iz september 2021

IZ lezen op PC, tablet of smartphone?: installateurszaken.nl

Of download IZ app

AUG/SEPT 2021 19e jaargang

Special: Innovatie

 Energiemonitoring  Van ventilatie tot sanitair  Nieuwe regels

IZ080921_01_COVER.indd 1

17-8-2021 11:57:42

Altijd up-to-date via de

intergas academy

NIEUW! INTERGAS e-learning

www.intergasverwarming.nl

IZ080921_02_03_intergas.indd 2

9-8-2021 0:16:39

Vergroot jouw productkennis waar en wanneer jij dat wilt!

INTERGAS E-LEARNING: • Wanneer je wilt

• Geen reistijd

• Waar je wilt

• Efficient

• Actuele kennis

• Eigen tempo

Meld je aan op: www.intergasacademy.nl

IZ080921_02_03_intergas.indd 3

9-8-2021 0:16:39

Duco RoofFan

De SLIMSTE dakventilator van Europa!

TOT

55%

ENERGIEBESPARING

Intelli Air Valve (iAV) slimme regelklep met CO2 of vochtsturing

SLIMME VRAAGSTURING

COMPACT & LICHT

Zonale of lokale afvoer

Compacte afmetingen en slechts 11 Kg

met slimme regelkleppen (iAV)

VOOR RENOVATIE EN VERVANGINGSMARKT Eenvoudig uitwisselbaar

We inspire at www.duco.eu

20111220_Installateurszaken.indd 78 IZ080921_04_duco.indd 4

24/02/2021 09:18 18-8-2021 15:51:14

Traditioneel staat de derde donderdag van september in het teken van de warmtepomp. Daarom organiseert Opleidingscentrum GO alweer de vierde editie van de ‘Dag van de warmtepomp’ op donderdag 23 september. Tijdens deze dag kom je alles te weten over de laatste trends en ontwikkelingen op het gebied van warmtepompen en zijn er vele interessante workshops te volgen. Een échte aanrader voor iedereen die maar iets met warmtepompen van doen heeft! De dag van de warmtepomp is zowel online als fysiek te volgen. Tickets zijn verkrijgbaar via: www.opleidingscentrum-go.nl/dvdw







22 34 TECHNIEK





30 38

32 EISEN AAN CV-SYSTEMEN

18 SLIMME INSTALLATIES

Verduurzaming vastgoed heeft gevolgen

De technische ruggengraat van verduurzaming



20 ENERGIEMONITORING

34 VERS BLOED

Hoe presteert het gebouw?

Animo voor techniek blijft laag

22 INNOVATIE

38 EEN ROLLERCOASTER

Van ventilatie tot sanitair

Corona: een periode van leren

ZAKELIJK





32 40

RUBRIEKEN vooraf 7 vakwerk 16 raar? 48

COLUMNS Kemper 13 Wijma 17 Visser 29 Asijee 37

30 KANSEN PAKKEN

40 NIEUWE REGELS

Combineer meer op één dak

Milieuprestatie en ‘BENG 4’

IZ080921_05_inhoud.indd 5

Boon 50

19-8-2021 13:03:07

Werken & Leren!

GROEI DOOR! SCHRIJF JE VANDAAG NOG IN.

Koudetechniek • • • • • •

Koudetechniek voor niet koudetechnici Basiskennis koudetechniek Monteur koudetechniek in 20 dagen Koeltechnisch vakman A Koeltechnisch vakman B Koeltechnisch ontwerpen met synthetische koudemiddelen • Thuisstudie monteur koudetechniek

F-Gassen • • • • • •

F-gassen categorie 1 F-gassen categorie 1 (Blended learning) F-gassen categorie 1 (versneld) F-gassen categorie 2 Opfrisdag F-gassen Hardsoldeerkwalificatie grotere leidingmaten

Elektrotechniek

• Elektrisch schakelen voor koude- en klimaattechnici

Luchtbehandeling & klimaatbeheersing • Meet- en regeltechniek klimaatsystemen • Luchtbehandeling en klimaatbeheersing

Warmtepompen

• Warmtepompen voor niet technici • Basistraining warmtepompen • Warmtepompen basistraining voor aspirant ontwerpers • Waterzijdig inregelen van afgiftesysteem warmtepompen • Service- en onderhoudsmonteur warmtepompen en warmteboilers • Lucht/water warmtepompen voor woningen • Grondgebonden warmtepompen in de utiliteitsbouw

aug2020_adv_A4_trainingen.indd 1 IZ080921_06_GO.indd 6

Zandlaan 29 6717 LN Ede

Altijd praktijkgricht Werken met de nieuwste installaties en systemen Trainen in kleine groepen Moderne trainingsfaciliteiten Les van experts

PED

• PED (Pressure Equipment Directive)

ACK (Natuurlijke koudemiddelen)

• Natuurlijke koudemiddelen in de praktijk • ACK Voorschakeltraject • ACK Algemeen • ACK Ammoniak • ACK CO2 • ACK Koolwaterstoffen • ACK Veiligheidsmodule ammoniak • ACK Veiligheidsmodule CO2 • ACK Veiligheidsmodule koolwaterstoffen

SCHRIJF JE NU IN VOOR een opleiding of training bij Opleidingscentrum GOO

Opleidingscentrum GO°

Waarom Opleidingscentrum GO0?

Postbus 32 6710 BA Ede

• ACK voorschakeltraject Ontwerpen van systemen met natuurlijke koudemiddelen • ACK Ontwerpen van systemen met natuurlijke koudemiddelen

EPBD

• Hercertificering Keuringsdeskundige EPBD-A • Hercertificering Keuringsdeskundige EPBD-B

Voor meer info of direct inschrijven ga naar www.opleidingscentrum-go.nl

T: kantoor 088 - 0206419 E: info@opleidingscentrum-GO.nl

11-08-2020 10:25 19-8-2021 10:51:59

ALGEMEEN

VOORAF

In beweging Installatie Vakbeurs Hardenberg staat voor de deur.

Althans, op het moment van schrijven van deze Vooraf lijkt het daar nog steeds op. Laten we hopen dat de Hardenberg-beurs weer de voorloper is van het traditionele rijtje evenementen waarop het vakgebied jaarlijks of tweejaarlijks afkomt om innovaties in de markt van dichtbij te aanschouwen.

Vakbeurzen vormen bij uitstek het decor om kennis te maken met noviteiten.

Het geeft allemaal wat meer beleving om nieuwe producten in het echt te zien en hierover van gedachten te wisselen met experts en vakgenoten. Niet alles lukt

even goed digitaal, hoezeer we daaraan inmiddels ook gewend zijn.

Ook in deze IZ besteden we speciale aandacht aan het innovatieve karakter dat de installatiebranche al jaren uitstraalt. Dat komt natuurlijk omdat installatietechniek een bepalende rol speelt in de energietransitie. We hebben het dan niet alleen over warmtepompen die in rap tempo de markt veroveren maar ook over onderliggende technologieën, zoals digitalisering, die nodig zijn om de energietransitie tot een succes te maken. Het bewijst dat de installatiebranche volop in beweging is. En dat is vooral een goed teken.

Vloerverwarming voor iedere situatie.

Nieuwbouw

Renovatie

Droogbouw

MAGNUM Cable, Tacker- en Noppenplaatsystemen zijn uitermate geschikt voor nieuwbouwprojecten en kunnen rechtstreeks in de cementdekvloer worden geïnstalleerd.

De MAGNUM Mat en SlimFit systemen zijn uitermate geschikt voor renovatieprojecten.

Beiden kunnen zelfs in de muur worden verwerkt zodat er geen radiatoren nodig zijn.

Speciaal voor parket, laminaat en houten vloeren: Het nieuwe elektrische MAGNUM HeatBoarde systeem en MAGNUM Dryfloor: Een 25mm watergedragen systeem.

MAGNUM Heating B.V. Stevinweg 8 4691 SM Tholen

IZ080921_07_vooraf.indd 7

T +31 166 609300 E info@magnumheating.nl W www.magnumheating.nl

11-8-2021 22:21:35

De beste boiler, nu nog slimmer en groener.

Beurs Hardenberg Hal 4 stand 418

bezoek ons op de Installatie Vakbeurs in Hardenberg

Green Energy Smartboiler®

Benutting Zelflerend groene energie voor besparing

21_0239 Installatie Vakbeurs Hardenberg Advertentie InstallateursZaken.indd 1 IZ080921_08_itho.indd 8

Bediening met de app

Duurzaam geproduceerd

Made in Holland

03-08-2021 10:39 9-8-2021 0:21:45

IZAP

RUBRIEK

32 EISEN AAN CV-SYSTEMEN 18 SLIMME INSTALLATIES Zonder digitalisering is geen succesvolle energietransitie mogelijk. In dit artikel wordt een aantal belangrijke aspecten van digitalisering onder de loep genomen.

20 ENERGIEMONITORING Na de oplevering van een gebouw verdwijnen de bouwpartijen vaak uit zicht. Gebouweigenaren, huurders/ gebruikers moeten er vervolgens maar vanuit gaan dat de beloofde energieprestaties haalbaar zijn. De laatste jaren is er steeds meer aandacht voor deze problematiek. En komen er ook interessante oplossingen op de markt.

Warmtepompsystemen, lagetemperatuurverwarming, zoneregelingen, testen van de luchtdoorlatendheid. Stuk voor stuk nieuwe onderwerpen die de afgelopen 15 jaar belangrijker zijn geworden. En met de verduurzaming van vastgoed ontstaan er ook nieuwe eisen aan de cv-systemen.

40 NIEUWE REGELS Per 1 juli 2021 is een milieuprestatie- eis van 0,8 van kracht voor nieuwe woningen. Het doel is om de eis stapsgewijs scherper te stellen en uiterlijk in 2030 te halveren. Deze regelgeving zal op termijn ook verregaande gevolgen hebben voor installateurs, vertelt Harm Valk, senioradviseur energie & duurzaamheid bij Nieman Raadgevende Ingenieurs.

IN DE PIJPLIJN

RUBRIEK

AALBERTS BUNDELT ACTIVITEITEN

Warmteservice in Almelo Warmteservice opent een nieuwe vestiging in Almelo.

Het is de 70e vestiging van het bedrijf in Nederland en de 5e in Overijssel. Door in Almelo een nieuwe locatie te openen met een oppervlakte van bijna 450 m2, verwacht Warmteservice nog beter op de regionale behoeftes te kunnen inspelen. De vestiging is gelegen aan de

Frederik van Eedenstraat nummer 60. Richard van Rijsdam is de franchisenemer van deze vestiging. Soner Unsurorlu zal als bedrijfsleider in Almelo de dagelijkse leiding op zich nemen. U kunt bij Warmteservice terecht voor meer dan 150.000 artikelen op het gebied van verwarming, sanitair, dakbedekking én de benodigde installatiematerialen.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ080921_09_izap_idp.indd 9

Aalberts hydronic flow control, met haar twee hoofdmerken Flamco en Comap, heeft intrek genomen in een nieuw hoofdkantoor in Almere. De verhuizing maakt een uitbreiding en bundeling van bedrijfsactiviteiten mogelijk. Het multifunctionele gebouw, dat voldoet aan de BREEAM ‘Outstanding’ rating, huisvest faciliteiten voor productie, logistiek en kantoren. Bovendien is er een nieuwe R&Dafdeling en een hightech opleidingscentrum gevestigd.

“Door verschillende locaties onder één dak te verenigen, verhogen we de algehele efficiëntie”, zegt Maarten van de Veen, Executive Director bij Aalberts hydronic flow control. “Onze productie- en magazijnruimtes zijn nu veel groter, waardoor we voortaan een nog breder assortiment direct uit voorraad kunnen leveren. De centrale ligging in Europa zorgt ervoor dat de logistieke routes kort blijven.”

aug/sept 2021

9

16-8-2021 17:00:33

RUBRIEK

IN DE PIJPLIJN

AF FABRIEK

GEEN BOUWBEURS DIT JAAR De tweejaarlijkse BouwBeurs, die van 18 tot en met 22 oktober zou plaatsvinden in de Jaarbeurs in Utrecht, gaat niet door. In plaats daarvan richt het beursteam zich op een grotere editie van de beurs in 2023. De beslissing om de beurs pas weer in 2023 te organiseren, is in over-

leg met de branche en exposanten genomen.

De BouwBeurs is de grootste vakbeurs voor de bouw in Nederland. Op het evenement komen specialisten in de uitvoerende en voorschrijvende bouw bij elkaar. Marisa Richter van de BouwBeurs: “In 2023 zetten we een volgende stap naar een nog mooier evenement. We breiden uit van zes naar acht hallen en zijn inmiddels hard aan de slag met de editie 2023, waarin duurzaamheid een nog belangrijker thema is. En we gaan natuurlijk nog meer bieden op het gebied van innovatie, inspiratie, netwerken en new business.”

Richter vervolgt: “Het gaat goed in de bouw en dat is goed nieuws. Maar daardoor hebben bedrijven nu minder tijd om zich goed voor te bereiden op een goede presentatie in oktober. De BouwBeurs heeft een lange voorbereidingstijd en met de zomervakantie in aantocht, blijkt oktober toch te kort dag voor de branche. Voor sommigen spelen daarbij ook nog bedrijfsinterne regels rondom de coronapandemie, ondanks het besef dat bij de Jaarbeurs alle veiligheidsmaatregelen zijn genomen.”

Eurolyzer STx rookgasanalyser Een compleet instrument voor het afstellen, onderhouden en inspecteren van cv-installaties

Bekijk dit toestel op stand 476

Volledig NEN-EN 50379 deel 2 gecertificeerd, 3

dus geschikt voor metingen conform de Gasketelwet Digitale meetrapportage met de GRATIS EuroSoft connect app 3 7 jaar garantie met KWSe, ook op verbruiksonderdelen en sensoren 3 Rookgasanalyse, temperatuurmeting én drukmeting 3 Uitbereiding functionaliteit mogelijk met CAPBs® 3 (bijvoorbeeld gaslekdetectie)

Kijk op eurolyzer.nl voor informatie en specificaties

10

aug/sept 2021

IZ080921_10_idp_euroindex.indd 10

16-8-2021 17:02:54

Alkmaar

Almelo

Alphen a/d Rijn

Amersfoort

Amsterdam Oost

Amsterdam Nieuw-West

Amsterdam West

Amsterdam Zuid

Arnhem

Beverwijk

Breda

Den Bosch

Den Haag

Den Haag Ypenburg

Deventer

Doetinchem

Dordrecht

Drachten

Ede

Eindhoven

Emmen

Enschede

Gennep

Goes

Gorinchem

Groenlo

Groningen

Heemstede

Heerenveen

Hengelo

Hillegom

Hoorn

Katwijk

Lelystad

Maarssen

Naarden

Nieuwegein

Sittard

Apeldoorn

Heerlen

Helmond

Haarlem

Harderwijk

Met 73 vestigingen zijn we altijd dichtbij

Hilversum

Hoogeveen

Leeuwarden

Leiden

Maastricht

Naaldwijk

Nijmegen

Purmerend

Roosendaal

Rotterdam Noord

Rotterdam Oost

Rotterdam Zuid

Schagen

Spijkenisse

Tiel

Tilburg

Uden

Uithoorn

Veendam

Venlo

Waalwijk

Weert

Wormerveer

Onze nieuwste vestigingen

IZ080921_11_warmteservice.indd 11

Zaandam

Zoetermeer

Gouda opent september

Vlissingen

Zwolle

Oss opent oktober

Zeist opent oktober

9-8-2021 14:23:56

RUBRIEK

IN DE PIJPLIJN

AF FABRIEK

Grootste opdracht ooit voor Unica Building Technisch dienstverlener Unica heeft opdracht gekregen om de klimaatinstallaties van 1.250 Defensiegebouwen in Noord- en Zuid-Nederland te inspecteren, keuren en onderhouden. Tevens bestaat de opdracht uit het invullen van de circulaire en duurzaamheidsambitie van deze defensiegebouwen die het Rijksvastgoedbedrijf beheert.

De overeenkomst start op 1 januari 2022 met een maximale looptijd van 8 jaar en heeft een contractwaarde van enkele tientallen miljoenen euro’s per jaar.

De opdracht is daarmee de grootste in de historie van Unica Building Services.

De gunning betreft een grote verscheidenheid aan gebouwen en percelen zoals

kazerneterreinen, legerplaatsen, kantoren, werkplaatsen, magazijnen, keukens, kantines, medische centra, wachten lesgebouwen, garages, sportzalen, brandweerkazernes, hangaars en bunkers.

Het betreft 400 gebouwen in de provincies Groningen, Friesland, Drenthe en Overijssel en 870 gebouwen in de provincies Limburg, NoordBrabant en Zeeland.

De werkzaamheden omvatten het inspecteren, keuren en onderhouden van de klimaatinstallaties, warmteopwekking, bodemenergiesystemen en regel- en terreininstallaties.

Daarnaast zal Unica het Rijksvastgoedbedrijf ondersteunen in haar circulariteitsdoelstelling om in 2030

50% minder grondstoffen te gebruiken en in 2050 volledig circulair te handelen.

Ook is de gewenste groeiende energiezuinigheid van

Functioneel “onzichtbaar”

HVAC Luchtgordijnen zijn functioneel en onzichtbaar.

LUCHTSTROOM

WARME OF KOELE LUCHT

VERVUILING

BUITEN KLIMAAT

GEU RTJES

BINNEN KLIMAAT

Dit is één van de innovatieve oplossingen met luchtgordijnen door HVAC Nederland. Kijk voor meer informatie op de website.

INSECTEN

HVAC levert de oplossing!

Air Conditioning Cooling

Heating Ventilation

Een begrip wereldwijd

de installaties een belangrijk aandachtspunt, waarvoor verschillende verduurzamingsprojecten worden ingezet.

HEET WERKJE Tijdens dakbedekkings­ werkzaam­heden kunnen de temperaturen flink oplopen. Dat was vroeger ook al zo. Maar toen liep je bovendien nog het risico op vergiftiging.

Op de foto is een ouderwetse mastiekketel te zien. In de ketel werden harde brokken mastiek, teer en asfalt gelegd. Vervolgens schoof men een brander aan de achterzijde naar binnen om het goedje op te warmen. Dat werd vloeibaar en kon door middel van de hendel aan de voorzijde in een mastiekemmer worden opgevangen.

De mastiek zorgde samen met rollen asfaltpapier voor een waterdichte dakbedekking op platte daken.

Maakte je een lange dag, dan was je gezicht ’s avonds licht verbrand door de teerdampen. Als de mastiek te heet werd en men de klep opendeed, sprong de vlam in de pan en stond de boel in brand. Ook kwam er dan een bruine walm vrij, die giftig kon zijn.

Volgens de gepensioneerde installateur Jaap Schut dateert deze mastiekketel van omstreeks 1920.

Gaandeweg, zo vertelt hij, kwam het werken met bitumen blokken met glasvlies rollen in zwang. De mastiekketel verdween. Dit exemplaar maakt deel uit van de collectie historisch gereedschap en oude installaties, die Schut heeft verzameld. Alles staat nu nog opgesteld in een loods, maar het plan is om uiteindelijk een museum voor installatietechniek te openen in Naaldwijk.

0255 52 24 20 • www.hvac.nl

12

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

aug/sept 2021

0204_HVAC A4 adv_IZ_Luchtgordijn_90x132.indd 1

IZ080921_12_idp_hvac_gereedschap.indd 12

15-04-14 14:30

16-8-2021 17:04:40

COLUMN

LIPPERTZ

INNOVATIEKRACHT EN VEILIGHEID GAAN HAND-IN-HAND Veiligheid bereiken met het ontwerpen van kwalitatief hoogstaande producten en de juiste toepassing van producten. Als verenigde fabrikanten in Rogafa – nu onder de Nederlandse Verwarmingsindustrie – is er hard gewerkt aan het Rogafa beugelvoorschrift, ook wel het ‘nieuwe beugelen’ genoemd. Dit leeft in de markt maar we weten ook dat een update noodzakelijk is om veel voorkomende situaties te verduidelijken. Dit staat hoog bij ons op de agenda.

Het innovatief vermogen van de leden stopt gelukkig nooit. Het basisprincipe (een buis met een mof en een afdichting) is al zo oud en toch zijn er de afgelopen jaren vele producten ontwikkeld waardoor er voor ieder installatieprobleem een doordachte oplossing beschikbaar is. Niet omdat de bestaande producten onveilig waren maar omdat de dagelijkse installatiepraktijk weerbarstig is.

Een eerste voorbeeld is het concentrische systeem. Daarna volgde de dakdoorvoer die van binnenuit gemonteerd kan worden zonder toegang tot het dak, de flexibele pijp voor het relinen van bestaande schoorstenen of oude rookgasafvoeren. Vervolgens de gecombineerde en verstelbare aansluitplaten met trek-vaste aansluitbocht voor het flex.

Voor lekke schoorstenen werden concentrische flex leidingen bedacht. Trek-vaste verbindingen werden ook bij concentrische leidingen geïntroduceerd. En nu worden er oplossingen bedacht voor het relinen van collectieve systemen; deze zijn zonder aanpassing niet geschikt voor de huidige generatie toestellen. Als relinen niet mogelijk is, wordt het gehele systeem vervangen per verdieping of van bovenaf. Alles om de overlast voor de bewoner tot een minimum te beperken.

Voor de toekomst zal dit soort innovatiekracht nodig blijven om nieuwe producten op de markt te brengen voor het afvoeren van de verbrandingsgassen die vrijkomen bij de verbranding van nieuwe groene duurzame brandstoffen. Die moeten de koppeling maken tussen het hybride toestel binnen en de rookgasuitmonding en warmtewisselaar buiten.

Roger Lippertz, managing director Cox Geelen, namens de sectie Rogafa van de Nederlandse Verwarmingsindustrie

GROHE RAPID SLX SNELLER, STERKER, SLIMMER

“Ik wil de klant met een tevreden gevoel achterlaten” Installatiebedrijf Van Gerven over de Rapid SLX. Bekijk op rapidslx.grohe.nl het verhaal van deze zeer tevreden installateur.

KEUZEVRIJHEID* 3 DESIGNS

12 KLEUREN

UNIEKE FLOW MANAGER Voorkom overspattend water in een handomdraai

*Rapid SLX is standaard toepasbaar met de ultradunne bedieningspanelen (S-variant)

IZ080921_13_column_branche_lippertz.indd 13

11-8-2021 22:23:58

RUBRIEK

IN DE PIJPLIJN

PvE Gezonde Kantoren geactualiseerd Er is een geactualiseerde versie beschikbaar van het Programma van Eisen Gezonde Kantoren. Dit PvE is ontwikkeld door Binnenklimaat Nederland, Platform Duurzame Huisvesting, RVO en TVVL. Het geeft de gebouweigenaar handvaten om een gezond, comfortabel en productiviteit-bevorderend binnenklimaat te waarborgen. Regels en eisen voor kantoorgebouwen waren er altijd al, maar niet overzichtelijk bij elkaar gebracht in een document. Met deze reden werd in 2018 het Programma van Eisen Gezonde Kantoren opgesteld. Inmiddels is het PvE Gezonde kantoren (versie 1.0 uit 2018) door een groot scala partijen in gebruik genomen. Uitgangspunt is dat bij nieuwbouw en renovaties van kantoren vooraf eisen worden geformuleerd waarop ontwerpers, installateurs en aannemers hun plannen kunnen baseren. Het PvE bestaat uit vier onderdelen: lucht, klimaat (thermisch binnenklimaat), licht en geluid, waarbij voor elk onderdeel wordt gewerkt met drie ambitieniveaus (A t/m C). Een C betekent dat je al presteert boven de wettelijke normering.

In de praktijk blijkt dat som-

14

aug/sept 2021

IZ080921_14_idp.indd 14

AF FABRIEK

mige van de klasse A-, B- of C eisen uit het document tot discussies leidden of niet helemaal aansloten bij wat als ‘gangbaar’ geacht wordt.

Ook waren sommige onderdelen in het PvE niet meer in lijn met algemene normen en richtlijnen. Samen met bba binnenmilieu hebben Binnenklimaat en TVVL daarom het Pve Gezonde Kantoren een inhoudelijke update gegeven.

Grootschalig hergebruik koudemiddel De discountwinkelketen Action wint koudemiddel terug uit zijn gerenoveerde winkels voor hergebruik in vijftien nieuwe panden verspreid over Europa. Hiermee wil de winkelketen bijdragen aan een circulaire economie van koudemiddelen. Michiel Coolen, Construction Manager bij Action Group: “In 2020 hebben we meer dan 300 kg aan koudemiddel teruggewonnen uit meer dan 70% van onze gerenoveerde panden.”

Action werkt hiervoor samen met Daikin in het actieplan ‘L∞P by Daikin’. Er wordt koudemiddel teruggewonnen uit bestaande systemen en ‘geupcycled’ (of hergebruikt) tot een kwaliteit die niet te onderscheiden is van nieuw koudemiddel. Dit koudemiddel wordt ingezet in nieuwe Daikin-systemen.

Daikin garandeert – onder toezicht van externe auditors – dat de hoeveelheid teruggewonnen koudemiddel uit

ALL-ELECTRIC IN BEELD De verduurzaamheidsopgave is groot. De communicatie daarover wordt voor een belangrijk deel op de schouders van de installateurs gelegd. Het is echter een verantwoordelijkheid voor de hele keten vindt Alklima, distributeur van de klimaatoplossingen van Mitsubishi Electric. Het bedrijf initieerde daarom de Balanced Living-campagne.

Als onderdeel daarvan maakte het bedrijf met John Williams acht filmpjes bij particulieren en ondernemers over de ervaringen met een warmtepomp en andere duurzame maatregelen.

De nieuwste stap in de veelzijdige Balance Living-campagne zijn de acht filmpjes bij mensen thuis en ondernemers bij hun bedrijf. John Williams, bekend van tv-programma’s als ‘Help, mijn man is Klusser’ en ‘Een dubbeltje op zijn kant’ neemt poolshoogte en stelt vragen aan mensen met ervaringen.

de winkels van Action overeenkomt met de hoeveelheid die gebruikt wordt in nieuwe, gecertificeerde panden.

Uiteindelijk zal zo koudemiddel uit ongeveer 40 panden worden teruggewonnen.

Keukenventilatie Binnenklimaat Nederland en ATAG Benelux gaan samenwerken om de bewustwording van keukenventilatie te vergroten. Bij het koken komt fijnstof vrij, dat schadelijk is voor onze gezondheid.

Met een slimme afzuigkap en de juiste filters kan fijnstof in keukens goed gereduceerd worden, aldus ATAG, dat al langer bezig is met een gezond binnenklimaat en het lidmaatschap bij de brancheorganisatie ziet als de volgende stap om het belang

van keukenventilatie onder de aandacht te brengen.

Wouter Wijma, voorzitter Binnenklimaat Nederland: “Een gezond binnenklimaat is geen overbodige luxe. Die boodschap landt gelukkig steeds meer. Bij de consument, in de bouwsector en bij de overheid, maar we zijn er nog niet. Keukenventilatie is enorm belangrijk en de toevoeging past naadloos in onze visie om ventilatie in de breedste zin van het woord op te pakken. We zijn blij dat we dit nu verder gaan uitbouwen met ATAG. We werken graag samen met branchegenoten om een gezond binnenklimaat te realiseren. Dat doen we door informatie te geven, bewustwording te creëren en onze kennis te delen.”

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

16-8-2021 17:13:43

De nieuwe EduComfort 1000 Een verademing in schoolventilatie Deze nieuwe schoolventilatie-unit is het resultaat van ruim 5 jaar ervaring in het toepassen van decentrale schoolventilatie. De EduComfort 1000 is de eerste decentrale unit ‘in het zicht’

Voldoet aan Programma van Eisen Frisse Scholen klasse B

die voorzien kan worden van koeling

Installatiegeluid maximaal 33 dB(A)

én verwarming. Zo creëert u het gehele

Verwarmen en koelen in één compacte decentrale unit

jaar een gezond binnenklimaat.

Optimale luchtstroom middels hoog inducerende JET-nozzles

www.nedair.nl/schoolventilatie

IZ080921_15_nedair.indd 15

16-8-2021 17:27:49

RUBRIEK

VAKWERK

Waterstofketel VAN DEMO TOT ECHIE In het Gelderse Lochum schakelen in 2022 15 woningen over op waterstof. Ruud Kimenai van Kimenai Installatiebeheer is er nauw bij

steeds meer aandacht voor circulariteit, zeg maar de balans tussen ecologie, economie en grondstoffengebruik. Tot slot leidt de introductie van duurzame technieken en de vraag naar prestatiegaranties ook tot een ander kostenplaatje. Zo veroudert de regeltechniek snel, hoe ga je daarmee om?”

betrokken. Aan IZ vertelt hij wat Personeel vinden er allemaal bij komt kijken.

Kimenai wilde als kind al ondernemer worden, maar merkte ook dat hij een fascinatie had voor techniek. Na de LTS kwam hij door vakantiewerk in aanraking met installatietechniek. “Ik had een goede mentor, die me enthousiast wist te maken. Na de nodige opleidingen te hebben gedaan, kon ik geleidelijk aan opklimmen tot een managementfunctie bij Van Dorp Installaties. Daarnaast ben ik actief geweest in het onderwijs.”

Ook Kimenai weet uit ervaring hoe moeilijk het is om geschikt personeel te vinden. Volgens hem moet er meer aandacht komen voor de samenhang tussen wetenschap, technologie en grondstoffen. “Niet alleen in de praktijk, maar ook in het onderwijs. Daardoor wordt de belangrijke rol van installatietechniek in het verduurzamingsproces duidelijker, zowel voor leerlingen als de buitenwacht. En met een doorlopende leerlijn zal ook de aansluiting op de praktijk vloeiender zijn.”

Eigen bedrijf

Praktijktraining

In 2014 begon Kimenai voor zichzelf.

Het was even slikken. “De eerste jaren moet je door een ‘Valley of Death’; een nieuw netwerk opbouwen, geschikt personeel vinden, de business zelf op poten zetten. Dat is behoorlijk pittig, maar als het eenmaal gaat lopen, wordt het echt leuk.”

Vandaar ook dat er in het kader van het Lochumse project in Apeldoorn een demowoning staat op het terrein van KIWA. Hier, kunnen installateurs eerst oefenen voordat ze aan de slag gaan met waterstofketels. De eerste ervaringen zijn zonder meer positief, vertelt Kimenai enthousiast.

Korte lijnen

Trias Energetica

Kimenai Installatiebeheer telt nu 30 medewerkers, “ik heb geen ambitie om groot te worden. Ik wil alles overzichtelijk houden, dus korte lijnen en een persoonlijke band als eigenaar met mijn medewerkers, klanten en leveranciers.”

Het uiteindelijk doel is om de 15 monumentale binnenstedelijke woningen te verduurzamen. Daar is 3 jaar voor uitgetrokken. Eerst wordt er gekeken naar kansen om het energieverlies

terug te brengen. Dat kan bijvoorbeeld door kierdichting, isolatie of de glazen ramen te vervangen. Vervolgens wordt onderzocht welke waterstofketel de resterende warmtevraag het beste kan invullen.

Voordelen In veel gevallen kan de bestaande cvketel 1 op 1 vervangen worden door een waterstofvariant. “Uit de scans blijkt dat de bestaande leidingen in de meeste gevallen voldoen aan de eisen. Dat is goed nieuws, omdat waterstof vluchtiger is dan aardgas. Daarnaast vergt de installatie ongeveer evenveel tijd als bij een aardgasgestookte cv-ketel.”

Dimensionering

Trends De installateur is zowel in de utiliteit als woningbouw actief. Hij signaleert drie belangrijke trends. “Allereerst ligt er een enorme opgave op het gebied van verduurzaming. Daarnaast komt er

16

aug/sept 2021

IZ080921_16_vakwerk.indd 16

Met deze rubriek willen we alle vakmensen in het zonnetje zetten.

Om de maand laten we staaltjes onvervalst vakwerk zien, ingezonden door onze lezers.

Remeha levert de waterstofketel voor het project in Lochum. “Qua dimensionering hebben ze dezelfde omvang als de bestaande cv-ketels in de woningen.” Ook dat is een grote plus.

Bovendien hoeft het afgiftesysteem niet te worden vervangen of een aparte oplossing te worden bedacht voor de warmtapwaterproductie. “Het enige grote verschil is dat de bewoners overschakelen op elektrisch koken.”

Binnenstedelijk Het omscholingstraject van installateurs is dus geen Rocket Science. Met al deze voordelen in het achterhoofd voorziet Kimenai een gouden toekomst voor de waterstofketel. “Vooral in binnenstedelijke gebieden. Niet alleen omdat ze daar eenvoudiger te installeren zijn dan warmtepompen, maar ook om eventuele overbelasting van ons elektriciteitsnet te voorkomen door de massale toepassing van all-electric oplossingen.”

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

16-8-2021 17:25:37

WIJMA

COLUMN

VENTILEREN IS EEN WERKWOORD Goed nieuws, op woensdag 14 juli jl. heeft de Tweede Kamer bijna unaniem meerdere moties aangenomen waardoor nu eindelijk is gewaarborgd dat we serieus met de aerogene besmettingsroute en ventilatie aan de slag gaan.

Het betrof o.a. moties van Geert Wilders (PVV) en Jan Paternotte (D66) over het geven van prioriteit aan ventilatie als basismaatregel, het beter informeren van de Nederlander over wat men zelf kan doen qua ventilatie en (last but not least) het opnemen van een vierde ‘open raam’ icoontje bij de corona persconferenties van Rutte en De Jonge.

Laten ze dit in Duitsland nu al meer dan een jaar dit doen.

Tijdens het debat beloofden Rutte en De Jonge om alsnog het beleid aan te passen en om serieuzer in te zetten op preventie met verbeterde ventilatie. Rutte zei het als volgt: “Het is in de kern: zorg voor frisse lucht. We zijn aan het uitwerken hoe je dat precies doet... We gaan daar wel degelijk verder mee aan de slag. We zullen dat toevoegen aan het bordje bij de persconferentie, als vierde icoontje.”

En dan een paar dagen later hoor je Rutte zeggen: “Blijf thuis werken en open iedere ochtend even 15 minuten de deuren en de ramen voor voldoende ventilatie.” Deze

opmerking raakt kant noch wal. Dit stamt namelijk van vroeger om vochtschimmels te voorkomen. Niet erg hoor dat hij weinig verstand van ventilatie heeft en zijn collega’s hoogstwaarschijnlijk nog minder. Ik ben namelijk al heel blij om te horen dat eindelijk ventilatie mee wordt genomen als beschermingsmaatregel tegen Corona en andere (toekomstige) virussen. Ventileren haal je niet als een blikje fris uit de koelkast maar is een werkwoord. Je dient dit dan ook constant te blijven doen. Misschien toch handig als de overheid eens gaat luisteren naar de adviezen van gerenommeerde organisaties zoals de TVVL, ISSO, VCCN en uiteraard Binnenklimaat Nederland of eens een kijkje gaat nemen op de websites www.gezondbinnen.nl of www.binnenklimaattechniek.nl.

Wouter Wijma Voorzitter Binnenklimaat Nederland

Eindelijk

eindeloos De eindeloos veelzijdige douchegoot Linearis Infinity met RVS afdekking

Douchegoot

Linearis Infinity Afdekking uit hoogwaardig RVS 316 en diverse kleuren Totaalpakket, inclusief inbouwset Voorgemonteerd dichtingsmanchet

Nieuw

De kleinste inbouwdiepte die er te krijgen is (Linearis Infinity 60) Inkortbaar naar wens en koppelbaar voor eindeloze creativiteit

www.kessel-nederland.nl

IZ080921_17_column_wijma.indd 17

17-8-2021 13:10:00

TECHNIEK

Slimme installaties DE TECNISCHE RUGGENGRAAT VAN VERDUURZAMING Zonder digitalisering is geen succesvolle energietransitie mogelijk.

In dit artikel neemt Kees Jan ‘t Mannetje een aantal belangrijke aspecten van digitalisering onder de loep.

Digitalisering kan gezien worden als de technische ruggengraat van de energietransitie. Daarom is digitalisering van doorslaggevend belang voor het welslagen van deze overgang. Binnen het domein van digitalisering kunnen we spreken van twee deelgebieden: digitale innovatie en digitale transformatie.

Deelgebieden Bij digitale innovatie denken we aan nieuwe bedrijven (veelal startups) die nieuwe diensten aanbieden gebaseerd op data. Airbnb, Netflix en Uber zijn hiervan bekende voorbeelden. Bij digitale transformatie denken we eerder aan bestaande bedrijven die producten maken. Deze producten zijn stap voor stap zijn aan het transformeren van ‘slimme’ producten naar een totaalsysteem dat gebaseerd is op data, eventueel aangevuld met extra diensten. Denk hierbij bijvoorbeeld aan hoe de auto is geëvolueerd tot de elektrische en zelfrijdende variant van vandaag de dag.

Connected Ready Een ander belangrijk aspect dat te maken heeft met digitalisering heeft betrekking op de vraag in hoeverre woningen en gebouwen in de toekomst een connectie kunnen maken met hun omgeving. Dit noemen we ‘connected ready’. Denk hierbij aan het communiceren tussen (witgoed)apparatuur in de

18

Kees Jan ’t Mannetje: “Binnen de technische sector wordt vaak geroepen: ‘meten is weten’. Dat is eigenlijk hetzelfde als autorijden zonder te sturen.”

woning. Of aan het in balans houden van vraag en aanbod in ons energiesysteem. Het is duidelijk dat de vraag naar elektriciteit zal toenemen. Een aanzienlijk deel van ons huidige aardgasgebruik wordt immers vervangen door elektriciteit om (hybride) warmtepompen te laten draaien en het koken op inductie en laden van een elektrische auto mogelijk te maken. Dit kan impact hebben op de maximale aansluitcapaciteit van een woning of utiliteitsgebouw.

Door slimme sturing (Smart Grids) kan het elektriciteitsgebruik over de dag/ nacht verdeeld worden, waardoor de aansluitcapaciteit niet verhoogd hoeft te worden.

Open protocollen Het is belangrijk dat technische installaties ‘connected ready’ zijn. Elke

toekomstige installatie in een woning of een gebouw zou voorzien moeten zijn van de mogelijkheid voor externe partijen om een connectie te maken en zo hun diensten te kunnen aanbieden. In de meeste gevallen zal het dan gaan om een gateway in het pand die door middel van open protocollen en API’s kan communiceren met apparaten binnen de woning, of diensten van energieleveranciers en/of netbeheerders buiten de woning. Hierin ligt ook meteen de grootste uitdaging; steeds meer bedrijven zullen hun producten geschikt moeten maken om er via een open protocol mee te kunnen communiceren. Waar we niet bij gebaat zijn, is een oplossing met systemen die niet of slecht met systemen van een ander merk of type kunnen communiceren.

We zien steeds vaker dat apparatuur

au/sept 2021

IZ080921_18_19_TA_slimmeinstallaties.indd 18

11-8-2021 22:25:43

wordt voorgeschreven die universeel is en dus goed met andere apparatuur kan ‘praten’.

Slimme installatieconcepten Het derde wat van belang is, is dat alle partijen in de keten meer met elkaar gaan samenwerken. Dat zal de ontwikkeling van slimme installatieconcepten versnellen, door kennis en oplossingen te delen en door te standaardiseren. Ik roep alle partijen in de keten dan ook op om regelmatig contact te zoeken met de producenten en fabrikanten van de diverse onderdelen, omdat zij vanuit de markt de diverse (aan)vragen binnen krijgen en mee kunnen denken in schaalbare en gestandaardiseerde installatieconcepten.

Door slimme sturing – via Smart Grids - kan het elektriciteitsgebruik over de dag/nacht verdeeld worden, waardoor de aansluitcapaciteit niet verhoogd hoeft te worden.

Toegevoegde waarde Een slim installatieconcept heeft twee belangrijke kenmerken. Ten eerste is het breed inzetbaar. Als een concept bedacht wordt, moet het ook in andere concepten in te zetten zijn. Daardoor kunnen grotere aantallen geproduceerd worden, wat weer zorgt voor kostenverlaging voor onder ander de installateur.

Ten tweede dient een slim installatieconcept een (technische) oplossing te zijn die daadwerkelijk iets toevoegt. Zo moet het eenvoudig te installeren zijn en moet het in de toekomst opgenomen kunnen worden in de digitale infrastructuur (connected ready). Eigenlijk ben je dus bezig om allerlei ‘blokjes’ met elkaar te verbinden. Elk blokje moet passen op een ander blokje, zowel op fysiek (de juiste componenten) als communicatief niveau (de juiste protocollen). Als één blokje afwijkt van de rest, wordt het niet gebruikt omdat het niet binnen het ecosysteem past.

Vooruitdenken Door jezelf nu elke keer de vraag te stellen of datgene wat vandaag opgeleverd wordt over 10 jaar ook nog relevant zal zijn, kunnen we voorkomen dat technische installaties tussentijds aangepast moeten worden. Dit zorgt voor onnodige kosten die met vooruitdenken voorkomen konden worden. Dit

Installaties worden toekomstbestendig door ze ‘connected ready’ te maken.

is ook van toepassing op de rol van de installateur. Het is verstandig om jezelf nu al af te vragen: ‘waar wil ik over 5 of 10 jaar staan met mijn bedrijf?’. Veel werkzaamheden zullen geautomatiseerd en gerobotiseerd worden. Grote bouwbedrijven realiseren steeds vaker woningen op een fabrieksmatige manier. Ook de technische installaties hierin worden fabrieksmatig (in)gebouwd.

System integrator De rol van de installateur zal veranderen. Hij wordt een system integrator die ervoor zorgt dat de woning in bedrijf gesteld wordt. In de toekomst zullen we steeds vaker een installateur op pad zien gaan met een laptop of een iPad in plaats van met een gereedschapskoffer. De toegevoegde waarde van de installateur zal meer gaan zitten in het aanbieden van wooncomfort, waarbij de connectiviteit met de omgeving en de apparaten in de woning vlekkeloos wordt ingeregeld.

warmtenetten, waterstof of een hybride oplossing? Het juiste antwoord op deze vraag bestaat niet. Elke oplossing heeft zo zijn eigen voor- en nadelen, die ook nog eens afhankelijk zijn van de situatie.

Slim Binnen de technische sector wordt vaak geroepen: ‘meten is weten’. Dat is eigenlijk hetzelfde als autorijden zonder te sturen. Uiteraard begint het met meten, maar het is van cruciaal belang wat er daarna met al die informatie gedaan wordt. Als we deze informatie alleen maar verzamelen, dan hebben we straks heel veel Big Data. Alleen door het toevoegen van slimme software en het herkennen van de waardevolle data kunnen we er met elkaar voor zorgen dat we het stuur in handen nemen om deze energietransitie tot een succes te maken. Dat gaat enkel lukken door meer en meer samen te werken binnen de verschillende branches en open te staan voor elkaars inzichten en ervaringen, en deze ook met elkaar te delen 

Beste oplossing?

Vaak gaat de discussie nog over wat de beste oplossing is. Volledig elektrisch,

Auteur: Kees Jan ’t Mannetje | ABB Business Development specialist

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ080921_18_19_TA_slimmeinstallaties.indd 19

11-8-2021 22:25:45

TECHNIEK

Energiemonitoring HOE PRESTEERT HET GEBOUW? Na de oplevering van een ge-

Energiemeters De nieuwe thermische energiemeters (MID gecertificeerd) zijn er niet alleen voor het verrekenen maar ook voor het afrekenen van energie. De thermische energiemeters kunnen de warmte meten in zuiverwatersystemen. Door de permanente glycolbewaking wordt er een alarm geactiveerd als er glycol in het water aanwezig is. Dit zou anders namelijk de energiemetingen negatief beïnvloeden.

bouw verdwijnen de bouwpartijen vaak uit zicht. Gebouweigenaren, huurders/gebruikers moeten er vervolgens maar vanuit gaan dat de beloofde energieprestaties haalbaar zijn. De laatste jaren

Energy Valve is er steeds meer aandacht voor deze problematiek. En komen er ook interessante oplossingen op de markt.

Vaak is er sprake van een zogenaamde ‘split-incentive’ oftewel ‘uiteenlopende belangen’. Stel dat je als huurder een all-in prijs hebt afgesproken: ga je je dan nog druk maken of de energierekening aan het eind van de maand hoger of lager uitvalt voor de gebouweigenaar? Nee toch? Of, stel dat de huurder apart afrekent voor het energiegebruik, ga jij je dan als verhuurder nog inspannen om zijn energierekening zo laag mogelijk te houden? Veel verhuurders, huurders en gebruikers kijken, begrijpelijkerwijze, niet verder dan hun neus lang is.

Tools Hoe krijg je de verschillende partijen dan doordrongen van het feit dat ze allemaal baat hebben bij een lage energierekening? Al was het maar om installaties langer operationeel te houden en niet op termijn met een hogere all-in rekening te worden opgescheept.

“Door ze samen te brengen en het bespreekbaar te maken”, vertelt Edwin

XX 20

aug/sept 2021

IZ080921_20_TA_energiemonitoring.indd 20

Scholten van Belimo. Als expert op het gebied van waterzijdige toepassingen weet hij waar hij over praat. Maar behalve een integrale benadering van het probleem, want daar hebben we het in feite nu over, is het ook belangrijk om de betrokken partijen de juiste tools te verstrekken, zodat zij daadwerkelijk inzicht krijgen in het energiegebruik.

Samenbrengen Vandaar ook dat Belimo in eigen woorden “de werelden van ‘energieregeling’ en ‘energiemeting en -facturering’ samen wil brengen.” Het nieuwe assortiment Belimo Energy Valves en energiemeters integreert energiemeting, energieregeling en IoT-gebaseerde facturering in één unit.

Installatie De installatie van een Energy Valve is eenvoudig, legt Scholten uit. “Je kunt het vergelijken met het plaatsen van een traditionele drukonafhankelijke regelafsluiter. Afhankelijk van de aanwezige ruimte kan de Energy Valve zowel in de toevoer of retour als horizontaal of verticaal geplaatst worden. Afhankelijk van de grootte van de diameter is de Energie Valve leverbaar met de standaard PN25 draad en PN16 flens.”

De Belimo Energy Valve regelt onmiddellijk het debiet (drukonafhankelijk) en optimaliseert de energietoevoer naar de gebruiker. Het is mogelijk om de eenheid te integreren in het gebouwbeheersysteem (GBS) of in op IoT-gebaseerde monitoring platforms.

De in de Belimo Energy Valve geïntegreerde Delta T-manager meet continu het temperatuurverschil en vergelijkt dit met de door de gebruiker gedefinieerde vaste limiet. Door het temperatuurverschil tussen aanvoer en retour bij elke warmtewisselaar te meten, worden zo laag mogelijke pompenergiekosten gegarandeerd. De geïntegreerde logica voorkomt lage temperatuurverschillen bij de warmtewisselaar, terwijl het comfort behouden blijft.

Cloud De Belimo Energy Valve en de thermische energiemeters kunnen worden geïntegreerd met behulp van Power over Ethernet. Hierdoor kan het apparaat van stroom worden voorzien en kunnen de gegevens tegelijkertijd via dezelfde ethernetkabel worden verzonden. Met de Belimo assistant app kan men met eigen smartphone actuele/realtime waardes op de display zien. De hele unit is kortom, een waardevolle aanwinst om gebouweigenaren, verhuurders en huurders op één lijn te krijgen  REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

11-8-2021 22:26:30

IZ080921_21_remeha.indd 21

18-8-2021 17:12:53

TECHNIEK

Innovatie VAN VENTILATIE TOT SANITAIR De pandemie en klimaatverandering fungeren op veel fronten als een katalysator. Zowel in de sanitaire technieken als in de klimaattechniek worden grote sprongen gemaakt om veiligheid en comfort naar een hoger niveau te tillen. IZ sprak erover met twee experts.

Eric van der Blom: “Qua energie is de MEED douche-unit, die geen toevoerleiding van warmtapwa-

De bouwkolom is al een aantal jaar bezig om zichzelf opnieuw uit te vinden, zegt Jan Verdonck. De gedreven techneut is in het dagelijks leven werkzaam als Specialist New Business bij JAGA/ Konvektco Nederland. Daarnaast hanteert hij de voorzittershamer bij branchevereniging de Nederlandse Verwarmingsindustrie D&A en de NEN 35107407 ventilatiecommissie en was hij jarenlang lid van de NTA 8800 projectgroep. Kortom een professional die vanuit een vogelvluchtperspectief goed zicht heeft op alle ontwikkelingen in de klimaattechniek.

Trends Verdonck signaleert een aantal trends die zowel hun impact hebben op de bouwkolom in zijn totaliteit als specifiek de installatiebranche. “Allereerst neemt de populariteit van prefab toe. Ook in de renovatiesector. Met de industrialisatie neemt de kans op faalkosten af, maar we moeten er ons niet op blind staren. Naast prefab moet er ook meer aandacht komen voor procesoptimalisatie. Kennisgebrek en slechte planning leiden namelijk al snel tot spanningen tussen aannemers en installateurs,

22

ter nodig heeft, een interessante innovatie.”

installaties die slecht samenwerken en uiteindelijk klachten van de gebruikers.”

BENG Daarnaast houdt de invoering van de BENG-eisen de gemoederen flink bezig. Verdonck merkt dat veel spelers in de bouwkolom nog zoekende zijn hoe ze die eisen precies moeten invullen. “In de installatiebranche gaat het dan met name om de derde eis oftewel welke duurzame energieopwekker ga ik gebruiken in mijn project. Menig installateur is nog bezig zich de noodzakelijke nieuwe kennis eigen te maken.”

Dat geldt ook voor wat op de werkvloer wel de BENG 4 eis wordt genoemd, maar in de vakwereld de TOJuli-eis wordt genoemd. Deze nieuwe regel is ingevoerd om ongewenste opwarming van gebouwen te voorkomen.

Comfort Het is indicatief voor een bredere ontwikkeling die Verdonck signaleert: meer aandacht voor comfort. “Jarenlang golden de minimale eisen van het Bouwbesluit als richtsnoer. Daar komt

nu verandering in. Dat merk je al bij architecten. De populariteit van enorme glazen gevels neemt af. Tegelijkertijd neemt de toepassing van passieve zonwering en actieve koelingsoplossingen juist toe.”

Personeel Als laatste grote trend noemt Verdonck het gigantische personeelstekort. Dit zet niet alleen een rem op de groei van bedrijven, maar gooit ook de nieuwbouw op slot. Mede vanwege het gebrek aan vakmensen lukt het al jaren niet om de beoogde aantallen nieuwe woningen te bouwen.

Gecompliceerd En de energietransitie maakt het er niet makkelijker op. “Waar je vroeger als branche nauwelijks hoefde na te denken, want met gas was je lekker simpel snel klaar, heeft de installateur nu een breed pallet aan mogelijkheden. Wordt het een warmtepomp, een hybride oplossing, een infraroodpaneel of toch maar een warmtenet? Daarnaast blijft energieopslag een heikel issue als

aug/sept 2021

IZ080921_22_24_TA_innovatie.indd 2

18-8-2021 17:36:35

we massaal overstappen op duurzame systemen. Ik denk dat Smart Grids en accu’s slechts een deel van het probleem kunnen oplossen. We zitten te springen om duurzame opslagmethodes, zoals waterstof of warmtebuffering in water.”

Maatwerk Maar Verdonck wil niet gaan somberen.

De energietransitie biedt ook juist enorme kansen. Kansen bijvoorbeeld om meer maatwerk te leveren aan klanten.

Zo lijkt de warmtepomp bijvoorbeeld een prima oplossing voor buitenstedelijke gebieden, terwijl warmtenetten eerder op een plekje kunnen rekenen in binnenstedelijke gebieden. Voor elk wat wils dus.

Afgiftesystemen Ook op het gebied van afgiftesystemen zijn interessante ontwikkelingen te bespeuren, vertelt Verdonck. “We zien een nieuwe typologie van gebouwen, waarbij mensen terstond warmte willen.

Dat zorgt voor een omschakeling. De afzet van LT-radiatoren neemt toe, ten koste van de tragere vloerverwarmingssystemen. Op dit moment is de verhouding ongeveer 65% vloerverwarmingssystemen in de nieuwbouw en 35% LT-radiatoren. Over pak ‘m beet 2,5 jaar is dat denk ik fiftyfifty.”

Hak- en breekwerk Ook de verduurzaming van de bestaande bouw werkt de stijgende populariteit van LT-radiatoren en convectoren in de hand. “LT-vloerverwarming brengt al snel hak- en breekwerk met zich mee, je verliest opbouwhoogte en bent vaak duurder uit”, legt Verdonck uit.

Omzet Door naar de ventilatiebranche: de pandemie heeft JAGA/Konvektco en concullega’s geen windeieren gelegd, vertelt de Specialist New Business.

“Maar de eindklant moet zich wel realiseren dat het geen wondermiddel is.

Daarnaast blijft het noodzaak dat we als branche een goede uitleg geven over de werking van het systeem om ver-

Eric van der Blom: “Wie wil er nou in zijn dure nieuwbouwwoning op een gebruikte toiletpot zitten?”.

stopte filters, gesloten ventilatieroosters en dergelijke te voorkomen.” Verdonck ziet hoe de branche door innoveert, waardoor de kwaliteit van ventilatiesystemen steeds beter wordt. Onder andere door de komst en toepassing van nieuwe sensoren. Daarnaast nemen woningcorporaties en zakelijke klanten ventilatiesystemen vaker mee in hun meerjarenonderhoudsbegrotingen, wat ook de kwaliteit ten goede komt.

Passieve oplossingen Enerzijds neemt het installatiequote in gebouwen toe en worden steeds meer processen geautomatiseerd. Anderzijds is er ook een tendens in de bouwkolom om meer natuurlijke elementen te integreren in de gebouwde omgeving.

Het zogenaamde ‘Biophilic Design’, waarover meer in een komende editie van IZ. Dat brengt verschillende voordelen met zich mee. Zo kunnen groene daken water bufferen en helpen om de binnentemperatuur te reduceren en zorgt de juiste daglichttoetreding voor warmte en een gezond biologisch ritme van de gebruikers van een gebouw.

“We zitten op een kantelpunt”, meent Verdonck. “De vraag is welke kant we nu opgaan. Biophilic Design levert voordelen op, maar valt volgens mij vaak duurder uit. En in een branche waar veel spelers al snel de minimale eisen

van het Bouwbesluit als maatstaf nemen, om zo kosten te besparen, levert dat een spanningsveld op.”

Toekomst De komende jaren zal duurzaamheid doordringen tot in de haarvaten van de bouwkolom. Verdonck: “Opdrachtgevers zullen steeds meer gaan investeren in groene plannen voor hun gebouwen.

Daarnaast verwacht ik dat de Milieudatabase een grote impact gaat hebben op de materiaalkeuze bij projecten. En dankzij prestatieafspraken, monitoring en meerjarenonderhoudsbegrotingen zal de effectiviteit en efficiëntie van klimatiseringssystemen naar een hoger niveau worden getild. Overigens blijft betaalbaarheid wel een issue.”

Sanitaire technieken Ook in de sanitairbranche staat de energietransitie hoog op de agenda. Dat geldt eveneens voor drinkwatertekorten tijdens droge periodes én de afvoer van hemelwater bij heftige buien. De aandacht voor energiebesparing komt op verschillende manieren tot uiting. Zo loopt er nog steeds een discussie of het onder bepaalde omstandigheden mogelijk is om de temperatuur van warm tapwater te verlagen tot 40 graden. Dit is een heikel thema vanwege eventuele legionellarisico’s. “De Tweede Kamer REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ080921_22_24_TA_innovatie.indd 3

18-8-2021 17:36:36

gaat zich buigen over rapporten waarin wordt gepleit voor een herziening van de wetgeving, maar tot die tijd valt er weinig over te zeggen”, vertelt Eric van der Blom, die werkzaam is als Vakspecialist Sanitaire Technieken bij Techniek Nederland.

Waterbesparing Een ander gevoelig onderwerp is de 4 liter spoeling van toiletten. Van der Blom ziet de bouwkolom nog nauwelijks gebruik maken van deze mogelijkheid om water te besparen. “Er kleeft een groot afbreukrisico aan vast. Een verstopping en daardoor een onhygiënische situatie kan snel optreden.

Opdrachtgevers zijn niet zonder reden erg voorzichtig. Bovendien moeten toiletten met 4 liter spoeling dicht bij de standleiding staan en meer afschot hebben. Dat beperkt de ontwerpvrijheid van een architect.”

REGELGEVING SANITAIR Zorgwoningcomplexen worden vanuit de Regeling Legionellapreventie weer opgenomen in de lijst met prioritaire installaties en daarmee weer verplicht een risicoanalyse en beheersplan te hebben en na te leven. Het rapport van Berenschot en KWR over de (wetenschappelijke) inzichten die zijn opgedaan na de invoering van de Legionellawetgeving in 2000 geeft aan dat er op het gebied van de legionellawetgeving verbeteringen mogelijk zijn. Samen met het rapport over de hoe de legionellawetgeving in de praktijk functioneert en de mogelijke verbeteringen die hierin worden gesignaleerd, zal dit de komende tijd de agenda’s vullen. In NEN 3215 zal geëist gaan worden dat ook bij grondgebonden woningen in de aansluiting van een hemelwaterafvoerleiding op de buitenriolering voor uitsluitend de afvoer van hemelwater, een ontlastvoorziening moet worden toegepast.

XXXXXXXX

Bij de vernieuwing van het Oxygen2 ventilatiesysteem van Jaga is vooral gekeken naar refurbishment en materiaalgebruik.

De losse componenten van de Oxygen2 kunnen voortaan indi-

Waterprestatienorm

vidueel vervangen, aangepast of

Een landelijke invoering van de Waterprestatienorm kan een incentive zijn om meer onderzoek te doen naar dit soort waterbesparende oplossingen en ze veelvuldiger te gaan toepassen, maar Van der Blom ziet dat niet gebeuren. “Ik was destijds, in 2001 nauw betrokken bij de ontwikkeling van de waterprestatie coëfficiënt (WPC) van een woning (NEN 6922), maar er wordt nauwelijks gebruik van gemaakt bij projecten. Er is geen dwingende regelgeving, bovendien kan je ook vraagtekens zetten bij de effectiviteit van de Waterprestatienorm. Zowel de EPC als de WPC leiden namelijk aan hetzelfde euvel: het zegt weinig over het daadwerkelijke gebruik van respectievelijk energie en drinkwater in een gebouw. Komt nog bij dat drinkwater een stuk goedkoper is dan energie. Er wordt dus ook geen noodzaak gevoeld. Daarnaast wordt comfort steeds belangrijker. Waar wel water mee wordt bespaard, is het gebruik van hemelwater en hergebruik van grijs water voor specifieke toepassingen.”

geüpgraded worden.

De beelden uit Limburg van afgelopen zomer staan nog op ons netvlies. Er is een algemene consensus dat er geïnvesteerd moet worden in waterberging, infiltratie en afvoer van hemelwater.

Daarbij kan je denken aan infiltratiekratten, wadi’s en infiltratie via roosters in de tuin. Of aan opvang in de schutting van hemelwater voor hergebruik. “In de nieuwbouw zie ik steeds vaker groene en blauwe daken verschijnen”, vertelt Van der Blom. Deze daken hebben meerdere functies, waaronder tijdelijke berging en isolatie, zodat het binnenklimaat aangenaam blijft. Van der Blom staat positief tegenover deze ontwikkeling, maar benadrukt wel dat onderhoud een aandachtspunt is en er vaak een intelligente besturing nodig is.

Circulariteit Overlast Hoe anders ligt het voor wateroverlast.

24

Tot slot: Het afgelopen jaar hebben we al in diverse nummers van IZ de nodige

aandacht besteed aan circulariteit en klimatiseringssystemen. Hoe is het eigenlijk gesteld met het hoogwaardig hergebruik van sanitaire oplossingen?

“Daar zijn de nodige hobbels”, merkt Van der Blom op. “Allereerst zijn sanitaire systemen vaak niet zo omvangrijk, de vraag wordt dan al snel in hoeverre het financieel aantrekkelijk is om materialen terug te winnen. Toch is er het een en ander mogelijk. Denk aan het recyclen van kunststofleidingen en het terugwinnen van metalen als messing, koper en lood. Het hergebruiken van drinkwaterleidingen of toiletpotten daarentegen wordt al snel problematisch. Bij drinkwaterleidingen krijg je te maken met hygiënische aspecten. En wie wil er nu in zijn peperdure nieuwbouwwoning op een gebruikte toiletpot zitten? Naar mijn mening kan je in dergelijke gevallen beter inzetten op recycling”, aldus Van der Blom 

aug/sept 2021

IZ080921_22_24_TA_innovatie.indd 4

18-8-2021 17:36:37

TWISTFLUSH Krachtiger en zuiniger

TIME FOR A TWIST! Het nieuwe Subway 3.0 toilet is voorzien van de innovatieve technologie TwistFlush, waarbij een optimale spoeling gecombineerd wordt met waterbesparing. Met een krachtige draaikolk van wervelend water spoelt TwistFlush op bijzonder stille wijze het toilet grondig en hygiënisch schoon.

Bekijk alle voordelen op pro.villeroy-boch.com/twistflush

IZ080921_25_villeroy.indd 25

16-8-2021 17:42:37

NIEUW: DE NIBE S-SERIE NIBE introduceert in 2020 haar compleet nieuwe S-serie met onder meer water/water warmtepompen en lucht/water warmtepompen. Alle producten zijn gebaseerd op een geheel nieuw hard- en softwareplatform waarbij connectiviteit centraal staat. Alle warmtepompen zijn bijvoorbeeld voorzien van wifi. Ook is een vernieuwd online platform voor smartphones, tablets en pc’s beschikbaar: myUplink. Zo wordt elk huis met de NIBE S-serie een Smart Home.

De NIBE S-serie omvat onder meer twee modulerende water/water warmtepompen: de S1255 (met geïntegreerde boiler) en de S1155 (zonder boiler). Beide zijn leverbaar in drie vermogens (1,5-6, 3-12 en 4-16 kW) en bieden nóg duurzamer comfort in verwarming en warmtapwater.

Ook zijn twee versies met passieve koeling leverbaar.

IT’S IN OUR NATURE

IZ080921_26_nibe.indd 26

WWW.NIBENL.NL

18-8-2021 17:14:25

AF FABRIEK

Pro-uitvoering is voorzien van een intern element dat resulteert in een 30% hogere efficiëntie t.o.v. de traditionele versie. Hierdoor kan deze vuilafscheider een hogere snelheid aan debiet aan, wat betekent dat hij ook in grotere installaties toegepast kan worden (tot 10,4 kW).

Naast de bestaande externe magneet is een extra interne magneet toegevoegd, wat de efficiëntie verbetert tot in totaal 40% ten opzichte van de traditionele uitvoering.

Geen oververhitting Lucht- en vuilafscheiders Met de nieuwe DirtmagPro® en DiscalDirtmag® voegt Caleffi twee nieuwe producten toe aan haar gamma lucht- en vuilafscheiders. eerstgenoemde is een vuilafscheider voor toepassing in installaties waar een grote vervuiling aan de orde is. De DiscalDirtmag® is een kunststof gecombineerde lucht- en vuilafscheider met magneet, geschikt voor toepassing in warmtepompsystemen.

Naast lucht wordt, dankzij de magnetische vuilafscheider, ook vuil en magnetiet uit de installatie verwijderd. De

De nieuwste innovatie van ReSolar zit in de kern van de Heatpipe, de Thermo Controlled Heatpipe genaamd.

Hierin zit een thermische temperatuurbeveiliging geïntegreerd. De maximale temperatuur is 110°C. Oververhitting is dus uitgesloten.

GECOMBINEERDE HR-DAKDOORVOER In het assortiment Econext® dakdoorvoeren van Cox Geelen zijn nu ook gecombineerde dakdoorvoeren opgenomen die rookgasafvoer en luchttoevoer combineren met een extra aansluiting ø125 mm voor ventilatie. Meer functies in één doorvoer, minder uitmondingen op het dak en daardoor een strakker resultaat. Leverbaar zowel in concentrisch als parallel.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ080921_27_AF.indd 27

RUBRIEK

De Heatpipe heeft een hellingshoek tussen 5 en 90°.

Nieuwe warmtepompen Tijdens de Installatie Vakbeurs Hardenberg op 14, 15 en 16 september a.s. introduceert NIBE twee nieuwe warmtepompmodellen: de lucht/water warmtepomp NIBE S2125 én de water/ water warmtepomp NIBE F1253-4 PC EM. Ook toont NIBE op stand 314 de lucht/ water warmtepomp NIBE F2040-6 in combinatie met de geluidsarme in-dak oplossing HydroTop. Speciale aandacht is er bovendien voor de mogelijkheden om met

een warmtepomp van NIBE een hybride installatie samen te stellen. Het beursprogramma wordt gecompleteerd met enkele populaire water/ water en ventilatielucht/water warmtepompen.

INSTRUMENTEN VOOR HVACR Euro-Index en Fieldpiece zijn een samenwerking aangegaan, waarbij een breed assortiment instrumenten alsmede dienstverlening in de vorm van KWS® periodiek onderhoud en kalibratie wordt aangeboden. Fieldpiece is ruim 30 jaar geleden opgericht met als doel gereedschap te ontwikkelen waar HVACR-professionals snel en efficiënt mee kunnen werken en betrouwbare resultaten mee kunnen behalen. Inmiddels is het merk uitgegroeid tot marktleider in de Verenigde Staten, met een compleet pakket instrumenten voor het werken met koelmiddelen. Dit pakket omvat onder andere digitale manifolds, afpompunits, vacuümpompen en -meters, weegschalen en lekdetectie. Uniek is het Job Link meetsysteem met compacte instrumenten voor meting van temperatuur, (systeem)druk en relatieve luchtvochtigheid met draadloze communicatie.

aug/sept 2021

27

16-8-2021 17:45:12

IZ080921_28_warp.indd 28

18-8-2021 17:15:51

VISSER

COLUMN

MIJN DILEMMA April 2022 komt naderbij. We moeten straks allemaal onze CO-vakbekwaamheidspapieren in orde hebben. Als bedrijf hebben wij inmiddels alles geregeld, op één persoon na: ik. Ruim 40 jaar ervaring; mijn ACI-diploma en Gawalodiploma hangen nog aan de muur. Na het behalen van deze papieren heb ik bovendien diverse servicecursussen gevolgd. Jarenlang werkte ik in de montage en service.

Nadat het personeelsbestand groeide belandde ik op het kantoor. Verschillende werkgevers zullen een dergelijke carrière ongetwijfeld herkennen.

Zelf monteren is er (helaas) niet meer bij. Af en toe een handje helpen mag nog wel. Service lukt helemaal niet meer. De laatste jaren zijn de eisen en de bijbehorende metingen zonder de juiste apparatuur niet meer te doen.

Ik heb een paar keer zo’n CO-test gemaakt. Geen enkel probleem. Ik struikel alleen over de vragen over CO-melders. Persoonlijk vind ik de techniek van een toestel, en alle leidingen eraan belangrijker als een apparaat iets signaleert of als iets niet goed zit of gaat.

In de vakantieperiode of het weekeind komt het voor dat ik nog even mag bijspringen als er een urgente storing is.

Dat is iets wat ik niet laten kan. We willen de mensen niet in de koud laten zitten. Want een wijs man vertelde mij ooit: warmte is een eerste levensbehoefte (en hij heeft gelijk, liever arm op een tropisch eiland dan rijk op de Noordpool) En dan komt mijn dilemma: ervaring genoeg – en ik ben ervan overtuigd dat ik de mensen nog blij kan maken door een toestel weer aan de praat te krijgen –, maar geen vakmanschap CO dus… Moet ik nu klanten in de kou laten zitten?

Controles en wellicht ook boetes komen er. De controle wordt bij de gemeente neergelegd. Zou die ook in de avonduren of op een zondagmiddag komen controleren? Ik denk dat anderen ook met dit dilemma opgezadeld zitten. Wie heeft er een antwoord?

Dick Visser Installatiebedrijf Visser in Twisk [Twee generaties installateurs, vader Dick en zoon Tim Visser, schrijven om beurten een column op persoonlijke titel]

MultiSkin , Ook de betrouwbaarste koppeling moet blijven evolueren

Pers PPSU

De 3de generatie perskoppelingen

Push PPSU

+ Multiprofiel koppeling: compatibel met TH, U en H profielen + Verbeterde doorlaat + Afneembare Visu-Control®ring + Beschermdoppen

Pers Messing

www.comap.nl

IZ080921_29_column_visser.indd 31

16-8-2021 17:54:06

TECHNIEK

Kansen pakken COMBINEER MEER OP HET DAK Bij duurzame daken denken we als branche al snel aan pvpanelen of groene daken. Maar er is meer mogelijk. Jaap Dooper van dakspecialist Zoontjes doet daarom een warm pleidooi in IZ om de mogelijkheden van het dak beter te benutten.

Klimaatdoelstellingen, verstedelijking, circulaire economie. Allemaal onderwerpen die nu en in de nabije toekomst veel aandacht krijgen. Veel aandacht móéten krijgen. Want er moet iets veranderen. En hoe sneller hoe beter. Bij de meeste mensen, bedrijven en organisaties is het kwartje wel gevallen. Men snapt het nut van het gebruik van het dak en weet dat er extra ruimte ligt om te gebruiken. Maar de gecombineerde mogelijkheden van het dak blijven vaak nog onbenut. Het dak moet meer multifunctioneel worden ingericht.

Ontmoeten of recreëren?

Bij de woningbouw in de steden wordt het dak steeds meer gebruikt. Men legt zonnepanelen (geel dak) of gaat voor een groendak. Of een eigen dakterras (rood dak), daar zien mensen ook een voordeel in. Maar de combinatie is vaak nog een stap te ver. Denk bijvoorbeeld aan groen/gele of groen/blauwe daken of een combinatie met een (rood) gebruiksdak. Er is al zo weinig ruimte in de stad en het wordt er alleen maar drukker, dan moeten we die extra ruimte ook gebruiken om te leven. Helemaal in de COVID-periode zag je hoe belangrijk het is om een buitenruimte te hebben. En als de anderhalvemeter-

30

Bron: Ossip van Duivenbode

samenleving nog even blijft, hebben we juist alleen maar méér ruimte nodig.

Maar dat is misschien nog even wennen. Een dak om water op te vangen snapt men nog, daken gebruiken als openbare ontmoetingsplek? Dat is nog raar. Terwijl mensen in een park op de grond niet raar zijn. Dat vergt nog wat aanpassingsvermogen.

ken naar wat wél kan. Misschien kan op een deel van het dak wel een tuin met terras gemaakt worden? De regelgeving zou verplicht moeten stellen dat het naast ‘dak’ bijvoorbeeld minimaal twee andere functies heeft. Je zou bovenop dc’s bijvoorbeeld ook perfect kunnen parkeren; zo heb je minder ruimte nodig en scheidt je het personenverkeer van het vrachtverkeer.

Laksheid In de utiliteitsbouw, met name bij grote hallen, magazijnen of distributiecentra, is ook nog veel winst te behalen.

Daar wordt het dak wel steeds meer gebruikt, maar als daar wat op het dak komt, dan zijn het enkel zonnepanelen.

Dat heeft ook te maken met de regelgeving, of eigenlijk meer de beperking aan regelgeving. Er wordt alleen maar gekeken naar het businessmodel: hoe verdien ik mijn pand zo snel mogelijk terug? Daarom wordt er gekozen voor de lichtste constructie, waardoor er weinig tot niets mogelijk is op een dak.

Daarnaast wordt de belastbaarheid van het dak vaak berekend met het zwakste punt van het dak. Dat hoeft niet voor het hele dak zo te zijn. We moeten kij-

Nieuwe regelgeving op komst De huidige regelgeving belemmert een betere exploitatie van daken. Het Bouwbesluit, dat nu grofweg stelt dat platte daken waterdicht moeten zijn én de eigen constructie met circa 50 kg sneeuwbelasting kunnen dragen, is zeer verouderd. Deze regels zorgen ervoor dat een extra functie van het dak niet mogelijk is. Bovendien is het Bouwbesluit niet Paris Proof. Dat moet veranderen en snel ook. Gelukkig wordt er hard gewerkt aan die verandering. Er zijn voorstellen ingediend waarin gepleit wordt voor het multifunctioneel maken van daken. Ik zeg altijd ‘hoe zwaarder hoe beter’. Maak het dak als een verdiepingsvloer, dan kun je er altijd (nu of

aug/sept 2021

IZ080921_30_31_TA_kansenpakken.indd 30

18-8-2021 17:16:43

GROEN-BLAUW-DAK

CIRCULAIR DAK

Begroeide daken met extra waterbergingscapaciteit kunnen de gevolgen van hevige buien verminderen. Deze ‘groen-blauwe’ daken kunnen regenwater tijdelijk of permanent vasthouden. Regenwater wordt vertraagd afgevoerd en/of wordt geabsorbeerd door het substraat en beplanting.

Samen met de Urban Mining Collective partners ZND Nedicom, Kingspan Unidek en Guardian introduceerde New Horizon Material Balance onlangs het eerste volledig circulaire dak met terugnamegarantie. Niet alleen de dakbedekking is circulair, maar ook de isolatie en de bevestigingsmaterialen. Samen met New Horizon oogst ZND Nedicom bestaande bitumineuze daken waarna deze teruggaan naar de fabrikant en als grondstof worden gebruikt voor Citumen.

Citumen is een circulaire bitumineuze dakrol die in allerlei variaties toegepast kan worden om daken langdurig waterdicht te maken. Kingspan Unidek levert de isolatie-oplossing op basis van volledig recyclebaar EPS. Guardian Verbindt de isolatie en dakbedekking aan de onderconstructie van het dak. Door het gebruik van mechanische bevestigingssystemen zijn alle componenten demontabel waardoor in de toekomst alles eenvoudig kan worden gescheiden voor hergebruik. New Horizon Urban Mining ontmantelt gebouwen met als doel zoveel mogelijk materialen te oogsten voor hergebruik. Zij is de toeleverancier van bitumen. Deze wordt teruggebracht naar de oorspronkelijke grondstoffen en verwerkt tot Citumen. Het dak heeft een terugnamegarantie, waarbij het dak ontmanteld wordt en alle materialen worden teruggenomen voor hergebruik.

in de toekomst) iets mee. Het Praktijkboek Multifunctionele groene daken en gevels (ISSO) biedt nu al praktische informatie en tools aan professionals die gevels en daken voor gebruik, groen, waterberging en energieopwekking willen realiseren.

Circulair inrichten van daken En als het dak multifunctioneel gebruikt wordt, is het helemaal fantastisch om dat circulair te doen. Niet alleen het gebouw zelf kan circulair ontworpen of gebouwd worden. Ook de buitenruimtes, op het dak, moeten daarin meegenomen worden. Het grote voordeel van bijvoorbeeld de daksystemen van Zoontjens zijn de modulariteit. Installeren, losmaken, weghalen, terugplaatsen of hergebruiken. Het kan altijd. De systemen zijn demontabel en remontabel.

En door de grote maatvastheid van de tegels, kunnen deze zonder bewerking of opmeting verwerkt worden in nieuwe legplannen en projecten. Dat maakt het heel geschikt voor circulaire bouw.

is dan écht een nieuwe laag in de stad. Dat is niet alleen goed voor een

toekomstbestendige wereld, maar ook gewoon fantastisch om in te leven 

Toekomst Door de multifunctionele invulling van het dak op de juiste manier te doen, kunnen we met z’n allen bijdragen aan een meer leefbare, gezondere wereld.

Ik ben ervan overtuigd dat dit in de toekomst de standaard zal zijn. Daken worden niet alleen meer als dak gezien, maar als extra ruimte waar je multifunctionele waarde aan toe kan voegen. En ze zullen met elkaar verbonden worden.

Ik zie looproutes van gebouw naar gebouw. Pakketdiensten die met drones op het dak bezorgen. Parken op hoogte waar in de zomer gechilld wordt. Het

Bron: Zoontjens

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ080921_30_31_TA_kansenpakken.indd 31

18-8-2021 17:16:44

TECHNIEK

Eisen aan cv-systemen VERDUURZAMING VASTGOED HEEFT GEVOLGEN Warmtepompsystemen, lagetemperatuurverwarming, zoneregelingen, testen van de luchtdoorlatendheid. Stuk voor stuk nieuwe onderwerpen die de afgelopen 15 jaar belangrijker zijn geworden.

En met de verduurzaming van vastgoed ontstaan er ook nieuwe eisen aan de cv-systemen.

“15 jaar geleden waren de gasgestookte cv-ketel en de aansluiting op de stadsverwarming de bepalende elementen voor de achterliggende cv-installatie”, vertelt Jos de Leeuw, projectcoördinator bij ISSO. “Inmiddels zien we de dominantie van deze opwekkers langzaam maar zeker veranderen.

De warmtepomp is al geruime tijd aan een opmars bezig, ook in hybride verwarmingsinstallaties, waarmee tegelijk de eisen aan het afgiftesysteem veranderen. Maar ook bouwkundige verbeteringen aan woningen, zoals meer isolatie en kierdichting, maken dat het cv-systeem anders gaat functioneren.

Dit zijn stuk voor stuk veranderingen die ingrijpende gevolgen kunnen hebben, ook voor andere onderdelen in een cvsysteem.”

Kennis op de werkvloer Over die veranderingen kunnen professionals, na een update van de kennis in ISSO-kleintje CV, weer alles terugvinden. ISSO-kleintje CV, voor het eerst in 2006 gepubliceerd, bood de installateur en monteur op de werkvloer altijd veel hulp en houvast bij het installeren van cv-installaties, maar ook bij onderhoud

32

en service. De laatste jaren werd dat wat lastiger omdat er in 2006 nog weinig aandacht was voor warmtepompen, lage afgiftetemperaturen of meerdere klimaatzones in de woning. Vandaar dat het tijd werd om deze kennis, en nog enkele actuele thema’s, in het nieuwe Kleintje CV op te nemen.

Achter de opwekker Het zwaartepunt van dit vernieuwde Kleintje Individuele centrale verwarmingsinstallaties in woningen, zoals de publicatie van ISSO officieel heet, ligt vooral bij de installaties achter de opwekker. Jos de Leeuw: “Met de Kleintjes Gas en de twee Kleintjes voor warmtepompinstallaties hebben we al enkele actuele publicaties die de techniek rondom de opwekkers behandelen. Dit nieuwe Kleintje CV focust daarom vooral op de techniek daarachter, waarbij natuurlijk het opwekconcept ook belangrijk is en net zo goed aandacht krijgt.” De Leeuw geeft aan dat de gebruikers kunnen lezen hoe ze het benodigde vermogen moeten bepalen, en vervolgens ook uitgebreid tot welke opzet en dimensionering dit leidt

voor het afgiftesysteem. “Er zijn echt verschillende onderdelen die daarin van belang zijn. Zaken als drukverlies, waterzijdig inregelen, beveiligen maar ook corrosie en waterkwaliteit komen aan de orde. Dit doen we op een zo praktisch mogelijke wijze. Vandaar dat we teksten zo kort als mogelijk houden en waar mogelijk de informatie beeldend met illustraties en schema’s weergeven.”

Gericht op praktijkmensen ISSO heeft inmiddels een uitgebreide reeks ‘Kleintjes’, die op een compacte wijze technische kennis voor de werkvloer beschikbaar maken. Afhankelijk van het onderwerp, zijn deze uitgaven opgebouwd via een structuur die de verschillende fases behandelen: van programmafase naar ontwerpfase om vervolgens van de uitwerkingsfase naar de realisatiefase en de beheerfase te gaan. Kennisontwikkelaars kijken bij de ontwikkeling van de uitgaven nauwgezet welke informatie past bij de lezer en welke kennis in welke fase voor hen echt van belang is. “De bron voor de kennis in Kleintje CV zijn de oude Kleintjes over cv-ketel en warmtenet, de

aug/sept 2021

IZ080921_32_33_TA_eisenaancvsystemen.indd 2

11-8-2021 22:27:58

ISSO-publicatie 50 Warmwaterverwarmingsinstallaties en de ISSO-publicaties 72 en 98 die de kennis voor warmtepompsystemen in woningen uitgebreid behandelen. Met het samenstellen van het Kleintje CV halen we uit al die uitvoerige documenten de praktisch relevante informatie die we vervolgens logisch bundelen.”

Opnieuw inregelen “Zodra je tijdens verduurzaming en nieuwbouw van een woning of bij de vervanging van een cv-toestel de achterliggende installatie wilt updaten, ontkom je niet aan het opnieuw inregelen van het afgiftesysteem. Het is tegenwoordig via het Bouwbesluit ook wettelijk vastgelegd dat je waterzijdig inregelt als je een ketel of opwekker vervangt of wanneer je een nieuwe cv-installatie aanlegt. Het is sowieso belangrijk om goed in te regelen”, vindt De Leeuw, “ook als je na-isoleert, kieren dicht of je ramen vervangt.” De komende jaren zal de stap naar een hybride cv-installatie, zo is de verwachting, door steeds meer woningbezitters worden gemaakt. Dat betekent dat ook het temperatuurtraject in het afgiftesysteem in veel woningen wat lager zal liggen. Van een aanvoer en retour met 80/60oC kun je in veel situaties best terug naar 60/40oC en soms

zelfs naar 50/30oC als je vloerverwarming of convectoren plaatst of aanpast.

“Wil je dit doen, moet een installateur of monteur ook weten aan welke randvoorwaarden hij of zij moet voldoen.

Vandaar dat we aandacht besteden aan het testen van de luchtdoorlatendheid en aan infraroodmetingen. Dit zijn methoden die een goed inzicht geven in het warmteverlies, op basis waarvan je kunt beslissen of je probleemloos met een lagere aanvoertemperatuur kunt werken. Gaat er nog veel warmte verloren, dan komt het comfort in geding bij een lagere aanvoertemperatuur.”

Verschillende klimaatzones Naast het waterzijdig inregelen en het variëren in aanvoertemperatuur behandelt het nieuwe Kleintje ook het regelen van het klimaat per ruimte.

“Met moderne thermostaatknoppen en zoneregelaars kunnen we het comfort voor veel bewoners flink vergroten als we ruimtes apart regelbaar maken. Je merkt ook dat die vraag groter wordt.

De coronaperiode heeft daar aan bijgedragen. Wanneer mensen vaker thuis werken - en dat lijkt toch een blijvende trend - zullen installateurs merken dat de vraag naar een beter regelbaar comfort in studeer-, zolder- en slaapkamers gaat toenemen.” De Leeuw vertelt

dat dit een van de geluiden is die ook vanuit de Kontaktgroep komt. In de Kontaktgroep zitten diverse installateurs die mede bepalen welke huidige thema’s belangrijk zijn, en voor een actuele inhoud van het Kleintje onmisbaar.

Wetgeving en kwaliteitseisen Het vernieuwde Kleintje CV, dat in september via ISSO Open beschikbaar is, heeft na de grondige update een inhoud die voor ongeveer de helft uit nieuwe informatie bestaat en voor de andere helft uit bestaande informatie.

Tegelijk is hij ook compacter geworden, vertelt De Leeuw, “omdat we informatie hebben weggelaten die nu in andere Kleintjes uitgebreid te vinden is. Bijvoorbeeld het berekenen van de dimensie van gasleidingen of de verouderde EPC-concepten. Een andere reden voor het updaten waren nieuwe of aangepaste, wetgeving en kwaliteitseisen. Zoals aanpassingen in het Bouwbesluit, maar ook de eisen die we tegenwoordig stellen aan de kwaliteit in het kader van erkennings- of certificeringsregelingen. In eindtermen voor vakbekwaamheidseisen wordt bijvoorbeeld ook verwezen naar het Kleintje CV. Ook een opleverchecklist, die ISSO heeft opgesteld, hebben we in dit Kleintje opgenomen.” 

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ080921_32_33_TA_eisenaancvsystemen.indd 3

11-8-2021 22:28:00

ZAKELIJK

Vers bloed ANIMO VOOR TECHNIEK BLIJFT LAAG Uit onderzoek van TechniekOpleiding.nl blijkt dat het animo voor omscholing naar een technisch beroep laag is. Opleider ROVC is niet verbaasd. Directeur John Huizing: “Elke sector vist nu in dezelfde vijver.” Het is kortom dringen geblazen om nieuwe mensen te vinden. Maar er is nog meer aan de hand. Wat nu?

Een vijfde van de Nederlanders heeft serieuze interesse in technische omscholing. Mannen (29%) overwegen omscholing naar de techniek vaker dan vrouwen (11%), zo blijkt uit onderzoek door TechniekOpleiding.nl onder ruim 1.500 werkende Nederlanders.

Coronacrisis Het animo in verschillende sectoren die bovengemiddeld onder druk staan door de coronacrisis is opvallend genoeg laag. Van de Nederlanders die actief zijn in de sector toerisme & luchtvaart zegt slechts 17 procent omscholing naar de techniek serieus te overwegen. Ook in de horeca en de cultuur-, sport- en recreatiesector is er weinig interesse in omscholing naar een technisch beroep (respectievelijk 21% en 3%).

Andere sectoren Mensen werkzaam in sectoren die minder hard geraakt zijn door de coronacrisis lijken wel bovengemiddeld geïnteresseerd in omscholing naar de techniek. Van de mensen werkzaam in de financiële dienstverlening, land-

34 XX

bouw, bos en visserij, telecommunicatie en industrie- en nutsbedrijven overweegt 30 tot 33 procent serieus om zich om te scholen naar de techniek.

Praktische drempels Het zijn met name praktische drempels die Nederlanders lijken te weerhouden van een omscholing naar de techniek.

Zo weet vier op de tien (39%) niet waar ze zouden moeten beginnen bij een omscholing en zegt de helft (49%) niet te weten waar ze terecht kunnen voor een omscholingssubsidie. Een kwart (26%) denkt dat omscholen te lang duurt.

One-stop-shop TechniekOpleiding.nl is een initiatief van ROVC, dat een breed scala aan technische opleidingen aanbiedt. De website is recentelijk gelanceerd en wil een “overzichtelijk one-stop-shop voor technici, bedrijven en intermediairs, starters en zij-instromers zijn. Wij willen dé vindplaats zijn voor hulp en ondersteuning bij opleidings- en ontwikkel-

vraagstukken in de techniek.”

Doolhof Meer overzichtelijkheid dus, de vraag is echter of opleiders zelf ook niet verantwoordelijk zijn voor het doolhof waardoor belangstellenden zich nu moeten manoeuvreren om informatie te vergaren over cursussen en opleidingen. Kijk alleen al naar de installatiesector en je ziet dat naast het reguliere onderwijs ook nog eens ISSO, TVVL, Techniek Nederland, fabrikanten en installatiebedrijven zelf allerlei cursussen en opleidingen aanbieden. Moet die wildgroei niet worden aangepakt? Huizing: “Dat brengt weer veel overheidsbemoeienis met zich mee. Als ondernemer zie ik daar weinig heil in.”

Competenties Liever zet hij naast zijn eigen initiatief TechniekOpleiding.nl in op competentiegericht leren en inzetten van personeel. Het is een koers die de opleider al langere tijd voorstaat en die ook hout snijdt. Het achterliggende idee is

aug/sept 2021

IZ080921_34_35_ZA_versbloed.indd 34

11-8-2021 22:28:48

om omscholers korte trajecten te laten volgen, zodat ze vervolgens met de basisvaardigheden die ze zich eigen maken direct inzetbaar zijn. In een later stadium kunnen deze nieuwe vaklieden zich dan verder specialiseren met vervolgcursussen of opleidingen. Klinkt logisch en laten we wel wezen, ook als een interessant verdienmodel voor ROVC en andere opleiders.

Dieperliggend probleem Maar los je hiermee een dieperliggend sociaal-cultureel probleem op? In een welvaartsmaatschappij als Nederland genieten cognitief ingestelde beroepen per definitie een hogere status dan hun manuele tegenhangers. Zo bleek al uit een eerder artikel in IZ 2013, waarin we spraken met Opleidingsbedrijf InstallatieWerk dat er een onbenut potentieel ligt bij de groep jongeren met een migratieachtergrond. Hun ouders pushen ze echter vaak om opleidingen te volgen die leiden tot een baan als advocaat, arts, manager of equivalenten daarvan met een hoge maatschappelijke status (zie ook onder andere: https:// www.leerloopbanen.nl/home/uploads/ Documenten/Handreiking-ouders-enlob.pdf).

Idolen Een ander probleem is het gemis aan

aansprekende voorbeeldfiguren. Vakmensen van vlees en bloed die authentiek zijn, weten te enthousiasmeren en niet uit de koker van een marketingafdeling komen rollen. Het ontbreekt de installatiebranche kortom aan een Elon Musk, Steve Jobs of een Richard Branson. Enige tijd geleden wist kickbokser Rico Verhoeven wel de nodige aandacht te genereren door techniek in de spotlights te zetten voor Heelnederlandwerkt.nl. Maar laten we wel wezen, als je iconen van buiten de sector moet inzetten om op het netvlies te komen van de doelgroep is dat toch eigenlijk een teken van armoede. Natuurlijk doen branche- en vakverenigingen wel hun best – wie heeft Techniek Nederland voorman Doekle Terpstra nog niet horen langskomen bij BNR? – maar ze lijken niet echt het verschil te kunnen maken.

Onderwijs Huizing is bekend met het problematische imago van de branche. “Eigenlijk moet techniek in zijn algemeenheid al direct onder de aandacht worden gebracht in het basisonderwijs”, zegt de topman van ROVC en met hem vele anderen. En uiteraard heb je daarna ook inspirerende, goed onderlegde vakdocenten nodig die de leerlingen richting hun diploma en een interessante baan

weten te loodsen. Of cursisten helpen om hun vakkennis op te poetsen en het werk interessant te houden. Ook daar schuurt het, weet Huizing uit ervaring.

Zo moeten er nu duizenden installateurs hun CO-certificering halen. “Zorg er maar eens voor dat je dan voldoende docenten hebt.”

Financiering Daarnaast moet het allemaal betaalbaar blijven. Zeker als het om omscholings- en bijscholingstrajecten gaat.

Huizing onderstreept nogmaals het belang van competentiegericht leren.

“Op die manier kunnen mensen al na korte trajecten aan de slag, wat gunstig uitpakt voor het kostenplaatje en de motivatie van werkgevers, leerlingen en cursisten.”

Gunstige tekenen Ondanks deze slepende problemen zijn er ook lichtpuntjes aan de horizon. Hoewel het animo voor omscholing naar een technisch beroep dus laag is, blijkt de belangstelling voor een technische opleiding ‘an sich’ wel degelijk een stijgende lijn te vertonen. Huizing merkt dat onder andere aan het groeiende aantal cursisten dat een opleiding volgt op het gebied van bijvoorbeeld klimaaten elektrotechniek. “4 jaar geleden hadden wij 12.000 cursisten, dat zijn er dit jaar 15.000.”

Toekomst Ondanks alle inspanningen zal het tekort aan technisch personeel blijvend zijn, verwacht Huizing. “Sowieso vist elke sector nu al in dezelfde vijver”, er is sprake van een krappe arbeidsmarkt in verschillende sectoren. Door de toenemende automatisering – denk onder andere aan prefab bouwen en installeren – kan dit deels worden ondervangen. Ook zal de krapte leiden tot een verdere stijging van salarissen, denkt Huizing tot slot. Wie weet zal dan een aantal ouders die nu nog twijfelen of er geen brood in zien, wel eerder geneigd zijn hun kinderen een opleiding in de technische installatiebranche te laten volgen  REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ080921_34_35_ZA_versbloed.indd 35

11-8-2021 22:28:52

Geïntegreerd energiebeheer en -facturering was nog nooit zo eenvoudig.

Belimo Energy Valve™ en energiemeter Belimo, marktleider voor de productie van klepaandrijvingen, regelafsluiters en sensoren voor verwarmings-, ventilatie-, en airconditioninginstallaties, brengt de werelden van “energieregeling” en “gecertificeerde energiemeting en -facturering” samen.

Het nieuwe assortiment Belimo Energy Valves™ en energiemeters integreert energiemeting, energieregeling en IoT-gebaseerde facturering in één unit.

Belimo brengt samen wat bij elkaar hoort.

Voor meer informatie

belimo.nl

BELIMO Servomotoren B.V. Riezebosweg 5, NL-8171 MG Vaassen Tel. +31 (0)578 576 836, Fax +31 (0)578 576 915, info@belimo.nl, www.belimo.nl Openingstijden: maandag t/m vrijdag 07.30 - 17.00 uur

2021071 • ADV Belimo_ev-tem-mid_ad_a4_EU_NL.indd 1

IZ080921_36_belimo.indd 36

27-05-2021 14:28

18-8-2021 17:18:42

COLUMN

ASIJEE

HET NIEUWE ICOONTJE VAN RUTTE Tijdens de coronapersconferentie van premier Rutte op 20 juli jl. was er plots een nieuw icoontje te zien. Naast handen wassen, afstand houden en testen bij klachten benadrukten Rutte en minister De Jonge het belang van goede ventilatie.

Mijn aandacht was getrokken. Niet door de aankondiging zelf, die nogal logisch was – goede ventilatie speelt een cruciale rol bij de bestrijding van het coronavirus. Ik moest vooral direct denken aan de belangrijke rol van onze sector bij het schoon en fris houden van de binnenruimte. En aan de verantwoordelijkheid die hierbij komt kijken.

Een mooi voorbeeld is het onderwijs, waar het thema schone lucht al jaren op de agenda staat. Licht, lucht, temperatuur of akoestiek zijn op veel scholen onder de maat.

Als ouder, maar ook als schooldirecteur, architect of installateur wil je dat scholen een gezond binnenmilieu hebben.

De kinderen die er les krijgen zijn tenslotte die van ons allemaal. Niet zo gek dus dat een coalitie van onderwijskoepels en de bouw- en technieksector onlangs het nieuwe kabinet opriep te investeren in betere schoolgebouwen.

Maar de uitdaging is breder. Elke omgeving waar mensen

bij elkaar komen moet gezond zijn, zeker in verpleeghuizen, buurthuizen, dagopvang, ziekenhuizen en andere plekken waar kwetsbare mensen elkaar ontmoeten. Maar het geldt evengoed voor bedrijven, verenigingsgebouwen en eigenlijk alle andere binnenruimten.

De sleutel hiervoor? Die ligt in handen van de techniek. Een belangrijke taak met veel verantwoordelijkheid. Maar als ik kijk naar de dadendrang en creativiteit van de vakmensen in de technische installatiebranche, dan ben ik positief gestemd.

Het realiseren van een gezonde binnenruimte voor iedereen is immers een prachtige uitdaging!

Sven Asijee Directeur

Comp

osiet

verde

ler, N

LTC verde lers

ederl

andse

kwalit

eit

GESC HIKT VOOR TEMP LAAG ERAT U UR SY KiwaSTEM verkla EN r

in % me g maart 20 2 er ene rgie d 1: Robot co besch an on ikbaar derzo mposiet v in BIM als RF chte stalen erdelers be A, DW sp G of IF verdelers. N aren C-bes u ook tand.

ca. 40

op Kijk onze e! sit web

IZ080921_37_column_asijee_WIJ_robot.indd 37

www.robotclimate.com

18-8-2021 17:24:59

ZAKELIJK

Een rollercoaster CORONA: EEN PERIODE VAN LEREN De komst van corona betekende veel online vergaderen en het volgen van online lessen. Maar nu Nederland zich weer opent, gaan we niet terug naar de oude manier van werken. En dat merkt Netinstall BV absoluut.

Het bedrijf houdt zich bezig met bekabeling, online samenwerken en asset management. Accountmanager Jeroen Vegter startte in januari 2021 met zijn functie en het enthousiasme spat eraf! Maar hij kijkt ook met enige verwonde-

we nu pas ervaren wat dat betekent voor ons businessmodel. In de eerste maanden waren we vooral aan het werk om dingen mogelijk te maken. Kunst en vliegwerk was het soms wel. Maar we zien nu dat organisaties zien dat het online werken blijvend is. Dus zij willen gaan investeren. En wij zijn daar meer dan ooit klaar voor.”

ring terug. Want wat was het een Online leren rollercoaster!

Jeroen startte midden in de eerste lockdown met zijn nieuwe functie. En het voelde alsof hij op een rijdende trein sprong. De gekte van het online lesgeven en vergaderen was groot.

Zadkine - verantwoordelijk voor 200 mbo-opleidingen in de regio Rotterdam – voltijds-, deeltijds-, bedrijfstrajecten en ook opleidingen voor volwassenen – vroeg Netinstall als partner in crime om personeel thuis goed te ondersteunen maar ook om online lesgeven mogelijk te maken. En dat was nog maar de start. Jeroen: “We hebben in een jaar tijd ons volledig gericht op het online werken. En eerlijk gezegd gaan

XX 38

Terug naar het begin. De lockdown in het onderwijs. Zadkine deed een beroep op Netinstall. Jeroen lacht.

“Ja, dat was onze eerste stap. Niemand mocht meer op school werken, dus zorgden wij ervoor dat iedereen dat thuis kan gaan doen. We leverden webcams, laptops, telefoons.” Hij wijst naar de overkant van het bedrijf in Schiedam; een opslagplaats voor vele laptops. “We kochten in, we installeerden en we dachten mee. Soms was dit een race tegen de klok. Maar na de medewerkers van Zadkine werd het zaak om het online lesgeven voor leerlingen te faciliteren. Hoe zorgen we voor hybride onderwijs? Hoe maken het mogelijk om zowel online als live je les-

sen te volgen? We hebben meegedacht over hoe we hybride ruimtes konden inrichten indachtig de anderhalvemetersamenleving.”

Gekke markt Wat hield dat kunst en vliegwerk dan in? Jeroen moet weer lachen: “Heb je even? Het ging om een enorme volume dat we opeens moesten realiseren. In een markt die overspannen was. Want iedereen was op zoek naar dezelfde producten. We hebben veel overuren gemaakt. Onze mensen waren dag en nacht bezig en werkten vaak in de weekenden. Dit alles met het idee dat we echt de partner van de klant wilden zijn! Veel last minute werk en vooral voortdurend improviseren om de klant te kunnen faciliteren. Niet omdat we niet wisten wat ons te doen stond, maar vooral om in een gekke markt alles mogelijk te maken.”

Investeren Je zou denken dat het jaar 2020 en het jaar 2021 tot nu toe een economisch goede periode was. Vegter is open hierover: “Laten we eerlijk zijn, we heb-

aug/sept 2020

IZ080921_38_39_ZA_rollercoaster.indd 38

18-8-2021 12:49:27

ben een hoge omzet gedraaid. Maar de marge is beperkt. We hebben veel overuren gemaakt die we niet altijd kwijt konden. We hebben geleerd on the job; de grootte van de opdracht van Zadkine was fantastisch maar vroeg ook iets van ons bedrijf. Investeringen, leren en dan weer door.” En dan te bedenken dat het niet alleen ging om corona. “Ik kreeg veel tegelijkertijd op mijn bord. Denk ook aan veilig en gezond werken. Samen met de adviseur van ArboTechniek werd een RI&E opgesteld. “We hebben samen door het bedrijf gelopen en dat leidde tot een actielijst. We hadden nog wel wat te doen. De vluchtwegen moesten worden aangepast en vooral ook worden aangegeven. De brandblussers en ladders waren niet gekeurd. Natuurlijke hebben we alles opgepakt. Het was een ontdekkingstocht door het bedrijf en dan kom je veel tegen. Ook kansen om in te investeren!”

Bezinning en focus Toch is er geen enkele reden tot zorg voor Jeroen. “Je hoort me niet klagen.

Het hoort erbij. Als bedrijf hebben we veel geleerd, veel stappen gezet op heel veel verschillende deelterreinen.

En dat is voor de toekomst veel waard.

Maar het was geen goudstroom.” Het is nu even tijd voor bezinning. Niet stilzitten, maar denken over de toekomst.

Waar zijn we goed in? “Voorheen

deden we alleen databekabeling. Het afgelopen anderhalf jaar hebben we onze visie op onze service veranderd.

We zijn in totaalconcepten gaan denken. Daar hebben we op geïnvesteerd, daar is nieuwe kennis voor nodig en we hebben onze mensen hierin meegenomen. Want die moeten natuurlijk wel mee willen in de uitdaging. En ik denk dat we nu met een goed team kunnen bouwen aan de toekomst.”

Samenwerken nodig Ligt die toekomst vooral in vergelijkbare opdrachten als die voor Zadkine? Vegter is vrij direct: “Nee, we willen vooral bedrijven ondersteunen. Want laten we eerlijk zijn: in het onderwijs meedoen, betekent dat we mee moeten doen in aanbestedingstrajecten. En als relatief

klein bedrijf is dat zo tijdrovend. Dus we gaan ons richten op die bedrijven die medewerkers alle faciliteiten willen bieden om effectief thuis te werken. Dat is niet meer weg te denken en daarmee een blijvertje. Daar gaan we ons op richten.” Dus niet meer in het onderwijs?

Zadkine moet een ander bedrijf zoeken?

“Natuurlijk niet! Sterker nog, we hebben laatst weer een groot traject gedaan.

Maar wat ik steeds meer zie, is het werken in de keten. Fabrikanten vinden ons al partner; andere installateurs vinden ons al partner. Dat wordt de manier van samenwerken. In de keten. Zo kunnen we kennis delen, opdrachten krijgen en vooral met elkaar schakelen op de inzet van personeel. We hebben allemaal te maken met schaarste van medewerkers.

Dus als we dat samen kunnen doen… dan zeg ik go!”

Het eerlijke verhaal Je bent heel open. Dat zal niet ieder bedrijf zo makkelijk doen. “Ach, we herkennen het allemaal als bedrijven.

Je kunt twee dingen doen. Stoer zijn en doen of er niets aan de hand is. Of eerlijk delen zodat we met elkaar als keten kunnen leren. Daar ben ik voor. Ik hoop dat mijn verhaal laat zien dat we elkaar nodig hebben op een grillige markt. Dat we moeten samenwerken en moeten inspringen op kansen. Dat we allemaal te maken hebben met dezelfde issues zoals een personeelstekort. Dan ben ik liever open, om ook echt met elkaar op te trekken. Mijn telefoon staat aan!”  REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ080921_38_39_ZA_rollercoaster.indd 39

18-8-2021 12:49:31

ZAKELIJK

Nieuwe regels MILLIEUPRESTATIE EN ‘BENG 4’ Per 1 juli 2021 is een milieupres-

kan worden, kost het goed uitrekenen van de MPG relatief veel tijd. De rekenregels zijn gedefinieerd in de EN 15978.

Programma’s waarmee je de MPG kan berekenen, vindt je op Rekeninstrumenten - nationale milieudatabase.

tatie-eis van 0,8 van kracht voor nieuwe woningen. Het doel is om de eis stapsgewijs scherper

Maatwerk te stellen en uiterlijk in 2030 te

Gebouwdelen die de grootste bijdrage aan de MPG leveren zijn gevels, vloeren en installaties. In totaal is dit vaak 60% tot 80% van de MPG. Een en ander kan echter sterk variëren, afhankelijk van de geometrie en het installatieconcept.

halveren. Deze regelgeving zal op termijn ook verregaande gevolgen hebben voor installateurs,

Installateurs vertelt Harm Valk, senior-adviseur energie & duurzaamheid bij Nieman Raadgevende Ingenieurs.

De MilieuPrestatie Gebouwen (MPG) is bij elke aanvraag voor een omgevingsvergunning verplicht. De MPG geeft aan wat de milieubelasting is van de materialen die in een gebouw worden toegepast. Het gaat hierbij om nieuwe kantoorgebouwen (groter dan 100 m2) en om nieuwbouwwoningen. Let op: de nieuwe eis van 0,8 geldt alléén voor nieuwbouwwoningen.

Levenscyclus Hoe lager de MPG, hoe duurzamer het materiaalgebruik. De milieuprestatie van materialen van gebouwen zal een steeds belangrijkere factor worden in de totale milieubelasting van een gebouw. Om de milieubelasting van een enkel materiaal te bepalen, wordt een LevensCyclusAnalyse (LCA) uitgevoerd.

De LCA moet wordt uitgevoerd door een gekwalificeerde deskundige. De LCA resulteert in 11 indicatoren voor de milieubelasting van een product. Deze 11 indicatoren worden samengevoegd tot één waarde: de schaduwkosten per

40 XX

eenheid van het product (kg, m3, m2 of iets dergelijks).

Welke consequenties heeft de aanscherping van de milieuprestatie-eis nu voor de installateur? Harm Valk van Nieman Raadgevende Adviseurs maakt eerst een kritische kanttekening. “Het probleem is dat er voor veel installaties geen goede milieudata beschikbaar zijn”, vertelt hij. De bouw lijkt haar zaakjes al meer op orde te hebben, de installatiebranche moet nog een inhaalslag maken.

Som schaduwkosten De MPG van een gebouw is de som van de schaduwkosten van alle toegepaste materialen in een gebouw. Hierbij moet ook rekening worden gehouden met de materialen die worden vervangen tijdens de levensduur van het gebouw. De totale som wordt gedeeld door de levensduur en door het bruto vloeroppervlak van een gebouw. De MPG wordt vervolgens uitgedrukt in de schaduwkosten per vierkante meter bvo per jaar.

Rekenregels Om een MPG uit te rekenen, moet elk materiaal in een ontwerp worden geïdentificeerd en moet worden bepaald hoeveel ervan wordt toegepast.

Ondanks dat in de softwarepakketten veel met standaardproducten gewerkt

Belang data Die inhaalslag is broodnodig, om nieuwbouwprojecten in de toekomst ook te laten voldoen aan de steeds strenger wordende milieuprestatie-eisen. Hier ligt een taak voor de fabrikanten en leveranciers. Zij zullen in eerste instantie alle data moeten vergaren over de milieu-impact van de door hun gebruikte materialen, waarbij ze kijken naar de gehele levenscyclus van winning tot het moment dat ze worden afgedankt. “Daarbij worden onder andere de toxiciteit en embedded energy meegenomen.” Voor alle duidelijkheid: embedded CO2, in het Nederland ‘ingesloten energie’ is de som van alle energie die nodig is om goederen of diensten te produceren, beschouwd alsof die energie in het product zelf was

aug/sept 2020

IZ080921_40_41_ZA_nieuweregels.indd 40

11-8-2021 22:30:03

opgenomen of ‘belichaamd’. “In de (nabije) toekomst zal het invloed gaan hebben op het werk van de installateur; als een leverancier zijn gegevens niet op orde heeft, kan toepassing van zijn producten lastig worden; de aanwezigheid en kwaliteit van de informatie in de materiaaldatabase wordt dan een extra selectiecriterium in de werkvoorbereidingsfase”, aldus Valk.

Energieprestaties Zoals iedereen weet, worden niet alleen de materiaaleisen aangescherpt, maar liggen de energieprestatie-eisen ook al jarenlang onder de loep. Ook op het laatgenoemde terrein zijn dit jaar belangrijke wijzingen doorgevoerd, stipt Valk nog maar eens aan.

• keuringen van verwarmings- en airconditioningssystemen; • gebouwautomatisering- en -controlesystemen.

Technische Afspraak Een deel van de EPBD is in Nederland uitgewerkt in de Nederlands Technische Afspraak (NTA 8800). In de NTA 8800 is de bepalingsmethode voor de energieprestatie van gebouwen vastgelegd.

Op 1 januari 2021 is de NTA 8800 in werking getreden. Een prestatieberekening in overeenstemming met de NTA 8800 is verplicht bij de aanvraag van een Omgevingsvergunning. Het gaat hierbij dus alleen om nieuwbouw.

Voor nieuwe en bestaande gebouwen wordt het Energielabel ook op een NTA 8800-berkening gebaseerd.

EPDB Om die aanscherping toe te lichten en begrijpelijk te maken, is wel enige achtergrondinformatie nodig. Op 10 juli 2018 heeft de Europese Commissie de herziene Europese Energy Performance of Buildings Directive (EPBD III) vastgesteld. Deze richtlijn heeft als doel om de energie-efficiëntie van gebouwen te verbeteren, waardoor het energiegebruik daalt. De richtlijn is op 10 maart 2020 geïmplementeerd in de Nederlandse wet- en regelgeving. Vanaf deze datum moet aan de regeling en eisen worden voldaan. De regeling bevat onder andere bepalingen over: • systeemeisen voor technische bouwsystemen; • het documenteren van de energieprestatie van technische bouwsystemen; • zelfregulerende apparatuur voor het regelen van de temperatuur per kamer of zone; • laadinfrastructuur voor elektrische auto’s;

BENG De energieprestatie wordt uitgedrukt in drie indicatoren, de zogenaamde BENG-eisen. Het gaat dan om de behoefte aan energie voor verwarmen en koelen, het primair (fossiele) energiegebruik en het aandeel hernieuwbare energie. Met het van kracht worden van de drie BENG-eisen is de EPC vervallen. Een Omgevingsvergunning mag alleen worden verleend als uit berekening blijkt dat een gebouw aan de eisen voldoet.

moeten hebben, en ingeregeld moeten kunnen worden en dat de eindgebruiker invloed moet kunnen hebben op de instellingen”, licht Valk toe. Stel dat je als installateur een ketel gaat vervangen, dan gebruik je dus nu voorinstelbare ventielen. Overigens geldt deze eis van instelbaarheid en regelbaarheid in de bestaande bouw alleen als de meerkosten niet hoger uitvallen dan 20% van de oorspronkelijke kosten.

BENG 4 Ook nieuw is de TO-juli-eis, ook wel ‘BENG 4 eis’ genoemd op de werkvloer.

TO-juli staat voor ‘Temperatuur Overschrijding juli’ en is een aanvullende eis.

TO-juli is een indicator voor verlaging van het risico op oververhitting. Om dit tegen te gaan staat de installateur en ook bouwkundig aannemer een breed pallet aan oplossingen tot zijn beschikking. Je kunt dan onder andere denken aan zonwering, de toepassing van warmtepompen met koelingsmogelijkheden en zomernachtventilatie. Kortom: op het gebied van regelgeving zijn belangrijke wijzingen doorgevoerd. Het is raadzaam om alles nog eens rustig na te lezen 

Systeemrendement Daarnaast wordt er een aparte eis gesteld aan het systeemrendement van installaties in de woningbouw en utiliteit. We hebben het dan over de totale prestaties van ingebouwde verlichting en een ruimteverwarmings-, ruimtekoelings-, warm tapwater- en ventilatiesysteem. “Zowel in de nieuwbouw als bij vervangingswerkzaamheden in de bestaande bouw geldt nu dat installaties een bepaald minimum rendement

VERDIEPING Meer weten? Kijk dan op: - Milieudatabase.nl/milieuprestatie/milieuprestatieberekening/ - www.nieman.nl/specialismen/energie-en-duurzaamheid/to-juli/

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ080921_40_41_ZA_nieuweregels.indd 41

11-8-2021 22:30:03

Adv template Waterkwaliteit SPREAD A3 420X297.indd 2

IZ080921_42_43_wasco.indd 42

12-8-2021 15:16:34

18-8-2021 17:30:32

Adv temp

15:16:34

WATERKWALITEIT INSTALLEER JE MET DE HELDERE BOODSCHAP VAN WASCO.

GEZOND EN SCHOON WATER IS VAN LEVENSBELANG. OOK VOOR JE INSTALLATIE. We staan er in Nederland niet vaak bij stil. Water van goede kwaliteit is cruciaal. Niet alleen voor jezelf máár ook voor je installatie is het belangrijk om vervuiling en bacteriën te voorkomen.

Bij Wasco weten we hier alles van af en deze kennis delen we graag met je. Wij geven je advies hoe om te gaan met de kwaliteit van het leiding- en systeemwater en geven je tips & tricks om hiermee aan de slag te gaan. Een goede waterkwaliteit is belangrijk voor zoveel verschillende installaties.

Wij delen graag onze kennis. Dus check snel onze website!

wasco.nl/water Adv template Waterkwaliteit SPREAD A3 420X297.indd 3

IZ080921_42_43_wasco.indd 43

12-8-2021 15:16:35

18-8-2021 17:30:32

RUBRIEK

AF FABRIEK

AF FABRIEK

is voorzien van onzichtbare hydraulische verbindingen.

Het assortiment Energion warmtepompboilers bestaat uit drie modellen, variërend in grootte van 100 tot 250 liter en geschikt voor gezinnen van 2 tot 5 personen.

Grootvermogen oplossing Warmtepompboiler Het Atag assortiment is deze maand uitgebreid met twee typen warmtepompboilers, de Energion Nuos Plus en Energion Lydos Hybrid. Een warmtepompboiler is te vergelijken met een elektrische boiler, maar dan uitgevoerd met een ingebouwde warmtepomp. Hierdoor is deze energiezuiniger dan de ‘gewone’ elektrische boiler. Besparingen tot 80% op de energierekening voor warm water zijn mogelijk. De Energion Lydos is het instapmodel. Het is een compacte elektrische boiler met hybride technologie en een maximale watertemperatuur tot 53˚C. De boiler levert tot 118 liter warm tapwater van 40˚C. Het wandhangend toestel

Met de nieuwe Compress 5000 AW lucht-waterwarmtepomp heeft Nefit Bosch een grootvermogen oplossing aan zijn warmtepompenportfolio toegevoegd. Of het nu gaat om appartementencomplexen, bedrijven of utiliteitsgebouwen, dankzij de aanvoertemperatuur tot 65 °C is de Compress 5000 AW niet alleen geschikt voor nieuwbouw, maar ook voor verduurzaming van bestaande verwarmingssystemen.

De Monoblock warmtepomp kan stand-alone worden ingezet, maar is ook inzetbaar als onderdeel van een hybride verwarmingsoplossing. Opdrachtgevers komen in aanmerking voor subsidie.

De Compress 5000 AW is verkrijgbaar in drie vermogensvarianten: 17, 22 en 38

VRIJSTAANDE RADIATOR Met de toevoeging van Dynamic Boost Hybrid biedt de Mini Vrijstaand van Jaga nu ook niet-condenserende koeling in combinatie met een warmtepomp. De compacte radiator is geschikt voor grote raampartijen, etalages, wintertuinen en onder vensterbanken. Dankzij de Twin Power is deze radiator een oplossing voor het aanpakken van de koudeval bij grote raampartijen die doorlopen tot aan de grond. Er is geen straling naar het achterliggende glas en dus geen warmteverlies. De radiator maakt gebruik van Low-H2O technologie met een supergeleidende en ultrasnelle warmtewisselaar voor een lager energiegebruik en maximale warmteafgifte. Hij kan al verwarmen bij watertemperaturen vanaf 30 °C. Daarnaast heeft de radiator het vermogen om een ruimte snel te koelen (nietcondenserend) in combinatie met een warmtepomp.

44

aug/sept 2021

IZ080921_44_AF.indd 44

VOCHTIGHEIDS- EN TEMPERATUURSENSOR Catec levert een vochtigheids- en temperatuursensor voor uitdagende meettaken. De sensorkop van deze EE212 biedt plaats aan een plug-in sensormodule die is uitgerust met een vochtigheids- en temperatuurdetectieelement. De sensorcoating en de verzegelde soldeerpunten verbeteren de meetprestaties en verlengen de levensduur van de sensorelementen. De elektronica in de module is ingekapseld en daardoor beschermd tegen condensatie en corrosie. Voor de sensorsonde zijn verschillende filters beschikbaar. De sensormodule kan zonder gereedschap in een paar stappen worden vervangen.

Naast meting van de luchtvochtigheid en temperatuur berekent de sensor verschillende vochtigheid gerelateerde parameters zoals dauwpunttemperatuur, absolute vochtigheid en mengverhouding.

kW, waarvan de laatste ook leverbaar is met koelfunctie.

Met 180x107x76 cm zijn de

kleinere vermogens relatief compact. In grotere gebouwen, zoals bedrijfsruimten en utiliteitsgebouwen, kunnen tot vier units kunnen worden aangesloten in cascadeopstelling waardoor ruim 150 kW aan verwarmingsvermogen wordt gerealiseerd.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

10-8-2021 16:10:52

GET READY FOR HYBRID MAKE THE GREEN CONNECTION MET ONZE HYBRIDREADY PRODUCTLIJNEN

Burgerhout loopt voorop als het gaat om innovaties op het gebied van rookgasafvoer en ventilatiesystemen. Daarom zijn we klaar voor alles wat de toekomst brengt, zoals bijvoorbeeld hybride verwarmingstechniek. Onze HybridReady producten passen naadloos binnen dit segment en verbinden moeiteloos een breed scala aan hybride verwarmingsoplossingen. Zo zorgen we voor een “green connection” met duurzaamheid als einddoel.

Voor meer informatie, lees meer op burgerhout.nl/hybridready

IZ080921_45_burgerhout.indd 45

19-8-2021 10:53:37

RUBRIEK

AF FABRIEK

AF FABRIEK

het water moet worden bijgevuld. Met behulp van Remeha Connect is het mogelijk om beheer op afstand te activeren. Het toestel is zo samengesteld dat deze is te koppelen met duurzame technieken zoals een hybride warmtepomp en zonneboiler en is daarnaast geschikt voor propaan, hoogcalorisch aardgas en voor aardgas met bijmenging van 20% waterstof.

COMPACTE LBK’S

Standaard componenten Remeha introduceert de nieuwste generatie van de Avanta: de Remeha Avanta Ace, beschikbaar in de comfortklasses CW3, CW4 en CW5. Diverse componenten zijn standaard ingebouwd, waaronder de sifon, waterdruksensor en het veiligheidsventiel maar ook de rookgasterugslagklep voor overdruktoepassingen. Het toestel is verder voorzien van een bedieningspaneel met lcd-scherm met backlight en 4-handige drukknoppen.

Alle onderdelen zijn bereikbaar via de voorkant. De ingebouwde waterdruksensor zorgt dat de waterdruk digitaal is af te lezen en geeft actief een melding zodra

Zwarte ventilatoren Vent-Axia heeft zijn pakket woonhuisventilatie uitgebreid. De Svara en iQ ventilatoren zijn nu ook in het zwart verkrijgbaar. De iQ is geschikt voor zowel plafond- als wandmontage en standaard uitgerust met vraagsturing op basis van een vochtsensor met een vertraagde start van 90 seconden. Het intelligente bedieningspaneel zorgt voor een flexibele inbedrijfstelling en setup. De Svara is een app-gestuurde wandventilator met drie snelheden. De bluetooth ondersteunde app is geschikt voor zowel iOS als Android. Ook deze ventilator is voorzien van vochtsensor en lichtdetectie.

De ClimaPac Compact-serie van Stulz zijn door Eurovent gecertificeerde luchtbehandelingskasten, voorzien van verschillende warmteterugwinningsopties volgens de Ecodesign-richtlijn. Een plug-and-play regelsysteem maakt een efficiënt beheer van de onderdelen mogelijk en waarborgt de integratie van regeling en communicatie.

Als optie kan een uitbreidingsframe worden toegevoegd om maximaal drie warmtepompen met de LBK te integreren, waarbij beide met dezelfde regelaar compatibel zijn. Deze warmtepompen levert Stulz zelf, van het merk Mitsubishi Heavy Industries. ClimaPac past zich aan de specifieke eisen van een project aan en kan als optie ook als buitenopstelling worden geleverd.

Dunne isolatieplaten Bij verbouw of renovatie is vloerverwarming vaak lastig, vanwege de krappe verwerkingsruimte. Voor optimale vrijheid introduceert Schütz vari-takk PRO 12-2

COMPOSIET VERDELERS Robot levert composiet verdelers die zowel kunnen verwarmen als koelen.

Ze hebben een lagere hydraulische weerstand en hogere isolatiewaarde dan stalen verdelers. Voor LT-systemen zijn er twee typen, de Solid en LTC (zonder pomp). Voor zowel hoog- als laagtemperatuursystemen, waarbij geen externe pomp aanwezig is, produceert Robot daarnaast de LTVC met een

46

aug/sept 2021

IZ080921_46_AF.indd 46

Wilo Para pomp. De geïsoleerde luchtkamers (Robot LTC en Robot LTVC verdeler) en de geëxpandeerde polypropyleen schalen (Robot Solid verdeler) zorgen ervoor, in combinatie met het composiet materiaal, dat warmteverlies via de verdeler tot een minimum wordt beperkt.

Ook geven de verdelers bijna geen stralingswarmte af. Op basis van een Kiwa-verklaring van maart 2021, besparen de Robot composietverde-

lers circa 40% energie ten opzichte van onderzochte stalen verdelers van andere fabrikanten.

isolatieplaten van 12 mm dik. De vlakke platen zijn stapelbaar. Het bijbehorende montageapparaat vergemakkelijkt de verwerking en biedt de mogelijkheid om de platen zonder vast patroon te verleggen. Ondanks de geringe dikte hebben de platen een warmteweerstand van 35 m2 K/W, een dynamische stijfheid van SD 50 en een contactgeluidsisolatie van 24 dB.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

10-8-2021 16:19:09

COMPLETE CV WATERBEHANDELING De Sentinel Eliminator Vortex 300: een compacte eenheid die speciaal ontworpen is voor kleine ruimtes en zowel magnetische als niet-magnetische deeltjes uit het systeem filtert.

AANSLUITING: MONTEREN: MAGNEET: DEMONTAGE: AFDICHTING: COMPLEET: GARANTIE: TEMPERATUUR:

22mm snel en makkelijk te monteren 9000 Gauss demontabel dubbel afdichting voor extra zekerheid voorzien van twee 22mm kogelkranen 10 jaar garantie 110° C max

OVERIGE TYPES:

Vortex 200 (3/4”haaks) / Vortex 500 (28mm)

Tel: +31 (0) 575-555777 E-mail: info@sentinelbeschermt.nl

IZ080921_47_sentinel.indd 47

Scan de QR-code en ga naar de website

18-8-2021 17:32:28

RUBRIEK XXXXXXXXX RAAR? ALGEMEEN

Vol gas naar hybride DE KETEL GAAT DOOR Nederland staat voor een gigantische verduurzamingsopgave. Volgens branchevereniging de Nederlandse Verwarmingsindustrie (NVI) is daarbij een rol weggelegd voor gas. Maar we wilden toch juist van het gas af? Hoe zit dat precies?

De Nederlandse Verwarmingsindustrie is een onafhankelijke vereniging en dient de belangen van haar leden die actief zijn in de verwarmingstechnologie in de breedst mogelijke zin. IZ sprak met de voorzitter Henk Sijbring en de voorzitter van de Technische Commissie Gideon Blij.

Om maar gelijk met de deur in huis te vallen: Is er in de woningbouw nog een toekomst weggelegd voor de gasgestookte cv-ketel?

“Jazeker. Maar het hangt ervan af welk segment je bekijkt. In de nieuwbouw zullen naar verwachting warmtepompen en warmtenetten het leeuwendeel van de warmtevraag gaan invullen.

Voor de bestaande bouw liggen de kaarten anders.”

48

Hoe bedoelen jullie?

“Allereerst zouden we te maken krijgen met torenhoge kosten als in iedere bestaande woning een warmtepomp komt te staan, omdat we het elektriciteitsnet fors zouden moeten verzwaren. Daarnaast is de overstap op een warmtepomp in menig geval problematisch. Bijvoorbeeld vanwege het ruimtebeslag.

Ook zijn er vaak flankerende maatregelen nodig, zoals het aanbrengen van extra isolatie of de vervanging van het afgiftesysteem die zodanige kosten met zich meebrengen dat de eigenaar ze niet kan of wil ophoesten. In zulke gevallen is het zinvoller om te kijken naar een hybride oplossing.”

Aan welke hybride oplossingen denken jullie dan?

“Een warmtepomp gecombineerd met een gasgestookte cv-ketel. Het aardgas wordt daarbij geleidelijk aan vervangen door duur-

zame varianten, zoals biogas of waterstof. Daarnaast pleiten wij voor flankerende maatregelen die zichzelf binnen een acceptabele termijn terugverdienen. Zoals extra isolatie. We proberen namelijk wel zoveel mogelijk de Trias Energetica te volgen door eerst de warmtebehoefte terug te brengen en daarna de resterende vraag zo duurzaam mogelijk in te vullen.”

Denken jullie dat hiermee alle financiële bezwaren de wereld uit zullen zijn?

“Nee, daarom is het belangrijk om nieuwe formules te bedenken voor klanten met een kleine portemonnee. Bijvoorbeeld dat ze via lease-achtige constructies de beschikking krijgen over een hybride oplossing.”

Is een massale overstap op waterstofketels nog een optie?

“Wij zien meer brood in hybride oplossingen. Op die

manier hoef je alleen gas te gebruiken om eventuele pieken weg te halen. Bovendien zullen hybride varianten zich doorontwikkelen en nog efficiënter worden.”

Is er nog meer nodig om dit toekomstperspectief te realiseren?

“Ja, met Smart Grids, opslagmogelijkheden en zonering in gebouwen zou je nog een extra efficiëntieslag kunnen maken.”

Tot slot: hoe ziet de toekomst eruit, zeg over pakweg 10 jaar?

“Wij verwachten dat veel bestaande woningen dan voorzien zijn van hybride systemen. Die zullen in toenemende mate gebruik maken van biogas en waterstof. We kunnen de bestaande gasinfrastructuur daar handig voor inzetten. In de nieuwbouw zullen nogmaals voornamelijk warmtepompen en warmtenetten de warmtevraag invullen.”

aug/sept 2021

IZ080921_48_raar.indd 48

9-8-2021 13:24:36

Apollo ProFlow

Nieuw! bespaar tijd en geld met onze statische en dynamische inregelafsluiters Te installeren met onze press- en draadsystemen, zoals VSH XPress, VSH PowerPress en VSH Super. instagram.com/aalberts_ips

www.aalberts-ips.nl

Apollo Proflow_A4adv.indd 1 IZ080921_49_AIP.indd 49

linkedin.com/company/aalberts-ips-benelux youtube.com/aalbertsintegratedpipingsystems

06-04-2021 15:00 18-8-2021 17:33:57

RUBRIEK COLUMN

V.D. BOON

AF FABRIEK

WIE ZIJN JOUW ÉCHTE KLANTEN? In de vorige editie van InstallateursZaken schetste ik een beeld over klantbetrokkenheid en het zicht daarop. In dit tweede deel over ‘klanten’ Geef ik met de ‘klantpiramide’ een hulplijn om inzicht te krijgen. Een klantpiramide - analoog aan de piramides uit het oude Egypte – zit vol verborgen schatten. Op grond van basisinformatie over klanten (bestaande, verloren en nieuwkomers), analyseer je het totale klantenbestand.

De meest gebruikelijke indeling van de piramide is op basis van omzet. Heb je ook informatie over de afzet per productgroep, de brutomarge per afnemer of zelfs van de marge over productgroepen per afnemer? Des te meer financiële waarde kun je aan de klantpiramide ontlenen. En ook hier weer analoog aan de piramides: graaf dieper en verwijder het zand en stof om andere pronkstukken te vinden. Verrijk het model met informatie over het marktdomein, de klant van de klant, de kernwaarden van uw klant etc.

Met regelmaat sta ik versteld dat bedrijven die informatie niet goed op het netvlies hebben. Onderschatten hoe dominant enkele klanten zijn voor hun afzet, omzet maar vooral winstmarge. Want, de klant is koning toch? De praktijk wijst uit dat

ALGEMEEN

[ISSN:1872_6607) OPLAGE: 8.000 EXEMPLAREN

50

Maarten van der Boon maartenvanderboon@stem-imc.com Partner in STEM Imc. Helpt technische bedrijven in de maakindustrie, bouw en installatie op gebied van B2B business development, innovatie, marketing en communicatie.

COLOFON

INSTALLATEURSZAKEN

Uitgave: Merlijn Plus BV Zuidkade 174 2741 JJ, Waddinxveen T: 0182 631717 E: info@merlijnplus.nl

veel bedrijven de meeste aandacht geven aan klanten die het hardst schreeuwen. Klanten die veel energie kosten en vaak tegen een lage prijs. Die ook nog eens een koninklijke behandeling wensen. Klanten die feitelijk niet bij jouw organisatie passen. Terwijl die trouwe, stille, perfect passende klant in al dat rumoer ‘vergeten’ wordt.

Een onderzoek naar kenmerken van klanten leert dan dat er verwantschappen zijn tussen de klanten die goed bij uw organisatie passen maar ook van hen die niet goed passen. En als je die klant-verwantschapskenmerken kent, kun je ook gerichter zoeken naar nieuwe klanten die wel bij jou passen. De eerste winst heeft u daarmee al binnen.

Maandelijks verschijnend praktijkblad voor de W-installateur met oog voor techniek én bedrijfsvoering op het gebied van o.a. verwarmen, koelen, ventilatie, airconditioning, sanitair, energie, gereedschap, materialen, regeltechniek en domotica

Vaste medewerkers: Ton Meijer (cartoon), ISSO, Maarten van der Boon, Rogafa, Nederlandse verwarmingsindustrie, Dick en Tim Visser, Wij Techniek en Binnenklimaat Nederland

Redactie: Frank Stouthart (hoofdredacteur) Wietse Buma E: redactie@merlijnplus.nl

Advertenties: Ruud Struijk T: 0182 631717 E: r.struijk@merlijnplus.nl

Vormgeving en DTP: Yolanda van der Neut

Druk: Veldhuis Media BV, Raalte

Abonnementen: Benelux €18,40, buitenland €23,40 per jaar, excl. BTW. Abonnementen lopen door tenzij 1 maand voor het einde van de abonnementsperiode via e-mail (info@merlijnplus.nl) is opgezegd. Wijzigingen kunnen worden doorgegeven via: installateurszaken.nl/wijzigingen-toezending-iz © Merlijn Plus BV, 2021 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/ of openbaar gemaakt op welke wijze ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Publicaties geschieden uitsluitend onder verantwoording van de auteurs. Alle daarin vervatte informatie is zorgvuldig gecontroleerd. De auteurs en uitgever aanvaarden echter geen verantwoordelijkheid voor de gevolgen van eventuele onjuistheden.

aug/sept 2021

IZ080921_50_colofon_column_boon.indd 50

18-8-2021 17:34:34

INSTALLEREN IS EASY MET EASY FAST FIX

Met de nieuwe, gepatenteerde Easy Fast Fix (EFF) bevestigingstechnologie vereenvoudigt Geberit de installatie van een closet met verdekte bevestiging revolutionair. Schuif het closet simpelweg tegen de muur en draai het wandcloset aan via de gaten in het keramiek. Dat is Slim Bekeken!

AR D A D N TA NU S LOSETS E B IJ CVE RDE KT MET STIG ING B EVE

www.geberit.nl/easyfastfix

IZ080921_51_stulz.indd 51 25324 GEBERIT EFF Slim bekeken Iz Installateurszaken-Merlijn Plus 221640_210x297.indd 1

19-8-2021 12:48:17 09-08-2021 09:45

Luchtbehandeling in combinatie met warmtepompen Plug and Play

Kleiner oppervlak, verbeterde werking

Plug and play koelen en verwarmen en ventileren dankzij uitbreiding luchtbehandelingskast ClimaPac Compact.

Zich realiserend dat 80% van de gevraagde units een capaciteit tot 15.000 m3/h bezit, heeft STULZ het assortiment geoptimaliseerd.

Warmtepompen

Meer informatie?

STULZ introduceert nieuwe compact luchtbehandelingskasten met als optie een frame voor warmtepompen, welke STULZ ook zelf levert.

Wilt u meer informatie over deze plug and play oplossing of wilt u direct een offerte ontvangen? Scan dan de QRcode en neem contact met ons op.

Weverij 7, 1185 ZE | Amstelveen +31 (0) 20 545 11 11 info@stulz.nl | www.stulz-benelux.com

IZ080921_52_generit.indd 52

19-8-2021 12:46:55