Meningitis can affect anyone factsheet (Welsh)

Gall llid yr ymennydd effeithio ar unrhyw un

Gall adnabod yr arwyddion a’r symptomau achub bywydau Gall llid yr ymennydd effeithio ar unrhyw un

Gall llid yr ymennydd daro’n gyflym a gall ladd o fewn oriau – gall ei effaith barhau am oes.

Babanod a phlant ifanc sydd mewn perygl fwyaf, gyda thua hanner yr achosion yn digwydd ymysg plant o dan 5 oed.

Mae’r perygl yn cynyddu eto ar gyfer pobl ifanc yn eu harddegau ac oedolion ifanc a hefyd ymysg pobl dros 55 oed.

Er gwaetha’r ffaith fod brechlynnau ar gael ar gyfer rhai mathau o lid yr ymennydd, mae miloedd o achosion yn y DU bob blwyddyn o hyd.

Mae adnabod yr arwyddion a’r symptomaui edrych amdanynt a’r camau i’w cymryd yn achub bywydau.

Beth yw llid yr ymennydd?

Llid ar y bilen sy’n gorchuddio ac yn amddiffyn yr ymennydd a llinyn y cefn yw llid yr ymennydd. Gall sawl math gwahanol o organeb achosi llid yr ymennydd, ond feirysau a bacteria yw’r rhai mwyaf cyffredin.

Mae llid yr ymennydd feirysol yn gallu gwneud pobl yn sâl iawn ond anaml y mae’n rhoi bywyd yn y fantol.

Mae’r rhan fwyaf o bobl yn cael adferiad da, ond gall y dioddefwyr ddioddef ôl-effeithiau fel cur pen, blinder a cholli cof.

Mae llid yr ymennydd bacterol yn gallu lladd, felly mae sylw meddygol brys yn hanfodol. Mae’r rhan fwyaf o bobl yn cael adferiad da, ond mae llawer yn dioddef ôl-effeithiau gwanychol fel byddardod, niwed i’r ymennydd a, phan fydd septisemia’n digwydd, colli aelodau’r corff.

Septisemia meningocaidd Bacteria meningococaidd yw’r achos mwyaf cyffredin o lid yr ymennydd bacterol yn y DU. Gallant achosi llid yr ymennydd a septisemia (gwenwyno’r gwaed), y mae pobl yn aml yn eu cael gyda’i gilydd. Mae’n bwysig bod yn ymwybodol o’r holl arwyddion a’r symptomau.

Y frech Gall pobl â septisemia ddatblygu brech o ‘bigiadau pin’ coch bychain a all ddatblygu yn gleisiau porffor.

NID YW’R FRECH HON YN PYLU O DAN BWYSAU. GWNEWCH Y PRAWF GWYDR Pwyswch ochr gwydr clir yn gadarn yn erbyn y croen Gall smotiau/brech bylu i ddechrau Parhewch i wneud y prawf • Mae twymyn gyda smotiau/brech nad yw’n pylu o dan bwysau yn ARGYFWNG MEDDYGOL

Byddwch yn ymwybodol Mae llid yr ymennydd a septisemia yn digwydd gyda’i gilydd yn aml. Byddwch yn ymwybodol o’r holl arwyddion a’r symptomau.

Gall symptomau ymddangos mewn unrhyw drefn.

Efallai na fydd rhai yn ymddangos o gwbl.

Gall y symptomau cynnar gynnwys:

twymyn

cur pen

chwydu

poen yn y cyhyrau twymyn gyda dwylo a thraed oer Gall rhywun gyda llid yr ymennydd neu septisemia waethygu’n gyflym iawn. Cadwch olwg arnynt.

Defnyddiwch eich greddf – ewch i gael cymorth meddygol ar unwaith Os ydych yn poeni y gallai fod yn lid yr ymennydd neu’n septisemia, gallwch: Ffonio Galw Iechyd Cymru 0845 4647 neu eich meddyg teulu Mewn argyfwng gallwch:

• Ddeialu 999 am ambiwlans

• Mynd i’ch adran ddamweiniau ac achosion brys agosaf

• PEIDIWCH AROS AM FRECH, os yw rhywun yn sâl ac yn gwaethygu, ewch i gael cymorth meddygol ar unwaith

Disgrifiwch y symptomau a dywedwch eich bod yn credu y gallai fod yn lid yr ymennydd neu’n septisemia.

• AR GROEN TYWYLL gall y smotiau/brech fod yn fwy anodd i’w gweld. Peidiwch aros am frech. Byddwch yn ymwybodol o’r arwyddion a’r symptomau.

Gall fod yn anodd rhoi diagnosis cynnar. Os ydych wedi cael cyngor a’ch bod yn dal yn bryderus, ewch i gael cymorth meddygol eto.

Arwyddion a symptomau cyffredin llid yr ymennydd a septisemia Gall adnabod arwyddion a symptomau llid yr ymennydd a septisemia achub bywydau. Gwnewch yn siŵr eich bod yn gwybod beth i chwilio amdano. Lawrlwythwch ein ap am ddim o www.meningitisapp.co.uk Babanod a Phlant Bach

Twymyn, Fever, cold dwylo hands aand thraed feet oer

Gwrthod Refusing bwyd afood chwydu and vomiting

Anniddig, Fretful, ddim yn dislike hoffi cael being eu cyffwrdd handled

Cysglyd, Drowsy, llipa, ddim yn floppy, ymateb unresponsive

Anadlu’n Rapid gyflym neu’n breathing rhochian or grunting

Croen gwelw, Pale, blotchy blotiog skin Smotiau/brech Spots/rash Gweler Prawf See Glass Test Gwydr

Cri anarferol, Unusual griddfan cry, moaning

Fontanelle Tense, (ardal feddal) bulging tynn, fontanelle chwyddedig (soft spot)

Gwddf Stiff neck, anystwyth, dislike bright ddim lightsyn hoffi golau llachar

Confylsiynau/ Convulsions/ trawiadau seizures

Plant ac Oedolion

Twymyn, Fever, cold dwylo a hands and thraed feet oer

Chwydu Vomiting

Cysglyd, Drowsy, anodd difficulteuto deffro wake

Cymysglyd Confusion ac yn anniddig and irritability

Poen difrifol Severe yn y cyhyrau muscle pain

Croen gwelw, Pale, blotchy blotiog skin Smotiau/brech Spots/rash Gweler Prawf See Glass Test Gwydr

Cur pen Severe difrifol headache

Gwddf anystwyth Stiff neck

Ddim yn Dislike hoffi golau bright llachar lights

Confylsiynau/ Convulsions/ trawiadau seizures

Triniaeth Os ydych yn amau llid yr ymennydd, mae’n bwysig cael cymorth cyn gynted â phosibl. Mae angen derbyn rhywun â llid yr ymennydd a septisemia i’r ysbyty yn gyflym a rhoi triniaeth frys gyda gwrthfiotigau iddynt.

Os cânt eu canfod a’u trin yn gynnar, maent yn llai tebygol o fod mewn sefyllfa lle mae bywyd yn y fantol neu ddioddef ôl-effeithiau difrifol.

Ataliaeth Mae brechlynnau ar gael i atal rhai mathau o lid yr ymennydd ac maent wedi lleihau nifer yr achosion yn sylweddol. Mae llawer o’r brechlynnau hyn yn rhan o Raglen Imiwneiddio Plant a chânt eu cynnig i bob babi o 2 fis oed.

Nid oes brechlyn arferol ar gael o hyd i atal clefyd meningococaidd grŵp B (Men B), sef y math mwyaf cyffredin o lid yr ymennydd bacterol yn y DU. Mae brechlyn Men B ar gael yn breifat a dylech ymgynghori â’ch meddygfa eich hun am fanylion. Mae’r brechlyn yma yn cael ei ystyried ar gyfer ei ddefnyddio yn y Rhaglen Imiwneiddio Plant yn y dyfodol.

Nes bod brechlynnau i atal pob math mae’n bwysig adnabod yr arwyddion a’r symptomau a gweithredu’n gyflym.

Ar ôl llid yr ymennydd a septisemia Bydd y rhan fwyaf o bobl sydd â llid yr ymennydd a septisemia yn cael adferiad da, ond bydd rhai yn dioddef ôl-effeithiau.

Mae ôl-effeithiau yn fwy cyffredin ar ôl llid yr ymennydd bacterol neu septisemia. Gall teuluoedd ddioddef profedigaeth a gellir gadael y rheiny sy’n goroesi ag anableddau oes fel byddardod, epilepsi, niwed i’r ymennydd, colli aelodau’r corff, anawsterau dysgu a phroblemau ymddygiad.

Fel arfer, mae llid yr ymennydd feirysol yn llai difrifol ond gall gael effaith fawr o hyd, gan adael pobl â chur pen, blinder a cholli cof.

Beth bynnag yw’r canlyniad, mae bywydau pobl yn newid am byth.

Helen Richardson, a gafodd lid yr ymennydd pan oedd yn y brifysgol.

“Dechreuais gael symptomau tebyg i’r ffliw, a waethygodd yn raddol. Dechreuais bryderu felly edrychais ar fy ngherdyn symptomau. Roedd gennyf chwech o’r symptomau. Es i i’r ysbyty yn syth. Rwyf mor ddiolchgar bod y cerdyn gennyf, achubodd fy mywyd.”

Gall llid yr ymennydd ddistrywio bywydau mewn oriau a gall ei effaith barhau am oes.

Mae Meningitis Now yma i’ch helpu, pan fyddwch ein hangen ni ac am gymaint o amser ag y byddwch ein hangen.

Rydym yn elusen newydd gyda bron 30 o flynyddoedd o brofiad, a ffurfiwyd yn 2013 trwy uno Meningitis UK a Meningitis Trust, sylfaenwyr mudiad llid yr ymennydd yn y DU. Rydym yn credu yn yr hyn yr ydym yn ei wneud ac yn gwybod y gallwn gyflawni cymaint mwy nawr ein bod gyda’n gilydd.

Rydym yn rhoi cymorth ymarferol, emosiynol ac ariannol i’r rheiny sy’n byw gydag effaith y clefyd.

Rydym yn cefnogi unigolion a’u teuluoedd, yn cynnwys y rheiny sydd wedi dioddef profedigaeth,gan helpu i ailadeiladu eu bywydau ar ôl llid yr ymennydd a septisemia.

Gallwn: • Wrando ac ateb eich cwestiynau am lid yr ymennydd a septisemia • Siarad â chi am eich profiad unigol a’r ffordd y gallwn deilwra eich cymorth ar eich cyfer chi • Ymweld â chi yn eich cartref eich hun a rhoi cymorth i chi yn lleol • Eich rhoi mewn cysylltiad ag eraill sydd wedi cael yr un profiad

Meningitis Now yw prif elusen llid yr ymennydd yn y DU. Rydym yn achub bywydau ac yn ailadeiladu dyfodol pobl trwy ymwybyddiaeth, ymchwil a chymorth.

Heb eich cymorth gwerthfawr, eich ysbryd penderfynol a’ch ymroddiad chi, ni fyddem yn gallu ariannu ymwybyddiaeth, ymchwil a chymorth. Dyma sut y gallwch helpu: Gwirfoddoli Os oes gennych rywfaint o amser neu egni dros ben, mae sawl ffordd y gallwch ein helpu i gyrraedd mwy o bobl a chodi ymwybyddiaeth ynghylch llid yr ymennydd.

Rhannu eich profiad Gall rhannu eich profiad o lid yr ymennydd rymuso eraill i ofyn am y wybodaeth a’r cymorth sydd ei angen arnynt ar gyfer eu hadferiad eu hunain.

Codi arian Cymerwch ran yn un o’n heriau eithafol neu gallwch gynnal te prynhawn gyda ffrindiau – mae cymaint o ffyrdd y gallwch godi arian a chael hwyl yn gwneud hynny.

Cyflwyno rhodd Trwy gyflwyno un rhodd, sefydlu debyd uniongyrchol neu adael cymynrodd, gallwch wneud gwahaniaeth gwirioneddol.

• Rhoi cymorth ariannol ar gyfer costau annisgwyl ar ôl llid yr ymennydd • Eich cefnogi chi a’r rheiny sydd agosaf atoch; plant, pobl ifanc yn eu harddegau ac oedolion • Eich gwneud chi yn flaenoriaeth; nid oes gennym unrhyw restrau aros ar gyfer ein gwasanaethau.

Os hoffech ganfod mwy ynghylch sut y gallwn helpu, ffoniwch ni a gallwn siarad am y peth gyda chi.

Llinell gymorth llid yr ymennydd 0808 80 10 388 (DU)

Llinell gymorth llid yr ymennydd 0808 80 10 388 (DU) www.MeningitisNow.org Ffôn: 01453 768000 Ffacs: 01453 768001 info@meningitisnow.org Fern House, Bath Road, Stroud , Gloucestershire GL5 3TJ

achub bywydau, ailadeiladu dyfodolau

© Meningitis Now Gorfennaf 2014 • Adolygiad nesaf Ebrill 2015 Rhif elusen gofrestredig 803016 (Cymru a Lloegr) SC037790 (Yr Alban) Mae cyfeiriadau ar gyfer cynnwys y daflen hon ar gael ar ein gwefan.