IZ april 2021

IZ lezen op PC, tablet of smartphone?: installateurszaken.nl

Of download IZ app

APRIL 2021 19e jaargang

Special: Meet- en regeltechniek

WASC6490_AIRCO BEELD 210x130mm.indd 1

06-04-2021 10:47

 Trends  Gasketelwet  Imago-risico

IZ0421_01_omslag.indd 1

8-4-2021 21:08:16

Altijd up-to-date via de

intergas academy

NIEUW! INTERGAS e-learning

www.intergasverwarming.nl

IZ0421_02_03_intergas.indd 2

11-4-2021 10:35:57

Vergroot jouw productkennis waar en wanneer jij dat wilt!

INTERGAS E-LEARNING: • Wanneer je wilt

• Geen reistijd

• Waar je wilt

• Efficient

• Actuele kennis

• Eigen tempo

Meld je aan op: www.intergasacademy.nl

IZ0421_02_03_intergas.indd 3

11-4-2021 10:35:57

BRENG BUITEN BINNEN

WIST JE DAT... je 90% van de tijd binnen 4 muren doorbrengt?

We inspire at www.duco.eu

20111220_Installateurszaken.indd 79 IZ0421_04_DUCO.indd 4

8/04/2021 14:04 11-4-2021 9:48:23

SAMEN NAAR DE TOP! Aircovent en Wasco zijn samen gegaan. Samen willen we de nr. 1 groothandel in airco worden! Wasco is de enige groothandel in Nederland met alles voor airco. Ons assortiment bestaat uit o.a. airconditioners, onderdelen, installatiemateriaal, gereedschap en meetapparatuur. Daarnaast geldt: • Vandaag besteld = volgende werkdag geleverd!

• 34 vestigingen in Nederland met een breed airco-assortiment op voorraad.

• Kennisoverdracht d.m.v. WasCollege opleidingen, webinars en e-learnings • Deskundig advies van ervaren airco-specialisten: van ontKijk op www.wasco.nl/airco voor het comwerp tot en met after sales support plete airco-assortiment.

WASC6490_AIRCO BEELD 210x130mm.indd 1



18



28

06-04-2021 10:47



32

RUBRIEKEN vooraf 7 vakwerk 16





40



42

TECHNIEK

raar? 48

COLUMNS De Vries

10

Deinum 13 Wijma 17 Visser 31

18 MEET- EN REGELTECHNIEK

30 GROEN EN DIGITAAL

Wij Techniek

Van doel tot trends

De katalyserende werking van Corona

Boon 50

20 METEN EN GASKETELWET

32 PRESTATIES BORGEN

Welke eisen worden gesteld aan uw meetapparatuur?

Het nut van software



22 GEBOUWBEHEER

34 LAAGFREQUENT GELUID

38 INVESTEER IN DIALOOG

De pijler van een slim gebouw

Een groeiend probleem in installatieland

Voorkomen van psychosociale arbeidsbelasting

28 IMAGO-RISICO

40 ECOLOGISCH PASSIEFHUIS

42 TEKORT AAN TECHNICI

“Het gaat vaak mis bij het berekenen, plaatsen en inregelen”

Verliefd op het ontwerp

Aantrekkelijkheid en toegankelijkheid branche cruciaal

IZ0421_05_inhoud.indd 5

37

ZAKELIJK

11-4-2021 10:37:12

IZ0421_06_WARP.indd 6

12-4-2021 9:41:14

ALGEMEEN

VOORAF

Slim bezig Van utiliteitsgebouwen wisten we het al, maar ook woningen worden steeds slimmer. Zo zijn er zelflerende thermostaten die gebruikerspatronen herkennen en met voicecontrol worden aangestuurd. Of slimme detectiesystemen met een ingebouwde servicedienst die automatisch nieuwe batterijen bestelt. Veel van deze oplossingen communiceren bovendien via een app.

Voor W-installateurs betekent deze ontwikkeling dat ze over steeds meer ICT-kennis moeten beschikken om deze systemen met elkaar te laten communiceren. Meet- en regeltechniek wordt derhalve belangrijker en heeft steeds

Ik meet het hier wel even, regel jij de koffie

meer invloed op het eindresultaat. Installaties die door een verkeerde programmering niet goed worden aangestuurd, zullen niet goed functioneren. Dat komt in de praktijk al bij zo’n 70% van de klimaatbeheersingsinstallaties voor.

Gelukkig verschijnen er ook hulpmiddelen op de markt die helpen om faalkosten achteraf tot een minimum te beperken. Software die ervoor zorgt dat componenten niet te groot of te klein worden geselecteerd bijvoorbeeld. Eerst doorrekenen, vervolgens checken en dan pas realiseren. Het is een ‘must’ in deze tijd van digitalisering.

Eurolyzer STx rookgasanalyser Een compleet instrument voor het afstellen, onderhouden en inspecteren van cv-installaties Volledig NEN-EN 50379 deel 2 gecertificeerd, 3

dus geschikt voor metingen conform de Gasketelwet Digitale meetrapportage met de GRATIS EuroSoft connect app 3 7 jaar garantie met KWSe, ook op verbruiksonderdelen en sensoren 3 Rookgasanalyse, temperatuurmeting én drukmeting 3 Uitbereiding functionaliteit mogelijk met CAPBs® 3 (bijvoorbeeld gaslekdetectie)

Kijk op eurolyzer.nl voor informatie en specificaties

IZ0421_07_vooraf.indd 7

11-4-2021 10:39:25

DE NIEUWE GENERATIE LUCHTGORDIJNEN

Pamir Arden

Ruwen

Scand

Sierra

van Leeuwenhoekstraat 2, 3846 CB Harderwijk, Nederland Telefoon: +31 341 439 100 www.fricobv.nl IZ0421_08_LSA.indd 8

12-4-2021 9:39:37

IZAP

RUBRIEK

28 IMAGO-RISICO 18 MEET- EN REGELTECHNIEK Meet- en regeltechniek is een verzamelnaam voor alle technieken die worden gebruikt voor het meten en regelen van installatietechnische systemen. Zonder meting is er alleen maar sprake van sturing, met meting, van regeling. Dit artikel beschrijft trends en technische mogelijkheden op dit gebied.

De warmtepomp is aan een gestage opmars bezig, maar loopt een flink imagorisico. Dat zegt Michel van Bronkhorst van het Opleidingscentrum GOº voor de koudetechniek. “We zien helaas dat het vaak mis gaat bij het berekenen, plaatsen en inregelen van deze systemen. Het gevolg is dat installaties slecht presteren en daardoor ook nog eens energie gaan slurpen in plaats van besparen”.

20 METEN EN GASKETELWET

42 TEKORT AAN TECHNICI

Vanaf 1 april 2022 dienen cv-installatiebedrijven COgecertificeerd te zijn en te beschikken over de juiste meetapparatuur. De eisen die de Gasketelwet stelt worden steeds duidelijker waarbij er verwezen wordt naar de Europese norm EN 50379.

De tekorten in de technische sector zijn niet onbekend. Het aantal mensen dat kiest voor een technische opleiding neemt af, wat ervoor zorgt dat het gebrek aan technisch personeel alleen maar groeit. Op welke manieren kan dit bestreden worden?

IN DE PIJPLIJN

RUBRIEK

1.000e cursist F-gassen

RITTAL EN STULZ SLUITEN PARTNERSHIP

Bij het opleidingscentrum WasCollege van Groothandel Wasco is de 1.000e cursist gestart met de F-gassen opleiding.

Deze opleiding is nodig om als installateur airconditioning en warmtepompen aan te mogen sluiten.

Pieter van der Veen, eigenaar van Van der Veen ZON, is die 1000e cursist. “Sinds vier jaar heb ik een eigen bedrijf dat onder andere zonnepanelen installeert. Ik merkte dat klanten die zonnepanelen lieten leggen, daarna vaak ook airconditioning wilden laten plaatsen. Daarom wil ik mijn bedrijf uitbreiden en daar heb ik het F-gassen certificaat voor nodig.”

Rittal en Stulz zijn een wereldwijd partnerschap aangegaan voor de levering op maat van infrastructuur, advies, ondersteuning en diensten op het gebied van datacenters.

Klanten kunnen zo gebruik maken van one-stop IT-infrastructuuroplossingen en een programma koelsystemen voor middelgrote en grote datacenters. Rittal is leverancier van industriële behuizingen en IT-infrastructuur, en Stulz is specialist in datacenterkoelsystemen. Ze verwachten met dit partnership beter te zijn uitgerust om klanten end-to-end, op maat gemaakte oplossingen aan te bieden.

Ruim 12% meer gestookt Nederlandse huishoudens hebben hun verwarming deze winter 12,2% meer aan gehad dan tijdens de vorige winter.

Voor het onderzoek werd een steekproef van 300.000 Europese huizen gebruikt, waarvan ongeveer 47.000 Nederlandse woningen. Hieruit bleek dat Italiaanse en Spaanse huishoudens de grootste toename in warmteverbruik hadden (respectievelijk 22,4% en 22,2%). Zweedse (5,7%), Deense (5,3%) en Luxemburgse (4,6%) huishoudens hadden de kleinste toename.

In heel Europa was er dus een toename in het warmteverbruik overdag. En dat terwijl het deze winter gemiddeld 0,6°C warmer was dan vorige winter.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ0421_09_izap_idp.indd 9

april 2021

9

11-4-2021 10:40:42

COLUMN

DE VRIES

IMAGO KOMT TE VOET EN GAAT TE PAARD Uit het niets schoot een witte bestelbus rakelings voor me langs. Luid toeterend werd ik als het ware van de weg gedrukt. Ik sukkelde al even in de file voor die afrit. Maar meneer vond die kennelijk te lang en was van mening dat hij heer en meester was op dat stukje snelweg.

Ik kom dat gedrag wel vaker tegen. Zeker ook van mensen uit de aannemerij en installatiewereld. Ze hebben het druk en veel haast. Of hoort deze houding bij het type mens dat in deze sectoren werkt?

Naast ergernissen over het rijgedrag, verwonder ik me ook nog eens professioneel over de manier waarop er antireclame wordt gemaakt voor hun bedrijf. Want doorgaans prijkt de naam daarvan in grote letters op die bus.

En als klap op de vuurpijl staat achterop ook nog eens: ‘Hoe vindt u mijn rijstijl?’ Met daarbij een telefoonnummer, een mailadres en een website. Alsof je die onthoudt als je door zo’n onverlaat van de weg wordt gereden.

Telkens vraag ik me af, waarom je op die manier het imago van je bedrijf te grabbel gooit. Want die naam staat niet voor niets op die bus, toch? Je wilt dat mensen die onthouden?

Het is een manier van adverteren, gericht op het verhogen

RUBRIEK

Willem de Vries is Managing Partner van STEM Industrial Marketing Centre. Het kenniscentrum op het gebied van marketing voor technische B2B bedrijven: www.stem-imc.com

IN DE PIJPLIJN

Platform Binnenklimaat vernieuwd Omdat technische kennis en informatie voor het realiseren van een gezond binnenklimaat erg gefragmenteerd beschikbaar zijn, lanceren TVVL en Binnenklimaat Nederland een nieuwe versie van hun platform Binnenklimaattechniek. Dit platform beoogt professionals in de utiliteitssector hulpmiddelen te bieden om op duurzame wijze gezonde gebouwen tot stand te brengen. Zo bevat het platform publicaties, instrumenten, checklists en kwaliteitstandaarden, waaronder het Programma van Eisen Gezonde Kantoren. Binnenkort is ook de nieuwste versie van het

10

van je naamsbekendheid. Het is maar beter dat men een positieve associatie heeft bij je naam. Daar moet je zorgvuldig aan bouwen. Want bekendheid en imago komen te voet. De positieve herinnering aan beide, verdwijnen te paard.

Je handelen en gedrag tijdens een verkoopgesprek, de offertefase, de uitvoering van de klus zelf, de factuur die je stuurt zijn zeer bepalend voor het beeld over je bedrijf.

Net zoals de afwikkeling van eventuele klachten. Hoewel je die misschien maar beter kunt voorkomen. Want P x C = I: Performance (al je handelen) x Communicatie (adverteren, website en dergelijke) = Imago.

Marketing is weten aan welke knoppen je moet draaien. En daar ga ik in komende columns verder op in.

PvE (2021) te downloaden op de website. Ook is het platform een vraagbaak voor alle professionals in de utiliteitssector; ontwerpers, vastgoedbeheerders, woningcorporaties, adviseurs, onderhoudstechnici, facilitair managers, toezichthouders en vertegenwoordigers van de overheid kunnen hier met hun informatiebehoefte terecht.

Climate 5000 MS multi-split buitenunit die gecombineerd kan worden met zowel de binnenunits van de Climate 3000i, als de Climate 5000i, tot een maximum van vijf.

Alle varianten zijn uitgerust en standaard voorzien van onder meer high-density filters, ontdooi-functie en anticorrosieprotectie en draaien

op het energie-efficiënte R32 koudemiddel. De Bosch Climate 5000i heeft verder nog een aantal extra’s zoals 3D Swing functie, Ioniser en Biofilter. De airconditioners kunnen worden bediend met de meegeleverde afstandsbediening en optioneel via een app.

Ook bij Nefit Bosch nu airco’s Nefit Bosch heeft zijn productportfolio uitgebreid met airconditioning. Het programma omvat twee single-split airco’s: Bosch Climate 3000i en Bosch Climate 5000i. Daarnaast is er de

april 2021

IZ0421_10_column_devries_idp.indd 10

11-4-2021 10:41:23

Alkmaar

Alphen a/d Rijn

Amersfoort

Amsterdam Oost

Amsterdam Nieuw-West

Amsterdam West

Amsterdam Zuid

Apeldoorn

Arnhem

Beverwijk

Breda

Den Bosch

Den Haag

Den Haag Ypenburg

Deventer

Doetinchem

Dordrecht

Drachten

Ede

Eindhoven

Emmen

Enschede

Gennep

Gorinchem

Groningen

Heemstede

Heerenveen

Hengelo

Hillegom

Hoorn

Katwijk

Lelystad

Maarssen

Naarden

Nieuwegein

Roosendaal

Rotterdam Noord

Schagen

Venlo

Haarlem

Heerlen

Met 72 vestigingen zijn we altijd dichtbij

Sittard

Vlissingen

Onze nieuwste vestigingen

IZ0421_11_warmteservice.indd 11

Harderwijk

Hoogeveen

Leeuwarden

Leiden

Maastricht

Naaldwijk

Nijmegen

Purmerend

Rotterdam Oost

Rotterdam Zuid

Veendam

Tiel

Tilburg

Uden

Uithoorn

Waalwijk

Weert

Wormerveer

Zaandam

Zoetermeer

Almelo opent in juli

Helmond

Hilversum

Spijkenisse

Groenlo

Goes

Gouda opent in augustus

Zwolle

Oss opent in oktober

11-4-2021 10:02:35

RUBRIEK

IN DE PIJPLIJN

Tien jaar diffuus ventileren BaOpt Nederland bestaat tien jaar. Het door het Duitse moederbedrijf ontwikkelde principe van diffuus ventileren, brengt klimaatproblemen in grote, hoge en complexe gebouwen onder controle. In Nederland zijn inmiddels enkele honderden projecten gerealiseerd,

AF FABRIEK

waaronder het Alliander hoofdkantoor in Duiven, NOS-studio’s en het nieuwe AFAS theater.

Bij het ventileren, verwarmen en koelen van ruimtes met BaOpt, stroomt de lucht uit de installatie door de hele ruimte (diffusie). Dit gebeurt door een klein drukverschil te creëren met de buitenlucht, waardoor de lucht in de ruimte zich in willekeurige richtingen beweegt.

De verhouding inblazen en afzuigen wordt zo geregeld dat de druk precies goed is.

Drukmeters binnen en buiten

communiceren met de installatie om dit te managen.

Onlangs bracht ACS BaOpt 2.0 op de markt. ACS is specialist in datagedreven oplossingen voor gebouwbeheer en ontwikkelaar van het Climatics platform voor datagedreven gebouwbeheer.

Het bedrijf realiseert sinds 2013 BaOpt projecten in Nederland en in acht andere Europese landen.

Flamco en Comap samengevoegd Aalberts hydronic flow control voegt Flamco en Comap samen. De zusterbedrijven vullen elkaar aan op het gebied van verwarming-, koeling-, water- en solartechnologie. De samenvoeging biedt synergievoordelen

WAT IS DIT VOOR GEREEDSCHAP?

Klimaatproblemen?

HVAC levert de oplossing!

Luchtgordijnen • Ventilatorconvectoren • Warmtepompen Luchtverdeelsystemen • Airconditioning • Luchtontvochtiging Platenwisselaars • Olie-/waterafscheider Wateroverlastsignaleringssystemen en meer...

Air Conditioning Cooling

Heating Ventilation

Een begrip wereldwijd 0255 52 24 20 • www.hvac.nl

12

0206_HVAC adv_90x132.indd april 2021 1

IZ0421_12_idp_hvac_gereedschap.indd 12

en stelt Aalberts in staat een compleet installatieprogramma van bron tot afgifte te creëren.

Flamco en Comap zijn al jarenlang zelfstandige onderdelen van Aalberts hfc. Terwijl Flamco vooral expert is in druk- en opslagtechnologie, is Comap meer gespecialiseerd in balans-, beluchtings- en comforttechnologie. Samen bestrijken ze elke fase in de levenscyclus van gebouwinstallaties (verwarming, koeling en tapwater) voor woningbouw, utiliteit en industrie.

“Het is een perfecte match en door de productportfolio’s op elkaar af te stemmen, verstevigen we onze marktpositie, ook op de langere termijn”, aldus CEO Maarten van de Veen van Aalberts.

19-03-14 16:05

Wie oh wie weet de juiste benaming van dit bakje?

Volgens voormalig installateur Jaap Schut werd het gebruikt werd om leitjes in te zetten. “Het bakje is van hout en heeft een ijzeren haak. Met die haak kon je het bakje bevestigen aan een laddersport of panlat.

De gaten aan de voorzijde dienden om gereedschap aan vast te zetten. Ik schat dat het bakje ongeveer 130 jaar oud is.” Het maakt deel uit van de collectie historisch gereedschap en oude installaties, die Schut heeft verzameld. Alles staat nu nog opgesteld in een loods, maar het plan is om uiteindelijk een museum voor installatietechniek te openen in Naaldwijk.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

11-4-2021 10:42:49

VAN DE SANDE

COLUMN

WATERZIJDIG INREGELEN IS ALTIJD EEN GOED IDEE Meet- en regeltechniek is er in allerlei soorten en maten en dient diverse doelen. De zelf-modulerende slimme thermostaat is hiervan een voorbeeld: per ruimte kan de warmte ingeregeld worden. Door slimme meet- en regeltechnieken toe te passen in de klimaatbeheersing in gebouwen kan tot wel 20% energie bespaard worden.

Ook in de bestaande woningbouw is nog een enorme slag te slaan. Het waterzijdig inregelen van de installatie zorgt voor een verbeterde energieprestatie en verhoogt ook direct het comfort. Het doel is het minimaliseren van het temperatuurverschil tussen de aanvoerleiding naar de radiator en de leiding die het water retourneert naar de warmte-opwekker. Helaas wordt deze techniek nog te weinig toegepast, terwijl het zorgt voor een betere doorstroming van het water in de radiatoren en een betere warmteafgifte.

Het waterzijdig inregelen wordt veelal door de installateur niet mee genomen in de offerte (te veel werk, te weinig tijd) en gebeurt het wél dan vindt de consument het vaak te duur. Toch heeft het enorme pluspunten: optimalere doorstroming van de warmte in huis, lager energiegebruik,

lagere energierekening en verbeterd comfort.

In een aantal situaties is waterzijdig inregelen verplicht, o.a. wanneer de warmte-opwekker vernieuwd wordt óf wanneer meer dan 30% van de afgiftesystemen vervangen wordt. Tevens is het verplicht om temperatuurregeling per verdieping/ ruimte toe te passen. [uitzondering: als er geen temperatuurregeling per afgiftesysteem mogelijk is en/of als de kosten om de temperatuur per ruimte te kunnen regelen meer dan 20% van de totale installatiekosten zijn.] Dit geldt zowel voor de woningbouw als utiliteitsmarkt en is vastgelegd in de EPBD-III (maart 2020).

Wij hebben dit behoorlijk aangejaagd en zijn content met het resultaat. Want stap één van de verduurzamingsroute in de gebouwde omgeving is en blijft: isoleren en toepassen van de juiste meet- en regeltechniek.

Anne Jaap Deinum, Branchemanager De Nederlandse Verwarmingsindustrie

KLIMAATSYSTEEM

VLOER VERWARMING

Voordelen:  Minimale opbouwhoogte (circa 20 mm)  Licht gewicht systeem in vergelijking met standaard vloerverwarming  Vloerverwarming mogelijk op houten (verdiepings)vloeren  Tijdwinst bij montageafwerking kan direct plaatsvinden (droogsysteem)  Verwarmingslichaam, koelsysteem en afbouwplaat in één  Behaaglijkheid door 100% stralingswarmte  Gezond binnenklimaat door minimale luchtverplaatsing

id met het Gemak en behaaglijkhe mingssysteem verwar Uniwarm Klimaat Vloer

UNIWARM 0,5 L.indd 3

IZ0421_13_column_deinum.indd 13

Nijverheidsweg 3 I 7251 JV VORDEN Tel: +31(0)575-555777 Fax: +31(0)575-551128 E-mail: info@uniwarm.nl WWW.UNIWARM.NL

13-1-2020 11:08:43

11-4-2021 10:45:43

ADVERTORIAL

House of rituals INSTALLATEUR WATERMAN KIEST MITSUBISHI ELECTRIC VRF R2 Het prachtige pand aan het Spui 10 in Amsterdam is het stijlvolle onderkomen van House of Rituals. Omdat een comfortabel binnenklimaat in deze flagship store boven alles gaat, koos installateur Waterman voor het energiezuinige 2-pijps City Multi VRF R2systeem van Mitsubishi Electric.

Vier bouwlagen op een vierkant grondplan: dat is de korte bouwkundige beschrijving van het rijksmonument aan het Spui 10. Ter gelegenheid van het twintigjarig bestaan liet het puur Nederlandse cosmeticamerk Rituals zijn oog op deze landmark vallen voor de opening van een flagship store.

Het interieur is ontworpen voor een buitengewone merkbeleving, gebaseerd op een holistisch winkel- en lifestyleconcept. Dat betekent naast een winkel met premiumproducten ook een specialiteitenrestaurant, parfumbar, uitgebreide spa en welnessruimtes. Plus een gedeelte voor het personeel en kantoren.

Veel verschillende functies dus in een object dat voor het hele bouwteam en installateur Waterman een uitdaging was na de eerste schouw. Het karakter van het Rijksmonument was namelijk volledig verdwenen door afbouwwerkzaamheden van verschillende eerdere huurders. Dat bleek echter eveneens een enorme kans: Rituals besloot namelijk de gehele binnenkant tot vrijwel casco te strippen, waardoor Waterman het installatietechnische ontwerp optimaal kon integreren.

14

Hoger comfortniveau

Beste totaalpakket

Waterman Installatietechniek is de huisinstallateur van Rituals voor een groot deel van West-Europa, en kreeg binnen bepaalde kaders de volledige ontwerpvrijheid. “We hebben al heel snel de conclusie getrokken dat we niets meer konden doen met de bestaande installaties. Deze waren sterk verouderd en waren niet geschikt voor de diverse toekomstige functies”, zo blikt Erik van Oort, operationeel directeur van Waterman terug. “Zo was er een kwalitatief hoogwaardige installatie nodig met een hoger comfortniveau dan bij reguliere winkels, gezien de verschillende functies. Klanten verblijven langer en anders. Hoewel het duidelijk was dat met de oude bouwkundige schil nooit een NOM-niveau kon worden bereikt, hebben we vol ingezet op maximale energiebesparing binnen de complexiteit van het pand.” Waterman nam op eigen initiatief een externe adviseur in de arm om hun werk te toetsen, en benaderde meerdere partijen met ervaring met het technisch ontwerp in dit soort panden. “Omdat de installaties dermate groot en complex waren, zochten we een leverancier die heel goed meedenkt.”

Na gesprekken met diverse mogelijke partners werd duidelijk dat Alklima op alle vlakken een flinke stap extra zet.

Van Oort: “Als je puur kijkt naar de klimaat/ventilatiecombinaties, dan zijn er veel mogelijkheden. We hebben zeker scherpe aanbiedingen voor componenten ontvangen, maar wij zochten een partij die ons kon ondersteunen in het hele traject van dit mooie, uitdagende en complexe project. De boodschap van Alklima was heel duidelijk: we gaan van a tot z meekijken, begeleiden en ondersteunen. Uit eerdere samenwerkingen wisten we dat ze deze belofte ook waarmaken. We hebben voortdurend met elkaar gespard op engineering, levering, uitvoering en inbedrijfstelling. In dat hele totaalpakket is Alklima verreweg de beste.” Adviseur Martijn van Leerdam en accountmanager Martijn Been vormden samen, met diverse collega’s van de binnendienst, vanuit Alklima een team met Watermanprojectleider Arjan Bosch. “De adviseur had al een voorzet gedaan met berekeningen en tekeningen”, vertelt Been.

“Er is inderdaad veel contact geweest over de verschillende vertrekken. Zo ontstaat in gezamenlijkheid de keuze

april 2020

IZ0421_14_15_advertorial_alklima.indd 14

11-4-2021 10:46:27

voor het optimale klimaat- en ventilatiesysteem. Vervolgens hebben we een voorstel inclusief leidingschema met alle technische gegevens uitgewerkt en een offerte gemaakt. Daarmee is voor de installateur heel overzichtelijk wat hij precies krijgt en wat hij moet gaan doen.”

Zeer hoge COP-waarde Het kloppend hart van de klimaatinstallatie is het Mitsubishi Electric City Multi R2 VRF-systeem. Warmte uit de gekoelde ruimtes wordt in één compressiegang in de vertrekken van

IZ0421_14_15_advertorial_alklima.indd 15

het House of Rituals gebracht waar een warmtevraag is. Ruimtes zijn dus afzonderlijk regelbaar en het systeem is extreem zuinig. Deze leidt tot een zeer hoge COP-waarde (periodiek zelfs 8.0), minder leidingwerk en veel minder verbindingen. Daarnaast blijft het leidingwerk dankzij het 2-pijpssysteem slanker; ideaal bij zichtwerk, maar ook wanneer ruimtes beperkt zijn. Het klimaatsysteem bij House of Rituals bestaat verder uit een groot aantal VRF-buitendelen, Lossnay WTW-units in de commerciële ruimtes, en een luchtbehandelingskast voor de toevoer van verse lucht in het

restauratiegedeelte. “Dat maak dit project zo mooi”, vat Been samen. “Heel veel van onze productgroepen worden samengevoegd: verwarming, koeling en ventilatie.” Bovendien nam Waterman slimme beslissingen in beheer en onderhoud. “We hebben nadrukkelijk vooruitgedacht in monitoring op afstand. Ook die techniek heeft Alklima in huis, en dat systeem werkt supergoed. Uiteindelijk gaat het om service, kwaliteit en meerwaarde leveren”, zo besluit Van Oort.

Meer informatie: www.alklima.nl

11-4-2021 10:46:33

RUBRIEK

VAKWERK

Gasloos succes “WE WAREN ER AL DIRECT BIJ” Hij groeide op met monteurs aan de keukentafel. Frank Rouwenhorst wist eigenlijk niet beter dan

“Daar hebben we echt wel de vruchten van geplukt”, vertelt Rouwenhorst trots.

De volgende stap is het nieuwe pand met Experience Room, “zodat klanten aan den lijve kunnen ervaren welk geluid een systeem produceert.”

dat hij in de voetsporen van zijn Vakmannen vader zou treden. Net zoals hem is hij dol op innovaties. Hij past ze ook graag toe, zoals onlangs in Enschede.

“Mijn vader had een installatiebedrijf met winkel en magazijn. Mijn moeder werkte er ook. Van jongs af aan was ik al geboeid door het vak”, vertelt de nu 46-jarige Frank Rouwenhorst.

Hoewel hij volop investeert in innovatie, vergeet hij niet de basis. “De monteurs die soms wel eens in negatieve zin worden afgeschilderd als ‘de mannen met de blauwe overall’. Ik vind dat Techniek Nederland compleet de plank misslaat, als ze in wervingscampagnes beklemtonen hoe trendy het vak wel niet is met al die ICT. Kijk, er zijn genoeg jongens die niet ellenlang willen doorleren, maar lekker aan de slag gaan en geen probleem hebben met vuile handen.

En juist die jongens hebben we hard nodig.”

Leerjaren Na de LTS en MTS installatietechniek werkte Rouwenhorst bij drie verschillende installatiebedrijven. Hij stak er veel van op. “Onder andere dat je nooit moet bezuinigen op je personeel, materiaal en materieel. Ik kan me nog heugen dat een voormalige werkgever slechts één slijptol had. Dat leverde altijd gedoe op.”

Terugkeer In 1999 keerde hij terug naar huis.

Samen met zijn jongere broer nam hij uiteindelijk het stokje over van zijn vader. Rouwenhorst Installatietechniek telt inmiddels 20 man. Ook pa en ma zijn er nog te vinden, in het magazijn en bij de administratie.

Project Onder andere nog recentelijk, toen Rouwenhorst Installatietechniek een eengezinswoning van het gas afhielp.

“De ketel is verwijderd van de zolder.

Op verzoek is daar nu een soort pantry gekomen met een spoelbakje, zodat de ruimte gebruikt kan worden als werkplek. Beneden hebben we de oprit weggehaald voor een bodemgebonden warmtepomp van Alpha Innotec met een vermogen van 8 kW. De unit en het boilervat konden we gelukkig een plek geven in de garage.”

PV-panelen Op het dak liggen nu 28 PV-panelen.

“De bekabeling vanaf de omvormer hebben we weggewerkt in een loze hemelwaterafvoerleiding. Dat oogt fraaier.” Aangezien de warmtepomp en PV-panelen meer elektriciteit onttrekken aan het net, heeft de woning een 3 fasen meterkast gekregen. Met een vooruitziende blik koos Rouwenhorst ervoor om ook alvast de infrastructuur aan te leggen voor een accu-systeem, want “vroeg of laat wordt naar verwachting de salderingsregeling helemaal opgedoekt”.

Snijvlak De warmteafgifte verloopt via vloerverwarming. Door pomploze open verdelers toe te passen, is er een goede flow.

Al met al is de installatietechniek een combinatie van ambachtelijk vakmanschap en high tech. Precies het snijvlak waar Rouwenhorst Installatietechniek zich graag op begeeft. De high tech zit ‘m onder andere in de remote access monitoring en het intelligente spoelsysteem van de warmtepomp. “Als er stroom over is, draait hij zelf een legionellaprogramma af”, vertelt Rouwenhorst trots.

Visitekaartje Belang innovaties Evenals zijn pa zit junior boven op de innovaties. Vandaar ook dat de administratie al grotendeels is gedigitaliseerd en ze direct in de duurzame technieken stapten vlak na de eeuwwisseling.

16

april 2021

IZ0421_16_vakwerk_LINKS.indd 16

Met deze rubriek willen we alle vakmensen in het zonnetje zetten.

Om de maand laten we staaltjes onvervalst vakwerk zien, ingezonden door onze lezers.

Na afronding bleek het project overigens gelijk een mooi visitekaartje te zijn voor toekomstige klanten. “We haalden vrijwel direct erna al een nieuwe opdracht binnen voor een soortgelijke duurzame renovatie.”

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

31-3-2021 9:02:01

COLUMN

WIJMA

HET BELANG VAN EEN GEZONDE BINNENLUCHT Lucht, licht, temperatuur en geluid hebben veel invloed op het binnenklimaat en daarmee ook op de gezondheid.

80% van onze tijd brengen wij binnen door, zowel thuis, op school als op het werk. In het merendeel van de ruimtes in de Nederlandse woningen, scholen en kantoren is de kwaliteit van het binnenklimaat ruim onder de minimumnormen, zoals het Bouwbesluit. Inmiddels weten we dat juist nog meer ventilatie gewenst is. Fijnstof, schimmels en een keur aan andere schadelijke stoffen tasten onze gezondheid, vitaliteit en productiviteit aan. Met de als gevolgen allergie, hoofdpijn, astma en ga zo maar door.

In mijn ogen is dit onacceptabel! Het is bovendien ook onnodig. Er is meer dan voldoende kennis in de markt om naast de bronbestrijding te zorgen voor de noodzakelijke goed functionerende voorzieningen die zorgen voor voldoende al dan niet gefilterde luchtverversing. Met de huidige stand van de techniek is dat zonder meer mogelijk in elk gebouw en elke binnenruimte.

Iedereen wil zo fijn en gezond mogelijk leven in de eigen omgeving. Uit onderzoek weten we dat de binnenlucht in een woning bijna altijd slechter van kwaliteit is dan de

buitenlucht. Voor onze gezondheid is het dus belangrijk om de binnenlucht continu te verversen met buitenlucht. U en ik weten wel hoe dat gerealiseerd zou kunnen worden. Maar hoe weet de consument hoe je er voor zorgt dat het binnenklimaat in de woning, op het werk of in de (sport)school gezond blijft? Daarom is Binnenklimaat Nederland met een aantal partners het platform ‘Gezond Binnen’ gestart. Om de consument te kunnen blijven informeren. Ik nodig u dan ook uit om een kijkje te nemen op www.gezondbinnen.nl. Samen gaan wij de strijd aan om het belang van een Gezond Binnenklimaat op de kaart te zetten. U doet toch ook mee?

Wouter Wijma Voorzitter Binnenklimaat Nederland

Firewall.

Filtert ongewenste stoffen eruit: de lichtvloeistofafscheider van KESSEL. Coalescentie-afscheider Weitere Infos unter Zie voor meer informatie www.kessel.-nederland.nl

EasyOil ground Voor aardinbouw met DIBT certificering.

Installatie is mogelijk bij grondwater tot aan de bovenrand van de tank (UET).

Met uitneembaar coalescentiefilter.

Made in Germany

IZ0421_17_column_wijma.indd 17

www.kessel-nederland.nl

11-4-2021 10:48:00

TECHNIEK

Meet- en regeltechniek VAN DOEL TOT TRENDS Meet- en regeltechniek is een verzamelnaam voor alle technieken die worden gebruikt voor het meten en regelen van installatietechnische systemen. Zonder meting is er alleen maar sprake van sturing, met meting, van regeling.

Ron Bosch, HBO-docent Installatietechniek en installatieadviseur

Foto: Rensen Regeltechniek

gaat in op de trends in en het doel en de technische mogelijkheden van het vakgebied.

Als het gaat om een meting, wordt er vergeleken met een gewenste waarde.

Dus bijvoorbeeld ‘ik wil de verwarming in de woonkamer op 20°C hebben’.

Daarbij vindt er bijsturing plaats om een gewenst resultaat te behalen. Bijvoorbeeld ‘het wordt kouder buiten, dus meer afkoeling’. In het laatste geval signaleert de thermostaat de temperatuurdaling en geeft deze de cv-ketel een seintje om te gaan stoken, zodat er warmte naar de woonkamer gaat.

Automatische bijsturing Regeltechniek is dus vrij vertaald de techniek van automatische besturing en regeling van technologische processen, apparaten en machines, waarbij metingen plaatsvinden via sensoren en vooraf ingestelde parameters gebruikt worden.

Voorbeeld Een verzorgingstehuis in het midden van het land heeft een luchtbehande-

18

lingskast die verse lucht aanvoert en vervuilde lucht afvoert. De temperatuur van de verzorgingsruimte wordt op de gewenste waarde gehouden met behulp van regeltechniek. Met de luchtbehandelingskast moet de ruimtetemperatuur van de lucht op bijvoorbeeld 20˚C worden gehouden. Hiervoor zijn in de luchtbehandelingskast een warmtewiel en een verwarmer opgenomen.

De componenten en veldapparatuur (sensoren, klepmotoren en dergelijke) van de luchtbehandelingskast zijn aangesloten op een automatiseringsstation (regelkast) en met behulp van digitale in- en uitgangen moet de gewenste regeling, besturing en beveiliging gerealiseerd worden. Voor de regeltechniek is het belangrijk om te weten welke nauwkeurigheid vereist is en welke regelfunctie hiervoor van toepassing is.

De installateur De installateur is betrokken bij de systeemconfiguratie. De installateur en dus de installatieontwerper heeft aan de hand van zijn ontwerp, een Proces- en Instrumentatieschema opgezet en kan met deze gegevens een regeltechnisch

ontwerp gaan schrijven (RTO). Met dit document kan de leverancier van de regelkast een vertaling maken naar de juiste programmatuur. Hierbij is het van groot belang dat de leverancier van de regelkast zijn programma’s op de juiste manier documenteert en met de installateur verifieert. Aan de hand van deze documentatie moet duidelijk worden hoe de gewenste werking met behulp van het programma wordt gerealiseerd.

Je kan namelijk niet zomaar bij een regelfirma (leverancier van de regelkast) aankomen en zeggen ‘doe maar even een kant-en-klaar regelkastje’.

Belang taakverdeling Fouten worden veelal veroorzaakt door het ontbreken van een duidelijk RTO. In de ISSO-publicatie 69 is een taakverdeling vastgelegd tussen de installatieontwerper van de klimaatbeheersingsinstallatie en de regelfirma. In deze ISSO-publicatie is aangegeven hoe een installateur zijn installatieontwerp moet omschrijven voor de regelfirma. De ISSO-publicatie 69 is dus een handig hulpmiddel voor de installatieontwerper van de installaties (de installateur) in de

april 2021

IZ0421_xx_xx_TA_meetenregeltechniek.indd 18

11-4-2021 10:49:11

kennis hebben van de werking en overzicht weten te houden op het geheel.

Op basis hiervan legt hij de beoogde werking vast in een document zoals in ISSO 69 is aangegeven en stelt hij dit document ter beschikking aan de opdrachtgever/gebouwbeheerder. Als op deze manier de taakverdeling tussen de verschillende disciplines wordt vastgelegd en er ook naar gehandeld wordt, zullen er minder klachten ontstaan over de werking van de klimaatbeheersingsinstallaties.

ISSO-publicatie In de praktijk blijkt dat een groot aantal klimaatbeheersingsinstallaties, rond de 70%, niet naar behoren functioneert.

Dat is vaak te wijten aan een verkeerde programmering, waardoor de installaties niet goed worden aangestuurd.

Maar er kunnen ook andere oorzaken in het spel zijn. Enkele voorbeelden:

Met de RTO is de regelkastenbouwer er nog niet: er zal een functioneel werkplan geschreven moeten worden door de regelfirma aan de hand van de RTO om een regelkast te kunnen bouwen.

Zie het als een programma van wensen van de ontwerper, die de regelfirma omzet naar het programma van eisen over wat de regelkast allemaal dient aan te sturen en welke besturingsapparaten hiervoor nodig zijn. De kastenbouwer ontwerpt vervolgens aan de hand van het Proces- en Instrumentatieschema een regeltechnisch schema. Na controle door de installateur (installatieontwerper) van de functionele werkomschrijving van de kastenbouwer, zet de kastenbouwer vervolgens de regelkast in elkaar.

• Sensoren op de verkeerde plaats gemonteerd.

• Sensoren of kleppen zijn niet aangesloten.

• Ruimteopnemers die beïnvloed worden door een MFC-printer (warme luchtstroom).

• Ontbreken van contacten op ramen die opengezet worden en de luchtbehandeling verstoren.

• Ramen staan open terwijl er verwarmd of gekoeld wordt.

• De parameters voor koeling en verwarming zijn niet goed ingesteld, zodat er tegelijkertijd wordt verwarmd en gekoeld.

• De foutmeldingen kloppen niet.

• Verkeerde uitsturingen naar kleppen of pompen door verkeerde instellingen.

• Onverstandige keuzes door bezuinigingsrondes.

• De installaties worden gebrekkig onderhouden.

Praktijk

Data driven

Na de overdracht krijgt de installateur de verantwoordelijkheid voor het goed functioneren van de klimaatbeheersingsinstallatie. Hij moet als geen ander

Een goed functionerende regelkast verspilt zo min mogelijk energie en draagt bij aan het welzijn van de gebouwgebruikers. Door data te verzamelen en te

communicatie met de regelkastenleverancier.

Vervolgtraject

analyseren kan een analist beslissingen nemen over de juiste aansturing van processen en tegelijkertijd waardevolle informatie verkrijgen over de wijze waarop de gebouweigenaar met zijn gebouwinstallaties omgaat. Daarnaast ontstaat zo de mogelijkheid om gebruikersgedrag bij te sturen door te laten zien wat er allemaal verkeerd gaat en hoeveel energie dat kost.

Praktisch In 50% van de gebouwen in Nederland worden installaties aangetroffen die gewoonweg de hele dag energie verspillen, omdat er nauwelijks mensen aanwezig zijn. Het is verstandig om in dergelijke gevallen de verlichting te zoneren en aan te sluiten op aanwezigheidsdetectie. Hetzelfde geldt voor de temperatuur en ventilatie. Daarnaast is het van belang om belangrijke parameters vast te leggen en goed na te denken over de routing van de sluitrondes.

Slimme gebouwen We kunnen wel stellen dat utiliteitsgebouwen steeds slimmer worden. Ook in de particuliere woningmarkt komen we al slimme regeltechniek tegen. Zo heeft Bosch een zelflerende thermostaat ontworpen die gebruikerspatronen herkent en kan worden aangestuurd met voicecontrol. Maar ook de Evohome van Honeywell maakt opgang. Deze slimme thermostaat heeft een zoneregeling voor cv-ketels, radiatoren of vloerverwarming en werkt geheel draadloos. Een andere aardigheid zijn slimme detectiesystemen die werken met een Nest Protect rooken koolmonoxidemelder. Ze zijn zodanig ontworpen dat een ingebouwde servicedienst automatisch nieuwe batterijen bestelt, als ze bijna leeg zijn.

ICT-kennis Veel van deze oplossingen communiceren inmiddels via een app op je telefoon, wat het nodige bedieningsgemak oplevert. Al met al dient de installateur van de toekomst over steeds meer ICTkennis te beschikken om deze slimme systemen met elkaar te laten communiceren  REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ0421_xx_xx_TA_meetenregeltechniek.indd 19

11-4-2021 10:49:13

TECHNIEK

Meten en Gasketelwet WELKE EISEN WORDEN GESTELD AAN UW MEETAPPARATUUR? Vanaf 1 april 2022 dienen cv-

van verbrandingsinstallaties >100 kW volgens SCIOS scope 1 t/m 7 tot deze categorie. Het lijkt er echter op dat de metingen bij werkzaamheden volgens de Gasketelwet ook tot de verplichte metingen gerekend gaan worden. Dit kan gevolgen hebben voor de meetapparatuur die u nu gebruikt.

indien de juiste norm wordt vermeld is het belangrijk om te controleren of die norm voor alle, of slechts een deel van de metingen geldt.

Als voorbeeld nemen we een rookgasmeter. Dit instrument dient bij gebruik bij huishoudelijke cv-installaties aan de specificaties uit de EN50379-2 te voldoen voor meting van temperatuur, zuurstof (O2) én koolmonoxide (CO).

Indien het instrument slechts voor 1 of 2 van deze metingen aan de norm voldoet, dan mag het niet worden toegepast!

De meeste zekerheid wordt geboden indien een meetinstrument is gecertificeerd volgens een norm door een onafhankelijke keuringsinstantie, zoals de TÜV. Met een kopie van een dergelijk certificaat kan u gemakkelijk aantonen dat uw instrument volledig voldoet aan de norm bij een controle of audit.

De laatste en tevens meest ingewikkelde manier is om zelf een vergelijk te maken tussen de specificaties in de handleiding van uw instrument en die in de norm. In de tabel treft u een samenvatting aan van de specificaties, zoals vereist in de EN 50379-2 (zie kader).

Voldoet uw meetapparatuur?

Meting van koolmonoxide (CO)

Een gebruiker van een meetinstrument is geneigd de waarden, die het instrument aangeeft, te vertrouwen tot het laatste cijfer achter de komma. Maar hoe nauwkeurig is het instrument eigenlijk? Maakt het gebruik van de juiste meettechnieken en reageert het snel genoeg? Er zijn verschillende manieren om antwoord te krijgen op deze vragen.

In veel gevallen geeft de fabrikant of leverancier aan of een instrument aan bepaalde normen voldoet. Hierbij dient u wel scherp te zijn op de formulering van deze bewering. Een vermelding dat een instrument voldoet aan EN 50379 betekent niet automatisch dat het deel 2 (EN 50379-2) betreft! Zelfs

De Gasketelwet is ontstaan door het rapport van de Onderzoeksraad voor Veiligheid naar de gevaren van koolmonoxide bij cv-ketels. Uiteraard speelt het meten van de concentratie koolmonoxide in de rookgassen daardoor een belangrijke rol bij het installeren, repareren, onderhoud en in bedrijf stellen van een cv-installatie. Om aan de voorgeschreven nauwkeurigheid te kunnen voldoen is vrijwel altijd een CO-sensor met waterstofcompensatie nodig. Een niet-gecompenseerde COsensor in een rookgasmeter reageert namelijk niet alleen op koolmonoxide, maar ook op waterstof (H2). Omdat waterstof vrijkomt bij verbranding van

installatiebedrijven CO-gecertificeerd te zijn en te beschikken over de juiste meetapparatuur.

De eisen die de Gasketelwet stelt

k>

worden steeds duidelijker waarbij er verwezen wordt naar de Europese norm EN 50379.

Op 1 september 2005 is in Europa de EN 50379 aangenomen waar meetinstrumenten aan moeten voldoen voor metingen aan verbrandingstoestellen.

In deze norm worden de toegestane meettechnieken en vereiste nauwkeurigheden van de instrumenten uitgebreid gespecificeerd. Na een overgangsperiode van 2 jaar werden in 2007 alle nationale richtlijnen ingetrokken en diende iedereen de EN 50379 te hanteren.

Omdat de meetinstrumenten voor verschillende toepassingen worden gebruikt, is de norm onderverdeeld in drie delen: • EN 50379-1 Algemene eisen en testmethoden; • EN 50379-2 Eisen gesteld aan instrumenten voor verplichte metingen; • EN 50379-3 Eisen gesteld aan instrumenten voor niet verplichte metingen aan gasinstallaties.

In de EN 50379-2 wordt het vereiste meetbereik en de nauwkeurigheid van elk meetinstrument uitgebreid gespecificeerd. Dit deel van de norm stelt de hoogste eisen, maar is uitsluitend van toepassing bij verplichte metingen. Momenteel horen alleen metingen bij inspectie en onderhoud

20

april 2021

IZ0421_20_21_TA_metenengasketelwet.indd 20

11-4-2021 10:50:19

Grootheid CO-laag CO-midden CO-hoog NO SO2 O2 CO2 Trookgas Tverbrandingsgas Druk (trek) Druk (verschil) Rendement (verlies) CO/CO2

Meetbereik 0 - 200 ppm 0 - 2.000 ppm 0 - 20.000 ppm 0 - 600 ppm 0 - 500 ppm 0 - 21 Vol.% 0 - 20 Vol.% 0 tot 400 °C 0 tot 100 °C -50 tot 200 Pa 0 - 10.000 Pa 0 tot 100% 0 tot 0,01

Resolutie 1 ppm 1 ppm 10 ppm 1 ppm 1 ppm 0,1 Vol.% 0,1 Vol.% 1 °C 1 °C 1 Pa 10 Pa 0,1% 0,0001

Nauwkeurigheid* ±10 ppm of 10% RDG ±20 ppm of 5% RDG ±100 ppm of 10% RDG ±5 ppm of 5% RDG ±10 ppm of 5% RDG 0,3 Vol.% 0,3 Vol.% ±2 °C of 1,5% RDG ±1 °C ±2 Pa of 5% RDG ±50 Pa of 1% RDG -

Ondergrens 10 ppm 20 ppm 100 ppm 5 ppm 10 ppm 0,3 Vol.% 0,3 Vol.% 1 °C 1 °C 1 Pa 100 Pa -

T90-tijd 90 sec 90 sec 90 sec 90 sec 180 sec 30 sec 50 sec 30 sec 70 sec 10 sec 10 sec -

* De grootste afwijking van de twee gespecificeerde waarden is geldig.

Rekenvoorbeeld 1 Bereik 0 - 200 ppm CO-laag Meetwaarde 20 ppm Nauwkeurigheid 1 20 ppm ±10 ppm = tussen 10 en 30 ppm Nauwkeurigheid 2 20 ppm ±10% RDG (meetwaarde) =

20 ppm ±2 ppm = tussen 18 en 22 ppm De grootste afwijking geldt, dus nauwkeurigheid 1 wordt gehanteerd.

Rekenvoorbeeld 2 Bereik 0 - 200 ppm CO-laag Meetwaarde 150 ppm Nauwkeurigheid 1 150 ppm ±10 ppm = tussen 140 en 160 ppm Nauwkeurigheid 2 150 ppm ±10% RDG (meetwaarde) =

150 ppm ±15 ppm = tussen 135 en 165 ppm De grootste afwijking geldt, dus nauwkeurigheid 2 wordt gehanteerd.

aardgas zorgt dit voor een afwijking in de meetwaarde van koolmonoxide.

Een CO-sensor mét waterstofcompensatie meet apart de H2-concentratie en corrigeert de meetwaarde van CO, waardoor deze nauwkeuriger is. De maximale waarden voor de concentratie koolmonoxide in rookgassen zijn: • 50 ppm voor open, afvoerloze gastoestellen (type A); • 200 ppm voor open, afvoergebonden gastoestellen (type B); • 400 ppm voor gesloten gastoestellen (type C).

Ook dient de koolmonoxideconcentratie in de omgevingslucht nabij het gastoestel te worden gemeten. Maximale waarden hiervoor zijn: • 5 ppm of hoger: installatie uitschakelen, oorzaak onderzoeken en wegne-

men; • Meer dan 20 ppm: installatie uitschakelen, oorzaak onderzoeken, oorzaak wegnemen en melden bij het bevoegd gezag (gemeente).

Voor meting van de koolmonoxideconcentratie in de omgevingslucht kan ook de rookgasmeter worden gebruikt. Hierbij is het wel belangrijk dat de meter wordt aangezet in schone (buiten)lucht.

Vervolgens wordt het ingeschakelde instrument de stookruimte binnengebracht, waarna de CO-concentratie van de omgevingslucht kan worden afgelezen.

Het gebruik van een aparte persoonlijke veiligheidsmeter voor het monitoren van CO in de omgeving heeft echter de voorkeur. Deze doet namelijk voortdurend zijn werk, ook tijdens de rook-

gasanalyse. Een gasmonitor is meestal klein, lichtgewicht en kan gemakkelijk aan de bedrijfskleding worden bevestigd. De meeste van deze toestellen meten constant de CO-concentratie gedurende twee jaar en waarschuwen de gebruiker met visuele, akoestische en trilsignalen.

Conclusie Als u zich bezig houdt met het installeren, repareren, onderhoud of in bedrijf stellen van cv-installaties is het verstandig om een kritische blik te werpen op de meetinstrumenten die u gebruikt.

Wees er zeker van dat de instrumenten voor rookgasanalyse, temperatuurmeting en drukmeting volledig voldoen aan de EN 50379 deel 2 en laat deze instrumenten periodiek onderhouden en kalibreren  REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ0421_20_21_TA_metenengasketelwet.indd 21

11-4-2021 10:50:19

TECHNIEK

Gebouwbeheer DE PIJLER VAN EEN SLIM GEBOUW In de afgelopen 20 jaar heeft het Gebouwbeheersysteem (GBS) een enorme vlucht genomen. Waar 20 jaar geleden het GBS een slim verlengstuk vormde van de regeltechniek achter de klimaatinstallatie is het tegenwoordig een hoogst intelligent regel-, communicatie- en informatiesysteem.

Het hedendaagse GBS vervult nog altijd de oorspronkelijke rol, maar is daarnaast een belangrijk instrument voor Facility Management. Er worden storingen mee geanalyseerd en er kunnen energiestromen mee worden gemeten.

Uitbouwen Door de integratie van het GBS met besturingssystemen voor zonwering en verlichting, de koppeling met Facility Management systemen en communicatie via ICT-systemen is het GBS uitgegroeid tot het kloppend hart van een moderne gebouwinstallatie. Daarom is het niet verwonderlijk dat de volgende stap - het realiseren van een Smart Building - veelal wordt gebaseerd op het uitbouwen van de functionaliteiten van het GBS. Deze ontwikkeling zien we bij alle ‘belangrijke spelers’ op het gebied van GBS-techniek.

Smart als meerwaarde Wij willen daar als Valstar Simonis vanuit onze praktijkervaring wel enkele kanttekeningen bij plaatsen. Voor alles geldt dat functionaliteit en techniek moeten aansluiten op de wensen en eisen van de opdrachtgever. Smart is geen

22

Interieur kantoorruimte The Flow. De lichtinstallatie is via overkoepelende smart building systeem zowel door gebruiker als beheerder te bedienen. Foto: Barwerd van der Plas

must, het moet een behoefte vervullen en toegevoegde waarde bieden. Dit temeer daar elke functionaliteit kosten met zich meebrengt. Zowel bij de eerste aanleg als tijdens de exploitatie.

Tool Een Smart Building is als het ware een stuk gereedschap voor beter gebouwbeheer. Een nuttige tool voor de voortdurende bewaking van uitgangspunten voor duurzaamheid (energie, vervuiling, bezetting, mobiliteit), gezondheidsaspecten (WELL) en gebruikersgemak (klimaatbediening, werkplekreservering, wayfinding).

deze twee systemen steeds beter op elkaar aansluiten.

Gedeelde visie Het is van belang dat alle partijen die een Smart Building realiseren, samenwerken en dezelfde visie delen. De adviseur, de installateur, de GBS-system integrator en leveranciers of aanbieders van Smart Building platforms vormen allemaal een stukje van de puzzel.

Daarnaast is een goede samenwerking met de IT- en FM-afdelingen van de opdrachtgever onontbeerlijk, vanaf de start van het ontwerpproces tot de oplevering en ingebruikname van het gebouw.

Aansluiten Een GBS kan een goede basis vormen om te komen tot een Smart Building, maar een complete Smart Building is meer dan een ‘GBS-plus’. Wij zien daarom veel leveranciers ook steeds vaker zoeken naar mogelijkheden om hun GBS-oplossingen te laten integreren met Smart Building platforms, zodat

Vergaren data Het is zaak om al op voorhand na te denken over het vergaren van data.

Over welke hoeveelheden praten we, hoe vaak wordt er data vergaard (continu, elke minuut, één keer per dag?), slaan we al die data op en zo ja waar gebeurt dit op een veilige wijze (op een

april 2021

IZ0421_22_24_TA_gebouwbeheer.indd 2

8-4-2021 21:09:05

eigen server, in de cloud?).

Connectiviteit De wijze waarop systemen worden verbonden om deze data te kunnen transporteren ofwel de connectiviteit, is eveneens van belang: Mag het draadloos, moet het online, passen we traditionele standaarden (BACnet/IP, Modbus, CAN-bus KNX, DALI) toe of gaat alles over IP? Al met al leert de ervaring ons dat er geen standaardoplossing voor een Smart Building bestaat en het iedere keer weer om maatwerk gaat.

Commissioning Naast het ontwikkelen van slimme en innovatieve ideeën is de kwaliteitsbeheersing van het proces voor het verifiëren en documenteren van de afgesproken prestaties van gebouw en installaties (inclusief de borging) minstens zo belangrijk. Commissioning is de methode bij uitstek om risico’s te reduceren. In dat geval worden de projecten gewaarborgd door een onafhankelijke partij.

Risico Moderne installaties en gebouwbeheersystemen zijn op zich al enorm complex.

Tijdens de realisatie- en exploitatiefase doen zich regelmatig problemen voor.

Die problemen kunnen vaak optimale projectprestaties belemmeren. Met de opkomst van Smart Building voorzieningen wordt het risico op gecompromitteerde projectprestaties aanzienlijk hoger.

Bij kantoorgebouw The Flow draait alles om welzijn van gebruiker.

Foto: MVSA Architects | Foto: Patrick Coerse.

de vereiste prestaties te handhaven en zelfs te verbeteren.

Praktijkvoorbeeld Het Multi-tenant kantoor ‘The Flow’ is gesitueerd in De Amsterdamse Houthavens met prachtig uitzicht over ’t IJ. De zwarte diamantconstructie bestaat uit 6 lagen (totaal circa 7.000 m2 bvo) met, naast kantoorruimte, een dakterras, restaurant, 360-ruimten, parkeergelegenheid en fitnessruimte met sauna en hammam. In de 360-ruimten zijn op alle wanden beamers gericht. Hiermee is het mogelijk op alle wanden beelden te projecteren. Met deze voorziening is de vergader- en presentatiefaciliteit naar een hoger niveau getild.

Automatisering Door vroegtijdig naar een deugdelijke oplevering te werken, kan Commissioning het aantal problemen aanzienlijk verminderen. Dat zorgt voor minder crises en een oplevering die makkelijker verloopt en waar aandacht aan de overdracht kan worden besteed in plaats van restpunten. Om de prestaties gedurende de levenscyclus van het project te handhaven, kunnen bepaalde Commissioning-processen geautomatiseerd worden (Smart Commissioning).

Op die manier verkrijgt een Smart Building het vermogen om automatisch

Voorzieningen Er zijn diverse slimme en duurzame innovaties in het gebouw verwerkt, zoals gezichtsherkenning en sensortechnologie. In de entree is een grote LED-wand aanwezig waarop elk gewenste achtergrond en informatie over de in het pand aanwezige bedrijven kan worden getoond. Daarnaast biedt dit Smart Building de volgende voorzieningen: - Informatie aan de gebruikers over buitenluchttemperatuur, luchtvochtigheid en CO2-gehalte via een applicatie en

lokale bedieningspanelen.

- Toegangscontrole op basis van gezichtsherkenning.

- Regeling ruimtetemperatuur middels een applicatie en lokale bedieningspanelen.

- Bediening verlichting in de kantoorruimten via een applicatie en lokale bedieningspanelen.

- Bediening licht, geluid en mediavoorziening 360-ruimte met het lokale bedienpaneel.

- Bediening verlichting en muziek in het restaurant middels een applicatie.

- Reservering vergaderruimte via een applicatie en lokale bedieningspanelen.

- Monitoring installaties en gebruik van het gebouw. Hiervoor wordt alle relevante data opgeslagen en geanalyseerd. Aan de hand van de analyse wordt het onderhoud en de schoonmaak gepland.

Flexibiliteit Het Smart Building systeem is dusdanig flexibel en aanpasbaar opgezet dat ingespeeld kan worden op toekomstige uitbreiding van dit systeem. Het GBS en de Smart Building voorzieningen zijn door verschillende leveranciers geleverd, aangebracht en geprogrammeerd. Om de beoogde functionaliteit REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ0421_22_24_TA_gebouwbeheer.indd 3

8-4-2021 21:09:08

te worden gegeven. Ook moet het voor de gebruiker vooraf duidelijk zijn wat wel en vooral niet mogelijk is (verwachtingsmanagement). Een goede begeleiding tijdens de eerste periode na ingebruikname helpt hierbij. Zorg ervoor dat de gebruikers een vast aanspreekpunt hebben waar zij terecht kunnen, zodat hun vragen gehoord en serieus behandeld worden. Nazorg is de sleutel tot succesvol project.

XXXXXXXX

Elektrotechnische installaties

Vorige jaar werd The Flow tijdens de Real Estate Future Proof Awards bekroond als slimste gebouw van 2020. Foto: Barwerd van der Plas

van deze gecombineerde installatie-onderdelen te realiseren is het van belang deze twee leveranciers al in een vroeg stadium bij het ontwerp te betrekken.

De beoogde functionaliteit kan dan duidelijk worden gemaakt en juist worden geïmplementeerd. Koppelingen tussen de twee systemen en de programmering van de software worden daarmee geoptimaliseerd.

Testen Bij last-minute wijzigingen of wijzigingen na de oplevering is het noodzakelijk dat de beide systemen op elkaar zijn aangesloten. In de ideale situatie test elke partij eerst de eigen installatie.

Daarna wordt de gezamenlijke werking getest. Als de partijen overtuigd zijn van de goede werking wordt de gezamenlijke test nog eens herhaald met de onafhankelijke partij (verificatiestappen).

De opdrachtgever bepaalt uiteindelijk of het resultaat naar wens is (validatie).

Interface Daarnaast is het belangrijk dat de interface (applicatie of bedienunit) waarmee de gebruikers de installatie bedienen intuïtief is. Voor het gebruik dient aan de gebruikers een duidelijke instructie

24

The Flow is voorzien van een PV-installatie voor het opwekken van elektrische energie. Om aan de gestelde duurzaamheidseisen te voldoen was het niet eenvoudig het benodigd aantal panelen op het dak te kunnen aanbrengen. Een luchtbehandelingskast, droge koeler, keukenapparatuur en een gevelonderhoudsinstallatie vormden een beperking voor de plaatsingsmogelijkheden. De oplossing is gevonden in de optimale balans tussen positionering en rendement van de panelen, waardoor zelfs panelen ter plaatse van het railtraject van de gevelonderhoudsinstallatie zijn geplaatst. Daarbij mocht de beweging van voedingskabels voor de dakwagen niet worden vergeten om te voorkomen dat de panelen zouden beschadigen. Hiervoor is een goot toegepast, die voorkomt dat de kabels achter de PV-panelen kunnen raken.

Armaturen In de kantoorruimten zijn pendelarmaturen toegepast. Blauwe LEDlichtbronnen aan de bovenzijde van de armaturen lichten het plafond aan, waarmee het pand haar karakteristieke blauwe gloed krijgt. In de onderzijde zijn witte LED-lichtbronnen aanwezig voor de vereiste werkplekverlichting.

De armaturen zijn allemaal voorzien van sensoren waarmee het lichtniveau daglichtafhankelijk en op basis van aanwezigheid wordt geregeld. De lichtbronnen boven en onder in de armaturen zijn onafhankelijk schakelbaar, zodat de blauwe gloed ook aanwezig kan zijn als het pand niet bezet is. Via het Smart Building systeem kan zowel de

gebruiker als de beheerder de lichtinstallatie bedienen. Het is ook mogelijk om voorgeprogrammeerde lichtscenes te selecteren om in verschillende omstandigheden het juiste lichtbeeld te realiseren.

Werktuigkundige installaties In Amsterdam geldt dat elke verhuurbare vierkante meter er één is. Dat betekent dat de ruimte voor het opstellen van technische installaties beperkt is.

Dit heeft sterk gespeeld bij de indeling van de technische ruimte voor de bodemwisselaar en warmtepompen, als onderdeel van de energiecentrale. De beperkte ruimte is optimaal benut door een conventioneel koudemiddel (R410 A) toe te passen. Hierdoor werd de benodigde ruimte voor het opstellen en onderhouden van de warmtepompen gereduceerd. Dit is gerealiseerd zonder afbreuk te doen aan de duurzaamheids­ ambitie. Diverse onderdelen van het leidingwerk zijn geprefabriceerd om de montage ter plaatse te vereenvoudigen en de maximale serviceruimte te behouden. Resultaat is een optimaal ingedeelde techniekruimte met daarin een goed onderhoudbare installatie tegen een zo laag mogelijke impact op het totale vloeroppervlak.

Temperatuur De temperatuur wordt geregeld met een klimaatplafond. De gangwanden zijn van glas. Dit laat weinig mogelijkheden over voor het plaatsen van de ruimtetemperatuuropnemers. Daarom zijn de opnemers onder het plafond aangebracht en wordt daarmee niet direct in de leefzone gemeten. Als gevolg van temperatuurstratificatie in de ruimte wordt een hogere temperatuur gemeten dan in de leefzone heerst. Om wel op de juiste temperatuur te kunnen regelen, is een offset ten opzichte van de gemeten temperatuur toegepast. De opnemers zijn in de inactieve panelen geplaatst om de convectiecomponent zo min mogelijk van invloed te laten zijn op de ruimtetemperatuurmeting  Auteur: Karen Kegel, Valstar Simonis

april 2021

IZ0421_22_24_TA_gebouwbeheer.indd 4

8-4-2021 21:09:10

Apollo ProFlow

Nieuw! bespaar tijd en geld met onze statische en dynamische inregelafsluiters Te installeren met onze press- en draadsystemen, zoals VSH XPress, VSH PowerPress en VSH Super. instagram.com/aalberts_ips

www.aalberts-ips.nl

Apollo Proflow_A4adv.indd 1 IZ0421_25_AIP.indd 25

linkedin.com/company/aalberts-ips-benelux youtube.com/aalbertsintegratedpipingsystems

06-04-2021 15:00 11-4-2021 10:04:55

We willen graag de nummer één groothandel in airconditioning worden.

Samen gaan we die uitdaging aan!

Kies je voor ons, dan kies je voor: Een zeer compleet assortiment, van installatiemateriaal tot airco units en van gereedschappen tot meetapparatuur 34 vestigingen in heel Nederland met een breed assortiment airconditioning producten op voorraad. En: vandaag besteld = volgende werkdag om 7.00 ophalen!

SAMEN NAAR DE TOP

Kennisoverdracht door middel van WasCollege opleidingen, webinars en e-learnings Deskundig advies van ervaren airco specialisten: van ontwerp tot en met after sales support

aircovent.nl | wasco.nl

WASC6522_02_GAWALO_2/1 ADVERTENTIE_297x420.indd 2 IZ0421_26_27_wasco.indd 26

02-04-2021 13:34 11-4-2021 9:57:18

WASC65

021 13:34

WASC6522_02_GAWALO_2/1 ADVERTENTIE_297x420.indd 3 IZ0421_26_27_wasco.indd 27

02-04-2021 13:34 11-4-2021 9:57:18

TECHNIEK

Imago-risico warmtepomp “HET GAAT VAAK MIS BIJ HET BEREKENEN, PLAATSEN EN INREGELEN” De warmtepomp is aan een gestage opmars bezig, maar loopt een flink imagorisico. Dat zegt Michel van Bronkhorst van het Opleidingscentrum GOº voor de koudetechniek. “We zien helaas dat het vaak mis gaat bij het berekenen, plaatsen en inregelen van deze systemen. Het gevolg is dat installaties slecht presteren en daardoor ook nog eens energie gaan slurpen in plaats van

gietransitie. Het gevaar is dat installateurs vaak nog onvoldoende kennis hebben van de ins en outs van de techniek. Wij zijn ervoor om die kennis toe te voegen.”

besparen”.

Regelmatig fout Meten, weten en goed inregelen zijn essentieel voor het goed functioneren van warmtepompen en airco-units die vaak worden gebruikt om ’s winters te verwarmen maar ook om ’s zomers te koelen. Van Bronkhorst: “Om die installaties goed te laten functioneren is voldoende elementaire kennis nodig van de natuurkundige processen waarmee deze installaties werken. Alles wat koeltechnisch niet goed presteert wordt elektrisch gecompenseerd. De klant krijgt daarvan de rekening gepresenteerd.”

Ins en outs Van Bronkhorst: “We zien dat installatiebedrijven zich steeds meer toeleggen op het plaatsen van warmtepompen.

Dat is een goede ontwikkeling, omdat deze nieuwe techniek een bijdrage kan leveren aan energiebesparing en ener-

28

Er zijn fabrikanten en groothandels die inzien dat de werking van hun installaties staat of valt met deskundigheid waarmee de benodigde capaciteit is uitgerekend, in combinatie met het plaatsen en inregelen. En nog gaat het regelmatig fout, zegt Van Bronkhorst.

Hij constateert dat de fabrikant dan ten onrechte de schuld krijgt. “Bij Opleidingscentrum GOº (zie kader, red) leiden we honderden installatiemonteurs op. Het vereist specifieke kennis om te begrijpen hoe warmtepompen en aircosystemen in de winter verwarmen en in de zomer kunnen koelen en hoe dat energie-technisch werkt. Het energiegebruik dat je in de winter bespaart, kun je in de zomer aanwenden om te koelen.

Dat is heel fijn in zomers waarin hittegolven steeds vaker voorkomen. Maar het werkt alleen als de capaciteit goed is berekend en de installatie nauwkeurig

is ingeregeld. Doe je dat niet goed, dan krijg je ontevreden klanten.”

Halvering Van Bronkhorst noemt een voorbeeld uit zijn eigen omgeving. Voor een goede kennis had hij een berekening gemaakt voor een lucht/luchtwarmtepomp in huis. Hij kwam uit op een installatie van 6 kW. “Die kennis schrok wel van de aanschafprijs van de benodigde installatie en vroeg nog wat andere offertes aan. Een paar weken later kwam hij bij me met de berekening van een installateur. Volgens die offerte was 3,5 kW voldoende. Het betekende voor hem een halvering van het investeringsbedrag, dat is natuurlijk nogal wat.

Maar wat ik hem met grote moeite kon duidelijk maken was dat de capaciteit van de installatie niet alleen bepalend is voor het warmtecomfort in huis, maar ook voor het elektriciteitsgebruik. Met een kleinere capaciteit zou hij opgescheept zitten met een energieslurper van jewelste”.

Verantwoordelijkheid Van Bronkhorst vindt dat de installatie-

april 2021

IZ0421_28_29_TA_image-risico.indd 2

11-4-2021 10:51:05

p

branche en zijn eigen branche samen de verantwoordelijkheid moeten nemen om met voldoende kennis en expertise klanten te adviseren over plaatsing en werking van de steeds geavanceerdere apparatuur die momenteel op de markt komt. “Het draait allemaal om kennis en kunde. De klant – zeker particulier – let meestal vooral op het investeringsbedrag. Ik weet dat er bedrijven zijn daar handig gebruik van maken, de doos uitpakken, de installatie aan de muur schroeven en er weer vandoor gaan. Dan praten we ook over het veilig omgaan met koudemiddel, waarvoor installateurs wettelijk gecertificeerd moeten zijn. Die bedrijven berokkenen niet alleen onze sectoren schade, maar dragen ook bij aan scepsis over de klimaatdoelstellingen. Dat moeten we niet willen.” De certificering zoals in het voorbeeld hiervoor beschreven geldt overigens alleen voor synthetische koudemiddelen tot 3 kg koudemiddelinhoud of 5 ton CO2 equivalent (training f-gassen categorie 2)

vervangen. De installateur en de gebruiker moeten zich dan wel bewust zijn van de risico’s omdat propaan bij onjuist gebruik een explosie- en brandgevaar

geeft. Ook hiervoor geldt dat kennis en kunde bepalend zijn voor een effectief en veilig gebruik” 

Goed inregelen is bepalend De meet- en regeltechniek in de installaties is geavanceerd, maar bepalend voor het succes is de kennis van degene die inregelt, zegt Van Bronkhorst.

“Moderne warmtepompen hebben een gemiddeld rendement van 4 SCOP. Zet dat even af tegen een moderne gasgestookte cv-ketel met een rendement van 0,9. Het rendement van een cv-ketel haal je door het directe karakter van het systeem eigenlijk altijd; een cv-ketel heeft altijd overcapaciteit en kan pieken. De opbrengst van de warmtepomp staat of valt met het inregelen en het begrip van de werking van het warmtetransport in het koelsysteem.”

Veilig gebruik De nieuwste trend bestaat uit de opkomst van warmtepompen die werken met natuurlijke koudemiddelen, zoals koolwaterstoffen, waaronder propaan.

Die installaties hebben het voordeel dat ze functioneren met een traditionele warmteafgifte, zodat deze warmtepompen een cv-ketel één-op-één kunnen

OPLEIDINGSCENTRUM GOº Alle opleidingen op het gebied van koude- en klimaat- en warmtepomptechniek van Opleidingscentrum GO° zijn te vinden op de website www.opleidingscentrum-GO.nl. GO° biedt oplossingen voor het probleem van het personeelstekort, haakt in op de snelle technische ontwikkelingen en draagt bij aan aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt. De opleidingen en trainingen worden verzorgd in het Technisch Expertisecentrum van Aeres Tech in Ede. Dit betekent dat deelnemers worden getraind met de dagelijkse beroepspraktijk als vertrekpunt. Het didactisch concept ‘learning by doing’ is erop gericht dat de deelnemers aan cursussen en opleidingen het geleerde direct in de praktijk kunnen brengen.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ0421_28_29_TA_image-risico.indd 3

11-4-2021 10:51:11

TECHNIEK

Groen en digitaal DE KATALYSERENDE WERKING VAN CORONA De bouw digitaliseert. Door de

geworden, zegt Lammers. Die digitalisering is niet alleen nodig vanwege de pandemie, maar ook om het tekort aan handjes op te vangen. “Er zijn nu al verschillende partijen die ‘woonfabrieken’ ontwikkelen, met Plug & Play oplossingen.” Denk bijvoorbeeld aan Van Wijnen en VolkerWessels.

pandemie krijgt het proces een extra impuls. Expert Menno Lammers legt uit op welke manier en wat de doorwerking is op het

Duurzaamheid meten gebied van sensoring.

Met PropTech for Good wil Lammers een bijdrage leveren aan het behalen van de VN-duurzaamheidsdoelen. Hij focust zich daarbij op technologische oplossingen. Lammers heeft een breed internationaal netwerk met verschillende stakeholders in de bouwkolom.

Digitaal ontmoeten Het afgelopen jaar heeft de bouw- en installatiesector digitale oplossingen omarmd, constateert Lammers. “Denk aan Teams- en Zoommeetings, Virtual Headquarters, digitale beurzen zoals de ISH, maar ook de verdere integratie van E en W op basis van Big Data.”

Menno Lammers (PropTech for Good)

zoals UNStudio verkennen de Metaverse, een collectieve virtuele gedeelde ruimte die ontstaan is door het samensmelten van de virtueel aangestuurde fysieke realiteit en van de reeds fysiek bestaande virtuele ruimten. Dit omvat alle virtuele werelden, Augmented Reality en het internet. In Metaverse wordt gebruik gemaakt van data-analyses, zijn er uitgebreide mogelijkheden om renderings te creëren en kan je bijvoorbeeld met een VR-bril door gebouwen heenlopen.

Groei installatiequote “BIM raakt verouderd” De voorlopers zijn zonder twijfel de grotere partijen in iedere subdiscipline.

“Voor hen begint BIM bij wijze van spreken al ‘verouderd’ te raken. Architecten

TOEKOMST De installateur van de toekomst heeft ambachtelijke vaardigheden, maar zal ook thuis moeten zijn in ICT. Installaties worden steeds slimmer. Ga eens spelen met tools en oplossingen als Visitt.io, AskPorter, Faciltee, Smartvatten en Airthings en kijk hoe ze jouw werk eenvoudiger kunnen maken en/of extra waarde kunnen toevoegen.”

Naast het ontwerpproces digitaliseren ook de verschillende afdelingen, waarbij het ERP-systeem verbonden wordt met diverse SaaS-oplossingen die bijvoorbeeld worden ingezet voor marketing of inkoop. Over de gehele linie zien we dus dezelfde ontwikkeling. Hoewel de installatiebranche volgens Lammers wat achterloopt op aanpalende disciplines, wordt haar rol wel steeds belangrijker. “De installatiequote in gebouwen neemt immers toe. Niet alleen om de groene ambities realiseren, maar nu ook vanwege de pandemie. Denk maar aan andere ventilatiesystemen en luchtzuiveringsinstallaties.”

Woonfabrieken ‘Groen en digitaal’ lijkt de slogan te zijn

30

april 2021

IZ0421_30_TA_groenendigitaal.indd 30

Daarnaast is de digitaliseringsslag nodig om duurzaamheidsambities naar de praktijk te kunnen vertalen. Dankzij digitale tags valt eenvoudig te achterhalen welke materialen bijvoorbeeld in een gebouw zijn verwerkt, waar ze vandaan komen en hoe circulair ze écht zijn. Ook dragen digitale oplossingen bij aan het vereenvoudigen van processen binnen de gebouwde omgeving en verschaffen ze inzicht in de prestaties van gebouwen. En naar verwachting zullen ook gebouwpaspoorten en Digital Twins steeds belangrijker worden.

Sensoren Een belangrijke rol in dit proces spelen sensoren. Er is nu al een breed scala aan sensoren op de markt die gebruikt worden voor Indoor Positioning, de bezettingsgraad, het meten van de luchtkwaliteit en het energiegebruik, alarmering bij waterlekkages en voor de toegangscontrole en onderhoudswerkzaamheden. “Denk bijvoorbeeld aan sensors die meten wanneer een prullenbak vol zit en dan een seintje geven.”

Woningbouw Het lijkt erop dat sensoren sneller ingang vinden in de utiliteit dan in de woningbouw. Maar ook daar verwacht Lammers dat er flinke stappen worden gezet. “Van het meten van energiegebruik en lekkages tot Predictive Maintenance; het werkgebied van de installateur gaat erdoor veranderen.”  REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

11-4-2021 10:51:42

COLUMN

VISSER

OM ZIEK VAN TE WORDEN Ik heb altijd geleerd dat uittapleidingen van warm water niet geïsoleerd moeten worden. Toch zie ik steeds vaker de tekst in een bestek dat ‘alle warmwaterleidingen geïsoleerd dienen te worden’. Circulatieleidingen voor warm tapwater moeten natuurlijk gewoon geïsoleerd worden om energieverliezen te beperken. Echter, warmwateruittapleidingen, de leidingen waar water in stilstaat als alle kranen gesloten zijn, dienen zo snel mogelijk af te koelen tot omgevingstemperatuur. Maar isolatie probeert dit te voorkomen.

Deze gewenste afkoeling van waterleidingen heeft te maken met de vorming van Legionella. Door uittapleidingen van warm water te isoleren blijft de temperatuur veel langer op temperaturen waar groei voorkomt, met de bijbehorende gezondheidsrisico’s als gevolg.

Nu kan gesteld worden dat de warmwaterleiding regelmatig gedesinfecteerd wordt, doordat een kraan gebruikt wordt. Echter, steeds meer ketels worden standaard opgeleverd met een warmwatertemperatuur van 55°C en ook warmtepompen leveren vaak rond deze temperatuur water.

Onder de 60°C moet een temperatuur langer dan een uur of zelfs twee uur gehanteerd worden om 90% sterfte te

waarborgen en ik ben van mening dat de temperatuur niet zolang aangehouden wordt. Zelfs als dit het geval is, vindt vervolgens een periode van optimale groei plaats.

Energiebesparing is een goed streven, maar hiermee moeten geen gezondheidsrisico optreden. Legionella blijft een risico waar altijd goed rekening mee gehouden dient te worden en wellicht moeten normeringen en wetgeving nog meer richting geven over wat wel en wat niet te doen betreffende warmtapwatersystemen.

Tim Visser Installatiebedrijf Visser in Twisk [Twee generaties installateurs, vader Dick en zoon Tim Visser, schrijven om beurten een column op persoonlijke titel]

GROHE RAPID SLX SNELLER, STERKER, SLIMMER

“Ik wil de klant met een tevreden gevoel achterlaten” Installatiebedrijf Van Gerven over de Rapid SLX. Bekijk op rapidslx.grohe.nl het verhaal van deze zeer tevreden installateur.

KEUZEVRIJHEID* 3 DESIGNS

12 KLEUREN

UNIEKE FLOW MANAGER Voorkom overspattend water in een handomdraai

*Rapid SLX is standaard toepasbaar met de ultradunne bedieningspanelen (S-variant)

IZ0421_31_column_visser.indd 31

11-4-2021 11:04:56

TECHNIEK

Prestaties borgen HET NUT VAN SOFTWARE Wat betekent het voor het cv-net en afgiftesysteem als je gasgestookte ketels vervangt door warmtepompen? Een actuele vraag bij de verduurzaming van bestaande gebouwen. De juiste rekentools kunnen duidelijk maken welke aanpassingen nodig zijn en helpen ook in de exploitatiefase om duurzame prestaties te waarborgen.

Het Pieter van den Hoogenband zwemstadion

Bestaande verwarmingsinstallaties zijn vaak ontworpen voor veel hogere temperatuurniveaus dan gangbare warmtepompen kunnen leveren. Het gehele cv-net vervangen is erg kostbaar, zeker als de leidingen nog goed zijn. Maar welke onderdelen kun je dan nog hergebruiken en wat moet worden vervangen? Om die vragen te beantwoorden, heb je goede rekentools nodig om het leidingnet door te rekenen. Niet alleen onder ontwerpcondities, maar ook bij deellast. Deellastberekeningen blijven vaak onderbelicht, maar zijn essentieel voor een succesvol ontwerp. Een installatie draait maar een paar uur per jaar in vollast en het overgrote deel van de tijd in deellast. Gemiddeld op zo’n 20 á 30% van het ontwerpvermogen.

Bovengenoemde vragen waren daar dus actueel. DWA analyseerde het oorspronkelijke cv-net voor het Pieter van den Hoogenband zwemstadion en voerde verbeteringen door met Hysopt, een softwarepakket waarmee verwarmings- en koelinstallaties geoptimaliseerd kunnen worden.

circulatiepomp met een mengregeling om de aanvoertemperatuur te regelen.

Tevens is er een centrale transportpomp toegepast. Afhankelijk van de stand van de drieweg regelafsluiters staan de pompen min of meer in serie geschakeld, wat een goede werking van de installatie in de weg staat.

Ontwerpen

Zwembad

Hysopt is een softwarepakket waarmee je een nieuwe cv-installatie kunt ontwerpen, of bestaande installaties kunt analyseren en optimaliseren. De software is web-based en biedt in bibliotheken alle onderdelen om een installatie samen te stellen. Door te selecteren en te slepen, stel je een installatie samen. Hysopt analyseert vervolgens of de installatie in hydraulisch opzicht goed kan werken.

Eventuele fouten worden gesignaleerd.

In de oorspronkelijke cv-installatie bij het zwembad was dit ook aan de orde.

Het is een uitgebreide installatie, waar in het hele traject zelfs drie pompen in serie stonden. In het herontwerp zijn deze onvolkomenheden verwijderd.

Met een goed hydraulisch ontwerp heb je als het ware ‘de basis op orde’. Dat is absoluut noodzakelijk, maar nog niet voldoende. De volgende stap is namelijk om de leidingen goed te dimensioneren.

Project De gemeente Eindhoven wil in het Pieter van den Hoogenband zwemstadion, onderdeel van zwembad De Tongelreep, de oude gasgestookte ketels vervangen door warmtepompen.

32

Voorbeeld Een bekende fout wordt in de volgende situatieschets omschreven: De afgaande groepen hebben een eigen

Dimensionering leidingen Voor het zwemstadion is het oorspronkelijke cv-net eerst in Hysopt ingevoerd.

april 2021

IZ0421_32_33_TA_prestatiesborgen.indd 32

11-4-2021 11:05:55

Als onderlegger wordt een plattegrond gebruikt, waarop de leidingen zijn getekend. Hiermee kun je heel snel een model van het leidingnet maken. Als de schaal bekend is, rekent Hysopt zelf de leidinglengte, bochten en andere onderdelen uit. Voor bestaande leidingen die gehandhaafd blijven, kun je overigens de diameter ‘vastzetten’. Tijdens een optimalisatieslag blijft de diameter ongewijzigd, ook al zou die niet optimaal zijn. Bij de Tongelreep moesten leidingdelen vervangen worden, omdat de bestaande leidingen door corrosie waren aangetast. Voor die leidingdelen bepaalt Hysopt automatisch de optimale diameter.

Hysopt is een softwarepakket waarmee je een nieuwe cv-installatie kunt ontwerpen of bestaande installaties kunt analyseren en optimaliseren

gelafsluiters wordt zelfs de voorinstelling al bepaald. Dat scheelt tijd in de werkvoorbereiding en uitvoering.

Ontwerptemperaturen

Wat levert het op?

Bij de keuze van leidingdiameters is uitgegaan van de vermogens en de ontwerptemperaturen voor cv-water.

In het oorspronkelijke ontwerp was 80°C de aanvoertemperatuur en 60°C de retourtemperatuur. Maar dat is te hoog voor een warmtepomp. Daarom is het temperatuurtraject verlaagd naar 60°C aanvoer en 40°C retour. De warmtevragers in het zwemstadion zijn de luchtbehandelingskasten en warmtewisselaars voor de zwembadwaterverwarming. De verwarmingsbatterijen in de luchtbehandelingskasten bleken, op een paar kleine kasten na, al geschikt te zijn voor 60°C aanvoertemperatuur. De bestaande shell & tube warmtewisselaars echter niet. Die worden vervangen door platenwarmtewisselaars. Het totaal benodigde verwarmingsvermogen is 1.900 kW. Daarvan neemt de warmtepomp 570 kW voor z’n rekening.

Daarmee kan ruim 80% van de jaarlijks benodigde warmte worden geleverd.

Alleen bij piekvraag, gedurende een beperkt aantal uren, moeten de ketels bijspringen.

In het voorgaande is geschetst hoe je met Hysopt op een soepele en gestructureerde wijze een goed hydraulisch ontwerp maakt voor een cv-installatie.

Als het ontwerp is gemaakt, kan met Hysopt een simulatieberekening worden uitgevoerd, zodat ook alle deellastsituaties worden doorgerekend. Dat geeft een enorme meerwaarde, omdat je dan onder andere ziet hoe de installatie in de praktijk gaat functioneren, of de regeling goed en stabiel werkt en wat de retourtemperaturen onder deellast zijn. In deze praktijkcasus is het toegepast voor de uitbreiding en verduurzaming van een zwemcentrum, maar het is ook toepasbaar voor andere typen utiliteitsgebouwen. Hysopt is een hulpmiddel om comfortproblemen op te lossen, installaties energiezuiniger te maken en de overgang naar duurzame warmteopwekking voor te bereiden.

Zelfs voor woninginstallaties heeft DWA analyses gedaan om ze geschikter te maken voor aansluiting op warmtenetten.

De toekomst Verdere keuzes Als de warmtevragers, vermogens en distributiegroepen in het cv-net bekend zijn, kunnen de (in)regelafsluiters en pompen worden geselecteerd. Ook daarin zorgt Hysopt voor de juiste en optimale dimensionering. Voor de inre-

Een goed hydraulisch ontwerp is van doorslaggevend belang voor een succesvolle toepassing van warmtepompen. Warmtepompen zijn beperkt in het temperatuurniveau dat ze kunnen bereiken. Met een goede beheersing van de temperaturen in het cv-net, zijn warm-

tepompen ook in bestaande installaties prima in te zetten, zeker als voor de piekvraag nog een ketel beschikbaar is. Goed rekenen aan de voorkant kan flinke investeringen besparen. Componenten worden niet te groot of te klein geselecteerd. Zo minimaliseer je ook de faalkosten, omdat met een doorgerekend ontwerp de installatie in één keer goed gebouwd en ingeregeld kan worden. En zeker het waterzijdig inregelen is nog te vaak een ondergeschoven kindje. De hierboven beschreven manier van denken en werken heeft de toekomst. Bouw een installatie eerst digitaal, reken het door en kijk of alles doet wat het moet doen. Hiermee wordt een Hysopt-model in feite een digitale tweeling van de fysieke installatie: ideaal om uitbreidingen of wijzigingen in de toekomst eerst in door te rekenen, te checken en dan pas te realiseren.

Kortom in deze tijd van digitalisering en prestatieborging is dit een onmisbare tool voor de ontwerper  Auteur: Hans Buitenhuis, DWA

WEBINAR DWA en Hysopt zijn recent een samenwerking aangegaan en organiseren in april een webinar over Hysopt. Daarin zal nader worden toegelicht hoe je met Hysopt bestaande verwarmingsinstallaties kunt optimaliseren en geschikt maken voor warmtepompen.

Zie: www.dwa.nl.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ0421_32_33_TA_prestatiesborgen.indd 33

11-4-2021 11:05:55

TECHNIEK

Laagfrequent geluid EEN GROEIEND PROBLEEM IN INSTALLATIELAND Rond de 10% van de Nederlandse

Er wordt nu onderzocht of deze warmtepomp dubbel moet worden afgeveerd vanwege LFG-

bevolking is gevoelig voor Laag

klachten

Frequent Geluid. Door de toe-

hinder. Wat kan de installateur

sterkte van het geluid weer te geven.

Met dB(A) neem je namelijk Laag Frequent Geluid maar beperkt mee. Eigenlijk zou je de NSG Richtlijn Laag Frequent Geluid moeten hanteren. Deze richtlijn stelt de norm in dB waarbij de lage tonen wel worden meegenomen.

Bovendien zegt de NSG dat voor lage tonen geldt; ‘horen is hinder’.“ Ook al is de lage toon nog zo zacht, zodra mensen het horen is het hinderlijk.

hieraan doen? Henk-Jan Meilink,

Consequenties NSG Richtlijn

name van de installatiequote in gebouwen en de verduurzaming van de bestaande gebouwenvoorraad ondervinden zij steeds meer

Adviseur Bouwfysica en Akoestiek legt uit en geeft tips.

Hoewel hij officieel al met pensioen is, kan hij nog volop aan de bak. Henk-Jan Meilink ontvangt dagelijks hulpverzoeken. Zijn cliënten hebben last van Laag Frequent Geluid een probleem dat steeds erger wordt in onze samenleving.

Uitleg “Laag Frequent Geluid (LFG) is geluid met lage tonen: tonen met een frequentie beneden 100/125 Herz (Hz Hertz).

Geluid met frequenties onder 20 Hz wordt infrasoon geluid genoemd”, valt er op de site van het RIVM te lezen.

Meilink hanteert dezelfde definitie. “De ene expert legt de grens bij 100, zelf ga ik tot 125 Hz.”

Oorzaken Volgens het RIVM neemt het aantal meldingen bij de GGD over het horen van een bromtoon toe. Aangetoonde gezondheidseffecten van LFG zijn hinder en in mindere mate slaapverstoring.

Waarom mensen zo slecht tegen Laag Frequent Geluid kunnen, is vooralsnog

34

een onderwerp van hevige wetenschappelijke discussies. “Mijn hypothese is dat de mens van nature niet gewend is aan deze geluidsfrequentie, we zijn er biologisch gezien niet voor gemaakt.

Het zijn namelijk door de mens bedachte systemen die Laag Frequent Geluid produceren.” Wat daarnaast een rol speelt is het tijdstip, heeft Meilink gemerkt bij zijn cliënten. “Over het algemeen hebben ze sneller in de avond- en nachtelijke uren last van Laag Frequent Geluid. Ons gehoor is dan sowieso al gevoeliger voor geluiden, bovendien is de omgeving stiller.”

Deze norm is echter niet in de Nederlandse geluidswetgeving verwerkt.

Meilink: “Eventuele inpassing zou grote consequenties hebben en torenhoge kosten met zich meebrengen. Denk maar aan gebouweigenaren die dan verplicht hun installaties moeten aanpassen of fabrikanten die worden gedwongen andere systemen te ontwikkelen. En, dan is er ook nog een spanningsveld met onze duurzaamheidsambities, die in feite zorgen voor steeds meer installaties in gebouwen.”

Zolang de wetgeving ontbreekt, wordt het logischerwijze ook erg moeilijk om ‘te handhaven’.

Installaties

Betaalbare meetapparatuur

Meilink heeft al diverse keren meegemaakt dat installaties Laag Frequent Geluid produceren. “Denk maar aan cv-pompen, elektriciteitsmeters, hydrofoorinstallaties, warmtepompen, ventilatiesystemen of jacuzzi’s.”

Daarnaast ontbreekt het vooralsnog aan eenvoudige en betaalbare meetapparatuur om de bron van het geluid te traceren. Mede daardoor wordt een onderzoek naar hinder van Laag Frequent Geluid al snel een dure grap.

“Ik houd zelf bewust rekening met de sociaaleconomische situatie van mijn cliënten, want het moet wel betaalbaar voor ze blijven.”

Geluidsmeting Hoewel het op het oog om een duidelijke problematiek gaat, ligt het in de praktijk allemaal een stuk gecompliceerder, vertelt Meilink. “Allereerst werken we met een verkeerde eenheid om de

Isoleren Is de geluidsbron niet traceerbaar of

april 2021

IZ0421_34_35_TA_laagfrequentgeluid.indd 34

31-3-2021 9:02:52

valt het probleem vanwege andere redenen niet te verhelpen, dan biedt isolatie helaas geen uitkomst. “Laag Frequent Geluid heeft meer geluidsenergie dan hoge tonen, daar valt niet tegen op te isoleren.” Soms kan isolatie zelfs het probleem verergeren. “Zo had ik een casus waarbij de zware akoestische dubbele beglazing ging resoneren als er een vrachtwagen voorbijreed. Uiteindelijk heeft de bewoner weer normaal dubbel glas moeten aanbrengen om het probleem te verhelpen.”

het aan de compressor, dan wel ventilator van de verdamper. “Recentelijk had ik een casus waarbij sprake was van een verkeerde plaatsing. De warmtepomp stond op een stalen constructie op het dak en was enkel afgeveerd. Met een andere opbouw konden we het LFG-probleem verhelpen. Op de stalen constructie kwamen veren, daarbovenop een betonnen plaat die hetzelfde gewicht had als het onderstel van de warmtepomp. Vervolgens weer veren en dan pas de warmtepomp.”

Kennis en kunde

Werkwijze

Daarnaast ontbreekt het vaak aan de juiste kennis in de installatiebranche om het LFG-probleem al bij voorbaat te tackelen of op te lossen. “Sowieso schiet het kennisniveau tekort. In het curriculum, denk aan het VMBO en MBO, is nauwelijks aandacht voor deze problematiek. Daarnaast werken veel installateurs met vaste partners. Ze installeren bijvoorbeeld altijd een warmtepomp of ventilatiesysteem van merk A. Daardoor zijn ze minder geneigd te kijken naar andere oplossingen, die wellicht minder risico op LFG met zich meebrengen.

Komt nog bij dat door voortdurende bezuinigingsrondes die worden doorgevoerd tijdens bouwprojecten, niet altijd de beste oplossingen uit de bus komen.

Tot slot: als er uit een analyse van de situatie blijkt dat er extra maatregelen nodig zijn om akoestische problemen te voorkomen of te verhelpen, brengt dat meerkosten met zich mee. Ook dat kan een obstakel zijn.”

Als je als installateur te maken krijgt met LFG-problemen, adviseert Meilink om de volgende werkwijze aan te houden.

Probeer eerst de geluidsbron te achterhalen, eventueel met hulp van een akoestisch expert. Check of er sprake is van defecte onderdelen, een verkeerde inregeling of plaatsing van de installatie en los vervolgens het probleem op. Is het niet mogelijk om de geluidsbron uit te schakelen dan kan nog worden

Praktijkvoorbeelden Tot dusver hebben we vooral in algemene bewoordingen de problematiek besproken, maar wat komt Meilink nu zoal tegen in de praktijk? “Bijvoorbeeld elektriciteitsmeters die zoemen, vaak zijn het oudere exemplaren. Meestal moeten ze worden vervangen.” De akoestisch expert krijgt de laatste jaren ook steeds vaker klachten binnen over warmtepompen. “Met name de luchtgebonden varianten, over bodemgebonden systemen hoor ik minder snel mensen klagen.” De oorzaken zijn verschillend, maar vaak ligt

overwogen om het geluid te maskeren in het pand waar de cliënt zit met klachten.

“Bijvoorbeeld met een ruisinstallatie, maar dat luistert allemaal erg nauw.”

Ook kan er uiteraard worden gekeken of het mogelijk is om de installatie op bepaalde tijden uit te schakelen of op een ander toerental te laten draaien.

Toekomst Zoals we al eerder aanstipten, zal naar verwachting de komende jaren het probleem verergeren. De installatiequote in gebouwen neemt toe, zowel in de woningbouw als utiliteit. “Fabrikanten zullen wel meer fluisterstille systemen gaan ontwikkelen, maar de kans is groot dat die ook duurder zijn, met het risico dat er uiteindelijk uit budgettaire overwegingen toch weer wordt gekozen voor een goedkopere en slechtere oplossing. Ik denk dat we daarom twee routes moeten bewandelen; laten we naast installatietechnische ook bouwkundige oplossingen ontwikkelen voor dit probleem.”  Voorbeeldcasus waarbij sprake is van een correlatie tussen de temperatuur op een warmtepomp en het geluid in de slaapkamer.

METEN IS WETEN De meetapparatuur die wordt gebruikt om LFG op te sporen bestaat, naast een normale geluidmeter, vooral uit apparatuur waarmee gedurende langere tijd (zeg een week) het geluidniveau gedetailleerd kan worden vastgelegd. Er wordt daarbij gemeten op de plaats waar de hinder wordt ondervonden en op de plaatsen waar de mogelijke bron van de hinder zich bevindt. Verder wordt er gebruik gemaakt van apparatuur waarmee de richting kan worden bepaald van waaruit de lage tonen afkomstig zijn. Dit kan voral worden gedaan als de geluidbron zich buiten het gebouw bevindt. De richting wordt bepaald met speciale richtmicrofoons of met apparatuur waarmee het faseverschil wordt bepaald dat door twee microfoons wordt gemeten. Als laatste instrument wordt soms een CAM64 ingezet. Dat is een geluidcamera waarmee een “foto” van het geluid kan worden gemaakt. Daarmee kan ook worden bepaald of een trilling in een bouwkundige constructie een richting heeft. Op deze wijze kan een hinderlijke bron binnen een gebouw worden opgespoord.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ0421_34_35_TA_laagfrequentgeluid.indd 35

31-3-2021 9:02:52

Compact.

Licht.

Sterk.

18V

BH 18 LTX BL 16

12V

PowerMaxx BH 12 BL 16

De nieuwe accu-boorhamers Onvermoeibaar boren in iedere werkhouding Zeer geschikt voor werkzaamheden boven het hoofd Ideaal voor het boren van 5-10 mm

Meer informatie op metabo.com

METABO SUPER POWERED BY CAS

Mehr M Me ehr hr IInformationen nffor nf orrm o ma ati t on nen en unter un u ntte er metabo.com metabo tta ab bo o.c co om m

IZ0421_36_Metabo.indd 36

11-4-2021 9:59:46

COLUMN

ASIJEE

NAAKTE DAKEN Misschien heb je onlangs wel de campagne voorbij zien komen: Naakte daken in Nederland. Een aanbieder van zonnepanelen biedt huurmogelijkheden vanuit het oog dat daken echt een verschil kunnen maken in de energietransitie. Maar het gaat verder: daken zijn steeds meer een onderdeel van onze leefomgeving. En het interessante is dat wij als sector hier een partner in crime kunnen zijn!

Wat bieden de daken van Nederland? Mogelijkheden om regenwater te bufferen, daktuinen en dak-akkers te realiseren, te wonen, werken en recreëren en natuurlijk opwekken van duurzame energie. Groene daken zorgen ervoor dat het minder warm in de stad wordt en dus een meer klimaatbestendige stad ontstaat. In het Rotterdams Dakenboek staan ook mooie voorbeelden: van dak-akkers bovenop het Schieblok of het restaurant waar gasten op het dakterras kijken naar de moestuin die producten levert voor de keuken. Van het woonblok boven op het warenhuis Ter Meulen tot de yogalessen en filmvertoningen op het dak van hotel-brasserie Stroom. En dat is maar in één stad.

Door dit nieuwe gebruik van het dak wordt er in de bouw een verschuiving zichtbaar van de uitvoerende dakdekker,

die zorgt dat het dak niet lekt, naar een dak-manager. Of naar een consortium van samenwerkende organisaties die de gebouweigenaar ontzorgt in het beheer en onderhoud van het dak. Het platte dak gaat dan ook steeds vaker behoren tot het werkterrein van de installateur. Dat vraagt om nieuwe vaardigheden, samenwerken en van elkaar leren. Om lef en creativiteit. Als onderdeel van een duurzame en circulaire economie. Met als inzet dat iedere stad een eigen dakenboek heeft en naakte dagen tot het verleden behoren.

Sven Asijee Directeur

IN DE PIJPLIJN

RUBRIEK

Stille buisventilatoren

S&P introduceert de Jetline buisventilatoren, verkrijgbaar met een AC- of gelijkstroommotor. De uitvoering met gelijkstroommotor is voorzien van een potmeter in de aansluitdoos, voor het instellen van het toerental. De nieuwe serie is leverbaar in de diameters 100 tot en met 315 mm, en 200 tot 1.600 m3/h. De ‘helical’-centrifugale waaier genereert grote opvoerhoogte met een minimaal geluidsniveau. Een geïntegreerde uitblaasdiffusor zorgt voor een optimale luchtstroom en laag geluidsniveau in het kanaal. De opvoerhoogte is vergelijkbaar met die van een centrifugaal ventilator. De stalen behuizing is 100% lekdicht afgewerkt en op de flenzen zijn rubberen ‘safe’ verbindingen voorzien, voor lekvrije aansluiting op de kanalen. Tussen de motor en de houder is een ‘silent block’ geplaatst, om trillingen tegen te gaan en zo het geluidsniveau te verlagen.

IZ0421_37_column_asijee_WIJ.indd 37

Decentrale schoolventilatie Ned Air introduceert de EduComfort 1000, een nieuwe decentrale schoolventilatie-unit met warmteterugwinning die bovendien kan koelen én verwarmen. Met de ingebouwde CO2-meter wordt de luchtkwaliteit continu gemeten en gecorrigeerd. Dit betekent geen tocht door open ramen en toch een goede luchtkwa-

liteit. Dankzij een thermisch rendement van minimaal 90%, een laag energiegebruik en een installatiegeluid van <33 dB(A) voldoet de EduComfort 1000 aan het Programma van Eisen Frisse Scholen klasse B.

11-4-2021 11:07:11

ZAKELIJK

Investeer in dialoog VOORKOMEN VAN PSYCHOSOCIALE ARBEIDSBELASTING De meeste mensen brengen een André Verbeek: “Veilig werken

groot deel van hun tijd op hun

is vooral ook een kwestie van je veilig voelen.”

werk door. Maar dan moet je je ook goed kunnen voelen op je werk. Dat lijkt vanzelfsprekend, maar dat is het niet altijd. En dan is er werk aan de winkel. In de Arbowet staat dat de werkgever beleid moet voeren om te hoge psychosociale arbeidsbelasting (PSA) te voorkomen en waar dat niet mogelijk is te beperken. PSA bestaat uit: werkdruk, agressie en geweld, seksuele intimidatie, discriminatie en pesten. Maar wat

schiedenis in de installatiebranche. “Ik heb verschillende functies gehad maar ooit begon ik na mijn studie werktuigbouwkunde bij een installatiebedrijf. En die liefde is nooit helemaal weggegaan; het is dan ook een beetje thuiskomen.

Verbeek is inmiddels ondernemer en vanuit die rol ook adviseur op het gebied veilig en gezond werken waarbij hij zijn kennis actief inzet. “Je kan me gerust een arbofreak noemen.”

betekent dat?

PSA André Verbeek is veiligheids-, arbeidsen organisatiedeskundige en wetenschapper. Maar hij heeft ook een ge-

Wat is PSA eigenlijk? Verbeek: “PSA is het welzijnsgedeelte in het werk. We weten dat gemotiveerde medewerkers

WAAR KIJKEN WE NAAR BIJ PSA? • Agressie en intimidatie (door collega’s en klanten) • Beroepsgebonden depressie • Discriminatie • Overspannenheid en burn-out • Pesten op het werk • Posttraumatische stress-stoornis • Seksuele intimidatie • Werkdruk • Workaholism

XX 38

beter presteren, dat zij openstaan voor nieuwe werkwijzen en ook veiliger en gezonder werken. Er is dus altijd een relatie tussen de werksituatie en de mentale belastbaarheid van een medewerker. Is deze gunstig, dan is de kans groot dat medewerkers gemotiveerd zijn. Ik vat PSA wel eens samen als ‘die zaken in het werk die bij een medewerker werkstress kunnen veroorzaken.’ En dat kan van alles zijn. Stress wordt niet alleen veroorzaakt door te veel werk of pestende collega’s, maar kan zeker ook worden veroorzaakt door spannende werkzaamheden. Hierbij kan je denken aan werken in zeer nauwe kruipruimte of werken op een zeer grote hoogte, bijvoorbeeld in een hijskraan. PSA gaat dus ook om wat er letterlijk speelt op de werkvloer. Het is niet los te zien van elkaar.”

Voorkom de blinde vlek Natuurlijk spelen hier ook persoonlijke eigenschappen een rol. Hoe je in elkaar zit heeft te maken met hoe je naar je werk kijkt. Verbeek: “We kijken vooral wat de impact is op je belastbaarheid.

Zijn er bepaalde werkfactoren die we

april 2020

IZ0421_38_39_ZA_investeerindialoog.indd 38

11-4-2021 11:08:04

TWAALF ELEMENTEN VAN DISCRIMINATIE 1. Afkomst 2. Geslacht 3. Seksuele geaardheid 4. Leeftijd 5. Handicap of chronische aandoening 6. Politieke gezindheid 7. Arbeidsrelatie (fulltime/parttime) 8. Arbeidscontract (vast/tijdelijk) 9. Burgerlijke staat 10. Nationaliteit 11. Goddienst 12. Levensbeschouwing

kunnen veranderen om ervoor te zorgen dat iemand beter in zijn of haar vel zit?

En dan kom je ook uit op een organisatiecultuur. Soms is het niet bewust, maar doen medewerkers het al heel lang op een bepaalde manier en vormt het meer een blinde vlek. Een cultuur van ‘het was maar een grapje’ zorgt ervoor dat dat de menselijke maat kan vervagen. Denk bijvoorbeeld aan het geven van een bijnaam aan iemand. Misschien ervaart die persoon dit als kritiek, pesten of discriminatie, hoewel dit niet de bedoeling was. Met een open cultuur in een bedrijf en oog voor de mens kan je dit voorkomen. Maak je het bespreekbaar. En is veilig werken vooral ook een kwestie van je veilig voelen.”

Aanpak Eigenlijk staat de vraag centraal: wat vinden we normaal en niet normaal in een bedrijf? Verbeek: “Je signaleert: wat is er gaande? Je evalueert: wat moet anders? En je maakt nieuw beleid: wat gaan we anders doen? Dit alles vraagt om bewustwording en een open houding. Want anders je kunt niet met elkaar in gesprek. En voor wie denkt dat het hier alleen gaat om gepraat en gedoe… realiseer je dat we het niet voor niets in de Arbowet hebben vastgelegd en dat het invloed heeft op de reputatie en resultaten van je bedrijf.

Mensen werken nu eenmaal beter als ze zich veilig voelen.” Een belangrijk instrument voor het inventariseren is de verdiepende RI&E PSA vragenlijst voor de sector. Dit instrument is een vragenlijst specifiek voor de branche, die je helpt te analyseren hoe je er als bedrijf voor staat.

Werkdruk De verdiepende RI&E PSA geeft inzicht in waar extra aandacht nodig is. Verbeek: “Uit deze standaardvragenlijst kan bijvoorbeeld komen dat de werkdruk hoog is. En dat is best realistisch als je ziet voor welke uitdagingen de installatiebranche staat. De vraag naar vakmensen is groot en kan niet altijd worden opgelost. Dus dat geeft een hoge werklast. Een ander punt dat naar voren kan komen is bijvoorbeeld dat mensen ervaren dat ze te weinig vrijheid en regie hebben. Uit onderzoek blijkt dat als mensen zelf hun taken kunnen indelen en op hun resultaten worden gezien, zij minder stress ervaren. Of het kan gaan om een gevoel van discriminatie op basis van leeftijd. Bij al deze voorbeelden is het onderlinge gesprek van groot belang. Je brengt met elkaar in kaart wat er speelt en verkent wat je kunt doen om het op te lossen. De dialoog. Daar geloof ik heilig in.” Een belangrijke vraag in de dialoog is ook:

wat geeft energie en wat vreet energie in je werk? Verbeek: “Juist dat kan veel helder maken! Het geeft aan waar de balans scheefloopt en waar je actie op kunt ondernemen.”

Ga in gesprek Het klinkt goed: inventariseren, evalueren en beleid maken en weer bijstellen. Maar dat lijkt vooral een taak voor een leidinggevende. Wanneer kan de werknemer in actie komen? Verbeek is er helder over: “Dat is een goed punt.

We moeten vakmensen het vertrouwen geven dat het goed is als men dit op de agenda zet. Een open cultuur waarin de dialoog mogelijk is. En als dat niet kan, dan moet er een vertrouwenspersoon zijn. Bij grote bedrijven is dat meestal goed geregeld, maar vaak zie ik ook dat mensen niet weten wat een vertrouwenspersoon doet en dat het gesprek ook echt besloten is. Er is meer voorlichting en kennis nodig. Bij kleine bedrijven is het vaak lastiger maar hier kan de bedrijfsarts misschien een rol vervullen.

Maar bij alle bedrijven hoop ik vooral dat een gesprek open en met respect kan plaatsvinden. En vooral dat men feedback kan geven en ontvangen. Dat klinkt simpel, maar dat is het niet altijd.

Ik doe vooral de oproep aan bedrijven: investeer in PSA voor je medewerkers.

Daarmee investeer je in de dialoog.”  REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ0421_38_39_ZA_investeerindialoog.indd 39

11-4-2021 11:08:06

TECHNIEK

Ecologisch passiefhuis VERLIEFD OP HET ONTWERP In Hilvarenbeek wordt gebouwd aan één van de meest duurzame woningen van Nederland: een ecologisch gecertificeerd passiefhuis. De woning is inmiddels wind- en waterdicht en de binnenwanden staan er al. Op dit moment worden de installaties Rendering gemaakt door De Wit architecten

aangelegd. Naar verwachting is het bouwtraject eind juli afgerond. Mede-opdrachtgever en installatieadviseur Jan Geerts vertelt over de totstandkoming van dit bijzondere project.

De badkamer en keuken ontbreken nog. Het huis is dus nog verre van bewoonbaar, en toch is het er al behaaglijk: geluiden van buiten dringen niet door, het tocht niet - zelfs niet als er een deur open staat - en zodra de zon schijnt, is het er lekker warm

Ambitie Het was de ambitie van de opdrachtgevers om een uiterst comfortabele woning te realiseren met een zo klein mogelijke impact op het milieu. Het is dan logisch om te kiezen voor een passiefhuisopbouw en een ecologisch verantwoorde bouwwijze.

Passief Het kenmerk van een passiefhuis is dat de warmtevraag <15 kWh/m2 per jaar

40

is of een pieklast heeft voor verwarming van maximaal 10 W/m2. Hierdoor kan de ventilatielucht gebruikt worden om de woning te verwarmen en koelen.

Het complete watergedragen systeem kan dus achterwege blijven. Hiervoor moet een goede bouwkundige schil gerealiseerd worden met triple glas, thermisch goed presterende kozijnen en een kierdichte gebouwschil. Het mes snijdt daarmee aan twee kanten, want koudestraling en tocht zijn hiermee uitgesloten. Dit zijn, zoals bekend, comfortaspecten die maar moeilijk met installaties beïnvloed kunnen worden.

Ecologisch verantwoord Voor de gevels en daken is voornamelijk hout gebruikt. Het gaat in concreto om een HSB-constructie met houtvezel als isolatiemateriaal. Zowel de gevels als de daken zijn aan de buitenzijde afgewerkt met houten planken. De dragende binnenwanden en de verdiepingsvloer zijn ook opgetrokken uit HSB en voorzien van houtvezelisolatie. De overige wanden bestaan uit kalkhennepblokken. Binnen wordt alles met leemstuc afgewerkt.

De positieve invloed die dergelijke natuurlijke materialen op mensen heeft, is helaas nog niet algemeen bekend.

Integraal ontwerpen Integraal ontwerpen is de manier om dit betaalbaar voor elkaar te krijgen. Vanaf de allereerste schets zijn er twee ontwerpaspecten die een zeer grote invloed hadden op de uiteindelijke bouwkundige randvoorwaarden om te komen tot een zeer energiezuinig passiefhuis: een compact ontwerp en het optimaal benutten van de zonnewarmte.

Compact Voor dieren die hun winterslaap houden is het belangrijk dat ze zo min mogelijk hoeven te eten. Een groot deel van het voedsel in de winter is nodig om het dier warm te houden. Door zichzelf op te krullen, beperken ze het contact met de winterse buitenlucht. Hierdoor gaat er minder warmte verloren en hoeven ze minder te eten. Ze maken zichzelf zo compact mogelijk. In het ontwerp van onze woning zijn we van dit principe uitgegaan. Het huis heeft een simpele vorm zonder uitkragingen, dakkapellen of aanbouwen.

Zonnewarmte Ramen fungeren als een scheiding tussen binnen en buiten. Door het glas komt het nodige daglicht naar binnen.

april 2021

IZ0421_40_41_TA_ecologischpassiefhuis.indd 40

31-3-2021 9:03:55

De bouwkundige uitgangspunten van de woning

Ontwerp van de woning zoals doorgerekend met DesignPH

Goed gepositioneerde en geïsoleerde ramen leveren daarnaast ook warmtewinst op. Als er in de winter veel zon op het glas kan schijnen, het glas veel zonnewarmte door laat en tevens goed isoleert, dan zal er gedurende een stookseizoen meer warmte naar binnen gaan dan dat er naar buiten weglekt.

Via onze ramen komt er tijdens het stookseizoen 800 kWh meer warmte binnen dan dat er naar buiten weg lekt.

se versie van de Passiefhuis PHPP-tool.

Hiermee is het mogelijk zeer nauwkeurige berekeningen te maken, die betrekking hebben op het comfort en het energiegebruik. Denk dan aan de warmtevraag, koelbehoefte, relatieve luchtvochtigheid, stralingstemperatuur en CO2-concentraties. Zo kan het ontwerp bouwkundige geoptimaliseerd worden en kunnen er passende installaties geselecteerd worden.

De juiste rekentools

Toegepaste installaties

De eerste ontwerpvarianten zijn allemaal doorgerekend met DesignPH. Dit is een plugin in SketchUp waarmee je vrij nauwkeurig inzicht krijgt in de toekomstige warmtevraag. Omdat je werkt met een 3d model is het makkelijk ramen te wijzigen of overstekken toe te voegen om te zien wat de invloed daarvan is. Door te kijken naar de exacte geografische locatie en de juiste zonnestand krijg je daarnaast een goed beeld van het schaduwverloop voor iedere dag van het jaar.

Onze woning heeft een verwarmd vloeroppervlak van 145 m2. De ventilatie, verwarming, koeling en warm tapwater worden allemaal verzorgd door één apparaat, De Pichler PKOM4 compact warmtepomp. Deze unit is met 75x75 cm en een hoogte van 2 m ongeveer even groot als een koelkast.

Het ruimtebeslag in de woning is daarmee zeer beperkt. De verwarming vindt plaats door lucht na te verwarmen. De koelvraag is door de zonwering, een grondbuis en zomernachtventilatie vrijwel verwaarloosbaar. Mocht het nodig zijn, dan kan de warmtepomp eventueel bijspringen.

Verliefd Vanaf het moment dat we verliefd werden op het ontwerp, hebben we de data van DesignPH getransporteerd naar de nZEB-tool. Dit is de Nederland-

SCOP De sCOP voor mijn woning komt uit

op 2.3. Dat is niet veel lager dan een luchtwarmtepomp zou presteren. Er is immers alleen maar een warmtevraag als het buiten kouder is dan 10 graden.

In de ijskoude maar zeer zonnige week afgelopen februari was het in de woning ongeveer 15 graden. Dit was dus puur en alleen de zon. Er waren geen interne warmtebronnen en geen installaties.

Energievraag Door alle bovengenoemde aspecten wordt er een woning gerealiseerd zonder stralingsasymmetrie, zonder tocht, met winterse luchtvochtigheden boven de 40% en CO2 concentraties onder de 1000 PPM en een totale gebouwgebonden energievraag van 2500 kWh op jaarbasis.

Kansen voor installateurs Ondanks dat de bouwkundige schil een zeer grote invloed heeft op het binnenklimaat, kan de woning niet leefbaar gehouden worden zonder installaties.

Laat staan dat het uiterst hoge comfortniveau zonder installaties gerealiseerd kan worden. Daar liggen dan ook de kansen voor installateurs. Zeker als ze ook nog installaties weten te realiseren die het ruimtebeslag tot een minimum beperken  REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ0421_40_41_TA_ecologischpassiefhuis.indd 41

31-3-2021 9:03:55

TECHNIEK

Tekort aan technici AANTREKKELIJKHEID EN TOEGANKELIJKHEID BRANCHE CRUCIAAL De tekorten in de technische sector zijn niet onbekend. Het aantal mensen dat kiest voor een technische opleiding neemt af, wat ervoor zorgt dat het gebrek aan technisch personeel alleen maar groeit. Op welke manieren kan dit bestreden worden?

Techniek Nederland, de vertegenwoordiger van bedrijven in de installatiebranche, schat het huidige tekort in de technische sector op 20.000 arbeidsplaatsen. Doekle Terpstra, voorzitter van de brancheorganisatie, waarschuwde dat de tekorten aan vakmensen in de komende drie tot vijf jaar kunnen oplopen tot 40.000, wat een verdubbeling zou betekenen. Naast deze cijfers blijkt uit recent onderzoek van Ecorys, in opdracht van de Nederlandse Vereniging Duurzame Energie (NVDE), dat Nederland grofweg 23.000 tot 28.000 extra werknemers nodig heeft om aan de energietransitie te werken om de klimaatdoelen te halen. Genoeg werk dus, maar waar halen we dat personeel toch vandaan?

Stimuleren van technisch onderwijs Deel van de oplossing zit hem in het onderwijs. De keuze voor een technische opleiding is steeds minder populair onder jongeren. In de komende tien jaar daalt het aantal studenten met een technische opleiding dan ook naar verwachting met 24.000, geeft Ecorys aan. Kortom, de belangstelling neemt af. Dat is opvallend, gezien het feit dat de loopbaankansen nergens zo goed

42

zijn als in de techniek. De NVDE pleit daarom voor meer investeringen in omscholing en onderwijs. Opleidingen moeten aantrekkelijker worden, waarbij scholing op maat of leerwerktrajecten een bijdrage kunnen leveren.

In deze strategie kan de technische branche zich ook vinden, blijkt uit de TechBarometer van ROVC. Hierin werden 2.091 personen uit de techniek, werkgevers en cursisten, de hemd van het lijf gevraagd over de status van de technische branche. Uit de ROVC TechBarometer blijkt dat maar liefst 86 procent van hen vindt dat techniek een vast onderdeel moet zijn van de basisschoollessen. Ruim 80 procent denkt dat over vijf jaar op alle middelbare scholen verplichte technieklessen worden gegeven. Dit komt ook terug in het Tienpuntenplan van Techniek Nederland. Wel geeft het merendeel van de technici aan dat initiatieven vanuit het bedrijfsleven het meest effectief zijn om het tekort tegen te gaan, zoals bij leerwerktrajecten gebeurt. Initiatieven vanuit het onderwijs en de overheid vol-

gen op enige afstand. Kortom, zowel het bedrijfsleven, het onderwijs als de overheid hebben een belangrijke rol in het terugdringen van het tekort aan technici.

Bedrijfsinitiatieven voor omscholing Maar hoe neem je als bedrijf het heft in eigen hand? Voor het bedrijfsleven is er een grote kans te bespeuren in het aantrekken van zij-instromers en het gericht opleiden van deze groep.

De kunst is om als werkgever goed te bedenken wat je precies wilt bereiken met het opleiden van medewerkers.

Het kan zijn dat er een kwaliteitsslag gemaakt moet worden of dat er een nieuwe productielijn wordt opgezet.

Als het doel bekend is, kun je daarna medewerkers doelgericht opleiden.

Dat vraagt wel om een andere kijk op vacatures en functieomschrijvingen.

Een mooi voorbeeld hiervan is IJskoud, een bedrijf in koeltechniek. In 2019 is ROVC samen met IJskoud gestart met de IJskoud Academie, om zij-instro-

april 2021

IZ0421_42_43_TA_tekortaantechnici.indd 42

29-3-2021 11:51:51

mers in de koeltechniek snel functioneel inzetbaar te maken. De IJskoud Academie biedt een praktijkgericht leerprogramma dat modulair is opgebouwd.

Zij-instromers kiezen de training(en) die hun carrière op dat moment nodig heeft. Na het afronden van de trainingen is de cursist direct inzetbaar voor onderhoudswerkzaamheden in de (koel) techniek.

Functionele inzetbaarheid De functionele inzetbaarheid van medewerkers is van grote waarde voor de technische branche. Wat moet een medewerker kunnen om zijn dagelijkse werkzaamheden uit te voeren? Waar voor sommige handelingen certificeringen nodig zijn, is dat voor het overgrote deel niet nodig. Om in het voorbeeld van koeltechniek te blijven: voor het toevoegen van koudemiddel in een airco is certificering nodig. Maar voor alle handelingen daarvoor, zoals het monteren en in de beugels hangen van de airco, is geen certificering nodig. Het zijn basishandelingen die je medewerkers makkelijk en snel kunt aanleren.

Als je je personeel die specifieke taken leert, maak je ze dus functioneel inzetbaar en kunnen ze snel de werkvloer op.

En als medewerkers eenmaal aan de slag zijn, is het vooral learning by doing. De medewerker ontdekt dan op de werkvloer vanzelf waar zijn of haar kracht zit, wat andere leerdoelen zijn en in welke richting hij of zij zich wil ontwikkelen. Dit komt ook uit de ROVC TechBarometer naar voren: een ruime meerderheid van de technici vindt dat er bij werving meer gelet moet worden op motivatie dan op het voldoen aan alle technische kwalificaties. Oftewel, met een gerichte focus op het goed uitvoeren van basishandelingen kunnen gemotiveerde medewerkers vlot aan de slag.

Digitalisering en kant-en-klaar produceren Een andere weg die het verkennen waard is, is verdere digitalisering en kant-en-klaar produceren. Hierdoor

wordt het tekort aan technici op een andere manier teruggedrongen. Efficiëntie voert de boventoon. Door digitalisering kunnen medewerkers hun werk slimmer en beter doen en zijn ze minder tijd kwijt aan bijvoorbeeld projectadministratie. Kant-en-klare productie kent haar meerwaarde op dit moment vooral in de bouw en in de installatietechniek.

Zo worden in nieuwbouwhuizen steeds vaker zogenaamde skids aangeleverd.

Dat zijn warmtepompen of andere installaties die compleet op een frame zijn gemonteerd, inclusief alle regel- en meettechniek. Daardoor is er veel minder installatiewerk op de plek zelf.

che. Met een tekort van 40.000 technici staat ons een flinke opgaaf te wachten.

Door zowel vanuit het bedrijfsleven, het onderwijs als de overheid de krachten te bundelen, kan dit tekort worden aangepakt. Leg daarbij de focus op de aantrekkelijkheid van de opleidingen en de technische branche. Het is niet alleen een kansrijke, maar ook zeker een cruciale beroepsgroep voor de samenleving. Door daarnaast te letten op functionele inzetbaarheid wordt er gewerkt aan de toegankelijkheid van een baan in de techniek. Zo wordt de drempel verlaagd en kan het aantal technici snel groeien 

Aantrekkelijk en toegankelijk

Auteur: John Huizing, directeur ROVC Technische Opleidin-

Momenteel zijn er zo’n 150.000 vakmensen werkzaam in de installatiebran-

gen (zie foto hieronder

SUBSIDIE VOOR TECHNISCHE OMSCHOLERS Door de coronacrisis hebben veel sectoren het zwaar. De Nederlandse overheid geeft dit jaar daarom 200 miljoen euro extra uit voor omscholing en ontwikkeling van werkenden en werkzoekenden. Ken jij iemand die zich graag wil laten omscholen naar een technisch beroep? Neem dan een kijkje op TechniekOpleiding.nl. Daar worden gratis technische cursussen of trainingen door diverse opleiders aangeboden. Deze leiden iemand snel en praktijkgericht op tot functioneel inzetbaar persoon in de techniek.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ0421_42_43_TA_tekortaantechnici.indd 43

29-3-2021 11:51:54

RUBRIEK

AF FABRIEK

AF FABRIEK

REGELAFSLUITER MET GEÏNTEGREERDE MOTOR

DYNAMISCH RADIATORVENTIEL Het Dynamical® dynamisch radiatorventiel van Caleffi combineert drie componenten (thermostatisch ventiel, inregelventiel en drukverschilregelaar) om het verwarmingsvermogen van de radiator volledig te regelen. Het ventiel beperkt energieverspilling en voorkomt lawaai, dat kenmerkend is voor de werking van systemen met een variabel debiet.

De drukverschilregelaar in de ventielkop houdt de ΔPwaarde van het inregelventiel en het thermostatisch ventiel constant; dat is mogelijk dankzij de druktestaansluitingen die rechtstreeks in het interne element zijn aangebracht en waardoor het membraan de positie van de afsluitklep kan regelen in reactie op de voortdurend veranderende werkingsomstandigheden.

Door de ΔP constant te houden, kan het interne inregelventiel het maximale debiet beperken tot zes vooraf gekalibreerde waarden, waardoor het debiet naar de verschillende radiatoren in het circuit op een eenvoudige en intuïtieve manier wordt gebalanceerd, met behulp van de meegeleverde sleutel en de schaalverdeling op de ventielkop.

Het thermostatisch ventiel kan ook werken bij een constante ΔP, waardoor het debiet correct wordt gemoduleerd in reactie op veranderingen in de kamertemperatuur, terwijl ook wordt voorkomen dat het ventiel lawaai maakt.

Digitale manifold met bluetooth Testo heeft een digitale manifold op de markt gebracht, waarmee alle resultaten in real time op de testo smart app kunnen worden bekeken en geanalyseerd. De manifold moet het dagelijks werk aan koelsystemen en warmtepompen vereenvoudigen. Hij is verkrijgbaar in handige sets, zodat gebrui-

44

IZ0421_44_AF.indd 44

april 2021

kers zijn uitgerust voor alle meettaken.

De testo smart app is een aanvulling op de nieuwe digitale manifolds en andere meetinstrumenten van Testo met bluetooth. Meten en documenteren vinden mobiel per app plaats: intuïtieve meetmenu’s leiden de gebruiker stap voor stap door het configureren en uitvoeren van de meting.

IMI Hydronic Engineering lanceert een nieuwe 2-weg regelafsluiter met geïntegreerde motor die een combinatie van functies bundelt. De TA-Smart van IMI TA kan het vermogen, het debiet en de stand van de afsluiter regelen. Dankzij de EQM afsluiterkarakteristiek wordt een hoge regelnauwkeurigheid bereikt. Dit is vooral belangrijk bij een laag debiet van minder dan 30 procent van het nominale debiet. Naast debiet en vermogen kan deze nieuwe afsluiter ook de retourtemperatuur en het temperatuurverschil Δt meten. De nauwkeurigheid van de vermogensmeting is vergelijkbaar met die van een warmtemeter. Hierdoor is de afsluiter ideaal voor energiemonitoring. Waterzijdige inregeling gebeurt automatisch – de berekende debietwaarden worden rechtstreeks op de TA-Smart ingesteld. Bovendien zijn zowel BACnet- als ModBUSinterfaces beschikbaar op de afsluiter TA-Smart en ondersteunen deze de integratie met het gebouwbeheersysteem, bijvoorbeeld om de regeling of gegevensanalyse te centraliseren. Via een MQTT-interface in de TA-Cloud kunnen gegevens worden uitgewisseld met het oog op analyse en ter ondersteuning van de energiemonitoring.

De afsluiters kunnen worden geconfigureerd en in bedrijf gesteld met een smartphone en onze HyTune-app, die gratis kan worden gedownload.

TA-Smart is geschikt voor warm- en koudwatersystemen met water en water-glycolmengsels als medium. De regelafsluiter is verkrijgbaar in de maten, DN32-40 en DN50 met buitendraad, en in de standaardafmetingen DN65 en DN80 in flensuitvoering. Later zullen meer modellen in het bovenste en onderste regelbereik aan het gamma worden toegevoegd.

Meetgegevens worden grafisch zichtbaar weergegeven, zodat de resultaten snel geanalyseerd kunnen worden. Met één klik kunnen meetrapporten direct ter plaatse gemaakt en als pdf of csv-bestand per e-mail verzonden worden. De app kan gratis worden gedownload.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

11-4-2021 11:10:01

ROBUUST EN TOEGANKELIJK NU OOK IN

XL

UITVOERING!

DELTA-DISCOVERY AIR

INNOVATIEVE WARMTEPOMP BEHUIZING MET UNIEK INPANDIG INSPECTIELUIK. Een hoogwaardige én esthetisch verantwoorde oplossing om warmtepompen te plaatsen op een hellend dak. De Delta-Discovery Air is een universele warmte-pompbehuizing geschikt voor zowel monoblock als split unit systemen. Ga voor de Delta-Discovery Air film en meer informatie naar: burgerhout.nl/delta-discovery-air

IZ0421_45_Burgerhout.indd 45

11-4-2021 10:07:16

RUBRIEK

AF FABRIEK

AF FABRIEK

KOSTENEFFICIËNT DE WARMTEVRAAG BEPERKEN Danfoss en het Nederlandse technologiebedrijf Hero Balancer hebben gezocht naar een kostenefficiënte manier om de warmtevraag te beperken en het aanbod daarop af te stemmen. Veel panden hebben geen of een slechte groepenverdeling. Gevolg hiervan is dat vaak (vrijwel) het hele pand wordt verwarmd om één ruimte warm te houden voor bijvoorbeeld een ouderavond.

Door de slimme thermostaatknoppen van Danfoss te koppelen aan het slimme gebouwbeheersysteem van Hero Balancer kan via een telefoon worden ingesteld

Gratis app voor meetrapportage Met EuroSoft connect kan, na een meting met een Blauwe Lijn meetinstrument, een digitaal meetrapport worden gegenereerd en verstuurd.

De app is gratis beschikbaar voor smartphones en tablets met Android en iOS besturingssystemen. Via Bluetooth Smart wordt draadloos contact gemaakt met een geschikt Blauwe Lijn meetinstrument, waarbij de actuele meetwaarden en berekende waarden live kunnen worden uitgelezen. Het is ook mogelijk om meetwaarden gedurende een periode te loggen. De meetwaarden kunnen als getallen, als een

46

IZ0421_46_AF.indd 46

april 2021

grafiek of in beide vormen worden weergegeven en opgenomen in een meetrapport. U kan uw bedrijfsnaam, bedrijfslogo en contactgegevens invoeren, zodat deze worden weergegeven in elk rapport. Hierbij kan ook de naam van de technicus of servicemonteur worden opgenomen en zelfs een digitale handtekening van deze persoon. Alle relevante informatie voor een meting kan worden ingevoerd in de app, waaronder klant- en locatiegegevens, aanvullende opmerkingen en zelfs foto’s of andere afbeeldingen.

Indien gewenst kan de klant tekenen op het touchscreen van een smartphone of tablet. Deze handtekening verschijnt ook op het meetrapport, net zoals de handtekening van de technicus. Met de deelfunctie in de app kan het meetrapport worden gedeeld via e-mail, WhatsApp of social media, zoals Facebook en LinkedIn.

welke ruimtes wel en niet moeten verwarmen. Zo krijgen ook beheerders van panden zonder groepenverdeling grip op hun klimaatinstallatie.

Om de continuïteit voor de gebruiker te waarborgen, werkt de verwarmingsregeling onafhankelijk van draadloze signalen en een internetconnectie. Zowel kloktijden als gewenste temperaturen zijn opgeslagen in iedere digitale radiatorknop. De gebruiker zal dus geen hinder ondervinden van eventueel verlies van het draadloos signaal of internetverbinding.

LUCHTSNELHEIDSSENSOR Catec brengt de EE680 op de markt, die specifiek is ontwikkeld voor het nauwkeurig meten van de luchtsnelheid en temperatuur in laminaire flow applicaties zoals in cleanrooms, ziekenhuizen, farmacie, biowetenschappelijke applicaties de micro-elektronica-industrie. De opnemer is voorzien van een nauwkeurige thermo anemometer en kent een luchtsnelheid range van 0 tot 2 m/s bij een temperatuurrange van -20 tot 79 graden Celsius. De sensor is daarmee breed inzetbaar en geschikt in omgevingen met vochtigheden tot 95%.

De sensor heeft door het dunne filmsensorelement een nauwkeurigheid tot 0,1 m/s en garandeert een langdurige stabiliteit en lage hoekafhankelijkheid. Daarnaast is de meetsensor voorzien van een coating die de sensor beschermd tegen H202 en andere bijtende reinigingsmiddelen.

De EE680 is verkrijgbaar in roestvrij staal als rechte- en gehoekte versie voor plafonds plenum en ventilatie roosters. De M12-connector zorgt ervoor dat de sensor gemakkelijk te plaatsen en te vervangen is bij kalibratie werkzaamheden. De EE680 is voorzien van digitale (Modbus RTU) en analoge uitgangen (mA en V).

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

11-4-2021 11:21:54

De nieuwe EduComfort 1000 Een verademing in schoolventilatie Deze nieuwe schoolventilatie-unit is het resultaat van ruim 5 jaar ervaring in het toepassen van decentrale schoolventilatie. De EduComfort 1000 is de eerste decentrale unit ‘in het zicht’

Voldoet aan Programma van Eisen Frisse Scholen klasse B

die voorzien kan worden van koeling

Installatiegeluid maximaal 33 dB(A)

én verwarming. Zo creëert u het gehele

Verwarmen en koelen in één compacte decentrale unit

jaar een gezond binnenklimaat.

Optimale luchtstroom middels hoog inducerende JET-nozzles

www.nedair.nl/schoolventilatie

IZ0421_47_nedair.indd 47

11-4-2021 10:08:45

RUBRIEK XXXXXXXXX RAAR? ALGEMEEN

Opleiden VAN INSTALLATEUR NAAR PROGRAMMEUR We zitten midden in een energietransitie, maar komen als sector handjes tekort om het tempo bij te benen. Hoe kijkt opleider ROVC tegen dit probleem aan? Valt er wat te doen aan het imago van de branche, welke opleidingen spelen daarin een sleutelrol en zit meet- en regeltechniek daar ook tussen?

Jeroen Janssen is werkzaam als Accountmanager ZuidHolland voor ROVC. Volgens hem gaat de rol van de installateur drastisch veranderen, wat ook een positieve impact kan hebben op het imago van de branche.

Allereerst: welke opleidingen lopen op dit moment goed bij jullie?

“Met stip bovenaan staan wel opleidingstrajecten die met Koudetechniek te maken hebben. Veel cursisten willen bijvoorbeeld hun F-gassen certificaat halen. Daarna volgt de Klimaattechniek, denk aan warmtepomp gerelateerde opleidingen, CO-certificering of de ventilatietechniek die nu in de lift zit vanwege onder andere de coronapandemie.”

Hoe zit het met de Meet-en Regeltechniek?

“Ook daarvoor neemt de belangstelling toe. Dat heeft alles te maken met de prestatiegaranties die worden afgegeven en het toenemend belang van goed

48

IZ0421_48_raar.indd 48

inregelen en monitoring van installaties.”

Aan hoeveel leerlingen moet ik dan denken?

“Wij hebben nu drie opleidingstrajecten lopen op het gebied van Meet- en Regeltechniek met rond de 100 leerlingen, inclusief recente aanmeldingen.”

Nu merken jullie natuurlijk ook wel dat er een schreeuwend tekort aan handjes is, hoe buig je dat om?

“Allereerst is het belangrijk als installatiebedrijf om je huidige medewerkers te behouden. Dat doe je onder andere door ze ontwikkelingsmogelijkheden aan te bieden, zoals het volgen van trainingen en cursussen. Daarnaast moet het imago op de schop, maar niet op een manier zoals veel vakorganisaties nu doen.

Die benadrukken vooral dat we als sector meer de ICTkant opgaan en daardoor ‘sexy’ worden. Er zijn echter genoeg jongeren die ervan houden om te sleutelen en

op een vertrouwde ambachtelijke manier aan de slag willen gaan. Ook die moet je perspectief bieden. Wij houden daar ook rekening mee in ons opleidingsaanbod” Wat kan er verder nog veranderen in opleidingsland?

“Er gaapt een grote kloof tussen het reguliere MBOonderwijs en de praktijk. We merken vaak dat leerlingen na het afronden van hun opleiding nog bijscholing nodig hebben. Dat is natuurlijk erg wrang. Ook is er nog steeds een tekort aan stageplekken, wat de instroom remt.”

Als je kijkt naar de huidige situatie; welke leertrajecten moeten dan volgens jullie als opleider meer in de spotlights worden gezet?

“Er zijn verschillende onderwerpen die nu om onze aandacht vragen: van verduurzaming tot gezondheid. In dat kader passen opleidings-

trajecten op het gebied van warmtepompen, luchttechnische installaties, maar ook dus Meet- en Regeltechniek en Gebouwautomatisering.”

Kan je nog dat belang van Gebouwautomatisering even toelichten?

“Jazeker. Big Data en Connectivity worden steeds belangrijker. De rol van de installateur zal hoe dan ook veranderen op termijn.

Ja, ambachtelijk werk blijft belangrijk, maar over de hele line verandert de vakman van een installateur steeds meer in een programmeur. Daar moet je natuurlijk ook op inspelen met opleidingen.”

Tot slot: de installatiebranche krijgt steeds meer te maken met automatisering.

Is dat dan ook wellicht uiteindelijk de oplossing voor het tekort aan handjes?

“Dat zou best wel eens kunnen ja.”

april 2021

11-4-2021 11:11:25

NIEUW

GEBERIT FLOWFIT

NOOIT MEER ONDUIDELIJKHEID

Een vloeiende en moeiteloze installatie kan nu zonder urenlang in je gereedschapskoffer te moeten zoeken. Dankzij de kleurcoderingen op de persbekken en fittingen is de juiste combinatie direct duidelijk.

Meer dan twee persbekken heb je niet nodig om alle leidingdiameters – van 16 tot en met 75 mm – op de bouwplaats veilig te verwerken. Eenvoud direct vanaf de start: dit is de toekomst van installeren. Slim Bekeken! www.geberit.nl/flowfit

25108 Geberit FlowFit adv IZ0421_49_geberit.indd 49 Nooit meer onduidelijkheid - Installateurszaken - Merlijn Plus 210x297.indd 1

08-04-21 16:27 11-4-2021 10:10:22

RUBRIEK COLUMN

V.D. BOON

AF FABRIEK

‘FACE’ DE REALITEIT Onze dagen, het werk, de contacten. Ja, zelfs in veel gevallen in ons zaken doen: alles is en verloopt anders sinds Covid-19 wereldwijd haar intrede heeft gedaan. Inmiddels een jaar lang wordt ons leven min of meer gestuurd door de dagelijkse statistieken van besmettingen en ziekenhuisopnames. In verschillende bedrijfstakken staat het water aan (of over?) de lippen. In andere bedrijfstakken is de Covid-impact minder ernstig. Sommige floreren zelfs. Een bijzondere tijd met tegenstellingen en sentimenten. Een tijd waarin ook bijzondere maatregelen en keuzes worden gemaakt. Niet wetend hoe lang de huidige situatie er nog is of een andere (betere?) situatie komt.

De maatschappelijke rekening is hoog en groeit dagelijks.

Economisch, sociaal en emotioneel. Een rekening waarmee wij allemaal geconfronteerd worden. Een confrontatie waarop ons oer-brein reageert in: ‘Flight (vluchten), Fight (vechten) of Freeze (bevriezen)’. Meestal is een eerste menselijke reactie op bedreigingen van de business: de schade beperkt houden. Dit door kosten te reduceren en alle niet noodzakelijk geachte activiteiten stop te zetten. Dus ook de innovatie, marketing en communicatie van de organisatie. Te begrijpen

ALGEMEEN

[ISSN:1872_6607) OPLAGE: 8.000 EXEMPLAREN

50

Maarten van der Boon maartenvanderboon@stem-imc.com Partner in STEM Imc. Helpt technische bedrijven in de maakindustrie, bouw en installatie op gebied van B2B business development, innovatie, marketing en communicatie.

COLOFON

INSTALLATEURSZAKEN

Uitgave: Merlijn Plus BV Zuidkade 174 2741 JJ, Waddinxveen T: 0182 631717 E: info@merlijnplus.nl

als je omzet en winst wegvallen. Verstandig? Wel als de financiële nood zo groot is dat het niet meer anders kan.

Dan is het Leiden in last en alle hens aan dek. Of juist ‘over boord’, net als alle ballast. Op hoop van zegen doorgaan, wellicht tegen beter weten in: Flight, Fight, Freeze?

Laten we aan dit rijtje een ‘Face’ (onder ogen zien) toevoegen. Ik verwacht namelijk dat de economie en zakendoen er post-corona behoorlijk anders uit gaan zien. Ook in en voor onze sector. En daar kun je maar beter op voorbereid zijn. Bijvoorbeeld door de huidige situatie en die van straks, onder ogen te zien. Face de realiteit en onderneem vanuit visie en strategie je acties.

Maandelijks verschijnend praktijkblad voor de W-installateur met oog voor techniek én bedrijfsvoering op het gebied van o.a. verwarmen, koelen, ventilatie, airconditioning, sanitair, energie, gereedschap, materialen, regeltechniek en domotica

Vaste medewerkers: Ton Meijer (cartoon), ISSO, Maarten van der Boon, Rogafa, Nederlandse verwarmingsindustrie, Dick en Tim Visser, Wij Techniek en Binnenklimaat Nederland

Redactie: Frank Stouthart (hoofdredacteur) Wietse Buma E: redactie@merlijnplus.nl

Advertenties: Ruud Struijk T: 0182 631717 E: r.struijk@merlijnplus.nl

Vormgeving en DTP: Yolanda van der Neut

Druk: Veldhuis Media BV, Raalte

Abonnementen: Benelux €18,40, buitenland €23,40 per jaar, excl. BTW. Abonnementen lopen door tenzij 1 maand voor het einde van de abonnementsperiode via e-mail (info@merlijnplus.nl) is opgezegd. Wijzigingen kunnen worden doorgegeven via: installateurszaken.nl/wijzigingen-toezending-iz © Merlijn Plus BV, 2021 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/ of openbaar gemaakt op welke wijze ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Publicaties geschieden uitsluitend onder verantwoording van de auteurs. Alle daarin vervatte informatie is zorgvuldig gecontroleerd. De auteurs en uitgever aanvaarden echter geen verantwoordelijkheid voor de gevolgen van eventuele onjuistheden.

april 2021

IZ0421_50_colofon_column_boon.indd 50

11-4-2021 11:11:59

Werken & Leren!

GROEI DOOR! SCHRIJF JE VANDAAG NOG IN.

Koudetechniek • • • • • •

Koudetechniek voor niet koudetechnici Basiskennis koudetechniek Monteur koudetechniek in 20 dagen Koeltechnisch vakman A Koeltechnisch vakman B Koeltechnisch ontwerpen met synthetische koudemiddelen • Thuisstudie monteur koudetechniek

F-Gassen • • • • • •

F-gassen categorie 1 F-gassen categorie 1 (Blended learning) F-gassen categorie 1 (versneld) F-gassen categorie 2 Opfrisdag F-gassen Hardsoldeerkwalificatie grotere leidingmaten

Elektrotechniek

• Elektrisch schakelen voor koude- en klimaattechnici

Luchtbehandeling & klimaatbeheersing • Meet- en regeltechniek klimaatsystemen • Luchtbehandeling en klimaatbeheersing

Warmtepompen

• Warmtepompen voor niet technici • Basistraining warmtepompen • Warmtepompen basistraining voor aspirant ontwerpers • Waterzijdig inregelen van afgiftesysteem warmtepompen • Service- en onderhoudsmonteur warmtepompen en warmteboilers • Lucht/water warmtepompen voor woningen • Grondgebonden warmtepompen in de utiliteitsbouw

aug2020_adv_A4_trainingen.indd 1 IZ0421_51_go.indd 51

Zandlaan 29 6717 LN Ede

Altijd praktijkgricht Werken met de nieuwste installaties en systemen Trainen in kleine groepen Moderne trainingsfaciliteiten Les van experts

PED

• PED (Pressure Equipment Directive)

ACK (Natuurlijke koudemiddelen)

• Natuurlijke koudemiddelen in de praktijk • ACK Voorschakeltraject • ACK Algemeen • ACK Ammoniak • ACK CO2 • ACK Koolwaterstoffen • ACK Veiligheidsmodule ammoniak • ACK Veiligheidsmodule CO2 • ACK Veiligheidsmodule koolwaterstoffen

SCHRIJF JE NU IN VOOR een opleiding of training bij Opleidingscentrum GOO

Opleidingscentrum GO°

Waarom Opleidingscentrum GO0?

Postbus 32 6710 BA Ede

• ACK voorschakeltraject Ontwerpen van systemen met natuurlijke koudemiddelen • ACK Ontwerpen van systemen met natuurlijke koudemiddelen

EPBD

• Hercertificering Keuringsdeskundige EPBD-A • Hercertificering Keuringsdeskundige EPBD-B

Voor meer info of direct inschrijven ga naar www.opleidingscentrum-go.nl

T: kantoor 088 - 0206419 E: info@opleidingscentrum-GO.nl

11-08-2020 10:25 11-4-2021 10:26:20

2600 - 3100

CoxHYBRID® Rookgasafvoer, voor renovatie van schachten en CLV systemen in de gestapelde woningbouw

249

2600 - 3100

2600 - 3100

50

2300

14750

3150

Snel dig u o v n Ee Veilig

900

1250

3050

900

CLV PP COLLECTIEF ROOKGASAFVOERSYSTEEM • Renovatieoplossing bij vervanging VR door HR cv-ketels.

4270

900

1250

900

3050

• Zonder hak- en breekwerk.

• Minimaal overlast voor de bewoners.

www.coxgeelen.com

IZ0421_52_Nefit.indd 52

12-4-2021 10:06:51