ISSN 2459-3605
ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΑΣ ΜΕΛΙΣΣΟΥΡΓΙΩΤΩΝ ΑΘΗΝΑΣ ΧΡΟΝΟΣ 28ος - ΑΡ. ΤΕΥΧΟΥΣ 98 - ΙΟΥΛΙΟΣ, ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ, ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2019 Μ. ΑΣΙΑΣ 76, 115 27 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ.: 210 82 33 830
Το μνημείο του χωριού μας. Τιμή και δόξα σε όλους τους ήρωες συγχωριανούς, που έδωσαν τη ζωή τους για την πατρίδα, στο γύρισμα της ιστορίας. Αετοί βιγλάτορες θα πορεύονται στη μνήμη μας! Σελ. 5
ΜΝΗΜΕΣ ΑΠΟ ΤΗ ΣΧΟΛΙΚΗ & ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΖΩΗ Σελ. 6 - 7
Η Λαϊκή Συνέλευση, που γίνεται κάθε χρόνο πριν από τον 15Αύγουστο, αποτελεί την κορυφαία δημοκρατική διαδικασία για το χωριό μας. Σελ. 4
Μελισσουργιώτικα Φωτο - Γραφήματα Σελ. 8 - 9
ΤΟ ΑΔΕΛΦΑΤΟ ΤΩΝ ΕΛΕΩΝ “Τα Λάσσα” Σελ. 10
ΦΩΤ. : ΚΩΣΤΑΣ ΠΑΠΑΚΩΣΤΑΣ
3232
ΚΕΜΠΑ
ΚΩΔΙΚΟΣ 016128
ΕΝΤΥΠΟ ΚΛΕΙΣΤΟ ΑΡ. ΑΔΕΙΑΣ 1611/01 ΚΕΜΠΑ
w w w. m e l i s s o u r g i o t e s . g r
Υφαντική Τέχνη Σελ. 11
Ο ΗΠΕΙΡΩΤΗΣ ΠΟΙΗΤΗΣ ΚΑΙ ΠΕΖΟΓΡΑΦΟΣ ΚΩΣΤΑΣ ΚΡΥΣΤΑΛΛΗΣ Σελ. 12 - 13
π ωνύμως
Σελ.15
Την Κυριακή 8 Δεκεμβρίου 2019, γιορτάζουμε τον Αϊ-Νικόλα, προστάτη του χωριού μας και ανταμώνουμε στα γραφεία μας, σε μία όμορφη Μελισσουργιώτικη σύναξη!
2
Σεπτέμβριος 2019
Οι Μελισσουργοί, ανάσα ζωής για όλους μας!
ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΑΣ ΜΕΛΙΣΣΟΥΡΓΙΩΤΩΝ “Ο ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ”
Ο
ι «μπαταρίες» όλων μας έχουν φορτιστεί. Άλλος πτουν τα ονόματα που αναφέρονται. Θα πρέπει λίγες και άλλος πολλές μέρες «ξέφυγε» από τα να βρεθεί και να οργανωθεί ο τρόπος ώστε να συνηθισμένα και την καθημερινότητα. Απολαύ- αποδίδεται ο σεβασμός σε όλους αυτούς. Ο σαμε τον μελισσουργιώτικο αέρα και τον ίσκιο Νίκος Καραβασίλης με την ντοπιολαλιά του, από τα πλατάνια της πλατείας για τους μεγαλύτε- που χαρακτήριζε τα γραπτά του, μας μεταφέρει τον λόγο και την διαδικασία που ρους, την άπλα της Παναγιάς και το παιχνίδι υπήρξε για την ίδρυση του Ιδρύματος μέχρι «τελικής πτώσεως» για τους μικρότεΕλεών “Τα Λάσσα” Το κείμενο που θα ρους και επιστρέψαμε στους τόπους που καδιαβάσετε δημοσιεύτηκε στην εφημετοικούμε. Μία νέα χρονιά ξεκινάει. Νέες ρίδα που εξέδιδε ο Σύλλογος Μελισπροκλήσεις έχουμε μπροστά μας για την αντισουργιωτών Άρτας «Αϊ Μάρκος» μετώπιση των προβλημάτων που θα έρθουν. «Φωνή των Μελισσουργών». Ο Σύλλογος «Αϊ Μάρκος» φρόντισε και φέτος, Ο αργαλειός και η υφαντική τέχνη, ώστε η παραμονή μικρών και μεγάλων να Γράφει ο που παλαιότερα ήκμαζε στο χωριό είναι δημιουργική και ευχάριστη. Πλούσιες οι Γιώργος Κ. εκδηλώσεις του. Ευχόμαστε και του χρόνου Μαστρογιάννης μας είναι το θέμα με το οποίο ενασχολείται η Κατερίνα Κάτσινου. Μας να γίνουν αντίστοιχες και ακόμη καλύτερες Πρόεδρος εκδηλώσεις. της Αδελφότητας περιγράφει ολόκληρη τη διαδικασία Η Μαρία Νικ. Ραβανού, με την τεράστια εκ- Μελισσουργιωτών από το κούρεμα των μαλλιών μέχρι τη στιγμή που το υφαντό θα είναι παιδευτική της εμπειρία, σκαλίζει τις μνήμες της και μας μεταφέρει στιγμές από την πολύ- έτοιμο για χρήση με οποιοδήποτε μορφή. χρονη ενασχόληση της με τα εκπαιδευτικά θέ- Σ’ αυτό το τεύχος ολοκληρώνεται το κείμενο του Απόστολου Λ. Τρομπούκη για τον Κώστα Κρυστάλλη. ματα και τις αντιξοότητες της εποχής. Τα «Λάσσα» είναι ένα έθιμο που πραγματοποι- Σας καλούμε να συμμετάσχετε στις εκδηλώσεις είται κάθε χρόνο στο χωριό. Τελευταία δεν δί- που διοργανώνει τόσο η Αδελφότητα μας στο νουμε το δέοντα σεβασμό σ’ αυτό το έθιμο και η Νομό Αττικής, όσο και ο Σύλλογος «Αϊ Μάρκος». μνημόνευση των ονομάτων είτε δεν ακούγονται Σας περιμένουμε την Κυριακή 8 Δεκέμβρη 2019 καθαρά, είτε οι φωνασκίες των θαμώνων από τα στην Αρτοκλασία της Αδελφότητας. Καλή ανάγνωση! γειτονικά καφενεία είναι τέτοιες που υπερκαλύ-
Σημείωμα της έκδοσης
ΕΚΔΟΤΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ Κ. ΜΑΣΤΡΟΓΙΑΝΝΗΣ Πρόεδρος Δ.Σ. Αδελφότητας Μ. Ασίας 76, 115 27 Αθήνα, τηλ.: 6974484100
ΕΤΗΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗ Εσωτερικού 15 ευρώ Eξωτερικού 50 ευρώ Δήμοι-Οργανισμοί 100 ευρώ
Άρθρα
ΠΛΗΡΩΜΗ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ/ΔΩΡΕΕΣ ΓΙΩΡΓΟΣ Κ. ΜΑΣΤΡΟΓΙΑΝΝΗΣ Μ.Ασίας 76, 6974484100 gmastro@otenet.gr
ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ: ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ “Πέτρα” ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ 32 106 83 Αθήνα Τηλ.: 210 8233830 FAX: 210 8238468 ekdoseispetra@hotmail.com ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΣΕ ΑΥΤΟ ΤΟ ΤΕΥΧΟΣ
Δήμος Ρίζος Αικατερίνη Κάτσινου Απόστολος Λ. Τρομπούκης Δημήτριος Ψηλός Άρης Ραβανός Γιώργος Κ. Μαστρογιάννης Μαρία Νικ. Ραβανού Κώστας Παπακώστας Γιώργος Καραμάνης Κώστας Χρ. Μπανιάς Καίτη Γκίζα - Λάμπρη Γιώργος Μαυροσκούφης www.aetostz.blogspot.com Κώστας Παπακώστας Ανδρέας Σπ. Ρίζος
Οι ενυπόγραφες συνεργασίες δεν σημαίνει ότι εκφράζουν κατ’ ανάγκη και τις απόψεις του Διοικητικού Συμβουλίου της Αδελφότητας
ΟΙ ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΣΑΣ ΣΤΟΝ ΔΗΜΗΤΡΙΟ ΨΗΛΟ Με απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου της Αδελφότητας ορίσθηκε υπεύθυνος για την είσπραξη των συνδρομών και των άλλων οικονομικών ενισχύσεων, για την Άρτα και το χωριό, ο επίτιμος πρόεδρος της Αδελφότητας Δημήτριος Ψηλός, τηλ. 6977351352, ο οποίος τους περισσότερους μήνες του χρόνου βρίσκεται εκεί.
Ανάπτυξη των χωριών μας μακριά από τις εξορύξεις
Μ
είζον θέμα συζήτησης στην στην πόλη. Εκατοντάδες όμως περιοχή μας είναι οι εξορύ- είναι ακόμα αυτά που προσπαξεις στην Ηπειρο, αλλά θούν να ανακαλύψουν τη «μααυτό που μπορεί να σημειώσει γική συνταγή», εκείνη που θα κανείς, πέρα από την αντίθεσή αναγεννήσει τον τόπο τους. Τα του, διότι υπάρχουν πολλαπαραδείγματα είναι πλές παρενέργειες στο φυπολλά. Η ύπαιθρος και σικό περιβάλλον, είναι ότι κατ’ επέκταση η αγρουπάρχει και άλλου είδους τική δραστηριότητα, στη ανάπτυξη. διαδρομή του χρόνου, Τα όμορφα χωριά μας που έχουν για την Ελλάδα κάποτε ερήμωναν, τώρα σημαντική όχι μόνο οικοζωντανεύουν και το στοίνομική αλλά και κοινωΤου Άρη χημα είναι να μην ερημώνική - πολιτισμική αξία. Ραβανού σουν πάλι. Μάλιστα τα τελευταία Τα τελευταία 50-60 χρόνια χρόνια, καθώς παγκουπέροχα κεφαλοχώρια μετατρά- σμίως καθίσταται αναγκαία η πηκαν σε χωριά γερόντων, τα προστασία του περιβάλλοντος, η σχολεία έκλεισαν, οι νέοι έφυγαν ύπαιθρος αποκτά ιδιαίτερη περιοριστικά. Και όμως, τα τελευταία βαλλοντική αξία. Η έμφαση στις χρόνια κάτι φαίνεται να αλλάζει, περιοχές μας πρέπει να δοθεί έστω και σε μικρή κλίμακα. στην ανάπτυξη του αγροτουριΧωριά που εκμεταλλεύτηκαν σμού που είναι μία ιδιαίτερη τους φυσικούς τους πόρους και μορφή τουρισμού. Χαρακτηριεπένδυσαν σε «φρέσκες» ιδέες, στικό στοιχείο του αγροτουρισε νέες καλλιέργειες ή στον σμού στην Ελλάδα είναι η αγροτουρισμό κατάφεραν σιγά κοινωνικότητα και όχι τόσο η σιγά να αναστρέψουν την πλη- ενεργή συμμετοχή στην αγροτική θυσμιακή τους αιμορραγία, εκμε- παραγωγική διαδικασία. Ο τουρίταλλευόμενα την απογοήτευση στας γίνεται ενεργό μέλος της των νέων από τη αγχωτική ζωή αγροτικής κοινωνίας, συμμετέ-
χοντας στις κοινωνικές δραστηριότητες του οικισμού. Συχνάζει στο καφενείο και στην ταβέρνα, απολαμβάνει τους τοπικούς μεζέδες και ποτά (τσίπουρο, , ούζο, κρασί κ.λπ.), συμμετέχει στις παραδοσιακές γιορτές και πανηγύρεις που λαμβάνουν χώρα στην πλατεία του χωριού, στην εκκλησία κ.λπ., προσπαθώντας να ενσωματωθεί στον κοινωνικό ιστό του αγροτικού οικισμού. Το στοιχείο της κοινωνικής επαφής είναι αυτό που προσδιορίζει την ιδιαίτερη ταυτότητα του ελληνικού αγροτουρισμού και μπορεί να καταστεί το συγκριτικό του πλεονέκτημα. Άρα, ο αγροτουρισμός μπορεί να συντελέσει στη δημιουργία μιας ισόρροπης ανάπτυξης του αστικού και του αγροτικού χώρου και να περιορίσει τις ασφυκτικές πιέσεις που ασκούνται από τον πρώτο στο δεύτερο. Η συμβολή του αγροτουρισμού στην ανάπτυξη μιας περιοχής είναι πολυεπίπεδη και αναφέρεται σε κοινωνικούς, οικονομικούς, περιβαλλοντικούς και πολιτισμικούς παράγοντες. Εκεί πρέπει να είναι στραμμένη η προσοχή όλων μας.
Σεπτέμβριος 2019
www. melissourgiotes.gr
Μελισσουργιώτικα δρώμενα
3
Η ΑΡΤΟΚΛΑΣΙΑ ΜΑΣ ΣΤΙΣ 8 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ
Στιγμιότυπο από την περσινή γιορτή του Άϊ-Νικόλα στα γραφεία μας. Από αριστερά, Δημήτρης Ψηλός, Άρης Ραβανός, Λάκης Θεοδώρου και Σωκράτης Παπακώστας.
Η διαδικασία για τους παλαιότερους είναι γνωστή. Μετά το πέρας της Θείας Λειτουργίας θα πάμε όλοι στο στέκι μας, όπου θα απολαύσουμε τον καφέ μας και στη συνέχεια οι συγχωριανές μας θα παρουσιάσουν τα εκλεκτά τους εδέσματα, που για άλλη μια χρονιά φτιάχνουν για όλους μας. Το κρασί και το τσίπουρο θα υπάρχει άφθονο και θα μας μεταφέρει στο χωριό νοερά. Σας περιμένουμε και σας υποσχόμαστε ότι θα είναι μία ξεχωριστή Κυριακή για όλους μας. Ένα Μελισσουργιώτικο αντάμωμα!
ΑΓΓΕΛΙΑ Πωλείται οικόπεδο 178 τ.μ., εντός οικισμού, στους Μελισσουργούς. Τηλέφωνα επικοινωνίας: 210 - 3470983 & 6972-751113.
ΤΚ.: 14122, Τ.: 210 28 27 166 Ε: rakopetra@hotmail.com
ΣΓΟΥΡΕΛΛΗ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΕΛ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ 22 - ΜΥΤΙΛΗΝΗ ΤΗΛ.: 2510 48919, 42508 - email: ouzoland@gmail.com
Η επανάληψη είναι «μήτηρ μαθήσεως», μάθαμε στο σχολείο. Έτσι λοιπόν και φέτος, όπως άλλωστε γίνεται κάθε χρόνο την Κυριακή 8 Δεκεμβρίου, δύο μέρες μετά την εορτή του Αγίου Νικολάου θα κάνουμε την Αρτοκλασία μας στον Ιερό Ναό του Αγίου Κωνσταντίνου Ομόνοιας, όπως γίνεται κάθε χρόνο μετά την απόκτηση της ιδιόκτητης στέγης μας το 2007. Βέβαια θα ήταν τέλειο να μπορούσαμε να είμαστε στο χωριό από την Πέμπτη το απόγευμα στον Εσπερινό και την επόμενη στη Θεία Λειτουργία στον κεντρικό Ναό του χωριού μας, αλλά αυτό δεν είναι εφικτό για πολλούς λόγους. Νοερά όμως είμαστε εκεί. Σας προσκαλούμε, λοιπόν, όλους όσοι κατοικούν στο λεκανοπέδιο της Αττικής ή ακόμη και εκείνοι που έχουν ως σκοπό να επισκεφθούν την πρωτεύουσα εκείνες τις ημέρες, να παραμείνουν την Κυριακή 8 Δεκέμβρη 2019 και να προσέλθουν στην ιδιόκτητη στέγη μας, για να γιορτάσουμε όλοι μαζί τη μνήμη του Αγίου μας προστάτη. Για να διατηρηθεί η παράδοση θα πρέπει όλοι μας να προσπαθήσουμε να φέρουμε και τα παιδιά μας στην εκδήλωση, ώστε να μυηθούν, να γνωριστούν και να συνεχίσουν την παράδοση που και εμείς παραλάβαμε από τους προηγούμενους.
Γιάννης Τσίγας 697 30 55 170 Αγίου Λουκά 2, Π. Ηράκλειο (πλατεία Ηρώων Πολυτεχνείου)
Α Ρ Ι Θ Μ Ο Σ ΛΟ ΓΑ Ρ Ι Α Σ Μ ΟΥ Δ Ι Κ Τ ΥΟΥ Ν Ε ΟΥ ΤΑ Χ ΥΔ Ρ Ο Μ Ι ΚΟΥ ΤΑ Μ Ι Ε Υ Τ Η Ρ Ι ΟΥ Γ Ι Α Τ Η Ν Ο Ι ΚΟ Ν Ο Μ Ι Κ Η Ε Ν Ι Σ Χ Υ Σ Η Τ Η Σ Α Δ Ε Λ Φ Ο Τ Η ΤΑ Σ 0 0 2 6 - 0 6 11 - 0 5 - 0 1 0 1 7 9 9 2 3 7 - I B A N : G R 6 0 0 2 6 0 6 11 0 0 0 0 0 5 0 1 0 1 7 9 9 2 3 7
4
Σεπτέμβριος 2019
Η Λαϊκή Συνέλευση: Κορυφαία δημοκρατική διαδικασία για το χωριό μας!
Η
κεντρική πλατεία Εθνικής Αντίστασης του χωριού μας, την Κυριακή 11 Αυγούστου 2019, γέμισε για μία ακόμη φορά με συγχωριανούς, προκειμένου να λάβουν μέρος στη διαδικασία της Λαϊκής Συνέλευσης που πραγματοποιείται κάθε χρόνο. Φέτος είχαν μεσολαβήσει και οι εκλογές και επομένως το ενδιαφέρον ήταν μεγαλύτερο και κατατέθηκαν οι προτάσεις του νεοεκλεγέντα Δημάρχου Χρήστου Χασιάκου, ο οποίος και παρευρέθη στη Συνέλευσή μας. Φτάνοντας στην πλατεία, διαπίστωσα ότι υπάρχει μία ηλεκτρισμένη ατμόσφαιρα και όταν πήρα στα χέρια μου τα χαρτιά που μου έδωσαν τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου του Συλλόγου «Αϊ - Μάρκος» αντιλήφθηκα τον λόγο. Μία απόφαση για την παραχώρηση μόνο του μισού χώρου της Παναγιάς, για να πραγματοποιηθεί το πανηγύρι. Κάτι πρωτάκουστο για το χωριό μας. Ευτυχώς η απόφαση ανακλήθηκε και το πανηγύρι μας έγινε όπως πρέπει και επιβάλλεται να γίνεται. Ο Πρόεδρος της Τοπικής Κοινότητας Δήμος Ρίζος έκανε τον απολογισμό του και αναφέρθηκε στα έργα που έχουν εκτελεστεί και χρηματοδοτήθηκαν από την Περιφέρεια Ηπείρου και είναι τα παρακάτω: 1. Αντικατάσταση κοινού δικτύου ύδρευσης Πραμάντων – Μελισσουργών από Αγκάθι έως Κάμπο Μέγα, ύψους 330.000 ευρώ. 2. Αποκατάσταση βλάβης δικτύου ύδρευ-
Η Λαϊκή Συνέλευση του χωριού μας, η οποία γίνεται κάθε χρόνο πριν από τον 15Αύγουστο, από τις ελάχιστες που γίνονται ακόμη στον Τζουμερκιώτικο χώρο, αποτελεί κορυφαία διαδικασία διαλόγου, ελέγχου και προτάσεων
σης στο Κεφαλόβρυσο, ύψους 25.000 ευρώ. 3. Τσιμεντοστρώσεις σε διάφορα σημεία προς Μπαλτινέσ,ι ύψους 10.000 ευρώ. 4. Τοιχείο στη γέφυρα Κοφερίτας, ύψους 20.000 ευρώ. 5. Δρόμος προς ξενώνα Καπή, ύψους 80.000 ευρώ. 6. Γέφυρα Ασπρολάγκαδου, ύψους 70.000 ευρώ. 7. Επισκευή στέγης τουριστικού περιπτέρου στην Παναγιά, ύψους 24.000 ευρώ. 8. Μονοπάτια πεζοπορίας από γέφυρα Κοφερίτας, Μοναστήρι και Κρυονέρι, ύψους 33.000 ευρώ. Έργα που έχουν δημοπρατηθεί από την Περιφέρεια και θα εκτελεστούν σύντομα είναι: τσιμεντοστρώσεις σε διάφορα σημεία του χωριού 15.500 ευρώ. Στο σημείο αυτό ευχαριστούμε τον Αλέκο Καχριμάνη Περιφερειάρχη Ηπείρου, τον Βασίλη Ψαθά Αντιπεριφερειάρχη Άρτας και τον Κώστα Γκούντα,
οι οποίοι υποσχέθηκαν βελτίωση του δρόμου Πλάκας μέχρι Λάμπρη. Έργα που έχουν δημοπρατηθεί και εκτελεστεί από τη Σ.Α.Τ.Α. είναι: 1. Αντικατάσταση στέγης στη βρύση ΑϊΜάρκου - Ματσούκα, Πλακόστρωτο πλατείας Πατρο-Κοσμά, κιόσκι Ράχης Μεγάλης και την επισκευή των τουαλετών πίσω από τον Άγιο Νικόλαο, ύψους 16.800 ευρώ. 2. Καθαρισμοί αγροτικών δρόμων, ύψους 11.000 ευρώ Έργα που δημοπρατήθηκαν και δεν έχουν εκτελεστεί ακόμη είναι: Τσιμεντοστρώσεις σε διάφορα σημεία, ύψους 11.500 ευρώ και πεζογέφυρα προς Λινάρια, ύψους 17.500 ευρώ. Στη συνέχεια όλα τα μέλη του Δ.Σ. του Συλλόγου «Αϊ-Μάρκος» αναφέρθηκαν στα πεπραγμένα του, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στη μη παραχώρηση ολοκλήρου του χώρου της Παναγιάς, μίας απόφασης η οποία, όπως ανφέραμε, ευτυχώς ανακλήθηκε. Ο νέος δήμαρχος Κεντρικών Τζουμέρκων που παρακολούθησε με υπομονή ολόκληρη τη διαδικασία των εργασιώντης Λαϊκής Συνέλευσης, ζήτησε τη βοήθεια όλων και τη γνωστοποίηση των προβλημάτων, ώστε να δίνονται γρήγορα οι απαιτούμενες λύσεις σε αυτά. Δίνουμε ραντεβού για τη νέα χρονιά στον ίσκιο των πλατάνων, για να ελέγξουμε την εξουσία και να προτείνουμε λύσεις. Γ. Κ. ΜΑΣΤΡ.
Σεπτέμβριος 2019
www. melissourgiotes.gr
Μεγάλες είναι οι προσπάθειες που καταβάλλει ο εφημέριος του χωριού μας παπα- Γιώργης, προκειμένου να αποκατασταθούν οι ζημιές στους ιερούς ναούς και κυρίως στις αγιογραφίες, που έγιναν τόσο από τον σεισμό του 1967, όσο και με την πάροδο του χρόνου. Από το 2007 υπάρχει αλληλογραφία τόσο με την Ιερά Μητρόπολη Άρτας όσο και με τις αρμόδιες Αρχαιολογικές Υπηρεσίες. Ο πρόεδρος της Τοπικής Κοινότητας με έγγραφό του προς την Περιφέρεια Ηπείρου, το οποίο κοινοποίησε και σε άλλες συναρμόδιες υπηρεσίες, εκφράζει την έντονη ανησυχία του για την καθυστερημένη λήψη αποφάσεων και εκφράζει τους φόβους του για τα ιστορικά μνημεία του χωριού μας. Ευχόμαστε να ληφθούν σοβαρά υπόψη οι φόβοι του και να μην θρηνήσουμε πάλι στα Τζουμέρκα απώλεια μνημείων.
Έκθεση με ανέκδοτες φωτογραφίες των εκκλησιαστικών μνημείων πριν από τον σεισμό που έπληξε το χωριό μας και τη γύρω περιοχή το 1967, διοργάνωσε η Εφορεία Αρχαιοτήτων Άρτας σε συνεργασία με τον Πολιτιστικό Σύλλογο «Αϊ - Μάρκος», με τίτλο: «Μελισσουργοί. Τα μνημεία… πριν τον σεισμό του 1967 (μέσα από τον φακό της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας Άρτας)». Όπως αναφέρει το δελτίο τύπου που εξέδωσε η Εφορεία Αρχαιοτήτων Άρτας «…οι λήψεις αυτές αποτελούν σήμερα τους μοναδικούς μάρτυρες για την αρχιτεκτονική και τη διακόσμηση των ναών πριν από την καταστροφή, ειδικότερα για εκείνους που ο εγκέλαδος κατέστρεψε ολοσχερώς, όπως ο ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου...». Η έκθεση υλοποιείται στο πλαίσιο ενός μεγάλου προγράμματος που έχει ξεκινήσει η Εφορεία Αρχαιοτήτων Άρτας και περιλαμβάνει μεταξύ άλλων λεπτομερή καταγραφή των αναγκών των μνημείων, συντήρηση των τοιχογραφιών τους, εργασίες αποκατάστασης κ.ά.. Πέραν της Προϊσταμένης της Εφορείας Άρτας Δρ Βαρβάρας Ν. Παπαδοπούλου, του αρχαιολόγου Άρη Βάσιου και της αρχιτέκτονος Ανθής Αναγνώστου, από την πλευρά του Συλλόγου “Αϊ-Μάρκος” η πρόεδρός του Λαμπρινή Σταμούλη, ο Άγγελος Μπούγας και ο εφημέριος του χωριού π. Γεώργιος Καρακίτσος συμμετείχαν στον σχεδιασμό και στην υλοποίηση της έκθεσης, η οποία παρουσιάστηκε την Παρασκευή 23 Αυγούστου 2019 πριν από την τέλεση του Εσπερινού στο εκκλησάκι Κοσμά του Αιτωλού στο χωριό μας.
Λύτρωση είναι για τους επιχειρηματίες που δραστηριοποιούνται στα χωριά μας η σύνδεση της Ιόνιας Οδού με τα Τζουμέρκα. Έτσι η πρόσβαση θα είναι πολύ πιο εύκολη και το κυριότερο με ασφάλεια μέσα από πανέμορφα τοπία. Το έργο δημοπρατήθηκε από την Περιφέρεια Ηπείρου πριν από μερικούς μήνες και πλέον οι εργασίες εξελίσσονται χωρίς κανένα πρόβλημα. Το βασικό αντικείμενο του έργου είναι ο κύριος οδικός άξονας σύνδεσης, του Α/Κ Τερόβου της Ιόνιας Οδού (επί της 7ης Επαρχιακής Οδού Ιωαννίνων - Πηγαδιών) με την 2η Επαρχιακή Οδό Ιωαννίνων - Γέφυρα Πλάκας με συνολικό μήκος 9,809.27 m, που αποτελεί σχεδόν καθολικά νέα χάραξη και όχι βελτίωση κάποιας προϋφιστάμενης
Ίσως η επιστολή προς την πολιτική ηγεσία του υπουργείου Οικονομίας και Ανάπτυξης για τη στήριξη των μικρών οικογενειακών τουριστικών επιχειρήσεων, μέσω του νέου αναπτυξιακού προγράμματος του ΕΣΠΑ, που απέστειλε η Ένωση Τουριστικών Επιχειρήσεων & Συναφών Επαγγελμάτων Τζουμέρκων (Ε.Τ.Ε.Σ.Ε.Τ.), είναι καταλυτική και πρέπει να εξετασθεί σε βάθος και να υλοποιηθεί στο σύνολό της, ώστε η τουριστική ανάπτυξη των χωριών μας να λάβει σάρκα και οστά. Στην επιστολή τονίζεται η ιδιαιτερότητα του τουριστικού προϊόντος που παρέχουν τα μέλη τής Ένωσης, σε συνάρτηση με τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν, υποδεικνύει την ανάγκη να επαναπροσδιοριστεί το κριτήριο που αφορά στον απαιτούμενο αριθμό των θέσεων εργασίας, ώστε να μην αποκλειστούν από το πρόγραμμα οι μικρές οικογενειακές τουριστικές επιχειρήσεις της περιοχής και απωλέσουν ένα τόσο ισχυρό επενδυτικό «εργαλείο» για τον εκσυγχρονισμό τους.
Στις δημαιρεσίες που έγιναν μετά από την ανάληψη των καθηκόντων τους, των νεοεκλεγέντων τοπικών αρχόντων, προκειμένου να σχηματισθούν τα όργανα του Δήμου Κεντρικών Τζουμέρκων, έχουν ως εξής: Πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου εξελέγη ο Ιωάννης Χάιδος, Αντιπρόεδρος ο Απόστολος Καψάλης και Γραμματέας ο Δημήτριος Κα-
Μικρά - Μεγάλα Ενδιαφέροντα
5
Γράφει ο ΜΕΛΙΣΣΟΥΡΓΟΣ
ραβασίλης. Τα μέλη της Οικονομική Επιτροπής αποτελούν: Χρήστος Χασιάκος Δήμαρχος, Γιώργος Στασινός Αντιδήμαρχος, Νικόλαος Τζουμάκας Αντιδήμαρχος, Δημήτριος Καραβασίλης, Απόστολος Τυρολόγος, ο συγχωριανός μας Κωνσταντίνος Γκίζας και ο Λεωνίδας Τσίπρας. Αντιδήμαρχοι οι: Γεώργιος Στασινός, Νικόλαος Τζουμάκας, Ευάγγελος Τσιάτσιος και Δημήτριος Κανής. Στον λόγο του ο Δήμαρχος Χρήστος Χασιάκος τόνισε, μεταξύ άλλων, ότι η συνεργασία όλων είναι το ζητούμενο για την ανάπτυξη των Τζουμέρκων. «Ζούμε σε μία ευλογημένη περιοχή της Ηπείρου και χρειάζεται πολύ δουλειά, ώστε να βρει το δρόμο της προς την ανάπτυξη», κατέληξε ο κ. Χασιάκος. Στην αποκωδικοποίηση των μυστικών του πρωτομάστορα Κώστα Μπέκα προσπαθούν να εισέλθουν οι σύγχρονοι επιστήμονες, μηχανικοί αρχιτέκτονες και άλλοι, μετά από την τραγική κατάληξη που είχε το μονότοξο γεφύρι της Πλάκας. Ένα από τα στοιχεία που ξάφνιασε τους επιστήμονες ήταν η χρήση σφυρήλατου σιδήρου στην κατασκευή της γέφυρας. Το δεύτερο που χαρακτηρίζεται και μυθικό από τον καθηγητή Δημήτριο Καλιαμπάκο είναι το γεγονός που λέει ότι χρησιμοποιήθηκαν δέκα χιλιάδες αυγά για την κατασκευή του. Κατά τον κ. καθηγητή οι προσπάθειες ούτε επιβεβαιώνονται ούτε καταρρίπτονται. «Θα μείνει για πάντα μύθος…από την άλλη οι παραδόσεις σπάνια αντιστρέφουν μια πραγματικότητα. Μπορεί να την μεγεθύνουν ή να της αλλάζουν χαρακτηριστικά αλλά δεν την αντιστρέφουν». Το έργο είναι σε πλήρη εξέλιξη και σύμφωνα με τον σχεδιασμό οι εργασίες ολοκληρώνονται και το γεφύρι θα μείνει «καλουπωμένο» όλη τη διάρκεια του χειμώνα προκειμένου να καταγραφούν οι αντιδράσεις του στο περιβάλλον. Τα αποκαλυπτήρια σχεδιάζονται να γίνουν επίσημα την άνοιξη.
Ονόμασαν «Μπουλούκι» την παρέα τους, η οποία αποτελείται από νέους αρχιτέκτονες και μαστόρους της πέτρας, εθελοντές εργάτες, θέλοντας με τον τρόπο αυτό να επαναφέρουν στη μνήμη μας τα παλαιότερα χρόνια που τα «μπουλούκια» των λαϊκών μαστόρων ξεκινούσαν από τα χωριά των Τζουμέρκων και ταξίδευαν ανά την Ελλάδα και τα Βαλκάνια για να κτίσουν εκκλησιές και γιοφύρια. Τώρα έχουν ρίξει το βάρος της εθελοντικής τους εργασίας στην αναστήλωση, στον καθαρισμό και στην επισκευή ενός παλαιού πανέμορφου, αλλά εγκαταλειμμένου μονοπατιού, στη Γέφυρα της Πλάκας, ώστε να είναι έτοιμο το καλοκαίρι του 2020 που θα έχει ολοκληρωθεί η αναστήλωσή του. Είναι το μεγαλύτερο πρότζεκτ αναστήλωσης πέτρινου γεφυριού στον κόσμου, βάσει της μελέτης του ΕΜΠ.
Υλοποιεί η ομάδα αυτή, όπως διαβάσαμε σε συνέντευξή τους, καθώς είδαμε και στο ντοκιμαντέρ «Το Μπουλούκι στο Γεφύρι», σε σκηνοθεσία- μοντάζ του Γιώργου Δημητρακόπουλου την ανασύσταση και την εκμάθηση διάφορων τεχνικών που γίνονται με την πέτρα. Στη συνέντευξή τους αναφέρουν: «…Ξανακτίσαμε λοιπόν κάποιους τοίχους που είχαν πέσει, ξερολιθιά, όπως ήταν και πριν, επαναφέραμε κάποια καλντερίμια (ή καταστρώματα) του μονοπατιού και κατασκευάσαμε ένα μικρό γεφυράκι. Και αναδείξαμε σαν παραδοσιακή υποδομή και το κανάλι του νερού που ακολουθεί παράλληλα το καλντερίμι». Αναφέρθηκαν επίσης και στη συλλογική εργασία των ανθρώπων, των συγχωριανών, για να κτιστεί μία γέφυρα, μία εκκλησία, κάποια δημόσια υποδομή που ονομάζεται «μιντάτι». Οι γυναίκες κουβαλούσαν τις πέτρες και οι άντρες τις κτίζανε. Σε κάποια χωριά μία φορά τον χρόνο οργανώνουν ακόμα «μιντάτι» και επειδή μάς ενδιαφέρει κι εμάς ως έννοια αλλά και τοπική πρακτική, καλέσαμε κόσμο από την τοπική κοινωνία και το δικό μας «μιντάτι» ήταν ο καθαρισμός του μονοπατιού». Καταλήγουν δε στο ότι αρκετός κόσμος ενδιαφέρεται να ανακτήσει αυτή τη χαμένη σχέση με την παραδοσιακή δόμηση και να ανακαλύψει σε αυτήν αξίες, που ενδεχομένως μπορούν να γεφυρώσουν αυτό το χάσμα και να επαναπροσδιορίσουν τις ανάγκες μας.
6
Γ
ΜΝΗΜΕΣ ΑΠΟ ΤΗ ΣΧΟΛΙΚΗ & ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΜΟΥ ΖΩΗ Γράφει η Μαρία Νικ. Ραβανού Φιλόλογος
εννήθηκα και μεγάλωσα στην Άρτα. Τα χρόνια εκείνα το σπίτι, το σπιτάκι μας, ήταν ένα ψυχικό γεγονός. Παίρναμε, κάθε μέρα, από τους γονείς μας και τη βάβω εκ πατρός, μαθήματα διδακτικά, από την εμπειρία τους και τη λαϊκή παράδοση. Υπήρξε το εντευκτήριο γνώσεων, αξιών και αγωγής. Αν και αγράμματο ήξεραν τι θα ειπεί παιδεία και την αξία της. Η Παρασκευή, αδελφή του πατέρα μου, γεννηθείσα το 1902, είχε πάει στο χωριό Σχολείο, φοιτούσαν και κοπέλες, ο Δήμος τέλειωσε το Σχολαρχείο στην Άρτα και ο πατέρας μου διέκοψε τη Β΄ Δημοτικού, γιατί πέθανε ο πατέρας του και ο Λεωνίδας, που ο πατέρας μου τον σπούδασε στη Νομική Σχολή. Όλα τα χρόνια βοούσε στ’ αυτιά μας η φράση «διά των σπουδών. Μόνο τότε θα ζήσετε καλύτερα από μένα». Οι μνήμες, που είχα από τη σχολική εν γένει ζωή μου, δεν είναι πια αποτυπωμένες πουθενά. Μόνο μέσα μου, στην καρδιά μου. Γι’ αυτό θέλω τώρα να τις εξωτερικεύσω, που πέρασαν χρόνια και χρόνια, δεκαετίες και δεκαετίες. Φοίτησα στο Α΄ Δημοτικό Σχολείο, ένα μικρό απομεινάρι από το πέτρινο μεγάλο Αρρένων, με τις μεγάλες πόρτες και τα μεγάλα ευάερα και ευήλια παράθυρα. Δ/ντής ήταν ο Ευστράτιος Παπακώστας. Ψηλός, ευθυτενής, με δασύτριχα άσπρα μαλλιά και φρύδια, ολιγόλογος και αγέλαστος. Μια ολύμπια μορφή, που έκρυβε μέσα του μεγάλη αγάπη για τα παιδιά, ενδιαφέρον για τις γνώσεις τους και δεν υπολόγιζε την κούρασή του. Τον θυμάμαι, κάθε μέρα το απόγευμα, την ίδια πάντα ώρα, να κάθεται στην έδρα της αίθουσάς μας. Μας έδινε μια κόλλα με τρία προβλήματα Μαθηματικών και μας έλεγε “όποιος τα λύσει πρώτος και είναι σωστή η λύση, να την παραδώσει και τον περιμένει μια έκπληξη”. Να πάει ο μαθητής απέναντι από το Σχολείο να του φέρει καφέ και, με τα ρέστα που κανόνιζε ο δάσκαλος, να πάρει ένα ζαχαρωτό. Ο στόχος του πετύχαινε. Και η εξοικείωση με τα Μαθηματικά επιτύγχανε και ο μαθητής κερνούσε με τα χέρια του τον καφέ και κερνιόνταν κι’ αυτός με χρήματα του δασκάλου. Καταλαβαίνετε οποία χαρά, οποίος συναγωνισμός! Στα μέσα του φθινοπώρου ήρθε στην τάξη μας μια μαθήτρια. Ωραία κοπέλα, ψηλή, ξανθιά μαλλιά, ροδοκόκκινη, με φακίδες και καθημερινή παραδοσιακή στολή, γόνος μεγάλης κτηνοτροφικής οικογένειας από τα Ζαγοροχώρια, για να πάρει ένα απολυτήριο. Λόγω της κτηνοτροφίας δεν είχαν μόνιμη διαμονή – το καλοκαίρι στα βουνά και το χειμώνα στα χειμαδιά, στον κάμπο.
Εμείς δεν την πλησιάσαμε. Αντίθετα γελούσαμε, έσπρωχνε ο ένας τον άλλον επάνω της, “παιδαρέλια” της πόλης. Δεν την ανεχτήκαμε. Ο δάσκαλος μίλησε ιδιαιτέρως και σε μένα, που έμεινα κοντά στο σπίτι της αδερφής της, βάζοντας στην παλάμη μου ένα χαρτί με μια λέξη και την εξήγηση “Εχεμύθεια” κάθε μέρα να διαθέτω λίγο χρόνο για να προσαρμοσθεί. Λίγα πράματα πετύχαμε – ήταν και μεγαλύτερη – και η ίδια διέκοψε. Το Μάη μήνα αρρώστησα από κοιλιακά. Ήμουν ψηλή, αδύνατη, κακόφαγη και ολιγόφαγη. Το γάλα και τα παραγόμενα απ’ αυτό, είχα να τα δοκιμάσω από τότε που με βύζαινε η Μάνα μου. Το ύψος μου εκτοξεύτηκε στο ένα ογδόντα και μαζί μου έφερε τα κοιλιακά, που απαιτούσαν μόνο γαλακτερά. Η οικογένειά μου μαρτύρησε. Η αρρώστεια μου παρετάθη έως δύο εβδομάδες, γιατί τη μία έκλεψα κεφτεδάκι και την άλλη λίγα πετροκέρασα. Οι γραπτές εξετάσεις του β΄ εξαμήνου πέρασαν. Ο δάσκαλος παρανόμησε, γιατί με απάλλαξε και έτσι μου εδώρισε ανάπαυλα λίγων ημερών και μπόρεσα και προσήλθα στις εισαγωγικές εξετάσεις, προφορικές και γραπτές, για το Γυμνάσιο. Νιώθω ευγνωμοσύνη, Δάσκαλέ μου, που λέγεται μνήμη της καρδιάς.
Τ
ο 1963, τον Μάρτιο, επέστρεψα στην Άρτα. Την 1η Μαΐου με προσέλαβε ο Ψαθάς Ν. στο «Ιδιωτικό Λύκειο» σε θέση φιλολόγου και το 1964 ανέλαβα υπηρεσία, στο Α΄ Γυμνάσιο Αρρένων, όπου γυμνασιάρχης ήταν ο Γ. Ζευγώλης. Είχα γνωριστεί στο παλιό Δημαρχείο της Άρτας, για να διορθώσουμε μια έκθεση, την οποία διάλεξε ο Δήμαρχος Χρ. Γκίζας, Μελισσουργιώτης, παιδίατρος και σχολίατρος. Το θέμα ήταν «Η θυσία της Πρωτομαστόρισσας» για τους μαθητές της τελευταίας τάξης των τεσσάρων Γυμνασίων. Η επιτροπή αποτελούνταν από τον Γ. Ζευγώλη, Γυμνασιάρχη του Α΄ Αρρένων, ως Πρόεδρου και μέλη τον Στ. Σουγλέ, Γυμνασιάρχη του Β΄ Αρρένων, Αθηνά Οικονόμου του Γυμνασίου Θηλέων και Μ. Ραβανού του «Ιδιωτικού Λυκείου» Ν. Ψαθά. Τι έπαθλο είχε καθιερώσει ο Δήμαρχος δε θυμάμαι. Θυμάμαι όμως ότι επρώτευσε ο μαθητής Μαυρομάτης, και τότε πολλά διδάχτηκα, για το πιο δύσκολο φιλολογικό μάθημα, από έμπειρους φιλολόγους. Το 1964, διορίστηκα στο Α΄ Γυμνάσιο Αρρένων Άρτας και μετά το πρώτο εξάμηνο, παρουσιάστηκα στη θέση μου και είχα την τιμή να ορκιστώ ενώπιον του Γυμνασιάρχου στο γραφείο του. Ο Ζευγώλης ήταν κοντός αλλά θιαμαχτός. Έβλεπε στους συνάδελφους σαν
Σεπτέμβριος 2019
προσωπικότητες, τους σεβόταν, τους πρόβαλλε και στους μαθητές και στους συναδέλφους, και ακτινοβολούσε από αγάπη. Μας αποκαλούσε με το μικρό όνομα στο γραφείο του, αλλά έξω από εκεί με το «κύριος και την κυρία». Καθιέρωσε δύο καινοτομίες - συνεστιάσεις στο Σχολικό χρόνο. Μία με την έναρξη των μαθημάτων και μία με τη λήξη, στο εξοχικό Μόσιαλου. Καταδεκτικός, άκουγε με προσοχή το μαθητή και το γονιό, τον πιο απλό άνθρωπο όπως και τον μορφωμένο. Γελαστός και απλός, αλλά όταν παρατηρούνταν παρανομίες ή και απρέπεια από τους μαθητές ήταν πολύ αυστηρός. Χαριεντιζόταν, αλλά άστραφτε και βρόνταγε, όταν έπρεπε. Στις παιδαγωγικές συνεδριάσεις εύγλωττος και απλά μας μετέδιδε την όλη πνευματικότητα. Μετά τις γραπτές εξετάσεις, του α΄ κυρίως εξαμήνου, μας διάβαζε σχετικά με τη διόρθωση των γραπτών. Αδιόρθωτα ορθογραφικά σφάλματα, συντακτικά και εκφραστικά και διορθωμένα τα σωστά και υπογραμμισμένα ως λανθασμένα και επικαλούσε την προσοχή μας. Θυμάμαι ότι απένειμε τον έπαινο στον κ. Αγγέλη, το Θεολόγο για την άψογη διόρθωση ενός τμήματος Αρχαίων Ελληνικών και την ταχύτητα της διόρθωσης.
Π
ρώτη μέρα και πρώτη ώρα για μένα, μπήκαμε στα τμήματά μας και έπρεπε να ελέγξομε την εφαρμογή του σχολικού κανονισμού «αν είχαν τα μαθητικά καπέλλα τους κι αν ήταν ξυρισμένοι οι μαθητές». Τι να ειπώ εγώ σε μαθητές της 7ης τάξης, πρώτη γνωριμία και νεοτάτη. Μετέτρεψα «το ξυρισμένο πρόσωπο» σε «καθαρό πρόσωπο» με ύφος σοβαρό και κάπως αυστηρό. Το δέχτηκαν ήσυχα, έδωσα εξετάσεις εκείνη την ώρα. Σε ερώτηση του Γυμνασιάρχου προς όλους τους συναδέλφους τι παρατηρήσαμε, προσωπικά απάντησα όλα καλά, μόνο που μετέτρεψα το «ξυρισμένο πρόσωπο σε καθαρό πρόσωπο». Γέλασε και παραδέχτηκε τη μετατροπή, αλλά παραδέχτηκε και το λάθος του. Ακολούθησε η Μεταρρύθμιση και μου εμπιστεύτηκε δανεικά τα: 1. Λεξιλογικές Ασκήσεις μαθητή και δασκάλου για το Δημοτικό, του Τριανταφυλλίδη. 2. Λεξιλογικές Ασκήσεις μαθητή και δασκάλου για το Γυμνάσιο, του Τριανταφυλλίδη. 3. Η Γλώσσα μου, του Τριανταφυλλίδη. 4. Το κρυφό Σχολειό, του Δελμούζου 5. Την Ψυχολογία, του Παπανούτσου Όλα απαγορευμένα. Όλα κρυφά. Ήξερα για τη Δίκη στο Βόλο των καθηγητών του Παρθεναγωγείου. Άλλωστε μου είχε εμπιστευτεί τη Μαριγούλα, τη θυγατέρα του, μικρή του Δημοτικού και την ξενάγησα στα
Σεπτέμβριος 2019
Γιάννενα σε μέρα αργίας. Ήταν τέλειος στην οργάνωση, στη Διοίκηση, πολύ πνευματικός και αναγνωρίστηκε απ’ όλη την κοινωνία της Άρτας. Δεν πάνε πολλά χρόνια που οι τρεις κόρες, μετά το θάνατό του, οργάνωσαν στην Αθήνα, στο Γαλάτσι, στο Δημαρχείο, μια εσπερίδα εξαίρετη και παρατηρήθηκε ασφυκτική προσέλευση. Όλοι οι συμπατριώτες του από τη Νάξο, προσκεκλημένοι κι απ’ όπου είχε περάσει ο Ζευγώλης, τρεις ή τέσσερεις καθηγητές και εμείς και μίλησε ο μαθητής μας και συνάδελφος Φώτης Αντωνίου. Επί ώρες μιλούσαν για τον Άνθρωπο και τον Πνευματικό Ζευγώλη. Εγώ κράτησα μια φράση μόνο, που είπε ένας συμπατριώτης του δικηγόρος. Ο Ζευγώλης ήταν κοντός. Το ύψος του άρχιζε από το λαιμό και πάνω, που με εκάλυψε πληρέστατα.
Τ
έλος θα ασχοληθώ με τον Φιλόλογο Χρήστο Μπουνιάκο. Είχα σχηματίσει γνώμη, γιατί ήταν συγγενής του πατέρα μου, άρα από την οικογένειά μου, από συναδέλφους που είχαν υπηρετήσει στα Άγναντα και προσωπικά όταν υπηρέτησε στη Φιλιππιάδα λίγο πριν βγει σε σύνταξη, ενώ εγώ έμπαινα στην εκπαίδευση. Είχε σπουδάσει στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και παρακολούθησε και τη Νομική ως ακροατής. Οι μνήμες μου από μερικές φράσεις, που επικοινωνούσε και που τις ονομάζω «παροιμιώδεις φράσεις», μου καρφώθηκαν στο μυαλό και μόνο σ’ αυτές θα αναφερθώ. Η οργανική του θέση ήταν στη «Ζωσιμαία Σχολή» Ιωαννίνων αλλά έμεινε μόνιμα στα Άγναντα, Γυμνασιάρχης στο Σχολείο Αγνάντων. Οσάκις τα Γιάννενα τον χρειαζόνταν, για κάτι σημαντικό ή για προσφώνηση ενός εξαιρετικού προσώπου, του Δημοσίου, του Υπουργείου ή πολιτικού ή ιδρύσεως κάποιου κοινωφελούς έργου, αυτόν καλούσαν στα Γιάννενα και τους εξυπηρετούσε. Διακρινόταν για την πολυμάθειά του, την ευφυΐα του, την ευγλωττία του. Ο Μιστριώτης, Καθηγητής του, τον είχε επιλέξει και του πρόσφερε μετεκπαίδευση στη Γερμανία. Δεν την απεδέχθη, γιατί συνέχεια είχαμε πολέμους, απώλειες, πείνα και όλα τα επακόλουθα. -«Τι σου φταίνε, παιδάκι μου, οι ν(οι)κοκυραίοι και τους δέρνεις μ’ ένα μαστίγιο;» τον παρατηρούσε ο πατέρας του, γιατί στην Άρτα από φοιτητής έγραφε στον τοπικό τύπο άρθρα, που καυτηρίαζε τους τσιφλικάδες και τη διαφθορά. - Συνάδελφοί μου, που συνυπηρέτησαν, μου έλεγαν: «Μετέτρεψε το Σχολείο Αγνάντων εις διδασκαλείον Μέσης Εκπαιδεύσεως», γιατί στο γραφείο είχε τα πιο σημαντικά συγγράμματα των αρχαίων κλασικών. Θα πρέπει να φοίτησε στο δι-
www. melissourgiotes.gr 7 δασκαλείο, γιατί για λίγο μου είχε δανείσει ένα επίτομο σύγγραμμα, πολύ πιο άρτιο από της Λεξιλογικές Ασκήσεις του Τριανταφυλλίδη. - Οι εκθέσεις ήταν άριστες και τότε δημοσιεύονταν στα Δελτία της ΟΛΜΕ. Παίρνει μερικά και γραμμή για το Υπουργείο. Εξέφρασε διαμαρτυρία, γιατί δεν προήγετο σε Γυμνασιάρχη, ενώ άλλοι με μικρότερες εκθέσεις; Τότε ο Διευθυντής τού απάντησε. «Το ξέρω, μήπως έχετε;» …Τον διακόπτει και συμπληρώνει «...πλουσιότατη δράση;». - Μια μέρα έβρεχε – έβρεχε ακατάπαυστα και αποκλείστηκαν στο σχολείο εκείνος κι ο Γ. Γεωργούλας. Είδε και απόειδε ο Γεωργούλας και του είπε να επιστρέψουν στα σπίτια τους και ν’ αλλάξουν αμέσως ρούχα. «-Τι λες, Γιώργο, να πέσει κάποια πλάκα στο κεφάλι και να πάμε, αλλά Πύρρο; Εννοούσε «άδοξα», γιατί ο Πύρρος, βασιλιάς της Αμβρακίας, εκστράτευσε με το στρατό του στην Ιταλία και νίκησε τους Ρωμαίους, που επιβάρυναν τους Έλληνες αποίκους. Επέστρεψε σώος στην Ελλάδα και πέθανε στο Άργος από μία κεραμίδα που του πέταξε μια Μάνα στο κεφάλι, γιατί ο γιος της σκοτώθηκε στην εκστρατεία. Έμεινε και η φράση «Πύρρεια νίκη» που ισοδυναμούσε με ήττα, γιατί οι απώλειες ήταν μεγάλες. - «Που’ ναι μπούντος να χριστώ βασιλικός». Μπούντος είναι μια πολύ βαθιά κοιλότητα και περιέχει πολύ νερό ώστε να χωρέσει τον Μπουνιάκο, να τον σκεπάσει κατά τη βάφτιση. Οι μεγάλοι ποταμοί δεν είναι τόσο μεγάλοι, από τις πηγές, αλλά, όπως ο Άραχθος στη γέφυρα της Πλάκας ενώνονται τρεις, ο Μελισσουργιώτικος, ο Καλαρρύτικος και ο Γιαννιώτικος και έτσι δεν θα χρειαζόταν «μπούντο» ο «Αίας ο Τελαμόνιος*», όπως λόγου ύψους, τον αποκαλούσαν οι μαθητές του. Η φράση ήταν πείραγμα από τοπικούς, γιατί μετά τη διαφωνία του Άρη Βελουχιώτη του ΕΑΜ και του στρατηγού Ζέρβα του ΕΔΕΣ για σύμπραξή τους για το συμφέρον της Ελλάδος, υποθέτω ότι θα τον πείραζαν, ότι θα τον περιμάζευε ως άτομο ελεύθερο και δημοκρατικό ο Βελουχιώτης. - Παρατήρησε από το Σχολείο του ότι η βαθμολογία έκθεσης προς συναδέλφους δεν ήταν δίκαιη, ούτε αμερόληπτη. Ο τάδε Ιταλός φιλόσοφος είπε για τους Ιταλούς «έχουν το μέλι στα χείλη και το δηλητήριο στην καρδιά». Έτσι και οι Επτανήσιοι λόγω επικοινωνίας, παιδείας και ελευθερίας από τους Τούρκους. Ο επιθεωρητής ήταν Επτανήσιος. -Με ρώτησε σε μια έξοδό μας. «Πόσους μαθητές έχεις»; Του απάντησα εβδομήντα ώς εβδομήντα πέντε. «Τότε θα υπολογίζεις εκατόν σαράντα μάτια και εβδομήντα στόματα που κρέμονται από σένα». -Και ένα ακόμη: «Όταν σκοτώνεις έναν,
εννοούσε μαθητή, με μια σφαίρα, ρίχνεις κι δεύτερη και τρίτη σφαίρα». Αντέδρασα, βέβαια, έντονα. -Και το τελευταίο. Ένας άνθρωπος ευφυής, με ευστροφία και ανοιχτό πνεύμα, ελεύθερος και δημοκρατικός, γιατί του συνέβαινε αυτό που αμέσως ακούτε. Είναι πολύ παράξενο. Μαθηματικά δεν ήξερε καθόλου. Αυτό απασχόλησε τον καθηγητή του, τον Μαθηματικό και τον έβγαλε στον πίνακα να λύσει το πρόβλημα παρουσία του επιθεωρητή των Μαθηματικών. Πήρε την κιμωλία και δεν την χρησιμοποίησε. Ο καθηγητής του τον παρατήρησε και του είπε. «Ως εδώ Μπουνιάκο μηδέν», συνέχιζε. Άφησε την κιμωλία και νευριασμένος άπλωσε τα χέρια με τις μεγάλες παλάμες και με τα μακριά δάχτυλα και είπε: «Δυο μηδενικά στο ίδιο μάθημα δεν μπαίνουν» και κάθισε στη θέση του.
Τ
α γραφόμενά μου τα αφιερώνω στους αρχάριους συναδέλφους με την έναρξη της Σχολικής Χρονιάς και μαζί ένα μικρό απόσπασμα της μεγάλης Γαλλίδας Ελληνίστριας Ζακελίν Ντε Ρομπιγύ. Τάδε έφη: «Είμαι πολύ ευτυχής. Αξιώθηκα να ζήσω μέσα στην καρδιά της Ελλάδος και έχω να κάνω πάντα μ’ εκείνη, με τους ανθρώπους και τη γλώσσα της. Την αγαπώ την Ελλάδα με πάθος... Εάν μπορώ, θα ήθελα να ζητήσω μια χάρη από τους Έλληνες, να μην ξεχνούν τα Αρχαία Ελληνικά και να μεριμνούν γι’ αυτά όπως και για την εξέλιξη τους, τα Νέα Ελληνικά. Να μην υποκύψουν και να μη χάσουν ή εξευτελίσουν τη σκέψη τους και τη μοναδικότητά τους. Να καταλάβουν, επιτέλους, ότι η μόνη κουβέντα που ολόκληρος ο δυτικός πολιτισμός μπορεί και οφείλει να τους πει, ένα «ευχαριστώ» στα ελληνικά. Ευχαριστώ για τότε Ευχαριστώ για τώρα Ευχαριστώ, γιατί επί τόσους αιώνες μόνοι σας και με τις ολάδικές σας δυνάμεις μάς μαθαίνετε τη λαχτάρα και τον αγώνα για την ελευθερία, τη δημοκρατία και την ανοχή. Γιατί το πνεύμα, η ύπαρξη και η εξέλιξή σας είναι η ψυχή, το στήριγμα, η ουσία της Ευρώπης, ακόμη κι αν δε θέλουμε, δεν μας βολεύει να σας αναγνωρίσουμε φανερά. Ευχαριστώ, λοιπόν το λέω εγώ, αντ’ αυτών». Εμείς οι Έλληνες τι λέμε γι’ αυτά; Οι μεγάλοι πνευματικοί, οι υπεύθυνοι τι κάνουν;
*Αίας ο Τελαμώνιος = ομηρικός ήρωας, που είχε τις διαστάσεις του Αχιλλέα - και μόνο η δική του πανοπλία τον χωρούσε.
8
Μελισσουργιώτικα Φωτο - Γραφήματα
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΩΣΤΑΣ ΧΡ. ΜΠΑΝΙΑΣ
Σεπτέμβριος 2019
Σεπτέμβριος 2019
www. melissourgiotes.gr
Μελισσουργιώτικα Φωτο - Γραφήματα
ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΗΣ ΚΑΙΤΗΣ ΓΚΙΖΑ - ΛΑΜΠΡΗ ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ (ΝΑΚΟΥ) ΓΚΟΛΟΜΑΖΟΥ
Από αριστερά: Κων/νος Παν. Γκίζας (νυν δημοτικός σύμβουλος), Νάκος Γκολομάζος του Αθανασίου, Όλγα Κρικώνη-Παπαχρήστου, Γιάννης Γκολομάζος του Αποστόλη, Γεωργία Γκολομάζου του Αθανασίου, Νίκος Γκίζας του Παναγιώτη και Γιάννης Γκολομάζος (νυν πρόεδρος του Επιμελητηρίου Άρτας).
Στείλτε στο περιοδικό μας φωτογραφίες από τη ζωή του χωριού και των συγχωριανών Έτσι προβάλλουμε ένα κομμάτι της ιστορίας, της παράδοσης και του πολιτισμού μας. Το περιοδικό μας καταγράφει την ιστορία, την παράδοση και τον πολιτισμό του χωριού μας και των Μελισσουργιωτών. Βοηθείστε το να συνεχίσει. Είναι από τα λίγα έντυπα των Αδελφοτήτων που άντεξε στον χρόνο και με ποιότητα στη θεματογραφία του. Εάν σταματήσει την έκδοσή του θα “τραυματίσει” την Αδελφότητα και κατ’ επέκταση και το χωριό μας. Στείλτε τη μικρή, των 15 ευρώ, συνδρομή σας.
ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
1. Η οικογένεια του Κων/νου Γρ. Καραδήμα αναζητεί φωτογραφίες της θείας του Δέσποινας Κων. Καραγιάννη. Παρακαλούμε όποιος διαθέτει στο αρχείο του κάποια φωτογραφία της, ας έλθει σε επικοινωνία με τον Κων/νο Γρ. Καραδήμα. Από αριστερά: Νάκος Γκολομάζος του θανασίου, Νίκος Γκίζας του Παναγιώτη, η νύφη Μαρία Γκολομάζου του Αποστόλη, Κωνσταντίνος Γκίζας του Παναγιώτη, Γιάννης Γκολομάζος του Δημητρίου, Βασίλης Παπαχρήστος του κωνσταντίνου και Γιάννης Γκολομάζος του Αποστόλη.
2. Ο Ανδρέας Ρίζος αναζητεί φωτογραφία του παππού του Κώστα Ρίζου, ο οποίος απεβίωσε το 1938.
9
10
ΤΟ ΑΔΕΛΦΑΤΟ ΤΩΝ ΕΛΕΩΝ “Τα Λάσσα”
Του Νίκου Καραβασίλη Από τη “Φωνή των Μελισσουργιωτών” (τ. Ιούλιος-Αύγουστος 1989)
Ε
κατό χρόνια νάχε ακόμα η μακαρίτισσα η Λάμπραινα, δεν θα κρένονταν με τη συμφάδα της τη Θόδω. Τόσο την είχε μισέψει η καρδιά της. Όχι πως κι εκείνη η καψαρή της είχε κάνει κάνα τρανό κακό. Της φάνηκε της Λάμπραινας, πως αν της είχε δώση κι αυτηνής δυο τρεις λαβίδες γιατρικό απ’ εκείνο οπούχε αυτή στο μπουκάλι και πήρε και γέρεψε, θα γέρεβε και το δικό της το παιδί και δεν θα τυραγνιούνταν. Τον είχε με καημό το Νάκο της, ήταν το πρώτο της παιδί, κόντευε οχτώ χρονών και ας μη φαίνονταν. Δεν τάφηναν το καημένο οι θέρμες και η κακοπόρεψη να ξετιναχτή, να δώση το κορμί. Ολούθε το ρώτησε, ολούθε το σεργιάνισε. Πότε της έλεγαν πως τούχαν μαεμένο και δώσε προσφάι στις μαΐστρες να χαλάσουν τα μάγια. Άλλοι της έλεγαν πως τον πάτησε το ίσκιωμα και τόταζε στα βακούφια. Τούβραζε αλοή και το πότιζε κάθε αυγή, για να φαρμακωθή η μαγκούφα η θέρμη και να φύγη, κι εκείνη τίποτα. Μαράζωνε το παλιόπαιδο μέρα με τη μέρα, το μαράγκιασε ανημπόργια και η καψομάνα αναμέραγε πότε στο κατώι και πότε στον κήπο, να μην την βλέπουν οι συνυφάδες της και χολογιούντανε μερόνυχτα. Οι άντρες ήταν κοντά στα πρόβατα στα βουνά. Ο γέροντας, ο πεθερός της, κατέβαινε κάθε δεκαπέντε να πάρη ψωμί, τις αλλαξιές, καπνό, να μπαλώσει τα τσαρούχια, να δη τι κάνουν οι φαμιλιές, πώς βρίσκονται απ’ αλεύρι, να μάθη και κάνα χαμπέρι και πάλι τον ανήφορο. Μια βολά είδε τη Λάμπραινα που μαγκλαβίζονταν, του είπαν και οι άλλες οι συμφάδες για την κακομοιργιά που γυρούφερνε το σπίτι τους και σκάνιασε ο γέροντας. Δεν ήταν μοναχά το λιανόπαιδο, ήταν και η Θόδω ανήμπορη, η νύφη η στερνή. Ένα σφαϊό την έζωνε πίσω στα δίπλατα και την περπάταγε αγάλια-αγάλια σ’ όλο το κομπόραχο. Είχε όλο το καλοκαίρι και δεν είδε άσπρη μέρα. Σκανιασμένος ανέβηκε ο γέροντας στα μαγαζιά και αντάμωσε το Χάβαλη, τον ανεψιό του. Πάει κι’ αυτός σχωρέθηκε ο καημένος κι όλοι τους από ένας-ένας, είναι χρόνια τώρα. Ήταν παιδί τότε και έκανε τον αγωγιάτη πότε από Άρτα και πότε από Πράμαντα - Μελισσουργούς. Τον ορμήνεψε ο γέροντας να πάη ώς το γιατρό στην Πράμαντα. Ήταν γιατρός, καλός γιατρός, σπουδαγμένος, τον μολόγαγαν όλα τα γύρω χωργιά. Σαν και ήταν κι άλλος; Ο Χάβαλης τον ήξερε, πήγαινε στο σπίτι του κάθε Κυργιακή και τον ρώταγε για ανάγκες των χωργιανών. Οι κοπέλες και οι μεσόκαιρες π’ αρρώσταιναν, δεν φανερώνονταν στο γιατρό. Το είχαν
σε ντροπή να τους δη το κορμί ο γιατρός, και χώργια τι θα λέγανε οι γειτόνοι σαν το μάθαιναν. Φυσικά θα την έβγαζαν. Τα λιανόπαιδα, δεν ήταν και τόσο ανάγκη να πάνε, γιατί και να χάνονταν, δεν χάλαγαν σπίτι. Είχαν από πέντ’-έξι-εφτά η κάθε φαμιλιά κι ας έπαιρνε και ο Θεός από κανένα. Οι τρανότεροι, αν δεν τους πέρναγε η θέρμη ή το σφαϊό με ζεστά σταχτοπύργια, έβαναν κρύες πλάκες κατάσαρκα και παγάδωνε ο πόνος. Μολόγαγαν το βάσανό τους στον αγωγιάτη, τούδιναν και από κανά μπουκάλι δυο και τα μάζωνε ο Χάβαλης στο κασόνι. Σαν έφτανε στο γιατρό ξεφόρτωνε το κασόνι και ξαρμάθιαζε τα μπουκάλια. -Ετούτο γιατρέ, είναι μιανού μισόκαιρου, να το γιομίσεις, είναι εχούμενος. -Αυτός εδώ, και τούδινε άλλο μπουκάλι, θερμαίνεται τριτόημερα. Μπονώρα τον λαβαίνει ένα ουργιό και τον αλωνίζει ώς το κολατσιό, δεν ζεσταίνεται ούτε με όλα τα σάζματα του χωργιού, κι απέ κοντά, ξανάφτει και τον περιλαβαίνει η θέρμη. Ψένεται το κορμί του όσου να πέση η μέρα, κοντά τον τσακεί ένας ίδρωτας και αποκοιμιέται. Την άλλη μέρα, με γεια του με χαρά του, είναι καλά, παίρνει το τσαπί και πάει στο χωράφι, περνάνε κάνα δυό μέρες και πάλι τα ίδια. -Ετούτο το μπουκάλι είναι της Θόδως. Αυτή είναι μικρομάνα, έκατσε ξαναμμένη στο κατώφλι και την κάρφωσε ένα σφαϊό στα δίπλατα. Της περνάει καμιά μέρα και ματαφανερώνεται ακόμα ζαβότερο, της περπατάει όλη τη ραχοκοκκαλιά και φτάνει ώς κάτω στην ουρέτσικα.
Α
φού έδωνα όλα τα μπουκάλια του γιατρού κι έλεγε για τον καθένα τα καθέκαστα, κατέβαινε στο παζάρι για τις πραμάτειες και τα ψώνια. Ήταν κεφαλοχώρι η Πράμαντα και είναι ακόμα. Γίνεται παζάρι κάθε Κυργιακή με πολύ κόσμο απ’ όλα τα γύρω χωργιά. Η μάνα του γιατρού κλεισμένη στο κατώι του σπιτιού στούμπαγε στο λιθαρένιο γουδί το γιατρικό. Ένα γουδί έβελο ήταν πεταμένο στον κήπο μέχρι τα τώρατώρα το θυμούνται ακόμα οι γειτόνοι στο χωργιό. Το ανακάτωνε ο γιατρός με νεράκι από τις πέντε βρύσες σε μιά λαΐνα, έρριχνε μέσα κι άλλα γιατροσόφια και μυρωδικά και έτοιμο το γιατρικό. Έβανε το χωνί στα μπουκάλια και τα γιόμιζε άλλα ώς απάνω και άλλα ώς τη μέση και παρακάτω ακόμα, τα βούλωνε καλά με κότσιαλα και τα αρμάθιαζε στο κασόνι. Απέξω δεν έγραφε τίποτα, ποιος να το διάβαζε, τα γράμματα ήταν λιγοστά. Ήξερε όμως ο Χάβαλης, ήταν ορμηνεμένος. Τρεις λαβίδες την ημέρα, αυγή γιόμα και βράδυ, για τους μικρούς λιγότερο. Δυο μπουκάλια έστειλε στο Νάκο ο γιατρός. Πήρε και ματαπήρε το παιδί, μα η θέρμη τα ίδγια. Η Θόδω, έλαβε ένα μπουκάλι και σαν πήρε πέντε, δέκα λαβίδες της πέρασε το σφαϊό. Είδε καλό η γυ-
Σεπτέμβριος 2019
ναίκα και της φάνηκε σαν από το γιατρικό. Της χάλεψε και η Λάμπραινα να δώση στο παιδί, οπούηταν καλό το γιατρικό και γέρεβε όποιος τόπαιρνε και δεν της έδωσε. Της έδωσε μονάχα δυό τρεις λαβίδες και τ’ άλλο το κλείδωσε στην κασέλα. Το φύλαγε μην την ξαναπονέσει το σφαϊό ή μην θερμανθή κανένας από το συγγενολόι της και ήταν τρανό ταράφι. Γι' αυτό και γι’ αυτό και η Λάμπραινα δεν της ξανάκρενε. Τη λυπήθηκε όμως ο Θεός και της τάφησε το παιδάκι της να ζήση, γιατί ούτε και το φάρμακο το ματαπήρε, ούτε και καλό έβλεπε απ’ αυτό. Φαρμακώθηκε το παλιόπαιδο κάμποσες φορές και μετά δεν ξανάνοιγε στόμα. Έβλεπε μπουκάλι και λαβίδα και παρασάλιζε. Γέρεψε το παιδί και ανημπόρεψε η μάνα.
Σ
αν από σκάνιο της με τη Θόδω, σαν από την ανέχεια, ήταν και λίγο αντελικάτη από τη φκιασιά της η καψαρή και γύρισαν απάνω της οι θέρμες. Έδωκαν, πήραν στο χωργιό οι προεστές με τα γιατροσόφια οπούξεραν, μα δεν μπόρεσαν να τη συνεφέρουν. Μέρα με τη μέρα έλυωνε στα ποδάργια της έφεξε η γυναικούλα σαν το κερί. Κιότεψε ο άντρας της σαν την είδε και την πήραν με τον αδερφό της αντάμα και από τόπο σε τόπο αγάλια-αγάλια κατέβηκαν στην Άρτα. Κονέψανε στο χάνι, κάτι έδωσαν στο χατζή και τους έβαλε σ’ ένα μαντζάτο. Εκεί ήφεραν το γιατρό, και ήταν αληθινός γιατρός εκείνον τον καιρό στην Άρτα. Γιατρός σπουδασμένος στη Φραγκιά, με ματογυάλια στα μάτια. Την είδε, την ακούρμανε, την ματάειδε, της έδωσε και γιατρικά και καθάρσιο, μα δεν μπόρεσε να πετάξη το γκίμα, ώς εκεί της είχε ζωή ο Θεός. Μια αυγή, χωρίς κανένας να το καταλάβη κόπηκε το σκοινάκι της, σφάλισε τα μάτια της η μικρομάνα αλάργα από τα παιδιά της από τους δικούς της, μισοκαλόκαιρο στο χάνι, χωρίς νάχει κάναν να τη γεροκομίση, να της δώση μια καψιά νερό, να της παρασταθή στη στερνή την ώρα. Χάθηκε ακοινώνητη. Έστειλαν χαμπέρι στο χωργιό και κίνησαν ένα χωργιό κόσμος. Έκαμαν τη νύχτα μέρα κι ήταν πολύ αλάργα, άσωτος παλιόδρομος και κάμα και ήρθαν και γέμισε το χάνι κόσμο μέσα κι όξω. Είχε έντεκα αδέρφια η μακαρίτισσα χώργια τα κουνιάδια της που κόντευαν άλλα τόσα, χώργια νύφες και ανήψια και χώργια πρωτοξάδερφα κι άλλο συγγενολόι π’ ακολούθησε να συνδράμη τους πονεμένους. Χώργια Αρτινοί, χώργια Τούρκοι και Τουρκάλες, Μπέηδες και Αγάδες οπούχαν αλιζβερίσι με τους τσελιγκάδες τρανό από τα πρόβατα και τις πραμάτειες απόκαναν τ’ αδέρφια της. Και ντράπηκαν ο κόσμος, ντράπηκαν πολύ που βρέθηκαν στο χάνι μια τέτοια ώρα. Που δεν μπόρεσαν να ταρτάρουν μ’ έναν καφέ, μ’ ένα ρακί, μ’ ένα σκαμνί να κάτσουν, τους τρανούς οπούρθαν να τους παρηγορήσουν. Μιλιούνι ο κόσμος από το χάνι ώς την εκκλησιά και ...πάει στο καλό της η καψο-Λάμπραινα.
Άρτα - Μαξ. Γραικού 1 - Τηλ.: 2681303073, 6982053022
www. melissourgiotes.gr
Υφαντική Τέχνη
Σεπτέμβριος 2019
Θύμησες από τις παλιές Μελισσουργιώτικες δημιουργίες
Τάκου –τάκου ο αργαλειός μου, τάκου και έρχεται ο καλός μου Τον ασημένιο αργαλειό το κρυσταλλένιο χτένι. Το κέντημα είναι γλέντημα η ρόκα είναι σεργιάνι μα το τσικρίκι κι ο αργαλειός είναι σκλαβιά μεγάλη. Έλεγαν οι παλιοί. Οι γυναίκες του χωριού μας όταν ύφαιναν τραγουδούσαν για να είναι χαρούμενο και καλότυχο το υφαντό. Στον αργαλειό κρέμαγαν – στόλιζαν αβασκαντήρες, κοχύλια για καλοτυχία, σκόρδα και ένα κίτρινο ή γαλάζιο λουλούδι περασμένο σε σχοινί (φύτρωνε απέναντι στα Λιθάρια τα Μεγάλα και στα λιβάδια της Πίνδου). Το έφτιαχναν και σταυρό και το έβαζαν στα εικονίσματα. Οι γυναίκες του χωριού μας λάτρευαν την υφαντική τέχνη. Έφτιαχναν καλλιτεχνήματα, γιατί ήταν μεγάλη οικονομία για το σπίτι τους. Ύφαιναν στον αργαλειό υφάσματα ένδυσης, κλινοσκεπάσματα, στρωσίδια, προίκες, υφαντά για τα άλογα και ό,τι άλλο χρειάζονταν το σπιτικό τους. Ελάχιστα αγόραζαν, νυφικό, μεταξωτά, για τις νεότερες γυναίκες. Είχαν και βαμβακερά. Οι παλαιότερες γυναίκες ύφαιναν πετσέτες, σεντόνια, τραπεζομάντηλα, κεντούσαν και έπλεκαν. Επεξεργάζονταν λινάρια που φύτρωναν στους Ζηλέους. Την υφαντική τέχνη μάθαιναν από μικρές όπως και νοικοκυριό ζύμωμα, μαγείρεμα. Οι γυναίκες του χωριού μας ξύπναγαν νωρίς και λανάριζαν ή έγνεθαν στο τσικρίκι. Μόλις ξημέρωνε έμπαιναν στον αργαλειό και ακούγονταν ρυθμικά ο ήχος του ξυλόχτενου. Από το βιβλίο Ν. Παπακώστα μαθαίνουμε ότι τους 16ο-17ο-18ο αιώνες ήταν οργανωμένη η υφαντική τέχνη στο χωριό μας. Υπήρχε επάγγελμα υφαντικής τέχνης κατοχυρωμένο με χαρτιά σε βάθος χρόνου. Δεν ήταν μόνο γυναικείο επάγγελμα, ήταν κατ’ εξοχήν ανδρικό επάγγελμα. Όλοι ασχολούντο με την επεξεργασία μαλλιού και με την υφαντική τέχνη. Ένα απέραντο εργαστήριο οι αυλές των σπιτιών του χωριού μας. Είχαμε διαλεχτά μαλλιά αρίστης ποιότητος, πρώτη ύλη από χιλιάδες γιδοπρόβατα. Εκείνη την εποχή δεν έφταναν τα λιβάδια του χωριού μας και πήγαιναν σε λιβάδια άλλων περιοχών, όπως της Θεσσαλίας, της Λεπενού και των Καλαρρυτών. Στο σχολείο υπήρχε μία ώρα που γίνονταν διδασκαλία της υφαντικής τέχνης. Στα διαλείμματα πολλές φορές μάζευαν κουβάρια ή έξαιναν μαλλιά. Υπήρχαν δασκάλες υφαντικής τέχνης, αλλά και πολλές έμπειρες γυναίκες που έμαθαν από την προηγούμενη γενιά. Κοντά τους μάθαιναν οι νέες του χωριού. Όλοι βοηθούσαν την οικονομία του χωριού μας. Οι άντρες στο καφενείο, εκεί στο μεσοχώρι, στην πλατεία του χωριού, δεν έπαιζαν κολτσίνα, έγνεθαν στη ρόκα ή μάζευαν κουβάρια ή έπλεκαν γαϊτάνια και τα πήγαιναν στο σπίτι τους. Οι γυναίκες όταν πήγαιναν επίσκεψη στις γειτόνισσες έγνεθαν στη ρόκα ή έπλεκαν. Γινόταν εμπόριο και εξαγωγή υφάσματος στο εξωτερικό στην Ευρώπη και αλλού. Ήταν οργανωμένα και συμμετείχαν πολλά χωριά των Τζουμέρκων. Εκτός αυτών κάποιοι ασχολούνταν και πωλούσαν μόνοι τους. Καλαρρύτες – Συρράκο απολυτό – δίμιτο.
11
Πράμαντα σκάλτσινο, Μελισσουργοί σαμαροσκούτι, φλοκωτά, καππόσκουτο και ραμμένες κάπες. Από το σαμαροσκούτι, που γίνονταν από αρνοπόκια (μαλλιά αρνιού), έβγαινε ύφασμα απαλό που γίνονταν κουβέρτες, σπάργανα για μωρά, αλλά και εξαγωγή υφάσματος για επένδυση στολών (Ιταλία, Ισπανία). Γίνονταν και ύφασμα για τα σαμάρια των αλόγων. Όσοι δεν είχαν πρόβατα δανείζονταν και τα επέστρεφαν όταν πουλούσαν το εμπόρευμα. Χωρίς χαρτιά. Με λόγο τιμής. Από τον Ιούλιο μέχρι τον Οκτώβριο ύφαιναν για το εμπόριο. Από τον Οκτώβριο ύφαιναν παραδοσιακές στολές, ύφασμα δίμητο – απολυτό και σκάλτσινο και ό,τι χρειάζονταν το σπιτικό τους. Στο Μοναστήρι, εκείνη την εποχή, γίνονταν επεξεργασία κουβερτών. Ασχολούντο πολλοί συγχωριανοί μας. Υπήρχαν τρεις (3) νεροτριβές, τρία (3) μαντάνια. Έρχονταν και από άλλα χωριά για γινόματα. Τα γινόματα στο μοναστήρι ήταν δωρεάν. Οι άνθρωποι έφερναν λίγο λάδι για το καντήλι. Τα μαντάνια και τις νεροτριβές επέβλεπε ειδικός στο επάγγελμα μυλωνάς, επειδή στο ίδιο σημείο ήταν και ο μύλος που άλεθαν αλεύρι. Τα γινόματα στα μαντάνια χρειάζονταν περίπου 2-3 ημέρες και ξενύχτι. Στις νεροτριβές τα υφαντά περίπου μία ολόκληρη ημέρα. Την ίδια εποχή και αργότερα έχουμε υφάντρες που ύφαιναν μόνο κεντητά. Υφάντρες που ύφαιναν μόνο πάντες. Ράφτες που έραβαν παραδοσιακές στολές. Κουστούμια, παντελόνια, σακάκια, γιλέκα., Μοδίστρες που έραβαν γυναικείες στολές, φορέματα, σιγκούνια, φέλπες, φλοκάτες, φούστες, γιλεκάκια, πουκάμισα. Έραβαν τσακτσίρες, τρουβάδες, σακκιά, εσώρουχα, φανέλες και ό,τι άλλο χρειάζονταν το σπιτικό τους. Είχαμε ράφτες που έραβαν μόνο κάπες. Στο χωριό μας γινόταν επεξεργασία δέρματος, έφτιαχναν παπούτσια, τσαρούχια, ζώνες, σκοινιά κορδόνια, δισάκια. Εδώ θα αναφέρω – ηθελημένα έφυγα λίγο από το θέμα μας – γιατί θέλω συνολικά να δούμε πόσα επαγγέλματα ήταν κάποτε στο χωριό μας. Είχαμε εμπόριο τυριού, τα καλύτερα βούτυρα. Είχαμε πρώτο βραβείο τυριού, τουλουμοτύρι σε ασκό σαν βούτυρο. Φέτα βαρελίσια. Κασέρια 2-4 κιλά, κεφαλοτύρι 6-10 κιλά, γραβιέρα κυλινδρική 8-18 κιλά. Το 1889 είχαμε πρώτο βραβείο τυριού στη Διεθνή Έκθεση Παρισίων. Το 1909 πρώτο βραβείο τυριού στην Αθήνα. Από όλα αυτά βγήκαν τα επαγγέλματα του τυροκόμου και του αγωγιάτη για να μεταφέρουν τα εμπορεύματα. Έγιναν πλακόστρωτα, ανοίχτηκαν δρόμοι φαρδείς που να χωράει να περάσει άλογο φορτωμένο και από τις δυο πλευρές του δρόμου. Με το πέρασμα των χρόνων τα πρόβατα λιγόστεψαν από τους πολέμους, βγήκαν και οι μηχανές. Από τότε οι αργαλειοί ήταν σε όλα τα σπίτια του χωριού μας. Μέχρι πριν από λίγα χρόνια πολλές γυναίκες ύφαναν και έφτιαχναν προίκες. Οι παππούδες μας, προλάβαμε και φορούσαν παραδοσιακές στολές που υφαίνονταν και ράβονταν στο χωριό. Επίσης πολλές γυναίκες του χωριού μας ύφαιναν και πουλούσαν εμπορεύματα στο παζάρι της Άρτας στο Μουχούστι. Τώρα έμειναν ανάμνηση. Κρεμάστηκαν οι σαΐτες του αργαλειού στο Λαογραφικό Μουσείο του χωριού μας. Συνεχίζεται στο επόμενο τεύχος με θέμα: «Οι Αργαλειοί» Κατερίνα Κάτσινου
12
Ο ΗΠΕΙΡΩΤΗΣ ΠΟΙΗΤΗΣ ΚΑΙ ΠΕΖΟΓΡΑΦΟΣ
Το 2018, ορίσθηκε ως έτος του ποιητή Κώστα Κρυστάλλη, με αφορμή τη συμπλήρωση 150 χρόνων από τη γέννησή του. Στο παρόν τεύχος και σε συνέχειες παρουσιάζουμε τη μελέτη του Απόστολου Λ. Τρομπούκη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΠΙΤΙ (τ.375, Νοέμβριος – Δεκέμβριος 1994) με αφορμή τη συμπλήρωση, τότε, των 100 χρόνων από τον θάνατό του.
ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ (Τελευταίο)
Μετά απ' αυτούς τους υπαινιγμούς μας, που κάναμε στο έργο του βουκολικού ψάλτη, θα θέλαμε να τονίσουμε και τούτο. Οπωσδήποτε υπάρχουν στο παθητικό του Κρυστάλλη, τα άτεχνα και επηρεασμένα νεανικά στιχουργήματα. Αλλά ποιος ποιητής δε βαρύνεται με ενοχλητικά πρωτόλεια; Ίσως οι περισσότεροι - λέει ο Μιχ. Περάνθης - έχοντας επαρκή πίστωση χρόνου, που στον Κρυστάλλη παρόμοια δυνατότητα έλειψε, και τα έργα της ωριμότητας τους παρουσίασαν με τέτοιο τρόπο ώστε να γίνονται αρεστοί και τα άτεχνα πρωτόλεια τους ν’ αποσείρουν από τη δημοσιότητα μπόρεσαν. Έχουμε την πεποίθηση ότι ο Κρυστάλλης, μ’ όλες τις αδυναμίες του, κατώρθωσε ωστόσο και χρωμάτισε την ελληνική ζωή στη βουκολική της έκφαση, γράφοντας, συγχρόνως, έργο καθαρά ελληνικό. Ο Κρυστάλλης είναι ο ποιητής, ο οποίος παρουσίασε στον κόσμο περιγραφές της φύσης και της ζωής των κατοίκων της Ηπείρου και περισσότερο των ορεινών χωριών της Πίνδου, πράγμα που δεν έπραξε κανένας φιλολογικά, ούτε από τους αρχαίους ούτε και νεότερος. Ο Κρυστάλλης νεωτέρισε τολμηρά και γιαυτό κάποιοι ομότεχνοι του εξαπέλυσαν τους μύδρους τους. Ακόμα ορισμένοι είπαν πως ο Κρυστάλλης, αν δεν πέθαινε μικρός (26 χρόνων), θα κατέληγε διηγηματογράφος, γιατί τα θέματά του είχαν εξαντληθεί, οπότε θα έπεφτε αναγκαστικά στην επανάληψη. Επ' αυτού, φρονούμε ότι, σε περίπτωση που ο Κρυστάλλης απαρνιόταν τον δεκαπεντασύλλαβο, θα κατέληγε ιστορικός. Τούτο μας το αποδεικνύει η ιστοριοδιφική του προσφορά, διότι τα έργα του «Σκιές του Άδου», ο «Καλόγηρος», οι «Βλάχοι της Πίνδου», «Περί βλάχικης γλώσσας», «Περί Κοσμά του Αιτω-
Ο ΚΡΥΣΤΑΛΛΗΣ ΑΝΑΠΑΥΕΤΑΙ ΣΤΟ ΚΟΙΜΗΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΑΡΤΑΣ
λού» και ορισμένα άλλα, τα οποία χάθηκαν, αλλά που μνημονεύονται στα «Άπαντα» του Κρυστάλλη, κρίνονται ως ιστορικά έργα. Καλό θα ήταν να εξετάζαμε κάποτε και αυτή την πτυχή, από το έργο του Κώστα Κρυστάλλη, πολλά θα μαθαίναμε. 6. Ο ΜΟΙΡΑΙΟΣ ΕΠΙΛΟΓΟΣ Όπως αναφέραμε, στο προηγούμενο κεφάλαιο, ο Κρυστάλλης μετά την απόλυση του από τους Σιδηρόδρομους μένει χωρίς δουλειά, αλλά και είναι και βαρειά άρρωστος. Μέσα στη μεγάλη του απόγνωση, στις 4 Δεκεμβρίου 1893 η τύχη τού χαμογελά, κερδίζει δυόμιση χιλιάδες δραχμές στο λαχείο αρχαιοτήτων. Αυτό του δίνει ένα στήριγμα ψυχικής ασφάλειας, αλλά και για να στείλει κάτι στους δικούς του, που υποφέρουν. Στις 10 Ιανουαρίου 1894 θυμάται και τον φίλο του Αλεξόπουλο και του γράφει: «... Έχομεν ολίγας ημέρας που πήρε καλοκαιρία... Ακόμα αργός κάθομαι εγώ ορέ. Ευτυχώς που έχω από τις δυόμιση χιλιάδες του λαχείου. Τυπώνω ολοένα τα “Πεζογραφήματά” μου. Την ερχόμενη εβδομάδα βγαίνουν». Ένα βράδυ, τέλος Ιανουαρίου 1894, ενώ
Σεπτέμβριος 2019
βρισκόταν στο καφενείο Γαμβέτα με τον συγκάτοικο του Γ. Σιάμο, ο Κρυστάλλης κάνει δυνατή αιμόπτυση. Ο φίλος του τον πηγαίνει αμέσως στην οδό Ανδριανού στο σπίτι του γιατρού Βουσάκη, ο οποίος του συστήνει ανάπαυση και μια βεντούζα στον αριστερό πνεύμονα. Κατόπιν περνούν και οι δυο από τη σοφίτα του Γάγαρη, τον παίρνουν κι αυτόν και πάνε στο δωμάτιό τους για τη βεντούζα. Την επομένη ο Γάγαρης πηγαίνει στον γιατρό Βουσάκη, ο οποίος του λέει ότι ο Κρυστάλλης δεν είναι καλά στην υγεία του, είναι πλέον φυματικός. Γι’ αυτό του χρειάζεται αλλαγή κλίματος, καλή διατροφή και ευχάριστο περιβάλλον. Πρέπει επίσης να εγκαταλείψει το δωμάτιό του και να μένει μόνος του. Έτσι ο ποιητής μεταφέρεται στο «Ξενοδοχείο της Πόλεως» στα Χαυτεία, όπου ο Βουσάκης τον επισκέπτεται καθημερινά. Η κατάσταση της υγείας του ποιητή, πηγαίνει από το κακό στο χειρότερο και οι γιατροί αποφάνθηκαν πως πρέπει να πάει στην Κέρκυρα, θα τον ωφελήσει το κλίμα. Η «Ηπειρωτική Αδελφότητα» του πληρώνει τα έξοδα στο ξενοδοχείο και στις 28 Φεβρουαρίου φεύγει, για το νησί της ελπίδας. Στις 2 Μαρτίου έφθασε στην Κέρκυρα και βρίσκει ένα δωμάτιο με ήλιο στο ξενοδοχείο «Hotel Charles». Ο φίλος του Αλεξόπουλος, που βρίσκεται στην Κέρκυρα, πηγαίνει κάθε μέρα και του κρατάει συντροφιά: Ο Ηπειρώτης γιατρός Αριστ. Π. Αραβαντινός, πηγαίνει τακτικά και τον επισκέπτεται. Όμως βελτίωση δεν βλέπει. Τότε άρχισε να σκέπτεται ότι θάταν καλύτερα να πήγαινε στην Άρτα, στην αδελφή του Μαρία, που του γράφει κάθε τόσο και τον καλεί. Το πρώτο δεκαήμερο ταυ Απρίλη (1894) παίρνει το ακτοπλοϊκό της γραμμής και φτάνει στην Κόπραινα, όπου τον παραλαμβάνει η αδερφή του Μαρία. Αυτή τον περιποιείται όσο μπορεί στο σπίτι της, ένα μικρό σπιτάκι στη συνοικία της Αγίας Θεοδώρας. Η Μαρία, βλέποντας την κατάσταση του αδερφού της, στέλνει εσπευσμένα στον πατέρα τους νάρθει να τον ιδεί, γιατί δεν είναι καθόλου καλά. Και πράγματι ο πατέρας του μόλις τον πρόλαβε ζωντανό. Ο Κώστας Κρυστάλλης πέθανε το πρωί της 22ας. Απριλίου 1894, Μεγάλη Πέμπτη. Η κηδεία του έγινε την επόμενη ημέρα (Μ. Παρασκευή) στον ναό του Αγίου Γεωργίου της Άρτας, όπου τον αποχαιρέτησε ο καθηγητής Κ. Μόραλης. Στον τάφο του, στο νεκροταφείο,
Σεπτέμβριος 2019
13
www. melissourgiotes.gr
τον αποχαιρέτησε ό δάσκαλος Κασούμης. Λέγεται - στην Άρτα - ότι ο Κρυστάλλης ήταν ο πρώτος που “εγκαινίασε” το καινούργιο τότε νεκροταφείο της Άρτας. Αμέσως, μετά τον θάνατο του Κρυστάλλη, τριάντα πέντε νεκρολογικά αφιερώματα εδραίωσαν τη μνήμη του. Πάνω από είκοσι βιβλία είδαν το φως της δημοσιότητας, για το έργο και τη ζωή του. Είκοσι ένα ποιήματα γράφτηκαν από γνωστούς και αγνώστους, για το δράμα του. Η Αθήνα, η Άρτα, τα Γιάννενα, η Λάρισα, το Συρράκο συναγωνίστηκαν και συναγωνίζονται σε τιμητικές εκδηλώσεις για τον ποιητή. To πρώτο καλλιτεχνικό σωματείο της Άρτας, ο Μουσικοαθλητικός Σύλλογος «Σκουφάς» φρόντισε, από τότε, να τιμήσει τη μνήμη του ποιητή. Σε ανταπόκρισή του με τον τίτλο «Άρτα και Αρτηνοί» ο Πασαγιάννης στην εφημερίδα «Ακρόπολις» στις 7 Μαΐου 1896 γράφει: «Ο Σκουφάς χάρις εις τον θαυμάσιον πρόεδρόν του πάντοτε ανέλαβε και την ανέγερσιν μνημείου εις τον τραγουδιστήν του χωριού και της στάνης, τον δύσμοιρον και αλησμόνητον Κρυστάλλην. »Την 22α Απριλίου, προχθές συνεπληρούτο διετία από τον θάνατον του ποιητού. Και ετελέσθει πολιτικόν μνημόσυνον εις την ωραίαν αίθουσαν του συλλόγου και ο σύλλογος εν σώματι προσήλθεν εις τον τάφον του ποιητού... Εύγε εις τον "Σκουφάν"! Εύγε εις τα ενθουσιώδη μέλη του!». Η Άρτα έδειξε κατά καιρούς την εκτίμησή της στη μνήμη της δόξας που έθαψε. Περιποιήθηκε με τις ενέργειες του «Φοιτητικού Ομίλου» της το μνημείο του. Οι μαθητές του Γυμνασίου της Άρτας είχαν την ωραία ιδέα, να κάμουν έρανο και να στήσουν σε μια πλατεία, της Άρτας, την προτομή του ποιητή. Στον έρανο αυτό προσκλήθηκαν να πάρουν μέρος και οι μαθητές όλων των Γυμνασίων της Ελλάδας, για να τιμηθεί έτσι, απ' όλη τη σπουδάζουσα νεολαία, ο άτυχος εκείνος, αλλά μεγάλος, ποιητής. Για την ενέργεια αυτή της νεολαίας έγραψε ο Γρ. Ξενόπουλος: «Κι ακόμα είναι πολύ τιμητικό για τη νεολαία ενός τόπου να συλλογίζεται τους εθνικούς της ποιητές και να ενεργεί να στήνονται μνημεία...». Έτσι, στα 1930, στήθηκε στην Άρτα η προτομή του ποιητή, έργο του γλυπτή Θ. Θωμόπουλου, σε θέση που πήρε και το όνομα του. Η χούντα, το 1969, χωρίς να σεβαστεί την ταπεινή αυτή Μούσα, «χωρίς περίσκεψη και χωρίς αιδώ», πήρε το άγαλμα του Κρυ-
στάλλη απ’ αυτή τη θέση, η οποία για τους Αρτηνούς είχε ιδιαίτερη ιστορία, και το μετέφερε τετρακόσια μέτρα πιο πάνω και στη θέση περίπου του Κρυστάλλη έστησε το στρατηγό Ναπ. Ζέρβα. Τόχει η μοίρα φαίνεται των ποιητών, σ' αυτόν τον τόπο, να λοιδορούνται και να προπηλακίζονται κι ας έχουν τιμήσει την πατρίδα μας με δυο Νόμπελ. Ο Κρυστάλλης, αν και εκατό χρόνια τώρα πεθαμένος, βρίσκεται πάντοτε στην επικαιρότητα. Εφέτος - με τη συμπλήρωση των εκατό χρόνων από τον θάνατό του - σε πάρα πολλά μέρη της Ελλάδας έγιναν εκδηλώσεις για να τιμήσουν τη μνήμη του.. Στην Άρτα οργανώθηκε, από τον Μουσικοφιλολογικό Σύλλογο «Σκουφάς», διήμερο φιλολογικό μνημόσυνο, το οποίο περιλάμβανε ομιλίες, απαγγελίες ποιημάτων, προβολή ντοκιμαντέρ για το Συρράκο, χορωδία δημοτικού τραγουδιού με μελοποιημένα ποιήματα του Κρυστάλλη. Την Κυριακή (24-4-1994) εψάλλη τρισάγιο στον τάφο του ποιητή, όπου παρεβρέθηκε πλήθος κόσμου. Ο τάφος του Κρυστάλλη στο κοιμητήριο της Άρτας ανακαινίσθηκε το 1989, από τον Πολιτιστικό Σύλλογο της Άρτας «Ο Μακρυγιάννης». Ομολογουμένως είναι ένα πάρα πολύ περιποιημένο μνήμα, θα λέγαμε, ανεπιφύλακτα, σωστό καλλιτέχνημα, το οποίο είναι κατασκευασμένο από σκαλιστή πέτρα και μάρμαρο. Τα γραφόμενα του Κων/νου Σταθούλια ότι «Κανείς δε φρόντισε να περισώσει το μνήμα του, να σκαλίσει στη μαύρη πλάκα του τάφου του το όνομά του...», είναι ανακριβή. Πριν κλείσουμε την αναφορά μας αυτή, θα πρέπει να πούμε ότι η μνήμη του Κρυστάλλη πολλά «οφείλει» στην αγάπη, στο μόχθο και
Μ
τις επίμονες έρευνες του αρτηνού ερευνητή και συγγραφέα Μιχ. Περάνθη, ο οποίος έχει δώσει σειρά διαλέξεων, για τον τραγουδιστή του χωριού και της στάνης· και με τον συλλεκτικό του μόχθο προέκυψε η μυθιστορηματική βιογραφία του ποιητή, ο «Τσέλιγκας». Εκτός αυτού ο Περάνθης ολοκλήρωσε, πριν από χρόνια, τον ογκώδη τόμο (σελ. 750) τα «Άπαντα» του Κρυστάλλη. Ο Κρυστάλλης μπορεί ν’ αγνοήθηκε και να αμφισβητήθηκε ζωντανός, αλλά επιβλήθηκε νεκρός, σε έκταση που δύσκολα θα την ονειρευόταν και ο ίδιος. Η μνήμη του «σελαγίζει» και απασχολεί διαρκώς τον κόσμο του τύπου και των τεχνών. Το όνομά του έγινε άρθρο καθημερινής εφημερίδας, βιβλίο, μυθιστόρημα, τίτλος περιοδικού, όνομα βρύσης, όνομα καφενείου, προσωνυμία ομοσπονδίας ξενιτεμένων Ηπειρωτών. Με λίγα λόγια ο λόγος του Κρυστάλλη, ότι: «Ο λαός όμως που νοιώθει και κρίνει καλύτερ' από κάθε ξενοθρεμμένο λογιώτατο, δε θ' αργήσει να μ’ αγαπήσει», εφάνη προφητικός.
!
Ο αεικίνητος και πάντα δημιουργικός και με αξιόλογη προσφορά στο χωριό και στην Άρτα, φίλτατος Κώστας Μπανιάς, έριξε την ιδέα να πραγματοποιήσουμε το ερχόμενο καλοκαίρι στο χωριό, εκδήλωση για το Σχολείο μας και τους δασκάλους του. Πολύ καλή η πρότασή του και βρήκε αμέσως ανταπόκριση. Βέβαια, παρόμοια εκδήλωση έκανε και η Αδελφότητα Μελισσουργιωτών “Ο Άγιος Νικόλαος” στην Αθήνα. Καλό όμως να γίνει με τη συνεργασία των τριών Συλλόγων και στο χωριό, για να την παρακολουθήσουν περισσότεροι. Από τώρα προετοιμαζόμαστε!
ε αισιοδοξία ξεκίνησε για τη «Μέλισσα» η νέα αγωνιστική σεζόν 2019-20. Μπορειί η Διοίκηση, ο πρόεδρος και ο προπονητής να παρέμειναν οι ίδιοι, όμως το έμψυχο δυναμικό, οι ποδοσφαιριστές της ομάδας, ανανεώθηκε σχεδόν κατά το ήμισυ από νεαρούς και ταλαντούχους παίκτες που προέρχονται από τις παιδικές ομάδες της «Μέλισσας» που πάντα διακρίνονται και αποτελούν φυτώριο ποδοσφαιριστών για τον Αρτινό αθλητισμό. Επίσης την ομάδα αναμένεται να βοηθήσει και η προσθήκη των παλαιότερων Νικολάου, Σπύρου και Κωτσίλα. Δυστυχώς,όμως, η «Μέλισσα», όπως και οι περισσότερες ομάδες στο τοπικό πρωτάθλημα, αντιμετωπίζει σοβαρό οικονομικό πρόβλημα, καθώς τα έξοδα συνεχίζουν να είναι τεράστια. Το Δ.Σ. της ομάδας κάνει μία ακόμη προσπάθεια, διαθέτοντας το άλμπουμ “40 χρόνια ιστορία της ΑΕΜ ΜΕΛΙΣΣΑ”, ώστε να βοηθήσει οικονομικά την ομάδα μας.
Γ. Καραμάνης
14
Σεπτέμβριος 2019
ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ - ΝΕΑ ΑΠΟ ΤΟ ΧΩΡΙΟ ΜΑΣ & ΤΗΝ ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΑ
ΓΕΝΝΗΣΕΙΣ - Ο Αργύριος Θεοδόσης και η Ευαγγελία Γιαννακοπούλου το γένος Κάτσινου απέκτησαν κόρη. - Η Ελένη Σωτηρίου Υψηλού και ο Δημήτρης Πολυχρόνης απέκτησαν αγόρι. Να τους ζήσουν! ΒΑΠΤΙΣΕΙΣ - Η Ανδριάνα Γιώτη κόρη του αείμνηστου Γιώργου Γιώτη και ο Νίκος Στάμος βάπτισαν τον γιο τους στην Άρτα και του έδωσαν το όνομα Γεώργιος. - Η Σοφία και ο Παναγιώτης Κοσμάς βάπτισαν την κόρη τους και της έδωσαν το όνομα Ελπίδα. - Ο Ευθύμιος Καραμπάς και η Ευαγγελία Κάτσινου, βάπτισαν τον γιο τους και του έδωσαν το όνομα Βασίλειος. - Ο Γιώργος και η Δώρα Βασ. Υψηλού βάπτισαν τον γιο τους και του έδωσαν το όνομα Βασίλειος. Να τους ζήσουν τα καινούργια ονόματα! ΓΑΜΟΣ - ΒΑΠΤΙΣΗ - Ο Μιχάλης Ρίζος του Αποστόλη και της Παρασκευής και η Γεωργία Τρόπατζη του Χρήστου και της Παρασκευής, παντρεύτηκαν στον Ιερό Ναό Αγίου Γεωργίου στη Νέα Αγχίαλο Βόλου, με κουμπάρους την Αριστέα Βίδρα και τον Παναγιώτη Πέτσα. - Στη συνέχεια στον Ιερό Ναό Αγίων Ραφαήλ, Νικολάου και Ειρήνης στη Νέα Αγχίαλο Βόλου, έγινε η βάπτιση του γιου τους, ο οποίος πήρε το όνομα Απόστολος, με νονά τη Δήμητρα Καραδήμα του Κωνσταντίνου. Ευχόμαστε να ζήσουν οι νεόνυμφοι, ο δε νεοφώτιστος να ζήσει και να ευτυχήσει και να τον καμαρώσουν όπως επιθυμούν! ΓΑΜΟΙ - Η Κωνσταντίνα (Νάντια) Λάμπρου Καλιαρντά και ο Γιάννης Γυφτοκώστας παντρεύτηκαν στην Άρτα. - Η Σοφία του Γεωργίου και της Αντιγόνης Καλιαρντά και ο Γιάσπερ Άαλμπερς παντρεύτηκαν στην Ουτρέχτη Ολλανδίας. - Ο Χρήστος Δημ. Μπανιάς και η Δήμητρα Τραγουδάρα παντρεύτηκαν στην Άρτα. Ευχόμαστε βίον ανθόσπαρτον!
ΘΑΝΑΤΟΙ - Ο Κώστας Μίχος απεβίωσε και ετάφη στο Αγρίνιο. - Ο Αντρέας Κάτσινος απεβίωσε και ετάφη στην Άρτα. - Ο Γιάννης Γκολομάζος απεβίωσε και ετάφη στην Άρτα. - Ο Νικόλαος Παπακώστας απεβίωσε στην Αθήνα και ετάφη στην Άρτα. - Ο Γιάννης Παππάς απεβίωσε και ετάφη στην Άρτα. - Ο Γιώργος Βασιλείου απεβίωσε και ετάφη στο Αγρίνιο. - Ο Βασίλης Βάσσης απεβίωσε και ετάφη στο Αγρίνιο. - Η Βούλα Κ. Σκέντου απεβίωσε και ετάφη στην Άρτα. - Ο Ευάγγελος Θ. Γκούντας απεβίωσε και ετάφη στην Άρτα. Θερμά συλλυπητήρια στους οικείους τους.
ΕΠΙΤΥΧΙΕΣ ΣΕ Α.Ε.Ι. – Τ.Ε.Ι. Ο Σπήλιος Κουρής του Γεωργίου και της Αικατερίνης (εγγονός Νικ. Τσακανίκα) εισήλθε στο Μαθηματικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Αιγαίου, στη Σάμο. Συγχαρητήρια και καλές σπουδές! ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΣΤΗΝ ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΑ - Γεώργιος Λούπας ...................................................... 20 ευρώ - Μαρία Ματσούκα.........................................................20 ευρώ - Νικόλαος Π. Τσακανίκας ..............................................20 ευρώ - Απόστολος Γκαρτζονίκας............................................ 20 ευρώ - Γιάννης Αθ. Ματσούκας............................................. 30 ευρώ - Αθανασία Λάππα........................................................ 20 ευρώ - Όλγα Στ. Μαστοράκη................................................. 20 ευρώ
- Κων/νος Β. Καραβασίλης .......................................... 20 ευρώ - Μαρία Γ. Στάμου ........................................................ 25 ευρώ - Κύρκος Γ. Κεφάλας..................................................... 25 ευρώ - Ευάγγελος Γκόγκος .................................................... 20 ευρώ - Σπύρος Σ. Τρομπούκης ............................................ 20 ευρώ - Δήμος Αλ. Ρίζος .......................................................... 20 ευρώ - Γιάννης Κ. Θεοδώρου................................................. 20 ευρώ - Χρήστος Ιωαν. Θεοδώρου ......................................... 20 ευρώ - Ευάγγελος Ι. Τσίγας.................................................... 20 ευρώ - Γεώργιος Β. Παππάς.................................................. 30 ευρώ - Άγγελος Δ. Γκίζας ...................................................... 20 ευρώ - Βασίλειος Μπαλάσκας............................................... 20 ευρώ - Γιάννης Δ. Γκολομάζος .............................................. 20 ευρώ - Δημήτριος Χ. Τρομπούκης ........................................ 20 ευρώ - Σοφία Κ. Πλεύρη ........................................................ 20 ευρώ - Σπύρος Αθ. Τρομπούκης........................................... 20 ευρώ - Μιχαλοπούλου – Τρομπούκη Ιουλιέττα ..................... 20 ευρώ - Χαράλαμπος Ευαγ. Κάτσινος ..................................... 20 ευρώ - Αναστάσιος Γ. Μέλιος ................................................ 20 ευρώ - Θεόδωρος Χρ. Παππάς ........................................... 20 ευρώ - Ελευθερία Λάμπρη .................................................... 30 ευρώ - Ελένη Δ. Μαστρογιάννη ............................................. 20 ευρώ - Αικατερίνη Αρ. Μέλιου ................................................ 20 ευρώ - Χρήστος Φελέκης ..................................................... 50 ευρώ - Σωτήρης Φ. Καραγιώργος........................................ 100 ευρώ - Σοφία Π. Παπαγιάννη................................................. 20 ευρώ - Βασίλης Ιωαν. Τζίμας ................................................. 20 ευρώ - Νίκος Θ. Μπανιάς .......................................................20 ευρώ Ενδέχεται μερικές φορές όσοι καταθέτουν την οικονομική τους ενίσχυση στο Πιστωτικό Ίδρυμα με το οποίο συνεργάζεται η Αδελφότητά μας να καθυστερούν να βλέπουν τις ενισχύσεις στους καταγεγραμμένες στη στήλη των οικονομικών ενισχύσεων. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η αναλυτική κατάσταση των καταθέσεων γίνεται μια φορά τον χρόνο. Σας ευχαριστούμε για την ενίσχυσή σας και την κατανόησή σας. ΠΡΟΣΦΟΡΕΣ ΕΙΣ ΜΝΗΜΗ
- Ο Παναγιώτης Καρσανίδης προσφέρει 50 ευρώ, στη μνήμη του εξαδέλφου του Βασίλη Δημ. Ψηλού. - Ο Δημήτρης Βλαχοδημήτρης προσφέρει 100 ευρώ, στη μνήμη του Βασίλη Δημ. Ψηλού. - Ο Δημήτριος Κων. Υψηλός προσφέρει 20 ευρώ, στη μνήμη του Βασιλείου Δημ. Ψηλού. - Η Μαρίνα Γ. Παπακώστα και ο Λευτέρης Μαργαρίτης προσφέρουν 50 ευρώ, στη μνήμη του εξαδέλφου τους Βασιλείου Δημ. Ψηλού. - Ο Αθανάσιος Γ. Παπακώστας προσφέρει 20 ευρώ, στη μνήμη του εξαδέλφου του Βασιλείου Δημ. Ψηλού. - Ο Δημήτριος Κων. Πάλλας προσφέρει 50 ευρώ στη μνήμη του αδελφού του Γεωργίου Πάλλα. - Η Ρένα Κων. Υψηλού προσφέρει 20 ευρώ, στη μνήμη των γονέων της Κων/νου και Αρτεμισίας. - Ο Γεώργιος Δημ. Καρακίτσος προσφέρει 30 ευρώ, στη μνήμη του εξαδέλφου του Γιάννη Καρακίτσου. - Ο Γεώργιος Κ. Παπακώστας προσφέρει 100 ευρώ στη μνήμη του ανιψιού του Βασίλη Δημ. Ψηλού. - Ο Ιωάννης Δ. Καραβασίλης προσφέρει 30 ευρώ στη μνήμη του πατέρα του Δημητρίου Καραβασίλη. - Ο Χρήστος Παν. Κολιοπάνος προσφέρει 20 ευρώ στη μνήμη του αξιολάτρευτου πατέρα του Παναγιώτη Χρ. Κολιοπάνου. - Ο Σωκράτης Παπακώστας προσφέρει 100 ευρώ στη μνήμη του αδελφών του Μαρίας και Νικολάου.
Σεπτέμβριος 2019
www. melissourgiotes.gr
πωνύμως
Με τον ΑΝΔΡΕΑ ΡΙΖΟ
Ηπειρωτικά θέματα, θέματα του Δήμου μας και του Χωριού μας, αλλά και ευρύτερα, σχόλια για όσα μας συγκινούν και φιλοξενία Ηπειρωτών, που έχουν κάτι να μας πουν, θα δημοσιεύουμε εδώ κάθε τρίμηνο...
Μικρός αποχαιρετισμός σε έναν σπουδαίο φίλο
Το έμαθα αργά και δεν μπόρεσα να παρευρεθώ στο ξόδι του. Ο λόγος για τον Βαγγέλη Γκούντα του Θεοδώρου και της Ευτυχίας, ο οποίος έφυγε πριν λίγο καιρό από κοντά μας. Γείτονας, συγχωριανός μα πάνω από όλα ένας σπουδαίος φίλος. Λίγο μεγαλύτερος από μένα, ωστόσο αυτές οι ηλικίες δεν είχαν διαφορές στα παιδιά της Βαλαώρας, όπου μεγαλώσαμε, παιδιά της πρώτης μετεμφυλιοπολεμικής γενιάς. Ο Βαγγέλης ήταν δραστήριος και αρχηγός στις παρέες. Εμένα με διάλεγε στην ομάδα του για τερματοφύλακα και μου είχε δώσει και το παρατσούκλι Αντρούτσος. Ο ίδιος πήρε το παρωνόμι από τη μάνα του Ευτυχία (σεβάσμια, δημιουργική και με προσφορά γυναίκα) και όλοι τον ήξεραν με αυτό (‘Φτύχος). Ο Βαγγέλης από μικρός ρίχτηκε στη βιοπάλη και έγινε με σκληρή δουλειά επιτυχημένος επαγγελματίας, άψογος στις σχέσεις του. Μεγάλο σχολείο για τον Βαγγέλη ήταν η δουλειά του και η κοινωνικότητά του. Έπιανε φιλία αμέσως κι ήταν σαν να τον γνώριζες χρόνια. Παθιασμένος με τον γενέθλιο τόπο και ιδιαίτερα με τους Μελισσουργούς και τους ανθρώπους του. Το αγαπούσε το χωριό και το έδειχνε σε κάθε ευκαιρία με κείνον τον χειμαρώδη, αστείρευτο και πηγαίο λόγο του, που «έβαζε για τα καλά τα γιαλιά» σε μερικούς που ήθελαν να το παίξουν... ινστρούκτορες. Δεν χαριζόταν σε κανέναν, αν τον έπνιγε το δίκιο και δεν χάιδευε αυτιά για να γίνει αρεστός. Θυμάμαι πολύ χαρακτηριστικά μία στιγμή που έζησα μαζί του. Ήμασταν στο ουζερί του Μπαρκούζου, τα κουτσοπίναμε, αν δεν κάνω λάθος ήταν φαντάρος, εγώ φοιτητής. Ήταν ένα χειμωνιάτικο βράδυ, με πολύ κρύο και βροχή καταρρακτώδη. Περασμένα μεσάνυχτα, πάμε, μου λέει, φύγαμε, κάνει έτσι, αρπάζει ένα γαρύφαλλο από το τραπέζι και κινήσαμε μες τη βροχή. Γίναμε μούσκεμα. Ούτε ήξερα πού με πάει. Ανεβήκαμε πάνω απ’ την Αγιά Σοφιά και αφήνει στο παράθυρο ενός σπιτιού το γαρύφαλλο. Ήταν για την Κούλα, την αγαπημένη του... Ήταν ευαίσθητος ο Βαγγέλης. Μακριά από προσχήματα και ψευτιές. Κούλα, Έφη, Παυλάκι, Μαίρη και Λίτσα έτσι να τον θυμάστε και να πορεύεστε στη ζωή με τη δύναμή του και την αισιοδοξία του. Και μεις, φίλοι παιδικοί, θα τον μνημονεύουμε με νοσταλγία, σαν να μην έχει φύγει από κοντά μας. Και στο διπλοκάγκελο, κάθε χρόνο θα σέρνουμε τα βήματά μας και θα τον αισθανόμαστε δίπλα μας να μας καθοδηγεί, όπως έκανε κάθε φορά τον Δεκαπενταύγουστο. Καλή αντάμωση με τον Κώστα και τον Αριστείδη, Βαγγέλη!
ΒΙΒΛΙΟ - ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ
15
Ιδιαίτερη τιμή επιφυλάσσει το άρθρο του Τίτου Ιω. Αθανασιάδη στην 8η σελίδα της εφημερίδας «ΕΣΤΙΑ», στο φύλλο 41.431 που κυκλοφόρησε το Σαββατοκύριακο 17-18 Αυγούστου 2019, με τίτλο «Ο όρκος των Καποδίτρια, Κατσαντώνη και δύο χιλιάδων παλληκαριών» και κάνει εκτενή αναφορά στο βιβλίο του συγχωριανού μας Δημητρίου Κων. Ρίζου για τον «Κλεφταρματολό Κατσαντώνη». Παραθέτουμε το κείμενο της εφημερίδας του αναφέρεται στον συγχωριανό μας και συνεργάτη του περιοδικού μας Δημήτριο Κων. Ρίζο: «….Στη συγκέντρωση στη Λευκάδα των αδάμαστων πολεμιστών υπέρ της ελληνικής ελευθερίας αναφέρονται σύγχρονοι ιστορικοί και ιστοριοδίφες. Μεταξύ αυτών και ο εξ’ Άρτης προερχόμενος ανώτατος δικαστικός (συνταξιούχος σήμερα) Δημήτριος Κων. Ρίζος, το έργο του οποίου για τον «Κλεφταρματολό Κατσαντώνη» στηρίζεται σε αρχειακό υλικό της εποχής και απομνημονεύματα πρωταγωνιστών της και αποτελεί ένα από τα σοβαρότερα και εγκυρότερα βοηθήματα για την κατανόηση των εξελίξεων της προεπαναστατικής περιόδου (Ηπειρωτικές εκδόσεις – Πέτρα). Το ιστορικό έργο του Δημητρίου Κων. Ρίζου έχει τη χάρη της ακρίβειας και της εγκυρότητας της επιστημονικής έρευνας και μελέτης ενός άκρως διακεκριμένου, ως δικαστικού λειτουργού, αλλά και τη φλόγα ενός πατριώτη από τα Τζουμέρκα. Αναμφισβήτητα, το έργο του Δ. Ρίζου στέκεται στην πρώτη γραμμή της απαραίτητης για τη μελέτη της συναρπαστικής ζωής του εκ των πρωταγωνιστών της Σύσκεψης στη Λευκάδα Κατσαντώνη, μαζί με την μυθιστορηματική βιογραφία του ήρωα των Αγράφων, από τον Δημ. Σταμέλο (έκδοση του Βιβλιοπωλείου της Εστίας).
«Προσμονή» επιγράφεται η νέα ποιητική συλλογή του συγχωριανού μας Άρη Παπαφώτη, η οποία κυκλοφόρησε πρόσφατα και κοσμείται στο εξώφυλλο και στο οπισθόφυλλο από δύο μανουσάκια. Ο Τέλης, όπως τον προσφωνούμε με οικειότητα οι φίλοι και συγχωριανοί, με ευαισθησία εξωτερικεύει τις σκέψεις και τα συναισθήματά του, για όσα έζησε και ζει, για όσα μπολιάστηκαν με την ύπαρξή του στο διάβα της ζωής. Κι έχει πολλά να μας σκιαγραφήσει, καθώς ανήκει σε μία γενιά, η οποία μάτωσε, αλλά και δημιούργησε και πορεύτηκε με αυτογνωσία στους δύσκολους καιρούς. Ο Τέλης δεν ξεχνά να ρίξει την πινελιά του στο χωριό μας και στους ανθρώπους του. Με τίτλο «Νόστιμον Ήμαρ» γράφει: Απόψε κοιμήθηκα νωρίς/μα η σκέψη μου γυρίζει./Γυρίζει στα ψηλά και υπερήφανα Τζουμέρκα/στα όρη των Αθαμάνων./Γυρίζει στους συγχωριανούς/της Ζωής ακαμάτες./Προοδεύοντες.../πάντοτε στην πρώτη γραμμή./Είμαστε σπαρμένοι/σ’ολα τα μήκη κια πλάτη της Γης./Ζάμπια, Αλάσκα, Σιβηρία,/δηλαδή/Ευρώπη, Ασία, Αφρική, Αμερική και Αυστραλία./Πάντοτε όμως η σκέψη γυρίζει στο χωριό./Στο καμπαναριό του Αϊ-Νικόλα/στον Μέγα Κάμπο, στον Κάμπο, στην Παναγιά/το Λιγκόρ.../Νόστιμον Ήμαρ/ Μελισσουργοί, πατρίδα μας. Είναι η πέμπτη ποιητική συλλογή, μετά από τις «Τι μένει!», «Φύλλα τετραδίου κι Αγέρα», «Μία κουκίδα στον Κόσμο», «Μάρα!». Οι θερμές μας ευχές ας συνοδεύουν πάντα τον Τέλη για εμπνεύσεις, δημιουργία και πνευματική προσφορά...
ΦΩΤ. : ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΑΥΡΟΣΚΟΥΦΗΣ