldde Bosch nog eens 100 miljoen euro te investeren in het ontwikkelen van nieuwe warmtepomptechnologie in eigen R&Den productiecentra en het uitbreiden van het portfolio.

Gezond binnenklimaat Binnenklimaattechniek, het platform voor professionals die te maken hebben met binnenklimaatinstallaties, heeft onlangs de petitie ‘Meten is weten’ aan de leden

UPDATE ISSO-KLEINTJE RIOLERING ISSO-kleintje Riolering is laatst weer op kleine punten herzien. installateurs en servicemonteurs kunnen hierin de meest gebruikte richtlijnen voor het ontwerp en de aanleg van riolering terugvinden. Het ISSO-kleintje Riolering behandelt zowel de vuilwater- als de hemelwaterafvoer binnen de perceelgrens voor woningen, woongebouwen en kleine utiliteitsgebouwen. Het geeft afbeeldingen, schema’s en montagerichtlijnen voor afvoerleidingen. Ook aan bod komt de aanleg van nieuwe én de uitbreiding van bestaande riolering, en beheer en onderhoud. Gebouwriolering moet voldoen aan de prestatie-eisen van het Bouwbesluit. Het gaat om eisen voor de functionele eigenschappen van de riolering en de dichtheid van de leidingsystemen. Ook deze staan in Kleintje Riolering. “Bij deze laatste update zijn drukfouten en verkeerde doorverwijzingen uit het Kleintje gehaald”, zegt Nick Post, specialist Afvoertechniek bij ISSO. “Ook zijn enkele definities aangepast om de leesbaarheid te verbeteren. Na deze actualisatie loopt ISSO-kleintje Riolering verder weer helemaal gelijk aan NEN 3215 en NTR 3216 (2018). Ook is de uitwerking van een closetaansluiting verduidelijkt in deze uitgave, met daarbij onder meer wat aangepaste benamingen en waarden.” Het ISSO-kleintje Riolering is te raadplegen via ISSO Open.

van de vaste Kamercommissie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport overhandigd. Ventilatie als vierde basismaatregel en adviezen voor ventilatie in publieke ruimtes om verspreiding van corona tegen te gaan, zijn volgens het platform een goede stap in de richting. Er zijn echter meer stappen nodig om – ook op de langere termijn – een gezond binnenklimaat in gebouwen te realiseren. De petitie van Binnenklimaattechniek, een gezamenlijk initiatief van branchevereniging Binnenklimaat Nederland en kennisplatform TVVL, beschrijft vijf concrete stappen. Een oplos-

sing die op langere termijn volgens Binnenklimaattechniek meer gaat bijdragen aan een gezond binnenklimaat, is de ventilatienormen in het Bouwbesluit tegen het licht te houden. Hierin staan nu slechts inrichtingseisen: een ventilatiesysteem is verplicht, maar het schrijft geen eisen voor de luchtkwaliteit voor. Veel gebruikers weten ook niet hoe ze een ventilatiesysteem goed moeten gebruiken en onderhoud en controle laten te wensen over. Renovatie en isolatie leiden bovendien in veel gevallen tot een slechtere luchtkwaliteit omdat er geen natuurlijke luchttoevoer is.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

16-11-2021 14:20:09

COMPLETE CV WATERBEHANDELING De Sentinel Eliminator Vortex 300: een compacte eenheid die speciaal ontworpen is voor kleine ruimtes en zowel magnetische als niet-magnetische deeltjes uit het systeem filtert. AANSLUITING: MONTEREN: MAGNEET: DEMONTAGE: AFDICHTING: COMPLEET: GARANTIE: TEMPERATUUR:

22mm snel en makkelijk te monteren 9000 Gauss demontabel dubbel afdichting voor extra zekerheid voorzien van twee 22mm kogelkranen 10 jaar garantie 110° C max

OVERIGE TYPES:

Vortex 200 (3/4”haaks) / Vortex 500 (28mm)

Tel: +31 (0) 575-555777 E-mail: info@sentinelbeschermt.nl

IZ1221_15_uniwarm.indd 15

Scan de QR-code en ga naar de website

18-11-2021 16:34:09

RUBRIEK

VAKWERK

Zwart koper RUN OP BADKAMERS Bob van der Loo is een ervaren

nemer en een sanitairshowroom in een nabijgelegen dorp.

loodgieter. Ruim 4 jaar geleden

Project Warmtepompen

begon hij voor zichzelf. Sindsdien is het “een gekkenhuis”. Hij wordt overspoeld met aanvragen. Wil je het werk leuk houden, dan moet je je grenzen aangeven, waarschuwt de 46-jarige. En uiteraard de leuke klussen eruit pikken. Zoals Van der Loo ook laatst

De laatste tijd neemt de vraag naar verduurzamingswerkzaamheden toe. Van der Loo schuift aanvragen voor all-electric warmtepompen of hybride installaties eigenlijk altijd door naar een bevriend installatiebedrijf. “Voor mij als eenmanszaak wordt het allemaal te complex. En mocht ik me wel op die markt willen begeven, dan zou ik eerst aanvullende opleidingen moeten volgen. Daar heb ik helemaal geen tijd voor en eerlijk gezegd ook geen zin in. Ik heb plezier in wat ik doe als loodgieter. Zeker in de kleine particuliere sector, waar klanten dankbaar zijn, omdat je een probleem voor ze oplost.”

deed in thuisbasis Vlijmen. Prijsstijgingen Van der Loo doorliep de LTS, volgde aansluitend technische vakopleidingen en werkte bij verschillende installatiebedrijven. In 2017 begon hij voor zichzelf, op zoek naar meer vrijheid. Dat pakte goed uit. “Een klant belde en daarna ben ik nooit meer thuis geweest.”

Zelfs prijsstijgingen brengen daar geen verandering in, merkt Van der Loo. “Klanten zijn al lang blij dat je langskomt. Bovendien hebben ze geld overgehouden tijdens de pandemie, geld dat ze nu graag steken in een opknapbeurt van hun woning.”

Ontspannen Topdagen Maandag en vrijdag zijn topdagen, “dan krijg ik gemiddeld 10-15 belletjes.” De éénpitter hoeft geen cent te investeren in marketing, “want ik krijg al mijn nieuwe klanten binnen via mond-tot-mond reclame”.

Samenwerking Van meet af aan al ligt het zwaartepunt van zijn werkzaamheden bij de kleine particuliere sector. “Een verstopping verhelpen, nieuwe keukenkraan installeren of een complete badkamer renoveren.” Daarbij werkt de loodgieter graag samen met vaste bouwpartners. Zoals een kleine bouwkundige aan-

december 2021

IZ1221_16_vakwerk.indd 16

Van der Loo zou gemakkelijk 6 dagen per week tot laat in de avond aan de slag kunnen. “Toen ik net begon, deed ik dat ook. Maar je moet wel letten op het thuisfront en je eigen grenzen. Ik zorg er tegenwoordig voor dat ik tijdig stop en voldoende ontspanning heb, bijvoorbeeld door een balletje te trappen of de hond uit te laten.”

Met deze rubriek willen we alle vakmensen in het zonnetje zetten. Om de maand laten we staaltjes onvervalst vakwerk zien, ingezonden door onze lezers.

Gelukkig hoeft hij vaak niet ver te reizen. Van der Loo is vooral in Vlijmen en directe omgeving actief. Zo renoveerde hij onlangs een badkamer in een Vijmense hoekwoning. Broodnodig, “want het oude bad lekte, waardoor ook het voegen tegelwerk werden aangetast.”

Flexibele slangen Het gezin ging eerst langs bij de sanitairshowroom waar een 3D-tekening werd gemaakt van de nieuwe badkamer. Vervolgens sloopte Van der Loo het oude bad eruit. De badkamer kreeg nieuw leidingwerk, Henco flexibele slangen om precies te zijn. “Voordeel: alles wordt geperst, je hebt geen knelfittingen nodig.” De diameter is 16 millimeter, “een goede maat als je warmteopwekker een cv-ketel is”.

Koperkleurig De badkamer heeft nu een drempelloze inbouwdouche met een glazen, zwartgerande, scheidingswand. Bijzonder zijn de goudkleurige draingoot én koperkleurige kranen, vertelt Van der Loo. Ze zijn ook aangebracht bij het badkamermeubel. “Het is altijd een uitdaging om de kranen zo recht mogelijk te monteren op het leidingwerk”, vertelt Van der Loo. De loodgieter levert graag esthetisch verantwoord werk af.

Droogtijd Een bevriende aannemer heeft beton ciré aangebracht, stucwerk op basis van beton. “Normaliter trek ik twee weken uit voor een badkamerrenovatie. Beton ciré heeft echter meer droogtijd nodig dan doorsnee tegelwerk, waardoor het nu drie weken duurde.” Het resultaat is er niet minder om. “De klant had een hele specifieke vraag en heeft precies gekregen wat hij voor ogen had.” REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

16-11-2021 11:07:10

COLUMN

V.D. BOON

AAN AL HET GOEDE KOMT (EENS) EEN EINDE Oktober 2015. Het is de maand waarin mijn eerste column in dit vakblad verscheen. Getiteld ‘Welkom in de wondere wereld van…’. De afgelopen jaren heb ik u meegenomen in mijn wereld en visie op onze dynamische en innovatieve branche. Ik heb u daarin – naar ik hoop: meer - kennis laten maken met de verschillende kanten van marketing en communicatie. Met plezier heb ik mijn kennis over het toepassen van marketing en communicatie in onze sector via het toetsenbord met u gedeeld. Basisbegrippen en modellen toegelicht. Vanuit een vakpassie heb ik met aandacht en enthousiasme toepassingen uitgelegd en de (uit)werking geprobeerd te duiden. Inzet waar ik respons op kreeg. Per mail of gewoon ‘live’ op de beursvloer van één van de vakbeurzen. Ik ben gestart met schrijven in een tijd waarin ik dagdagelijks met beide benen in ‘onze’ mooie installatiesector stond. Vandaag de dag sta ik er iets verder van af. Deel ik mijn kennis, kunde en ervaring deels als docent Business & IT binnen de HBO-ICT opleiding aan de Christelijke Hogeschool Ede. Deels als manager Mens & Organisatie bij zorgorganisatie De Zorg van Toen. En deels als partner

en docent bij STEM Industrial Marketing Community. Een prachtcombinatie waar ik steeds actief mag werken aan en vanuit het kruispunt mens, functionaliteit en technologie. Nu, na 7 jaar en 70 columns, is de tijd gekomen om plaats te maken voor anderen. De column die u nu leest, is mijn laatste in dit magazine. Ik dank u voor het trouwe lezen van mijn kijk op ‘de wondere wereld van…’ de installatiesector. En ik wens u alles succes en goeds toe in de uwe.

Maarten van der Boon maartenvanderboon@stem-imc.com Partner in STEM Imc. Helpt technische bedrijven in de maakindustrie, bouw en installatie op gebied van B2B business development, innovatie, marketing en communicatie.

Vloerverwarming voor iedere situatie.

Nieuwbouw

Renovatie

Droogbouw

MAGNUM Cable, Tacker- en Noppenplaatsystemen zijn uitermate geschikt voor nieuwbouwprojecten en kunnen rechtstreeks in de cementdekvloer worden geïnstalleerd.

De MAGNUM Mat en SlimFit systemen zijn uitermate geschikt voor renovatieprojecten. Beiden kunnen zelfs in de muur worden verwerkt zodat er geen radiatoren nodig zijn.

Speciaal voor parket, laminaat en houten vloeren: Het nieuwe elektrische MAGNUM HeatBoarde systeem en MAGNUM Dryfloor: Een 25mm watergedragen systeem.

MAGNUM Heating B.V. Stevinweg 8 4691 SM Tholen

IZ1221_17_column_boon_magnum.indd 17

T +31 166 609300 E info@magnumheating.nl W www.magnumheating.nl

22-11-2021 13:43:59

TECHNIEK

Duurzaam zwembad VAN GAS NAAR WARMTEPOMP Bosbad Putten is een echte publiekstrekker op de Veluwe. Ondanks de corona mocht het zwembad dit jaar al meer dan 150.000 bezoekers verwelkomen. Recentelijk kreeg het zwemparadijs een energetische update, waarbij een verduurzamingsslag werd gemaakt. Jan Willem Brinkman van Linthorst Techniek

was betrokken bij het ambitieuze

hospitality branche, datacenters en zwembaden.

project.

Achtergrond

Linthorst Techniek is een totaalinstallateur gevestigd in Apeldoorn. Het bedrijf telt 400 medewerkers en zou gezien het aantal open vacatures graag door willen groeien. De installateur focust zich op de utiliteitsbouw, utilitaire hoogbouw woningbouw, industrie en verduurzaming van bestaande bouw. Zo zijn ze onder andere actief in de zorg,

Bosbad Putten heeft onder andere een recreatie-, wedstrijd-, buiten- en doelgroepenbad. Ook zijn er een kanovijver en horecafaciliteiten aanwezig. In 2019 raakte Linthorst Techniek betrokken bij de uitbreidingsplannen van Bosbad Putten. Het zwembad wilde een wildwaterbaan bouwen. Met deze uitbreiding zou het zwembad echter dubbel zoveel energie gaan gebruiken:

Skadi warmtepomp

Het zwembad heeft een Priva GB-systeem

van zo’n 350.000 kubieke meter gas per jaar naar zo’n 700.000. Daardoor had het zwembad een energieprobleem, ook omdat ze niet meer CO2 mochten uitstoten dan hun vergunning toeliet. Conclusie: verduurzaming was onontkoombaar.

Uit eigen doos Linthorst Techniek werd ingeschakeld om de ruimteverwarming en warmwaterproductie te verduurzamen. De totaalinstallateur kwam uit op een HT-warmtepompconcept uit eigen

december 2021

IZ1221_18_19_TA_duurzaamzwembad.indd 18

11-11-2021 14:04:52

doos. Om precies te zijn twee Skadi warmtepompen van zusteronderneming ‘Wij Maken Energie’. “Het mooie van deze warmtepompen is, dat we hoge temperaturen maken met een hoog rendement. Het gaat om een water/water warmtepomp, die gekoppeld wordt aan een bronsysteem en een droge koeler. Het systeem kan zowel energie uit de bodem als buitenlucht halen. Zodra de buitentemperatuur hoger is dan de brontemperatuur draaien we op de droge koeler.”

HT-warmtepomp De HT-warmtepompen hebben een totaal opgesteld vermogen van 800 kW. Ze kunnen collectieve verwarming leveren tot een temperatuur van 75 graden en hebben een BCRG-gelijkwaardigheidsverklaring voor de BENG berekening. De warmte wordt onder andere gebruikt om de binnentemperatuur in het zwembad door het jaar heen op 30 graden te houden.

MARKTKANSEN Volgens een RVO-rapport uit 2015 (‘Verduurzaming van sportaccommodaties’) telt Nederland ruim 700 openbare zwembaden. De kosten voor energie en water voor zwembaden maken ongeveer 13% van de totale begroting uit. Het energiegebruik en de kosten voor energie variëren behoorlijk. Het energiebudget van een zwembad loopt al snel op tot enkele ‘tonnen’ per jaar. Het gemiddelde energiegebruik van een sportvereniging bedraagt circa 19.000 m3 aardgas en circa 80.000 kWh elektriciteit. De energierekening ligt jaarlijks tussen € 10.000 en € 20.000 en vormt 15-20% van de begroting, volgens het rapport. Specifieke cijfers voor sportaccommodaties zijn niet voorhanden maar het besparingspotentieel lijkt groot. Zwembaden kunnen de grootste besparingen realiseren. Een aantal voorbeelden laat zien dat een energiebesparing tussen de 30% en 50% haalbaar is. Dit kan al gauw een besparing opleveren van € 100.000 per jaar. De terugverdientijden liggen tussen de vijf en tien jaar. Met relatief eenvoudige maatregelen op het gebied van isolatie, verwarmingsinstallatie, verlichting, keukenapparatuur en duurzame energie daalt de energierekening met minimaal 10-15%. Deze maatregelen vergen een investering van gemiddeld € 10.000 per locatie. Nieuwe sportaccommodaties worden al vaak zeer energiezuinig of (bijna) energieneutraal gerealiseerd.

Afgifte De warmteafgifte vindt plaats via zes LBK’s. De vroegere HT-verwarmingsblokken zijn vervangen door MT-varianten. Ook de zwembadverwarming zelf ging op de schop. De warmtewisselaars zijn vervangen door lage temperatuur varianten en groter gedimensioneerd.

Openblijven “Het zwembad moest openblijven tijdens de energetische renovatie, dat was een behoorlijke uitdaging”, vertelt Brinkman. Eerst werd de nieuwe installatie neergezet naast de bestaande cv-ketel. Daarna kon men overschakelen. “Op die manier duurde de onderbreking maar een paar uur.” De oude installatie blijft overigens staan om eventueel bij te springen tijdens piekmomenten of bij technische problemen. Afgelopen jaar was dat onnodig. De aansturing verloopt volledig automatisch via een Priva-beheersysteem.

Resultaten Om legionellabesmettingen tegen te gaan is het zwembad wettelijk gezien verplicht het douchewater door te

spoelen met heet water van zo’n 70 graden. Dat gebeurt tweemaal per week. Om die temperatuur te kunnen bereiken is er nog een kleine boiler nodig die op aardgas werkt nodig. “Per jaar verstoken we nog maar zo’n 12.000 kubieke meter gas, dit is inclusief het woonhuis en het restaurant op het

terrein”, laat zwembadmanager Dick Eijland weten op de website van het Expertise Centrum Warmte. Het zwembad gebruikt nu wel iets meer stroom dan voorheen, vanwege de warmtepomp. Maar minder dan Linthorst Techniek van tevoren had berekend, een meevaller dus  REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ1221_18_19_TA_duurzaamzwembad.indd 19

11-11-2021 14:04:55

TECHNIEK

Toekomstbestendig ALTERNATIEVEN VOOR DE AIRCO Door de klimaatverandering neemt het aantal hete zomers toe. Daardoor groeit de vraag naar koelingsoplossingen. Consumenten blijken massaal airco’s aan te schaffen. Maar volgens onderzoekster Lenneke Kuijer van de TU/E zijn er betere alternatieven.

Buitenzonwering is vaak meer effectief dan binnenzonwering

Kuijer onderzocht het gedrag van Nederlandse huishoudens tijdens de hittegolf van 2020. Uit haar onderzoek kwam naar voren dat eindgebruikers bij temperaturen “hoog in de twintig tot 35 graden hun koelsysteem gemiddeld op 20-21 graden instellen.” En dat is funest.

gaat, geef je je lichaam de kans om de interne natuurlijke processen aan te passen.”

Klap Waarom? “Als het temperatuurverschil tussen binnen en buiten zo groot is, hebben mensen minder snel de neiging om naar buiten te gaan, want hun lichaam krijgt een enorme klap. En wagen ze zich wel buitenshuis, dan zijn ze eerder geneigd de auto te nemen dan de fiets.”

Geleidelijk wennen Het temperatuurverschil is dus te groot voor het menselijk lichaam. Volgens de richtlijnen van de NVKL mag er maar maximaal 8 graden verschil zitten tussen de binnen- en buitentemperatuur. “Dan kunnen we namelijk geleidelijk aan wennen aan de warmte. Ons lichaam is namelijk in staat om zich aan te passen aan hoge en lage temperaturen. Maar we moeten het wel de kans geven. Wanneer je zorgt dat je niet constant in de verkoeling zit en ook naar buiten

Run op airco’s Uit cijfers van de NVKL blijkt er echt een enorme run te zijn geweest op airco’s de afgelopen jaren. Waar er in 2016 nog 75.000 airco’s verkocht werden, waren dat er in augustus 2020 al 185.000. Zonder actief in te grijpen zal die trend zich onherroepelijk voortzetten. “We zouden met onze ambitie om de uitstoot van CO2 terug te brengen minder energie moeten gebruiken, maar doordat er steeds meer airconditioners zijn, wordt de energievraag juist groter. Bovendien verergeren ze zelfs het hitteprobleem in steden door het zogenaamde ‘Heat Island effect’.”

Heat Island effect Daarmee doelen deskundigen op het feit dat al die aircosystemen de hitte naar buiten verplaatsen, wat weer effect heeft op de directe omgeving. In steden waar veel airco’s zijn, zie je namelijk dat de temperatuur meer oploopt.

Trias Energetica Met een overstap op groene energie, bijvoorbeeld in de vorm van PV-panelen

die de airco voeden, wordt dit Heat Island probleem niet opgelost. Daarnaast doe je de principes van de Trias Energetica geweld aan, omdat je niet zoekt naar kansen om de energievraag te beperken. “Met name de mobiele AC-systemen scoren minder goed qua energie-efficiëntie. Daar zit bovendien veel tweedehands handel in, waarbij de kans net iets groter is dat het systeem niet meer het oorspronkelijke rendement behaalt.” Tot slot zijn dergelijke mobiele airco’s erg gevoelig voor interferentie; open een raam en het rendement vliegt omlaag.

Richtlijnen NVKL Hoe beperk je dan wel de energievraag? Een minder groot verschil tussen de binnen- en buitentemperatuur levert al winst op. Maar houdt je de richtlijnen van de NVKL aan, dan zou je bij een buitentemperatuur van 35 graden dus de AC op maximaal 27 graden mogen instellen. Dat is toch onhoudbaar? “Nee, dit is een cultureel probleem. In landen waar men gewend is aan hoge temperaturen, zoals Japan en Griekenland wordt een binnentemperatuur van 27 graden als comfortabel ervaren. Het lichaam kan het dus wel aan.”

december 2021

IZ1221_20_21_TA_toekomstbestendig.indd 20

9-11-2021 12:01:52

te planten, wat zorgt voor extra beschaduwing en een goed zonweringssysteem aan te brengen. Ook hebben huizen vaak ruime kelders, waarin je zelfs kan slapen of zijn ze zodanig geconstrueerd dat ze van onderen frisse lucht kunnen aanzuigen.”

innovatieve oplossingen en dan vooral oplossingen die betaalbaar zijn voor consumenten.”

Installaties

Dat klinkt allemaal mooi, maar in hoeverre is het mogelijk om één op één dergelijke maatregelen over te nemen in Nederland? Zeker in de bestaande bouw. Stel je maar voor dat je in een monumentaal pand woont, waar je niks aan het gevelbeeld mag veranderen (geen buitenzonwering dus, wat het meest efficiënt is). Of tien hoog in de Bijlmer.

Het is onontkoombaar. Naast bouwkundige maatregelen blijven installaties noodzakelijk om een aangenaam binnenklimaat te garanderen. Kuijer pleit ook hier voor duurzame oplossingen. Zo ziet zij meer heil in grondwarmtepompen dan traditionele split-units. “Dit is een efficiënte oplossing, omdat deze systemen warmte opslaan. Het verkoelen van je huis is dus eigenlijk een bijeffect van wat ze doen. De opgeslagen warmte kan daarnaast in de winter gebruikt worden om het huis weer op te warmen.” Helaas is niet iedere woning geschikt om een grondwarmtepomp te plaatsen. Zo kan de grondsamenstelling niet aan de vereiste voorwaarden voldoen of gelden er soms wettelijke beperkingen.

Mobiele airco’s zijn erg gevoelig voor interfe-

Herbezinning

Verdere suggesties

rentie; open een raam en het rendement vliegt

“Er is inderdaad geen ‘one size fits all’ oplossing”, zegt Kuijer. “Zo is buitenzonwering beter dan binnenzonwering, maar met een monumentaal pand ligt de keuze vaak aan banden. Misschien is er in zo’n geval een herbezinning nodig over onze perceptie wat een fraai gevelbeeld inhoudt. Daarnaast heeft de markt een enorme behoefte aan

Andere duurzame oplossingen die bijdragen aan een beter binnenklimaat in de hete maanden zijn fans, zomernachtventilatie, de bypassregeling activeren van de WTW-unit van een gebalanceerd ventilatiesysteem of stralingskoeling toepassen. Bijvoorbeeld in de vorm van vloerkoeling.

Persoonlijke ventilatie met een ‘fan’

Haalbaarheid

omlaag.

Bouwkundige maatregelen “Bovendien hebben dergelijke landen hun bouwstijl aangepast aan de klimatologische omstandigheden. Bijvoorbeeld door te bouwen met fikse overstekken, veel groen in de omgeving

Conclusie

TOELICHTING ONDERZOEK Het onderzoek bestond uit diepgaande interviews bij 21 Nederlandse huishoudens, uitgevoerd tijdens de hittegolf van augustus 2020. Deze huishoudens vertegenwoordigden met zorg geselecteerde categorieën – variërend in type woning en installaties, bouwjaar, locatie en soort huishouden. Samen geven deze interviews een kwalitatief overzicht van hoe Nederlandse huishoudens omgaan met heet weer. Dit overzicht is getoetst in interviews met experts werkzaam op het gebied van installatietechniek, architectuur, overheidsbeleid en fysiologie (wetenschap van temperatuurhuishouding van het menselijk lichaam). In samenwerking met partners uit een breed scala aan sectoren, waaronder de HVAC-branche, wordt op basis van dit onderzoek gewerkt aan nieuwe, integrale manieren voor het bereiken van gezond en efficiënt zomercomfort in Nederlandse huishoudens. Dit onderzoek wordt uitgevoerd door ervaren onderzoekers van de afdeling Industrial Design van de TU Eindhoven, en is gefinancierd door de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO). Het loopt nog tot juni 2023.

“Adviseer altijd om de NVKL-richtlijnen aan te houden”, zegt Kuijer tegen installateurs. “Dus maximaal 8 graden verschil tussen de binnen- en buitentemperatuur. Ben je betrokken bij een omvangrijk renovatietraject of nieuwbouw van woningen, zet dan in op een integrale samenwerking met de architect, eventuele installatieadviseur, bouwkundige aannemer en andere relevante partijen. Probeer, als het kan een geïntegreerde offerte uit te brengen waarin je zomercomfort aanbiedt, in plaats van koeling. Zo werk je ook mee aan de cultuuromslag waar ik het al eerder over had en kan je met je bouwpartners afstemmen over het verdienmodel.”  REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ1221_20_21_TA_toekomstbestendig.indd 21

9-11-2021 12:01:53

TECHNIEK

Aquathermie THEORIE EN PRAKTJK Nederland is een waterland, wie heeft dit niet weleens gehoord? Door de eeuwen heen hebben de inwoners van Nederland manieren bedacht om in het deltagebied te kunnen wonen. We hebben de mooiste technieken bedacht om dijken te bouwen. Maar we kunnen nog veel meer met al het

Projectlocatie aan het Spaarne in Haarlem

water in ons land. Zoals aqua-

gaan we er dieper op in.

gehaald. • Thermische energie uit afvalwater (TEA). Bij TEA gaat het om energiewinning uit de riolering, rioolgemalen, rioolpersleidingen en het effluent van rioolwaterzuiveringsinstallaties. • Thermische energie uit drinkwater (TED). Bij TED wordt uit drinkwater warmte en koude gewonnen.

Wat is aquathermie? Aquathermie is de verzamelnaam voor de winning, opslag en distributie van warmte en koude uit oppervlaktewater, afvalwater en drinkwater. Aquathermie haalt energie uit water en is daarmee één van de alternatieven voor duurzame energie die goed past bij energieneutrale bebouwing. Zowel in nieuwbouw als in bestaande bouw. Daarnaast wordt deze techniek ook ingezet om bedrijfsprocessen te voorzien van warmte of koude.

Bij alle drie de technieken wordt er warmte of koude gewonnen uit water. Het water wordt langs een warmtewisselaar geleid waarna het weer wordt geloosd. Omdat er in Nederland van nature veel oppervlaktewater in en rondom stedelijke gebieden aanwezig is, is TEO de techniek die het meest wordt toegepast en gerealiseerd. Daarom wijden we de rest van dit artikel aan TEO. Hieronder wordt deze techniek nader toegelicht.

Varianten

TEO

Er zijn drie vormen van aquathermie: • Thermische energie uit oppervlaktewater (TEO). Bij TEO wordt warmte of koude uit het oppervlaktewater

Bij TEO wordt de energie uit het oppervlaktewater gewonnen. Water wordt ingenomen uit het oppervlaktewater, gefiltreerd waarna het door de warmte-

thermie. Deze techniek is nog vrij onbekend. Hoe kan dat? En hoe kan aquathermie bijdragen aan de energietransitie? In dit artikel

wisselaar stroomt en vervolgens wordt teruggevoerd naar het oppervlaktewater. Deze techniek kan toegepast worden als rechtstreekse warmte- of koudelevering of als seizoensopslag voor een Koude-opslagsysteem (WKOsysteem). Hierbij is de toepassing van aquathermie vaak een onderdeel van een totaal installatieconcept. In de regel wordt aquathermie gekoppeld aan grondwatercircuits, een tussenmedium of rechtstreeks verdamperzijdig ingekoppeld op een warmtepompcentrale. Wanneer er een hogere temperatuur gevraagd wordt, bijvoorbeeld om woningen te verwarmen, dan kan met een collectieve of individuele warmtepomp de temperatuur verhoogd worden.

Inlaatconstructies Bij de realisatie van een TEO-systeem is het van belang om de in- en uitlaat op de juiste wijze aan te brengen, zodat er geen thermische kortsluiting in het oppervlaktewater ontstaat. Er bestaat een grote diversiteit aan inlaatconstructies, waarbij onder andere rekening gehouden dient te worden met toegankelijkheid, waterdiepte

december 2021

IZ1221_22_24_TA_aquathermie.indd 2

16-11-2021 11:09:39

PRAKTIJKVOORBEELD Het voormalige terrein van De Mariastichting in HaarlemZuid, tot 2004 het Spaarne Ziekenhuis, is opnieuw ingericht. Deze locatie heeft nu een woon- en kantoorfunctie. Als energievoorziening voor de gebouwen is in 2008 een WKO-systeem gerealiseerd bestaande uit één doublet. Het project kent echter een grotere warmte- dan koudevraag. Om de verplichte bodemzijdige energiebalans te kunnen handhaven, wordt er ingezet op het regenereren van warmte via een TEO-systeem vanuit de rivier de Spaarne. Het TEO-systeem functioneert inmiddels 6 jaar. De jaarlijkse energieopbrengst in de zomerperiode is maximaal 700 MWht/jaar. Tijdens de zomerperiode (watertemperatuur boven 15 °C) zal met een debiet van 50 m3/h maximaal 130.000 m3 aan oppervlaktewater worden onttrokken. Tegelijkertijd wordt grondwater onttrokken aan de koude grondwaterbron en ook naar de technische ruimte getransporteerd. Middels een warmtewisselaar staat het oppervlaktewater warmte af (dT rond de 6 °C) aan het grondwater dat ook door dezelfde warmtewisselaar loopt. In de warmtewisselaar blijft het oppervlaktewater gescheiden van het grondwater. Het afgekoelde oppervlaktewater

Principeschema systeem voormalige Mariastichting in Haarlem

en peilfluctuaties. Bij onderhoud van het systeem dienen de filterplaten van de warmtewisselaar en het filter van de inlaatkoker frequent gereinigd te worden. Daarnaast is de bereikbaarheid van alle onderdelen ook een belangrijk aandachtspunt. De verdere monitoring is afhankelijk van de vergunningseisen.

(circa 9°C of hoger, afhankelijk van de oppervlaktewatertemperatuur) wordt vervolgens via de transportleidingen weer op het oppervlaktewater geloosd. Het opgewarmde grondwater wordt via de bestaande warme grondwaterbron in de bodem geïnfiltreerd. Aan het oppervlaktewater worden geen stoffen toegevoegd (om bijvoorbeeld leidingen te reinigen). Voor de meeste aquathermiesystemen is de grootste uitdaging de in- en uitlaat op de juiste manier te positioneren en in te passen. De in- en uitlaat moeten dusdanig ver uit elkaar staan, dat er geen thermische kortsluiting kan plaatsvinden. Bij de Mariastichting is gekozen voor een inlaatconstructie onder een steiger. Op deze manier is het systeem uit het zicht en beschermd. Het systeem veroorzaakt geen geluidsbelasting. Voor de uitlaatconstructie is de lozingsleiding van het TEO-systeem aangesloten op een hemelwaterafvoer die uitmondt in de Spaarne. De lozingsleiding is aan de binnenzijde van de kade op de hemelwaterafvoer aangesloten. De pompput ligt in de directe nabijheid van het inlaatwerk. Hierin is onder andere de innamepomp, het hoofdfilter en de TSA geplaatst. Voor de technische ruimte is een kelder ingegraven op het buitenterrein.

Inlaatconstructie met aanzuigkorf onder de stijger

Bodemenergie Nu gaan we in op de meest toegepaste vorm van TEO, namelijk TEO in combinatie met een bodemenergiesysteem. Met het TEO-systeem wordt er warmte of koude gewonnen uit het oppervlaktewater en deze wordt middels een bodemenergiesysteem ondergronds

opgeslagen in de Warmte-KoudeOpslag-bronnen (WKO-bronnen). Het bodemenergiesysteem dient hierbij als seizoensbuffer. De opgeslagen warmte of koude wordt dan in de winter voor verwarming en in de zomer voor koeling gebruikt van bijvoorbeeld woningen. Naast seizoensopslag wordt TEO, REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ1221_22_24_TA_aquathermie.indd 3

16-11-2021 11:09:40

XXXXXXXX

Schema warmte laden WKO-bron middels TEO-systeem. Links de wintersituatie, rechts de zomersituatie

vergelijkbaar met een droge koeler, vaak ook ingezet als regeneratie voor de bodemenergiebalans. Het is namelijk wettelijk verplicht om te zorgen voor een goede energiebalans in de bodem.

Hydraulisch gescheiden Het WKO-systeem en het TEO-systeem zijn hydraulisch van elkaar gescheiden, zodat het op zichzelf staande systemen zijn die afzonderlijk van elkaar kunnen functioneren. Het oppervlaktewater en het grondwater zijn van elkaar gescheiden middels een warmtewisselaar (TSA). Bovenaan de pagina is een schematische weergave van een TEO-systeem in combinatie met een WKO-systeem in zomerstand, als er warmte wordt geladen. In de winterstand is dit principe hetzelfde, echter dan omgekeerd.

Warmtepomp Het grondwater in de warme bron van het bodemenergiesysteem dat in de zomer wordt aangevuld met warmte van het TEO-systeem, heeft in de winter nog niet de benodigde temperatuur voor warm tapwater en verwarming. Het grondwater in de bron heeft dan namelijk een temperatuur van zo’n 15-17ºC. Door gebruik te maken van verschillende soorten warmtepompen kan het

water precies de temperatuur krijgen die nodig is voor ruimteverwarming en de productie van warm tapwater. Zo kan er water met een temperatuur van 70°C gemaakt worden voor slechter geïsoleerde woningen en water met een temperatuur van 50 °C gemaakt worden voor woningen waar al het nodige aan geïsoleerd is.

Potentie Aquathermie is op veel plaatsen in Nederland toepasbaar. Vooral in binnenstedelijke gebieden blijkt de potentie van aquathermie erg groot. Volgens een studie van CE Delft uit 2018 kunnen we 40% van de warmtevraag in binnenstedelijke gebieden, in potentie, uit het omliggende water halen. Warmtewinning uit water is veel efficiënter dan uit lucht. De warmtecapaciteit van water is namelijk circa 3.500 x zo groot als die van lucht.

Ecologische voordelen Bijkomend ecologisch voordeel van de techniek is dat door afkoeling van het oppervlaktewater in de zomer de kans op schadelijke bacteriën zoals blauwalg aanzienlijk verkleind wordt. Daarnaast kan het koel houden van water in de zomer een positief effect hebben op de

hittestress in stedelijke gebieden.

Relatief onbekend Waarom is aquathermie dan toch nog relatief onbekend? Aquathermie wordt nog beperkt toegepast, omdat de techniek nog onbekend is en we in de leercurve zitten. Er is nog geen helder juridisch kader voor vergunningverlening. En dat brengt uitdagingen met zich mee.

Toekomst Door onze klimaatdoelstellingen en de grote potentie van aquathermie zullen we er uiteindelijk niet omheen kunnen om deze bron van warmte en koude te gaan gebruiken. Om deze bron grootschalig te kunnen gaan toepassen, is meer kennisontwikkeling voor verdere standaardisatie en kwaliteitsborging nodig. Het netwerk aquathermie (NAT), Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer (STOWA) en onderzoeksprogramma WarmingUp zetten hier stappen in. Een impuls van de overheid zou hierin niet misstaan  Auteurs: Jorrit Reukers & Toke van den Hemel, IF Technology

december 2021

IZ1221_22_24_TA_aquathermie.indd 4

16-11-2021 11:09:40

VISSER

COLUMN

HOE KUN JE HET GELUID VAN WARMTEPOMPEN REDUCEREN? Het is al menig keren in het nieuws geweest, geluidsoverlast van de buitenunit van een lucht/water-warmtepomp. Het is een dermate aandachtspunt dat voorgeschreven toestellen niet per se meer zozeer worden beoordeeld op efficiëntie, maar dat het gaat om de stilste warmtepomp. Ook zijn er natuurlijk al geruime tijd diverse producten op de markt om de geluidsproductie te dempen. Maar wat zijn andere manieren die geluid kunnen helpen reduceren? Laten we bij de basis beginnen, de meeste overlast ontstaat bij het op vollast functioneren van de buitenunit. Op dit moment moet de ventilator maximaal draaien om voldoende vermogen door de warmtewisselaar van de buitenunit te creëren. Een belangrijk onderdeel van het vermogen dat een warmtewisselaar kan opnemen of afdragen is de oppervlakte. Bij gevallen waar geluid kritisch is, kan gekozen worden voor een grotere buitenunit, bijvoorbeeld met twee i.p.v. één ventilator(en), waarvan het maximaal vermogen wordt begrensd. Nadeel hiervan is echter dat ook het minimum vermogen hoger wordt en hiermee zal rekening gehouden moeten worden in de rest van de verwarmingsinstallatie.

Sommige fabrikanten zijn hier al op ingesprongen en beginnen buitenunits groter te maken. Hiermee wordt de oppervlakte van de wisselaar groter en het geluid gereduceerd. Dit is een trend die ik alleen maar kan aanmoedigen. Vooralsnog lijkt dit vooral bij de monoblock units te gebeuren. Maar ik zie geen reden waarom toekomstige splitunits deze trend niet kunnen volgen.

Tim Visser Installatiebedrijf Visser in Twisk [Twee generaties installateurs, vader Dick en zoon Tim Visser, schrijven om beurten een column op persoonlijke titel]

Eurolyzer STx rookgasanalyser Een compleet instrument voor het afstellen, onderhouden en inspecteren van cv-installaties Volledig NEN-EN 50379 deel 2 gecertificeerd, 3

dus geschikt voor metingen conform de Gasketelwet Digitale meetrapportage met de GRATIS EuroSoft connect app 3 7 jaar garantie met KWSe, ook op verbruiksonderdelen en sensoren 3 Rookgasanalyse, temperatuurmeting én drukmeting 3 Uitbereiding functionaliteit mogelijk met CAPBs® (bijvoorbeeld gaslekdetectie) 3 Bezoek ons tijdens de VSK van 8 t/m 11 februari in de Jaarbeurs te Utrecht. Schrijf u in via onze website voor Gratis E-Tickets.

Kijk op eurolyzer.nl voor informatie en specificaties

IZ1221_25_column_visser.indd 25

20-11-2021 9:17:34

RUBRIEK SPECIALE PROJECTEN Vuilafscheider in pilotproject Vroeger was het een textielfabriek, maar tegenwoordig is de Breugelmansgaarde in Enschede een beschermd stadsgezicht, omgebouwd tot appartementencomplex. Om klachten van bewoners over vervuiling te verhelpen, deed GEAS een beroep op een nieuwe innovatie van

AF FABRIEK

Caleffi: DirtmagClean®. Dit product lost een veelvoorkomend probleem bij filters op. Op het moment dat er veel vuil op de filter zit, neemt de volumestroom en dus ook de filtercapaciteit af. Na verloop van tijd is de filter helemaal dichtgeslibd en wordt er niet meer gefilterd. De vuilafscheider meet continu het drukverschil

en behoudt zo zicht op de vervuiling in de filter. Als een bepaalde grenswaarde wordt overschreden, treedt er automatisch een reinigingscyclus in werking. De toepassing van Dirtmag Clean® in Enschede is gestart als pilot en daarmee één van de eerste projecten in uitvoering. Drie Caleffiexperts uit Italië hebben het proces daarom begeleid. En met resultaat. Het aantal storingen en klachten is drastisch teruggelopen.

Rookgaskanaalrenovatie

BEHEERSBAAR PRODUCTIEPROCES Met name in de herfst- en winterperioden ontstaan bij De Weerd specerijen uit Steenwijk productieverliezen. De kruidenmengsels trekken vocht aan en klonteren daardoor, waarna er storingen optreden tijdens het zeven en afvullen. Het bedrijf wilde daarom het productieproces verbeteren, met als oogmerk zo min mogelijk uitval door externe oorzaken. Uitgangspunt waren de percentages vocht en temperatuur waarbij het proces het beste rendeert. Ook een ruimte met overdruk was een eis, vanwege het allergeenvrij produceren. Verder moesten de luchtbehandelingskasten warmte en koude terugwinnen, koelen, verwarmen, drogen, bevochtigen en de lucht kunnen na filteren. Vredenburg Installatietechniek Steenwijk voorzag de productiehal van twee NKD units 24.12/24.12 van Nedair, uitgevoerd met een sorptiewiel die elk 13.775m3/h lucht verplaatsen. Temperatuur en vocht kunnen zo gewaarborgd worden. De ruimte met overdruk is voorzien van NKD 14.7/14.7 met een capaciteit van 3250m3/h uitgevoerd met platenwisselaar en bypass gemaakt om de luchtstromen te scheiden. Deze unit heeft ook geen recirculatie mogelijkheid. De toevoer van lucht komt uit de overdrukruimten en zijn retour uit de productiehal. De units zijn online te monitoren zodat bij wisseling van seizoenen bijgestuurd kan worden.

De introductie van nieuwe technieken gaat in Nederland in veel gevallen gepaard met koudwatervrees. Men wil eerst zien, dan pas geloven en omarmen. Tijdens de lancering van het door Cox Geelen ontwikkelde CoxHybrid®CLV PP-systeem was dit niet anders. In Naaldwijk hebben de installatiefirma’s Van der Vloed en Schwagermann onlangs een rookgasrenovatie uitgevoerd met dit rookgasafvoersysteem voor meerlagenbouw. Het appartementsgebouw Koraal heeft 42 appartementen die zijn aangesloten op zes gemeenschappelijke verticale kanalen. Dit betekent dat

zeven appartementen zijn aangesloten op een CoxHybrid kanaal Ø 180 mm, waarbij in de stookruimte van de appartementen geen breekwerk nodig was. De cv ketels zijn aangesloten op de CoxHybrid pijp via de bestaande opening. Voorheen moest voor dit werk nog het nodige sloop- en breekwerk worden verricht, met hoge kosten en veel overlast voor de bewoners als gevolgen. Met het CoxHybrid®CLV PPsysteem biedt Cox Geelen een alternatief voor rookgasafvoersystemen van gegalvaniseerd staal. In een corrosiegevoelige omgeving zijn PP en RVS de meest veilige materialen. Het systeem kan in één arbeidsgang vanaf het dak worden geplaatst door het stapelen van pijpsecties, waarbij er standaard een grote flexibiliteit in etagehoogtes is, zonder zagen of passtukken. De condens wordt afgevoerd door de rookgasafvoerpijp naar de cv-ketel.

december 2021

IZ1221_26_projecten.indd 26

16-11-2021 12:36:02

wil kennis met je maken We staan voor grote uitdagingen. We moeten duurzame woningen bouwen en het gasverbruik van bestaande woningen verminderen. Daarom is Vincent er. Vincent houdt niet van buiten, doet niet moeilijk en is kostenbewust. Vincent is de nieuwe naam in warmtepompen en wil graag kennis met je maken.

Ontmoet Vincent Scan de QR-code of kijk op ontmoetvincent.nl

21_0359 Introductiecampagne Vincent adv 210x297.indd 1 IZ1221_27_intho.indd 27

18-11-2021 11:08 20-11-2021 9:19:32

SANITAIR

Het nieuwe normaal VAN LATRINE NAAR VITRINE Het aantal bezoekers van publie ke gebouwen neemt toe en de grenzen tussen privé en open baar vervagen. Gebruikers willen zich overal ‘thuis’ voelen. Deze ontwikkeling en de coronapan demie leiden ertoe dat gebouw beheerders meer rekening hou den met het belang van welzijn Binoptic kranen

in de sanitaire voorzieningen. Ze krijgen ook meer oog voor design en comfort. Daarmee verandert het werkveld van de installateur. Het drinkwatergebruik is fors gestegen de afgelopen decennia. Van 137 l tot 200 l per persoon per dag. Dat komt onder andere doordat we vaker douchen en sinds de pandemie frequenter onze handen wassen. Debietbegrenzers en zelfsluitende kranen zijn populaire oplossingen om de waterrekening te beperken. Sensorkranen die alleen worden geactiveerd wanneer de gebruiker wordt gedetecteerd en uitgeschakeld bij afwezigheid, verminderen het gebruik nog verder. Tot 90% zelfs ten opzichte van klassieke mechanische kranen.

Terugverdientijd Wist u dat de meerprijs bij aankoop van een zelfsluitende kraan ten opzichte van een klassieke mechanische was-

XX 28

december 2021

IZ1221_28_SA_hetnieuwenormaal.indd 28

tafelkraan al in enkele maanden kan worden terugverdiend? Nemen we bijvoorbeeld een café met 2 zelfsluitende wastafelkraantjes met een debiet van 3l/min en zelfsluiting na 7 seconden, die gemiddeld 50 keer per dag gebruikt worden tijdens 200 werkdagen, dan besparen we 82 m3 water per jaar, of 164 € (met een prijs per m3 water van 2€).

Eenvoudige installatie Het prijskaartje van het product is belangrijk, maar installatiegemak kan veel tijdwinst en daarmee geldbesparing opleveren, vooral bij grotere installaties. Eenvoudige overwegingen zoals vooraf ingestelde spoelhoeveelheden en debieten zullen de installatie versnellen. Daarnaast is het handig als producten in een paar stappen zijn te customizen met standaardgereedschap. Zo is de Tempomatic 4 sensorkraan Plug & Pay te installeren, omdat in de kop al de batterijen en het elektroventiel zijn geïntegreerd.

worden verlengd door regelmatig onderhoud te plegen. Nemen we nog even de Tempomatic 4, dan is het vervangen van een batterij of elektronica eenvoudig uit te voeren door 2 schroefjes los te draaien met een inbussleutel. Afhankelijk van de hardheid van het water is het advies om minstens 2x per jaar keerkleppen, filters en thermostaat te reinigen. Daarnaast heeft ook de keuze van het product ‘an sich’ een aanzienlijke invloed op de levensduur van de sanitaire installatie. De elektronische kranen van Delabie hebben bijvoorbeeld zelf-diagnostiserende LED’s om problemen te helpen detecteren en oplossen. Gestandaardiseerde vervangingsonderdelen zoals binnenwerken vereenvoudigen het onderhoud, terwijl geïntegreerde filters het mechanisme beschermen tegen vuilophoping. Door te kiezen voor kranen die deze elementen bevatten, zullen de onderhoudskosten lager uitvallen en de levensduur van de installatie verlengd worden.

Trends Gebruikers willen zich overal thuis voelen en hechten veel belang aan hygiëne, waardoor de gebouwbeheerder design, functionaliteit, intuïtieve bediening belangrijk vindt bij de keuze van zijn producten. Ze moeten eenvoudig te reinigen zijn, met een glad oppervlak en weinig hoekjes en kantjes. En bij voorkeur een tijdloos design hebben. Zoals de Binoptic kraan, waarvan de eerste versie al in 1990 werd uitgebracht. Deze kraan heeft een strak, simpel design. Tot slot merken we als branche dat milieubewuste producten aan populariteit winnen en toegankelijkheid voor iedereen een belangrijk issue is, van invalide tot genderneutrale gebruikers van een gebouw 

Beperkt onderhoud De levensduur van een product kan

Auteur: Roos Ysebaert, Delabie

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

9-11-2021 12:02:54

GEBERIT RENOVA PLAN WASTAFEL SET

WE PAKKEN UIT MET EEN WINACTIE!

Deze decembermaand hebben we iets te vieren. We introduceren namelijk de nieuwe Renova Plan wastafel sets: in maar liefst veertig verschillende varianten. En omdat december een cadeaumaand is, kun jij als installateur nu zo'n wastafel set winnen! Hoe? Ontdek het snel op onderstaande site! www.geberit.nl/winrenovaplan

25324 GEBERIT BAS29 (IFS) Slim Bekeken-lz Installateurszaken-Merlijn Plus 231723_210x297.indd 1 IZ1221_29_xxxx.indd

15-11-21 09:22 16-11-2021 15:04:43

RUBRIEK SPECIALE PROJECTEN Halvering bouwtijd Het verkorten van de bouwtijd is een belangrijke manier om te besparen op kosten. Wasco levert verschillende diensten die meehelpen aan het verkrijgen van deze tijdswinst. Zo heeft de groothandel tijdens project ‘Black Box’, in Groningen, samengewerkt met Comfort Partners.

Het voormalige gebouw van de Sociale Dienst werd omgebouwd tot een complex met studentenhuisvesting. Er moest veel installatiewerk gedaan worden, dus het was cruciaal dat Wasco zorgde voor een stipte, snelle en soepele levering van de benodigde materialen. Zo werd er in het weekend geleverd, om de bouw niet in de weg te zitten. Tevens werden de materialen in de juiste ruimte klaar gezet, waardoor de monteur niet meer met materialen over de bouwplaats hoefde te lopen. Waar voorheen vier appartementen in een dag konden worden gerealiseerd, waren dat er dankzij deze dienst nu zes. “We maken de afgelopen jaren steeds vaker gebruik van deze extra dienstverlening van Wasco”, aldus Ronald van der Molen, Projectleider Installaties bij Comfort Partners. “Met de ruime leveringstijden van de volumeboxen wordt voorafgaand aan het installeren veel werk uit handen genomen, waardoor de monteurs direct

AF FABRIEK

met de eindmontage kunnen beginnen. Ook de afvalverwerking wordt uit handen genomen, door vooraf aan het transport zoveel mogelijk verpakkingsloos te leveren en achteraf resterende materialen weer mee te nemen.”

Gebouw als studieobject Belimo, specialist in aandrijvingsoplossingen voor het regelen en sturen van verwarmings-, ventilatie- en airconditioningsinstallaties, technisch opleidingscentrum ROVC zijn een samenwerking aangegaan. Jaarlijks volgen meer dan 15.000 mensen een praktijkgerichte opleiding bij het ROVC. Daarbij gebruikt de opleider haar eigen gebouw als praktijkopstelling, waarin Belimo alle aansturing verzorgt. De samenwerking is ontstaan doordat er binnen de klimaattechniek een groeiende zorg is ontstaan over het tekort aan technisch geschoolde mensen. Beide partijen constateerden dat er op het gebied van ‘losse systemen’, zoals airconditioning, warmtepompen en luchtbehandeling, al best veel trainingsaanbod is, maar dat het met name op het gebied van meet-en regeltechniek nog ontbreekt aan de juiste vakkundige opleiding. Hiervoor is nu een doorlopende leerlijn opgezet. Belimo wil haar kennis overdragen aan de opkomende generatie en een brug slaan tussen theorie en de arbeidsmarkt. Als voorbereiding op een steeds sneller veranderende arbeidsmarkt met innovaties die elkaar in hoog tempo opvolgen geeft het bedrijf daarom ook gastlessen op het ROC Aventus en levert zij producten als studieobject aan scholen. Tevens

GROEN BEDRIJFSPAND Alklima, distributeur van verwarmings-, koelings- en ventilatiesystemen van Mitsubishi Electric, heeft haar bedrijfspand volledig vernieuwd en uitgebreid. Niet alleen is er een duurzaam comfort in het gebouw gerealiseerd, ook de gevel is daadwerkelijk groen gemaakt. Hierdoor functioneert het bedrijfspand nu letterlijk in zijn geheel als een showroom. “We zijn de afgelopen jaren sterk gegroeid in ons aantal medewerkers”, vertelt innovatiedirecteur Erwin Tuijtel. “Vanwege de duurzaamheidsopgave in de bouwsector en ons circulaire gedachtegoed besloten we zo’n drie jaar geleden om ons huidige pand te transformeren en uit te breiden. We besloten voor een groene buitenwand te kiezen. Een dergelijke gevel past in onze visie om een groene marktleider van klimaatsystemen te willen zijn met technologische meerwaarde voor de samenleving. Voor het nieuwbouwgedeelte hebben we bovendien delen uit het oude gebouw circulair ingezet, zoals diverse raam- en deurpartijen die opnieuw zijn toegepast.” De werkzaamheden gingen in februari 2020 van start en in maart 2021 was het vernieuwde pand gereed. “De verbouwing was rigoureus”, vervolgt Tuijtel. “Alleen de buitengevels zijn blijven staan. Vanwege de maatregelen om de verspreiding van het coronavirus tegen te gaan, hebben veel van onze collega’s thuis gewerkt. Dit gaf een onverwacht voordeel in de bouwtijd, omdat we niet gefaseerd hoefden te bouwen.” Gekozen is uiteraard voor een klimaatsysteem uit het eigen leveringsprogramma, het City Multi HVRF- en Lossnay-systeem van Mitsubishi Electric. Met dit systeem kan per vertrek worden gekoeld, verwarmd en geventileerd.

organiseert Belimo vanaf 2022 met een eigen touringcar ‘college tours’, waarmee honderd studenten interessante referentieprojecten en het Belimo kenniscentrum in Vaassen kunnen bezoeken.

december 2021

IZ1221_30_projecten.indd 30

8-11-2021 8:02:15

NIEUW GEBERIT RENOVA PLAN WASTAFEL SET

ALTIJD EEN WINNENDE COMBINATIE

Met gepaste trots introduceren wij de nieuwe Renova Plan wastafel sets: in maar liefst veertig verschillende varianten. Elke set bestaat uit een SlimRim wastafel en een meubel die naadloos op elkaar aansluiten. Een set is snel en simpel te bestellen met één en hetzelfde artikelnummer. Daardoor biedt deze jou als installateur zekerheid en efficiëntie. Vanaf het moment van bestellen tot en met de installatie. Met onze wastafel sets heb je dus alles in eigen hand. Slim Bekeken! www.geberit.nl/winrenovaplan

25324 GEBERIT BAS31 (IFS) Slim Bekeken-lz Installateurszaken-Merlijn Plus 231723_210x297.indd 2 IZ1221_31_xxxx.indd

15-11-21 09:22 16-11-2021 15:06:04

TECHNIEK

Schone lucht DE VOORDELEN VAN VERTICAAL VENTILEREN Al jarenlang wordt er gehamerd op het belang van een goed bin nenklimaat in scholen, voor het welzijn van leerlingen en perso neel. Sinds de uitbraak van de pandemie lijken meer en meer scholen ook daadwerkelijk extra maatregelen te nemen. Een sys

Het GoFlow systeem

teem dat nu rap aan populariteit wint, maakt gebruik van verticale ventilatie. IZ sprak erover met

glastuinbouw wordt al langer gewerkt met soortgelijke oplossingen, voor de gebouwde omgeving daarentegen is dit een innovatief concept.

zijn via 2 geboorde gaten van circa 300350 mm verbonden met de buitenkant van het gebouw.

Geluid GoFlow-CEO Norbert Vroege. Vroege kende de installatiebranche al van haver tot gort, toen hij in 2020 GoFlow opstartte. In 1998 stond hij aan de wieg van Innosource, een ventilatiespecialist. Later leidde hij onder meer Brink Climate Systems en Plugwise (energiemanagement). “Toen ik in 2020 terugkeerde in de ventilatiebranche, viel het me op hoe weinig er was veranderd. Zo zag ik nog steeds dezelfde namen die destijds in mijn telefoonklapper stonden.”

Verbijsterd Vroege was naar eigen zeggen verbijsterd over het slechte binnenklimaat van scholen. Hij citeert een RIVM-publicatie uit 2021, waaruit naar voren kwam, dat in 80-88% van de lokalen de binnenlucht niet aan de referentiewaarde (1200 parts per million CO2) voldoet. Vroege bedacht daarom een nieuw ventilatieconcept dat gebaseerd is op verticale verdringingsinstallatie. In de

Opbouw In feite bestaat het systeem uit 4 elementen. Het klaslokaal krijgt een systeemvloer van houten delen of keramiek tegels. Deze vloerdelen hebben geperforeerde gaten. De vloer heeft een opbouwhoogte van maximaal 20 centimeter. Ieder lokaal krijgt ook een systeemplafond, “dat 20 cm, maar ook 10 cm kan zijn”, vertelt Vroege. Ook alle plafonddelen zijn voorzien van geperforeerde gaten.

Modulaire opbouw Achter in de lokalen komt (vaak) een modulair opgebouwde luchtbehandelingskast te staan. Iedere module heeft dezelfde afmetingen, weegt 20-50 kg en is dus goed te dragen. “We hadden bij de ontwikkeling al rekening gehouden met het feit dat veel scholen geen liften hebben. De monteurs moeten het systeem dus via een trap naar boven kunnen tillen”, licht Vroege toe. De modules worden opgestapeld tot de luchtbehandelingskast compleet is en

De luchtbehandelingskast heeft ventilatoren van EBM Papst. “We hebben bewust gekozen voor extra grote, zware ventilatoren. Dit betekent dat er op een laag toerental efficiënt een hoog debiet behaald kan worden (maximaal 2500 m3/h). Door gebruik te maken van vier warmtewisselaars van Recair, een fors oppervlak, kunnen we met lage luchtsnelheden zeer efficiënt energie overdragen. Dat pakt gunstig uit voor het rendement en uiteindelijk de Total Costs of Ownership. Bovendien produceert het GoFlow-systeem beduidend minder geluid dan andere ventilatiesystemen. Om precies te zijn, zo rond de 34-36 dB(A), maar we willen nog lager uitkomen.”

Fijnstoffilters De luchtbehandelingskast is voorzien van G4 en F9 fijnstoffilters. “We hebben bewust gekozen om de lat hoog te leggen, wat dat betreft, omdat fijnstof een groot gezondheidsrisico oplevert en menige school vlakbij drukke wegen

december 2021

IZ1221_32_33_TA_schonelucht.indd 32

22-11-2021 13:33:21

PILOTPROJECT In de Heerenwegschool in Wassenaar liep recentelijk een pilotproject in klaslokaal 3b. “Dit was het slechtst geventileerde lokaal van de school. Het aantal PPM kon daar oplopen tot maar liefst 2200”, vertelt Vroege. De installatie van het GoFlow-systeem was een behoorlijke uitdaging. “Zo bleken de muren en vloeren niet in een rechte lijn te lopen, waren stopcontacten verkeerd gekoppeld en moest de oude kastenwand worden verwijderd.” Na de voorbereidende werkzaamheden kreeg het klaslokaal een aparte elektragroep met een 1-fase-aansluiting (16 Ampère). Er werden 2 gaten geboord in de gevel voor de toe- en afvoer van lucht. De modulaire luchtbehandelingskast kwam op de linoleumvloer te staan. “Boven, moesten we deels het plafond in, vanwege de opbouwhoogte. Ook hebben we een aparte koof aan de muur bevestigd voor de afvoer van retourlucht.” Al met al duurden de voorbereidende werkzaamheden en installatie vier werkdagen. De eerste meetresultaten lieten al zien dat de CO2-concentratie in een volle klas onder de 550 PPM bleef. De pilot is onlangs afgerond. Inmiddels hebben directie en bestuur gevraagd om ook de andere 14 klaslokalen te voorzien van een GoFlow-systeem.

ligt”, licht Vroege toe.

Werking De verse lucht wordt onder de vloer ingeblazen. Door permanente overdruk realiseert het systeem een verticale en laminaire luchtstroom. Tafeltjes, stoelen, kasten en dergelijke kunnen de luchtstroom een afwijkende route opsturen, maar het netto-effect op de werking en effectiviteit van het systeem is miniem, volgens Vroege.

heid ventilatie en tijdschema’s in. Elke ruimte is voorzien van sensoren die de luchtkwaliteit monitoren. We zien dit ook bij concullega’s, maar die monitoren vaak alleen op CO2. Wij hebben bewust gekozen om naast CO2 ook de temperatuur, luchtvochtigheid en het fijnstof- en VOC-gehalte te monitoren. Bij VOC’s kan je bijvoorbeeld denken aan onwenselijke stoffen die zitten in schoonmaakmiddelen.”

Aerosolen Luchtvochtigheid In de airsocks onder de vloer zitten druppelaars, “een principe dat we aan de kassenbouw hebben ontleend”, die de luchtvochtigheid van de toevoerlucht op peil houden (rond de 40%). Ook hier is goed geanticipeerd op een veelvoorkomend probleem, want zoals bekend is luchtvochtigheid, met name in de wintermaanden, vaak een drama in de gebouwde omgeving. Te vaak hebben gebruikers last van droge lucht. “Als de gebruikte lucht is opgestegen, voert het systeemplafond alles af.”

Uiteindelijk wordt de binnenlucht, met een stroomsnelheid van 1 cm per seconde, vijftien keer per uur ververst. “Zo vindt er geen circulatie van binnenlucht plaats en zal besmetting via aerosolen veel minder snel plaatsvinden”, zegt Vroege. Op de eerste meter boven de vloer is er een afname van aerosolen in de lucht gemeten van 97 procent. Een stukje hoger in het lokaal op 1 meter en 15 centimeter is dit percentage 68%, volgens TNO-onderzoek. Scholen die het systeem laten installeren, nemen hiermee dus extra voorzorgsmaatregelen tegen coronabesmettingen.

Monitoring “In elke GoFlow-geventileerde ruimte hangt een gebruiksvriendelijke interface waarmee het binnenklimaat te reguleren en te controleren is. Hierop stel je gemakkelijk de temperatuur, hoeveel-

Beheer en onderhoud Het GoFlow-systeem krijgt jaarlijks een grote onderhoudsbeurt, waarbij bijvoorbeeld de ruimte onder de vloer wordt schoongemaakt en de fijnstoffilters

De lucht komt via de geperforeerde gaten het lokaal binnen

worden vervangen. Ook onbehandelde houten vloerdelen gaan, bij wijze van spreken, onder het vergrootglas om een goed beeld te krijgen van de mogelijke impact van slijtage. “Wij leggen uiteindelijk de verantwoordelijkheid niet bij de gebruiker. We bieden ‘lucht als een service aan’, waarbij wij met onze partners verantwoordelijk zijn voor de installatie, de prestatiegaranties en het beheer en onderhoud.”

Verdienmodel Vaak hikken scholen tegen de initiële investeringen aan. GoFlow neemt ook die voor haar rekening, om de klant nog verder te ontzorgen. Goflow biedt naast verkoop ook Rental Services aan, zoals eerder vermeld. Hierbij kunnen scholen voor een vast bedrag per kind per jaar gezonde lucht in abonnementsvorm afnemen.

Verwarming Het GoFlow-systeem ontleent zijn warmte aan een warmtepomp. Ook hier is dus sprake van een duurzame oplossing. Bij de installatie werkt men niet volgens de principes van de Trias Energetica. “Wij gaan niet eerst aansturen op extra isolatiemaatregelen om bijvoorbeeld ongeïsoleerde vloeren te voorkomen.” De kerngedachte achter het systeem, legt Vroege uit, is om op een snelle en efficiënte manier de kwaliteit van het binnenklimaat fors te verbeteren met een ‘an sich’ energie-efficiënt systeem dat een aantrekkelijke levensduur heeft van zeker 50 jaar. En die opzet slaat aan, want “het aantal aanvragen is gigantisch”, vertelt Vroege  REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ1221_32_33_TA_schonelucht.indd 33

22-11-2021 13:33:22

TECHNIEK

Waterstofketel TINY HOUSE TOONT MOGELIJKHEDEN Dat er nog een lange weg te gaan is, daarover bestaat geen twijfel. Maar de eerste stappen op weg naar een waterstofeconomie worden al gezet. Onder andere in Hoogeveen en directe omgeving, waar het Waterstof Tiny House recentelijk de mogelijkheden toonde om de overstap te maken. Het project was een gezamenlijk initiatief van gemeente Hoogeveen, Alfa-college en Vrienden van Techniek Hooge veen en maakte onderdeel uit van de Regio Deal Zuid- en Oost-Drenthe.

Circulair bouwen IZ bezocht begin november de demonstratiewoning, die 12 bij 3,5 m meet en op een stalen constructie staat. Voor de bouw zijn zoveel mogelijk circulaire materialen gebruikt (ongeveer 60%). Zo was de vloer ooit de lambrisering van een sporthal en komen de keuken en het sanitair uit oude huurwoningen. Tijdens de ‘oogstfase’ kwamen ook gelijk de obstakels aan het licht, waar je als circulair bouwer én installateur mee te maken krijgt. Zo waren niet alle bouwdelen een-op-een uitwisselbaar. De gewonnen kozijnen moesten opnieuw worden geprofileerd en de deuren worden verlengd. En geschikt meubilair bleek makkelijker op Marktplaats te vinden dan via traditionele aanvoerkanalen. Het onderstreept nog maar eens dat er veel zoekwerk en improvisatievermogen nodig is om in het huidige tijdsbestek circulair te willen bouwen en installeren.

Het Waterstof Tiny House

Isolatie De isolatie bestaat uit milieuvriendelijke cellulose. Met eco-verf is het woninkje voorzien van een kleurtje. De verschillende bouwdelen zijn aan elkaar geschroefd, zodat het Tiny House eenvoudig kan worden gedemonteerd en aan het einde van zijn levensfase geschikt is voor circulair hergebruik. Volgens de aanwezige deskundigen heeft het huisje een levensduur die vergelijkbaar is met een reguliere woning.

Nieuwbouwwijk Tijdens ons bezoek aan het Tiny House in Hoogeveen was het een komen en gaan van nieuwsgierige buurtbewoners. Aan de overkant van de Noorddreef in de wijk Erflanden verrijst namelijk de nieuwbouwwijk Nijstad-Oost met in het totaal 100 woningen. Deze woningen worden níet op aardgas aangesloten, maar maken voor de verwarming van de woning en warm tapwater gebruik van waterstof.

Retrofitten Van de 100 woningen krijgen 84 wo-

ningen een waterstof cv-ketel en een aansluiting op een waterstofdistributienet. Met deze demonstratiewijk wil men draagvlak creëren voor het uiteindelijke doel: het toepassen van groene waterstof in bestaande Nederlands aardgaswijken met hergebruik van het huidige aardgasnetwerk en het vervangen van de aardgasgestookte cv-ketel door een waterstofvariant.

Zelfvoorzienend Naast deze ‘retrofitoplossing’ is er ook een zelfvoorzienend waterstofproject gepland van een ontwikkelaar voor 16 woningen. Met de zonnepanelen op de woningen wordt zelf waterstof gemaakt en opgeslagen in een gemeenschappelijke micropowerplant. Als er in de winter energie nodig is, wordt de waterstof omgezet met een brandstofcel naar warmte en elektriciteit. De warmte gaat via een warmtenet naar de 16 woningen en met de elektriciteit wordt de gezamenlijke batterij opgeladen. In de winter levert een kleine windmolen nog duurzame elektriciteit voor de productie van waterstof.

december 2021

IZ1221_34_35_TA_waterstofketel.indd 34

18-11-2021 16:08:35

Beide systemen Het Tiny House demonstreert beide systemen. Voor de zelfvoorzienende oplossing liggen 8 PV-panelen op het dak. Deze voeden een thuisbatterij van 7 kW. Met het overschot aan zonnestroom wordt waterstof gemaakt. Hiervoor is een elektrolyser aanwezig. De waterstof gaat in twee flessen waar, gecomprimeerd, 7000 l waterstof in kan. Deze flessen bevatten metaalhydride. Dat werkt als een spons die de waterstof absorbeert en vrijgeeft. Dankzij het metaalhydride zijn geen hoge drukken nodig om de waterstof op te slaan.

Brandstofcel Een brandstofcel zet de waterstof om in elektriciteit en warmte. In de technische ruimte van het Tiny House staat een warmtepompboiler met een inhoud van 200 l voor de productie van warm tapwater en ruimteverwarming. Samen met een balansventilatiesysteem van Brink wordt zo gezorgd voor luchtverwarming.

Bestaande woningen Het Tiny House laat daarnaast een installatieconcept zien voor bestaande woningen, met de aanvoer van waterstof door een gasleiding. Een Xtreme H2-ketel van Intergas produceert warm tapwater en zorgt voor ruimteverwarming met radiatoren.

Makkelijk retrofitten In het huisje zijn dus ook radiatoren aanwezig. Aangezien de aanvoertemperatuur van het water tussen de 60 – 75 graden ligt, is er geen LT-variant nodig. Dat maakt het retrofitten ook zo aantrekkelijk. In principe is het cv-ketel eruit en waterstofketel erin. Er zijn geen flankerende maatregelen nodig, zoals extra isolatie of de installatie van een nieuw afgiftesysteem.

Cursus Ook hoeft de installateur geen uitgebreid omscholingstraject te doorlopen om aan de slag te gaan met waterstofketels. In principe zou een cursus van

1 of 2 dagen en uiteraard de nodige vlieguren al toereikend zijn, zeggen de aanwezige deskundigen. Het is daarbij wel belangrijk dat er op korte termijn erkende waterstofopleidingen komen.

Bekend Een monteur is in principe evenveel tijd kwijt met de installatie van een waterstofketel als met een aardgasgestookte variant. Nemen we het Tiny House als voorbeeld, dan zijn zowel de dimensionering, omkasting en het vermogen (28 kW) min of meer hetzelfde als van een conventionele cv-ketel. Dat geldt ook voor de ophanging en de koppelingen aan de radiatorbuizen. Technische ruimte van het Waterstof Tiny

Verschillen

House met onder andere de waterstofketel van

Waarin zitten dan de verschillen? Een woning met een waterstofketel heeft een grotere klasse gasmeter, een andere brander en vlambewaking nodig. Vindt de dichtheidsbeproeving plaats, dan moet er eerst stikstof op het leidingenwerk worden gezet om de lucht eruit te persen, daarna volgt pas de waterstof. Ook is er een LEL meter nodig. In algemene zin zijn de beheersmaatregelen erop gericht om te voorkomen dat waterstof zich ophoopt bij een lekkage. Dit kan bijvoorbeeld door extra ventilatie, automatische gaskleppen of een waterstofverklikker. Tot slot vereist de ‘zelfvoorzienende variant’ de nodige kennis van slimme systemen, aangezien er gewerkt wordt met controllers. Hier is dus enige verdieping noodzakelijk.

Intergas

aardgasnet te hergebruiken. Om zo met duurzaam gas naast all-electric oplossingen en warmtenetten tot een goeie energiemix te komen voor de bestaande wijken. Naast installatie en onderhoud, zal ook beheer grote kansen opleveren voor de installateur, zeggen de aanwezige deskundigen. Ze verwachten op termijn een grootscheepse doorbraak van de waterstofeconomie. Er zijn nog wel de nodige bottlenecks. Allereerst de prijs; de zelfvoorzienende variant kost nu tienduizenden euro’s. Ook is het de vraag hoe de waterstofprijs zich zal ontwikkelen en verhouden ten opzichte van aardgas. Hoe dan ook: subsidie is onontkoombaar, zeker in de beginfase.

Gasnet Uit het vooronderzoek bleek overigens dat bij het gebruik van het reguliere gasnet er geen ingrijpende veranderingen nodig zijn. Bovendien kan er met dezelfde drukken worden gewerkt.

Doorbraak Hoe nu verder? Waterstof zal met name interessant zijn voor binnenstedelijke gebieden en het platteland. 95% van de Nederlandse huishoudens heeft nog een hr-ketel in huis. Daar liggen dan ook de kansen om te retrofitten en het

Tiny House Hoe gaat het nu verder met het Tiny House? Zijn rondreis is begin december ten einde gekomen. Waarschijnlijk zal het huisje een permanente plek krijgen als demowoning in Hoogeveen, om precies te zijn aan de overkant van de huidige locatie bij de nieuwbouwwijk Nijstad-Oost  Met dank aan Wendolijn Beukers, Sjoerd Ijdema, Kees Boer en Bastiaan Meijer

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ1221_34_35_TA_waterstofketel.indd 35

18-11-2021 16:08:36

WOLF KG Flex. Altijd precies zoals het u past. De serie KG Flex luchtbehandelingskasten van WOLF biedt flexibiliteit in hoogte en breedte en is geschikt voor zeer grote luchthoeveelheden tot 350.000 ³/h. Met de KG FLEX serie biedt WOLF maatwerk en zeer efficiënte luchtbehandeling voor elk bouwproject. Voor een gezond binnenklimaat is er voor elke toepassing een ruime keuze aan luchtfilters. Met de gladde, vlakke vloeren en oppervlakken voldoet de KG Flex volledig aan de hoge hygiëne-eisen van de VDI 6022.

Bekijk de KG Flex op YouTube:

www.wolf.eu

IZ1221_36_wolf.indd 36

11-11-2021 15:45:31

COLUMN

ASIJEE

MENINGEN Dit is wel de periode van de vele meningen. Zeker in deze tijd dat wij klaar zijn met corona maar het virus nog niet klaar is met ons, zoals onze minister van Volksgezondheid in de vele persconferenties steeds zegt. Maar ook rond het klimaat schuurt het. Mensen gaan massaal in Amsterdam en andere plaatsen de straat op voor de klimaatmars. Maar tijdens de klimaattop in Schotland wordt er veel gepraat en zien we de regeringsleiders draaien om de hete brei. En ondertussen polderen politieke partijen in Den Haag om te komen tot een nieuwe regering. Op elk tijdstip vind je wel een praatprogramma waar bekende of minder bekende Nederlanders overal over meepraten. Over corona, het klimaat, over de energietransitie, over een nieuwe regering. Wat is er nodig? Waar gaat het mis? We zijn allemaal deskundig. En iedereen wordt uitgenodigd zijn mening te geven, ook op social media. En dat doen we massaal. En zeker niet altijd met een fijne ondertoon. Bij het zien en horen van dergelijke programma’s maar ook bij het lezen van de vele berichten online, komt bij mij vaak de vraag op: waarom vragen we deze mensen om een me-

ning! Je hebt mensen met kennis; laat deze aan het woord. Ik mis vaak de man of vrouw die met de voeten in de modder staat. Die weet wat er mogelijk is op het gebied van klimaat en energietransitie. De vakman of vakvrouw uit de techniek die het verhaal kan vertellen dat direct toepasbaar is bij de mensen thuis of in bedrijven. Kennis die echt wat toevoegt en vooral in een Nederlands dat iedereen begrijpt. Ik denk dat we genoeg meningen hebben en nu klaar zijn voor het verhaal over de echte mogelijkheden.

Sven Asijee Directeur

GROHE RAPID SLX SNELLER, STERKER, SLIMMER

“Ik wil de klant met een tevreden gevoel achterlaten” Installatiebedrijf Van Gerven over de Rapid SLX. Bekijk op rapidslx.grohe.nl het verhaal van deze zeer tevreden installateur.

KEUZEVRIJHEID* 3 DESIGNS

12 KLEUREN

UNIEKE FLOW MANAGER Voorkom overspattend water in een handomdraai

*Rapid SLX is standaard toepasbaar met de ultradunne bedieningspanelen (S-variant)

IZ1221_37_column_asijee_WIJ.indd 37

20-11-2021 9:20:58

ZAKELIJK

Kwestie van doen! ITHO DAALDEROP STOPT PRODUCTIELIJN CV-KETELS Verduurzaming van het binnenklimaat in de gebouwde omgeving is essentieel voor de energietransitie en daarmee voor het klimaat. Itho Daalderop is volledig gericht op dit hogere doel. Warmtepompen zijn tenslotte een essentieel onderdeel van de transitie naar volledig energieneutraal wonen in Nederland. Daarom

De fabriek van Itho Daalderop in Tiel zal geen cv-ketels meer produceren

heeft dit bedrijf het besluit geno-

daar komen nog vele woningen bij. We hebben al een lange tijd een koploperspositie in de verduurzaming van de nieuwbouw. Maar nu staan we voor de volgende opgave: het verduurzamen van de bestaande bouw. Al die woningen moeten toekomstbestendig, dus energieneutraal én circulair, worden. En wij willen bijdragen aan die doelstelling. Dat zit in het DNA van ons bedrijf.”

men om de productielijn cv-ketels te stoppen.

Op weg

Bas Korte, CEO bij Climate for life Holding waar Itho Daalderop toe behoort

Bas Korte, “Nederland staat midden in een enorme uitdaging. Bijna acht miljoen woningen verduurzamen en

XX 38

Itho Daalderop is hier volop mee bezig. Elk jaar worden er producten en systemen geleverd waarmee meer dan 150.000 woningen energiezuiniger, gezonder en comfortabeler gemaakt worden. Korte: “Inmiddels is in één op de twee Nederlandse woningen, dat zijn er in totaal wel vier miljoen, een product van ons geïnstalleerd. Zo leveren wij een belangrijke bijdrage aan een betere wereld. En daar zijn wij enorm trots op!” Maar er is altijd ruimte voor een volgende stap. “We blijven innoveren. We willen voldoen aan alle normen die in het klimaatakkoord van Parijs zijn afgesproken, maar ook meer. We willen

vooruit blijven lopen en dat kunnen we ook. Dat is de reden waarom we de stap hebben gezet om de cv-ketel productie te stoppen. We zijn zeker niet anti-cv-ketel, maar er zijn vele goede andere Nederlandse cv-ketelfabrikanten. Itho Daalderop is goed en ervaren in het ontwikkelen van warmtepompen specifiek voor de Nederlandse markt en we willen daar maximaal op inzetten. Met de focus op warmtepompen willen we het signaal afgeven dat we alles op alles zetten om vooruit te blijven gaan om energieneutraal wonen in Nederland op een eenvoudige manier mogelijk te houden.”

De cv-ketel Wat betekent deze stap voor het bedrijf en zijn installateurs? Korte: “Als bedrijf volgen we de Nederlandse markt en de doelstellingen die hier leven. We zijn een echt Nederlands ontwikkelen maakbedrijf en onze focus ligt dan ook voor de volle 100% op onze eigen markt. Onze missie is om Nederland in rap tempo te verduurzamen, door woningen comfortabeler, gezonder en

december 2020

IZ1221_38_39_ZA_kwestievandoen.indd 38

15-11-2021 12:56:43

energiezuiniger te maken. Dan moeten we ook echt laten zien waar we voor staan. Niet uit principes, maar uit focus. We willen daarom in ons productiebedrijf in Tiel ruimte maken voor nieuwe producten die bijdragen aan die focus. En dat was de reden om met cv-ketels te gaan stoppen.” Kunnen we dan in Nederland het verschil maken als het gaat om klimaat? Korte is stellig in zijn antwoord: “Absoluut! Als we hier niet durven te beginnen, waar wachten we dan op? Wij zijn er klaar voor, al heel lang!”

Nederlandse kennis Bij Itho Daalderop wordt Nederlandse kennis ingezet om voor de woningmarkt passende innovaties te ontwikkelen. Met de inzet van gedreven vakmensen werken we aan de noodzakelijke energietransitie. Nederlandse ingenieurs hebben hier de ruimte om na te denken wat de Nederlandse woningen nodig hebben om daadwerkelijk te kunnen verduurzamen. “We luisteren naar de klant, we kijken naar de mogelijkheden en we kijken wat de woningen in Nederland kunnen hebben. Dat in combinatie met onze inzet op innovatie maakt dat we voortdurend vooruit kijken. Maar ook dat innovaties écht inzetbaar zijn en niet alleen hoeven te draaien op subsidies. De verdienmodellen moeten helder zijn. Werken in die dynamiek is geweldig!”

Doen wat je zegt Maar Itho Daalderop gaat verder. “Als we inzetten op duurzaamheid, moeten we ook kijken naar onze eigen processen.” En dat gebeurt! “We werken vooral met duurzame materialen en recyclebare verpakkingen, doen actief aan afvalscheiding en voldoen ruimschoots aan de milieueisen. We beperken onze CO2-voetafruk waar mogelijk. Dat doen we bewust en vol overtuiging. In de eerste plaats door bewust te kiezen voor productie in Nederland. De energievoorziening van onze panden en faciliteiten gebeurt bijvoorbeeld zoveel mogelijk duurzaam door gebruik te maken van groene energie, eigen op-

wekking met behulp van zonnepanelen en toepassing van ledverlichting. Het is onze manier van ondernemen.”

Verder Afscheid van de productielijn van de cv-ketel paste in het rijtje van doen wat je zegt. Maar wat gaat Itho Daalderop hiervoor in de plaats oppakken? Korte: “Er was binnen Itho Daalderop altijd al veel aandacht voor warmtepompen, maar we gaan ons nu nog meer richten op de hybride warmtepomp, specifiek voor bestaande Nederlandse woningen. Een hybride warmtepomp kan namelijk vaak een mooie stap zijn tussen verwarmen met aardgas en verwarmen met een volledig elektrische warmtepomp. Het eerste resultaat is na twee jaar werken daar, namelijk een unieke hybride warmtepomp die bij uitstek geschikt is voor de typische Nederlandse compacte woningbouw. Door een hybride warmtepomp naast de bestaande cv-ketel te plaatsen kan de ketel vaak nog een paar jaar extra mee als “bijverwarming” en hoeft deze door het nemen van wat andere maatregelen, zoals extra isolatie, in de toekomst niet meer vervangen te worden. Dan kan het merendeel van de woningen prima door op enkel de warmtepomp. Een tweetrapsraket dus onderweg naar gasloos.”

opriep om met een compacte, stille en betaalbare hybride warmtepomp te komen die geschikt is voor Nederlandse woningen. De lijn om die warmtepomp te gaan bouwen komt op de plek waar nu de cv-ketellijn staat. En hoewel een aantal medewerkers best een traantje zullen wegpinken bij het stopzetten van de cv-ketel productie, staan ook zij pal achter de stap om voluit in te zetten op echte duurzame producten. Het doet ertoe, we maken met elkaar de wereld duurzamer. Dat vinden onze mensen geweldig en ze zijn er trots op. Prachtig!” 

Samsom Een belangrijke stap als deze vraagt om een bijzonder moment. De cv-ketellijn werd dan ook symbolisch gestopt door Diederik Samsom; oud-politicus met een groen hart en nu kabinetschef van Europees commissaris Frans Timmermans. Hij is belast is met de uitvoering van het EU-klimaatbeleid en ondersteunt Timmermans bij de ontwikkeling van een Green Deal en een Europese klimaatwet. Maar er was nog een andere reden om Samsom uit te nodigen. Korte: “Het is mooi om te zien dat hij juist deze symbolische handeling wilde verrichten. Dat geeft een belangrijk signaal aan onze opdrachtgevers en klanten. Ten slotte was het Samsom die in 2018 de Nederlandse industrie

Wil je weten wat jouw rol kan zijn binnen de energietransitie? Bezoek dan het Huis van Sarah van Wij Techniek, een event dat in heel Nederland is te zien. Laat je verrassen, inspireren en verleiden. Ga naar wij-techniek.nl of download de speciale app uit de appstore.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ1221_38_39_ZA_kwestievandoen.indd 39

15-11-2021 12:56:44

ADVERTORIAL

Mitsubishi Electric maakt h compleet met ventilatie Na de warmtepomp, die bewoners warmte, warm tapwater en koeling biedt, heeft Mitsubishi Electric voortaan ook ventilatie in het programma. Met deze vierde kaart maakt Alklima het woningbouw kwartet compleet. Dankzij de nieuwe ventilatie- en warmteterugwinunit Lossnay, biedt distributeur Alklima de woningmarkt vanaf 2022 een compleet geïntegreerde totaaloplossing op één en hetzelfde digitale platform. Ventilatie is sinds de start van de coronapandemie een hot issue geworden, maar Mitsubishi Electric was daarvoor al gestart met de ontwikkeling van de wtw-unit voor de woningmarkt. In de utiliteit werkt Mitsubishi Electric al veel langer met de succesvolle Lossnay ventilatie-unit en deze is doorontwikkeld om ook in de woningmarkt optimaal te functioneren. Alklima geeft al jarenlang de verduurzaming van Nederland een stevige zet in de rug met haar gamma aan warmtepompen voor zowel de utiliteit als woningbouw. Die laatste sector, die door de klimaatdoelstellingen jaagt op energiebesparingen en beperking van CO2-uitstoot, is steeds meer vertrouwd geraakt met de prestaties van Mitsubishi Electric’s Ecodan all-electric lucht/ waterwarmtepomp. Het is de bewezen standaard geworden in all-electric projecten en biedt niet alleen een uiterst efficiënte verwarming, maar is ook geschikt gemaakt voor warm tapwater en koeling. Toch ontbrak er nog een vierde kwartetkaart in het programma van Mitsubishi Electric, zo schetst Alklima: “In de woningbouw is natuurlijk al vele jaren vraag naar ventilatie. Wij konden die vraag eerder niet invullen en hebben daarom intern de wens uitgesproken om dat pakket compleet te maken.”

Warmteterugwinning voor woningbouw Het eerste concept van warmteterugwinning ontstond bij Mitsubishi Electric in 1970. Op een koude morgen blies het twee jaar jonge dochtertje van een Mitsubishi Electric engineer door een rolletje papier en gaf aan dat haar handjes warm werden. Op dat moment realiseerde de engineer zich dat papier warmte geleid en zo ontstond het eerste idee van de Lossnay ventilatie-unit met warmteterugwinning. Het terugwinnen van energie uit afgevoerde ventilatielucht is inmiddels, na vijftig jaar, op alle vlakken doorontwikkeld. Verschillende soorten materialen voor de wisselaar, efficiëntere ventilatormotoren, filteren uitgebreide regeltechniek hebben er in geresulteerd dat Mitsubishi Electric nu ook een ventilatie-unit heeft voor de woningbouw. Alklima: “Daarbij zorgt de keuze voor warmteterugwinning in het ventilatiesysteem er natuurlijk voor dat de warmtepomp minder energie hoeft op te wekken en dus nog minder energie gebruikt. Zo helpt de verlaging van het energiegebruik bij hetzelfde comfort

voor de eindgebruiker de verduurzaming van Nederland weer verder vooruit.”

Integratie Alklima: “Er is voor gekozen om de warmtepomp en de ventilatie-unit op werktuigbouwkundig gebied niet met elkaar te integreren. Hierdoor kunnen we de installatie modulair opbouwen en dit geeft de installateur en aannemer veel flexibiliteit. Door deze modulaire opbouwen benutten beide apparaten hun volledige potentie op het gebied van prestatie en levensduur. Op het gebied van regeltechniek en monitoring hebben we er wél voor gekozen om zowel de warmtepomp als de ventilatieunit te integreren, maar ze kunnen ook standalone functioneren.

Minder geluid De nieuwe wtw-unit van Mitsubishi Electric is afgeleid van de Lossnayserie voor de utiliteit. Met een reeks van essentiële aanpassingen van de al beproefde techniek. De nieuwe unit, uit de serie Lossnay Residentieel, is door Mitsubishi Electric zelf ontwikkeld in

december 2021

iz1221_40_41_Alklima.indd 40

20-11-2021 9:21:34

t het woningbouwkwartet

de eigen fabriek. Er komen ook geen gelabelde producten van anderen aan te pas. Natuurlijk zijn de afmetingen van de unit afgestemd op een doorsnee woning. Ontwikkelaars, bouwers en architecten vragen daar om en dus is de unit uiterst klein gedimensioneerd, zeker in vergelijking met wat er in dit marktsegment wordt aangeboden, aldus Alklima. “Daarnaast”, vervolgt Alklima, “is ook serieus werk gemaakt van het beperken van het geluid. Je moet je voorstellen dat een kleinere unit ook meer geluid produceert. Vergelijk het met fluiten met je mond. Hoe kleiner de doorgang, hoe meer geluid je maakt. Over het algemeen wordt een unit dus stiller naarmate die groter is, terwijl bouwers juist een kleinere unit willen. Daarom hebben we vooral gekeken naar de luchtstromen ín de unit en dat zo efficiënt mogelijk uitgewerkt.”

Regeltechniek en monitoring Naast de technische finesses is misschien nog wel de grootste sprong voorwaarts bereikt door de volledige integratie van de regeltechniek en monitoring. Dat maakt het palet aan oplossingen van Mitsubishi Electric uiterst

aantrekkelijk voor de markt. Het centrale streven daarbij was om te zorgen voor één partner en aanspreekpunt voor de complete woningen bouwintegratie voor zowel verwarming, warm tapwater, koelen als ventilatie. Want daar is veel vraag naar, aldus Alklima. “Zo heb je het grote voordeel dat je één partij hebt die verantwoordelijk is voor het hele binnenklimaat van de woning, plus de bijbehorende monitoring. De Ecodan lucht/water warmtepomp is al sinds zijn introductie eenvoudig aan te sluiten op de diverse in de markt te verkrijgen regelen monitoringsystemen. Dit gebeurt via een eenvoudige converter (Modbus) in de warmtepomp. Dezelfde techniek kan ook toegepast worden op de Lossnay WTW-unit.” Naast de externe monitoringsplatformen is het ook mogelijk om Mitsubishi Electric’s eigen MelCloud-platform te gebruiken. Bovendien wordt dit platform in de komende tijd verder geïnnoveerd met voordelen voor de eindgebruiker, de installateur en de aannemer.

Techniek De Lossnay-unit van Mitsubishi Electric haalt energie uit de afgevoerde lucht en levert deze energie via een kruisstroom-

wisselaar af aan de verse toevoerlucht. De temperatuur van de lucht die de ventilatie-unit uiteindelijk afgeeft, is afhankelijk van de verschillende condities die binnen en buiten heersen. De Lossnay kan die lucht zo nodig na verwarmen met een extern elektrisch element. Er komen zes Lossnay-modellen op de markt met een capaciteit variërend van 250 m3/uur tot 500 m3/ uur (in een linkse en rechtse uitvoering). De verklaringen ten behoeve van de NTA8800 berekeningen worden later dit jaar verwacht. De Lossnay is ten slotte in vergelijking met andere units in de markt zeer compact, wat de plaatsing in de woning vergemakkelijkt. Op basis van de ventilatie-eisen per verblijfsruimte uit het Bouwbesluit selecteer je uiteindelijk de juiste versie en capaciteit van een van de zes beschikbare Lossnay-units.

Slotconclusie Met deze toevoegingen beschikt Mitsubishi Electric over een volledig sluitend programma voor de woningbouw waarmee verwarming, koeling, tapwater bereiding en ventilatie gerealiseerd kan worden en waarbij op 1 regeltechnisch platvorm gecommuniceerd kan worden. REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

iz1221_40_41_Alklima.indd 41

20-11-2021 9:21:36

AF FABRIEK

Rookgaskanaalrenovatie

december 2021

IZ1221_42_projecten.indd 42

8-11-2021 8:03:42

BALANSVENTILATIE MET ZONERING De woontorens San-Francisco en Sydney staan aan het IJmeer, waar een prettig buitenklimaat het gebouw omringt. Je kunt hier altijd uitwaaien, sporten of met mooi weer ontspannen in de zon. Maar ook binnen is het klimaat aangenaam. Hiervoor is een intelligent balansventilatiesysteem geïnstalleerd. De WTW-unit DucoBox Energy Premium ventileert twee zones (dag-en nachtzone) onafhankelijk van elkaar, op basis van C02-meting. Wanneer de CO2-concentratie hoger is dan de ingestelde streefwaarde voor de betreffende zone, wordt de ventilatie in die zone verhoogd. Het voordeel van geïntegreerde sturing zit ‘m in het plug & play concept: er is enkel basisbekabeling nodig voor de voeding van de ventilatiebox. Extra elektronica tussen de WTW-unit en een externe klep zijn bij de DucoBox Energy Premium niet nodig. Over het geluid hoeven de bewoners zich bovendien geen zorgen te maken. Onder andere door de geïntegreerde 2-zoneregeling, maar ook de gunstige positionering van de ventilatoren en het gebruik van dempend materiaal, is het toevoergeluid laag: 55 dB bij 325 m3/h.

voerd om te komen tot een ontwerp waarbij de juiste luchtvochtigheid in alle delen van de depot wordt gegarandeerd. Hiervoor zijn in de uitvoeringsfase speciaal voor dit project gefabriceerde adsorptiedrogers geleverd. Depot Boijmans van Beuningen Foto: Ossip van Duivenbode

Kunstwerk Op het museumpark, direct naast het bestaande museum Boijmans van Beuningen, is het nieuwe, 39 meter hoge, markante depot Boijmans van Beuningen gebouwd. De collectie van Museum Boijmans Van Beuningen is wereldberoemd. Deze verzameling groeit al meer dan 172 jaar en bestaat op dit moment uit meer dan 151.000 kunstwerken, waarvan 88.000 prenten en tekeningen. Van deze verzameling wordt slechts zo’n 8 procent getoond in het monumentale museumgebouw. Het leeuwendeel is opgeborgen, verspreid over vele depots die afgesloten zijn voor het publiek. In het nieuwe Depot Boijmans Van Beuningen is de collectie bij

elkaar gebracht, waarbij niet de kunststroming en -tijd leidend zijn, maar de juiste klimatologische vereisten. Een goed binnenklimaat, waaronder de luchttemperatuur en de luchtvochtigheid zijn namelijk van zeer groot belang bij het conserveren, opslaan en tentoonstellen van verschillende soorten kunstwerken. De HC Groep bedrijven Interland Techniek, Barcol-Air en Inatherm waren betrokken bij het ontwerpen en leveren van de speciale binnenklimaatinstallaties. Dit betrof zowel de luchtverdeelapparatuur als de kanaalverwarmers en de speciale adsorptiedrogers. Interland Techniek heeft samen met de opdrachtgever en de installatieadviseur alle berekeningen uitge-

Tijdbesparende persleiding Van der Valk Shipyard in Waalwijk is de eerste jachtbouwer die met de bouw van een jacht is overgestapt op het nieuwe persleidingsysteem van Geberit: FlowFit. Het jacht, met de naam Bluejeans, heeft een lengte van 33 meter, een breedte van 7,10 meter en een hoogte boven de waterlijn van ongeveer 10 meter. Arjan Schevers, accountmanager Industrie bij Geberit, bracht de jachtbouwer ervan op de hoogte dat er een nieuw, tijdbesparend persleidingsysteem in de pijplijn zat. “Omdat ik wist dat FlowFit geïntroduceerd zou worden, heb ik voorgesteld om de stap te maken naar dit systeem. In tegenstelling tot andere systemen kan de fitting in de juiste

positie worden gedraaid en de leiding aan de voorkant worden afgeperst zonder dat de hele bek over de leiding heen moet. Daardoor kun je veel makkelijker in beperkte ruimtes werken en in een jacht is dat nogal van belang. Bovendien kun je ook dichter op de huid bouwen, wat weer ruimtebesparend is. Een ander voordeel is dat er maar twee persbekken nodig zijn. De perstang hoeft dus niet voor elke diameter opnieuw te worden aangepast. In dit schip zitten leidingen met diameters die variëren tussen de 16 en 76 millimeter en het kost veel tijd wanneer je de hele tijd de persbek moet vervangen. Als je de tijdwinst gaat uitrekenen, kom je zomaar uit op enkele weken per project. In een jacht als dit zit tussen de drie- en vierduizend uur aan mechanisch installatiewerk, waarvan rond de 60 procent voor leidingwerk.”

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ1221_43_projecten.indd 43

21-11-2021 9:25:53

RUBRIEK SPECIALE PROJECTEN

AF FABRIEK

FLEXIBELE LUCHTVERDELING Het Uniflexplus+ flexibel kunststof luchtverdeelsysteem van Vent-Axia is een kliksysteem, dat zorgt voor een snelle installatie in de ‘tradionele’ bouw. Bijzonder is dat het systeem nu geschikt is gemaakt voor installatie bij giet-/tunnelbouw. Er zijn verschillende aanpassingen gedaan, waarvan de belangrijksten aan de ventielcollector en instortverdeler zodat een goede en snelle montage in de bekisting mogelijk is. Dat is gebeurd in samenwerking met dealer van Walraven en de betrokken installateur. Inmiddels zijn er meerdere projecten met tunnelbekisting waarin Uniflexplus+ is verwerkt. Een voorbeeld zijn de 118 sociale huurwoningen in het Amsterdamse SloterdijkCentrum. Het gebouw wordt ongeveer 50 meter hoog en bestaat uit vijf blokken op elkaar. Elk blok heeft andere woontypes.

Nul-Op-De-Meter lodges Op de Utrechtse Heuvelrug ligt Boutique Parc Soof,

een kleinschalig, luxe en duurzaam recreatiepark met 53 luxe eco-lodges voor

recreatief gebruik. Ze zijn stuk voor stuk Nul-Op-DeMeter en dragen het A+++ energielabel. Bij het kiezen van de installatie betrof de belangrijkste eis niet de verwarmingscapaciteit maar de duurzame wijze waarop gekoeld kon worden. Ook wilde de opdrachtgever een warmtepomp die een ruime hoeveelheid warm tapwater levert, vanwege de extra wellness-faciliteiten van de lodges. Gekozen is voor de Nefit EnviLine Tower (5kW) met Monoblock buitenunit. De all-electric warmtepomp zet buitenlucht om in warmte ten behoeve van warm water, verwarming én topkoeling. De geïntegreerde warmwaterboiler heeft een capaciteit van 190 liter. Als afgiftesysteem is een LT-vloerverwarmingssysteem aangebracht. De buitenunit is fluisterstil, wat in een rustieke omgeving extra belangrijk is. De elektriciteit voor de warmtepomp wordt opgewekt door vijftien zonnestroompanelen die op het dak van elke eco-lodge zijn aangebracht. Dit zonnestroomsysteem kan verder

de totale elektriciteitsvraag per vakantiewoning aan. De warmtepompen zijn in een installatieruimte aan de buitenzijde van elke eco-lodge geplaatst, zodat ze kunnen worden onderhouden zonder dat de tijdelijke bewoner daar iets van merkt. Met de HomeCom Pro, het online dashboard van Nefit Bosch, wordt elke warmtepomp op afstand beheerd en gemonitord. Er is op afstand 24/7 inzicht in de actuele status van de totale installatie. Op basis daarvan kan preventief te werk worden gegaan. Wanneer een warmtepomp niet volgens de ingestelde parameters werkt of een storing dreigt, komt er een e-mail melding binnen met een foutcode en diagnose. De servicemonteur kan er vervolgens direct op af of, indien nodig, eerst langs de groothandel voor een vervangingsonderdeel.

GESTAPELDE ENERGIEMODULES In Ridderkerk bezit Wooncompas vier blokken met jaren 50 portiekwoningen voor huurders met een kleine beurs. De middelste twee zijn door Era Contour onlangs verduurzaamd tot 48 Nul-Op-De-Meter appartementen. Wooncompas wilde beslist geen collectieve installatie en zowel binnen als buiten was er geen opstelplek voor een individuele warmtepomp. Nathan Industries ontwikkelde daarop een Plug & Play Energiemodule, die inmiddels ook voor andere projecten beschikbaar is. Het bedrijf speelde al een tijdje met een idee voor een gestapelde energiemodule met een lucht/water-warmtepomp en wtw, maar een eerste project was er nog niet. Een dergelijke unit weegt gevuld ongeveer 900 kg. Om de balkons niet onnodig met dat gewicht te belasten, ontwikkelde Nathan een vrijstaande onderconstructie op vier ommantelde poten waarop de units boven elkaar zijn gestapeld. Era Contour maakte de fundering en installeerde de door Nathan gemaakte draagconstructies. Al het leidingwerk daarvoor zit al in de kast en kon door de gevelelementen worden doorgevoerd naar de badkamer. Van daaruit is de binneninstallatie gemaakt.

december 2021

IZ1221_44_projecten.indd 44

8-11-2021 18:21:50

Ontdek de Wildkamp app Vanaf nu beschikbaar

Download nu



Nóg sneller bestellen, altijd & overal



Met scanfunctie sneller afrekenen in vestiging



Volledig assortiment onder de duim



Altijd alle informatie bij de hand

Download onze app en ontdek het gemak!

Scan de QR-code of kijk op wildkamp.nl/app

IZ1221_45_xxxx.indd 45

20-11-2021 9:22:57

The original

Het klikt!

Het Uniflexplus+ luchtverdeelsysteem is ontworpen om het aanleggen van een ventilatiesysteem zo snel en eenvoudig mogelijk te maken. Dankzij het unieke kliksysteem zijn de slangen in een fractie van tijd aangesloten op de verdelers en de ventielcollectoren. Slechts drie keer klikken voor een luchtdichte verbinding. Montagehulpmiddelen zijn niet nodig.

IZ1221_46_xxxx.indd 46

Uniflexplus+ was altijd verkrijgbaar in een 1xØ90mm en 2xØ90mm uitvoering. Met trots presenteren wij twee uitbreidingen op ons Uniflexplus+ flexibele kunststof luchtverdeelsysteem. Met deze uitbreiding beschikken we over een luchtverdeelsysteem dat geschikt is voor nieuwbouw, renovatie, tunnelbouw en prefab-bouw van woningen.

www.vent-axia.nl

11-11-2021 16:58:42

COLUMN

DE VRIES

INSTALLEER OOK COMMERCIE Toen ik het lokaal binnenliep, was ik aangenaam verrast. Tien deelnemers voor mijn eerste les project management. Zoveel deelnemers had ik de afgelopen 5 jaar nog niet getroffen. En dan ook een dame in deze doorgaans mannen. Dat betekent dat er weer tien mensen zijn die tijd en energie steken in hun ontwikkeling. En een aantal installateurs die hun medewerkers daarvoor de mogelijkheid bieden. Want naast de kosten die werkgevers voldoen, zijn hun medewerkers wekelijks een middag niet beschikbaar voor arbeid. En die medewerkers investeren zelf ook nog tijd door wekelijks een avond in de ‘schoolbanken’ te zitten en thuis of in groepen opdrachten uit te werken. Die lessen project management zijn onderdeel van de MITElektrotechniek opleiding van IW-Nederland. Tijdens die lessen heb ik het vaak over de klant. Dat die de basis vormt voor hun boterham. Het voortbestaan van de onderneming waarvoor ze werken. Dat het helemaal niet zo vanzelfsprekend is dat die klant bij hun bedrijf terecht komt. En dat zij met hun collega’s het visitekaartje zijn van het bedrijf dat ze vertegenwoordigen. Voor mij als marketeer is die relatie tussen project manage-

ment en de commerciële kant van een bedrijf vanzelfsprekend. Want het eindproduct is meer dan de oplevering van een technische installatie. Het is een compleet pakket dat in termen van een ‘succesvol project’ voldoet aan wat met de klant is overeengekomen over Kwaliteit, Budget en (aflever)Tijd van het project. Dat bleek in voorgaande edities van deze opleiding overigens geen vanzelfsprekendheid voor de deelnemers. Ik ben benieuwd hoe het er in deze groep voorstaat. Maar wordt het zonder meer niet eens tijd om ook wat meer commercie te installeren in de opleiding van installateurs? Ik denk van wel! Al lijkt dat misschien wat op preken voor eigen parochie.

Willem de Vries is Managing Partner van STEM Industrial Marketing Centre. Het kenniscentrum op het gebied van marketing voor technische B2B bedrijven: www.stem-imc.com

SPECIALE PROJECTEN

LEGIONELLAPREVENTIE In het Erasmus MC te Rotterdam kan men met de nieuwe drukverhogingsinstallatie Esybox Max van DAB Pumps, 24/7 de temperatuur en doorstroming van het drinkwater worden gemeten voor legionellapreventie. Dit geschiedt met de cloudservice DConnect eveneens van DAB Pumps. Lammert Krijnen van Krijnen Pomptechniek hierover: “In plaats van de periodieke controle vindt er nu continue monitoring plaats. Bovendien worden voor controle de rapportages van de temperatuur- en doorstromingsmetingen van het drinkwater geregistreerd in het logboek. Met DConnect kunnen wij, als servicepartner van Engie Service Nederland, de drukverhoger op afstand monitoren, gegevens uitlezen en besturen. Zo kunnen storingen meestal direct worden opgelost, zodat de continuïteit niet in het geding komt.”

Luchtreiniging De allergrootste zaal van de Van Nelle Fabriek is voorzien van een nieuw luchtreinigingssysteem dat op

IZ1221_47_column_Vries_projecten.indd 47

natuurlijke wijze 99,9% van alle schadelijke micro-organismen zoals sporen, bacteriën en virussen onschadelijk maakt.

Met het systeem zet de Rotterdamse locatie een belangrijke stap naar een gezond en veilig binnenklimaat.

RUBRIEK

Het systeem is aangelegd door Lamers Reinigingstechniek i.s.m. met Arco Luchttechniek en De Luchtkanaal reiniger. Het werkt met luchtreinigers met gepaten teerde AOP- luchtzuiveringstechnologie (Advanced Oxidation Process). In de toevoerkanalen naar de zaal werden in totaal zes UV-C led-cellen, voorzien van eigen katalysatoren, geplaatst. Die cellen genereren onschadelijke oxidanten die vervolgens razendsnel afrekenen met de aanwezige micro-organismen. Zowel die vrij rondzweven in de lucht, als de organismen die zich op harde oppervlakten hebben genesteld.

11-11-2021 14:00:58

RUBRIEK XXXXXXXXX RAAR? ALGEMEEN

Hybridisering SLEUTEL TOT SNEL VERDUURZAMEN? Volgens een rapport van de Nederlandse Verwarmingsindustrie kan de CO2-reductiedoelstelling in de gebouwde omgeving voor 2030 gehaald worden door 1,7 miljoen hybride verwarmingssystemen te installeren. Maar in hoeverre is het financieel haalbaar voor de consument? Nog maar kortgeleden predikten een aantal grote fabrikanten vol overtuiging het ‘All-electric-evangelie’. Inmiddels is wel duidelijk dat die oplossing voor de bestaande bouw financieel niet haalbaar is. Remeha heeft altijd ingezet op een meersporenbeleid. Business Development Manager Rick Bruins ziet wel heil in een massale overstap op hybride warmtepompen in de bestaande bouw. Waarom is de hybride warmtepomp zo’n aantrekkelijke oplossing voor de bestaande bouw? “Kort door de bocht, omdat je bespaart op je gasgebruik, zonder dat je grote investeringen hoeft te plegen.

IZ1221_48_raar.indd 48

Er zijn geen flankerende maatregelen nodig, zoals isolatie of de installatie van een nieuw afgiftesysteem. Het grootste deel van de tijd zorgt de warmtepomp voor de benodigde thermische energie, de cv-ketel hoeft alleen bij te springen als de buitentemperatuur flink daalt.” De energieprijs ligt lager dan de gasprijs, dat is natuurlijk ook een enorme incentive voor gebruikers om over te stappen van een cv-ketel op een hybride warmtepomp. Kan je dit illustreren met voorbeelden? “De energiebelasting op gas stijgt, terwijl de energiebelasting op stroom juist daalt. Kijken we naar het totaalplaatje van de gasprijzen, dan was het enige tijd geleden bij een gasgebruik van 1500 kuub al aantrekkelijk om over te stappen op een hybride warmtepomp, omdat de terugverdientijd dan nog maar 7 jaar bedraagt. Dan heb je het al over 33% van de Nederlandse huishoudens. Inmiddels is dat aantal al doorgestegen.” Hoe bedoel je? De energieprijzen zijn gigantisch aan het stijgen. Zowel voor stroom als gas. Maar ‘overall’ gezien ontwikkelen de prijzen zich dusdanig dat het steeds gunstiger wordt om over te stappen op een hybride warmtepomp in de bestaande woning-

bouw. Terugkomend op het voorbeeld van daarnet: Recent hadden we al een terugverdientijd van 7 jaar bij 1200 kuub gas, waarmee je op 66% van de Nederlandse huishoudens uitkomt en dat aantal zal verder stijgen.” Wat merken jullie zelf van die stijgende belangstelling? “Consumenten die een paar jaar geleden nog afhaakten, komen nu terug bij ons om een nieuwe offerte aan te vragen voor een hybride warmtepomp. Bij de Vereniging Eigen Huis klopten onlangs in twee dagen tijd honderden belangstellenden aan die interesse hadden voor een dergelijke oplossing. En ik hoorde laatst nog van een installateur dat hij op één dag 60 mensen op bezoek kreeg in zijn Experience Centre.” In 2019 zei jullie Algemeen Directeur tijdens een interview dat de prijzen van warmtepompen zelf niet gaan dalen. Hoe staan de zaken er nu voor? “Het warmtepompdeel

van een hybride installatie bestaat grotendeels uit dezelfde onderdelen als de traditionele airco. Die zullen niet plotseling gaan dalen in prijs, als er een paar honderdduizend extra nodig zijn in Nederland. Daarnaast zijn er nieuwe koudemiddelen nodig om onze klimaatdoelstellingen te halen. Het is een reële mogelijkheid dat ze hoger geprijsd zullen zijn. Waar nog wel winst te behalen valt, is bij de installatie van warmtepompen. Als dat nog meer Plug & Play kan, zal je tijd en geld besparen. Al met al voorzie ik geen spectaculaire prijsdaling.” Een cynicus zou zeggen dat jullie er als fabrikant ook geen belang bij hebben... “Aan de technische realiteit valt niets te veranderen. Bovendien zijn we als fabrikant ook afhankelijk van de wetgeving die ons een bepaalde kant kan opduwen. Subsidies blijven dus nodig. In ons geval proberen we daar nog een schepje boven op te doen, door nu ook een cashback-actie te laten lopen.”

december 2021

9-11-2021 12:03:48

GET READY FOR HYBRID MAKE THE GREEN CONNECTION MET ONZE HYBRIDREADY PRODUCTLIJNEN

Burgerhout loopt voorop als het gaat om innovaties op het gebied van rookgasafvoer en ventilatiesystemen. Daarom zijn we klaar voor alles wat de toekomst brengt, zoals bijvoorbeeld hybride verwarmingstechniek. Onze HybridReady producten passen naadloos binnen dit segment en verbinden moeiteloos een breed scala aan hybride verwarmingsoplossingen. Zo zorgen we voor een “green connection” met duurzaamheid als einddoel. Voor meer informatie, lees meer op burgerhout.nl/hybridready

Bezoek onze stand op de VSK beurs Utrecht. Hal 7, stand nummer 07.C084, 8 t/m 11 februari 2022.

IZ1221_49_burgerhout.indd 49

16-11-2021 15:08:10

De nieuwe EduComfort 1000 Een verademing in schoolventilatie Deze nieuwe schoolventilatie-unit is het resultaat van ruim 5 jaar ervaring in het toepassen van decentrale schoolventilatie. De EduComfort 1000 is de eerste decentrale unit ‘in het zicht’

Voldoet aan Programma van Eisen Frisse Scholen klasse B

die voorzien kan worden van koeling

Installatiegeluid maximaal 33 dB(A)

én verwarming. Zo creëert u het gehele

Verwarmen en koelen in één compacte decentrale unit

jaar een gezond binnenklimaat.

Optimale luchtstroom middels hoog inducerende JET-nozzles

www.nedair.nl/schoolventilatie

IZ1221_50_nedair.indd 50

22-11-2021 13:38:19

Project met vloerverwarming? Robot Project sales!

Professioneel technisch advies

Snel aangeleverde legplannen en offertes

Een betrouwbare partner!

Vraag hier uw offerte aan!

www.robot-vloerverwarming.nl Robot advertentie 1 pagina Projecten.indd 1 IZ1221_51_robot.indd 51

22-11-2021 09:36:43 22-11-2021 12:51:58

IZ1221_52_vaillant.indd 52

20-11-2021 9:24:23