روش تحقیق در علم اطلاعات و دانش شناسی

‫روش ﺗﺤﻘﯿﻖ در ﻋﻠﻢ اﻃﻼﻋﺎت وداﻧﺶﺷﻨﺎﺳﯽ‬

‫‪٨٠‬‬

‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در آن ﻣﺤﺘﻮاي آﺷﮑﺎر و ﭘﯿﺎمﻫﺎي ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﻈﺎمﻣﻨﺪ و ﮐﻤﯽ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﯽ‪-‬‬ ‫ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬روش ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﺤﺘﻮا را ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان روش ﺗﺒﺪﯾﻞ دادهﻫﺎي ﮐﯿﻔﯽ ﺑﻪ ﮐﻤﯽ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﺤﺘﻮا ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﻤﯽ ﯾﺎ ﮐﯿﻔﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان‬ ‫روﯾﮑﺮدي ﮐﻤﯽ ﺑﻪ ﻗﻀﯿﻪ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻋﯿﻨﯿﺖ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﺑﺎ اﻋﺪاد ﺗﻤﺮﮐﺰ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺳﺆاﻻت‬ ‫ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﺮﺿﯿﻪ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و آنﻫﺎ از اﺑﺰار اﺳﺘﺎﻧﺪارد داراي ﭘﺎﯾﺎﯾﯽ و رواﯾﯽ اﺛﺒﺎت ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و روشﻫﺎي آﻣﺎر اﺳﺘﻨﺒﺎﻃﯽ را ﺑﺮاي ﺗﺤﻠﯿﻞ دادهﻫﺎ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ ﺑﺮﺧﯽ‬ ‫اﻋﺘﻘﺎدي راﺳﺦ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﺤﺘﻮا ﻓﻘﻂ ﮐﻤﯽ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﻤﻪ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﺤﺘﻮا ﺑﻪ‬ ‫ﺷﻤﺮدن اﺷﯿﺎء ﻣﺮﺑﻮط ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻢ روشﻫﺎي ﮐﻤﯽ و ﻫﻢ ﮐﯿﻔﯽ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﺤﺘﻮا ارزﺷﻤﻨﺪ و ﻫﺮ دو در‬ ‫ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﮐﺘﺎﺑﺪاري و اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ ﻣﻮﺟﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان روش ﺗﺤﻘﯿﻖ در اﯾﻦ ﭼﺎرﭼﻮب ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ﺟﻨﺒﻪ ﮐﻤﯽ داﺷﺘﻦ اﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ روﺷﯽ ﮐﻪ ﺑﺘﻮان ﺑﺎ ﮐﻤﯽ ﮐﺮدن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯿﺰان و ﻧﺴﺒﺖ ﯾﮏ ﭘﯿﺎم را در ﻗﯿﺎس ﺑﺎ‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭘﯿﺎمﻫﺎي ﻋﺮﺿﻪ ﺷﺪه ﯾﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﭘﯿﺎمﻫﺎي ﻫﻤﺠﻮار ﺳﻨﺠﯿﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه روش ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﺤﺘﻮا ﺣﻮزه ارﺗﺒﺎﻃﺎت اﺳﺖ و ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ اﯾﻦ روش در ﺣﻮزه ارﺗﺒﺎﻃﺎت‬ ‫ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﯿﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬از اﯾﻦ ﺷﯿﻮه ﺑﺮاي ﯾﺎﻓﺘﻦ راه و روشﻫﺎﯾﯽ ﺟﻬﺖ ﯾﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ آرا و اﻧﺪﯾﺸﻪ‪-‬‬ ‫ﻫﺎ‪ ،‬ﭼﻪ از ﻧﻮع ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﭼﻪ از ﻧﻮع آﯾﯿﻨﯽ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻦ روش ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﯾﮏ روش ﺗﺤﻘﯿﻖ از اﺑﺘﺪاي ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ آﻏﺎز ﺷﺪ و اﮐﻨﻮن ﺑﺴﯿﺎر ﺗﻮﺳﻌﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻏﺮض از ﮐﻤﯽ ﮐﺮدن ﻣﺤﺘﻮاي ﭘﯿﺎم اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺠﻠﯿﺎﺗﯽ را ﮐﻪ از ﻣﺤﺘﻮا و ﭘﯿﺎمﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬ ‫ﻋﯿﻨﯽ ﻗﺎﺑﻞ رؤﯾﺖ اﺳﺖ ﻣﺜﻞ ﺻﻮت‪ ،‬رﻧﮓ‪ ،‬ﮐﻼم و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن‪ ،‬اﻧﺪازهﮔﯿﺮي ﮐﻤﯽ ﮐﺮد و ﺳﻨﺠﯿﺪ‪ .‬در اﯾﻦ‬ ‫روش ﻣﯿﺘﻮان اﯾﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺤﺘﻮاﯾﯽ را ﺑﻪ اﺟﺰاء ﻣﺘﺸﮑﻠﻪ آن ﺗﻘﺴﯿﻢ و ﺑﻌﺪ آﻧﻬﺎ را دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﮐﺮد و‬ ‫ﺑﺮ آن اﺳﺎس ﮔﺮاﯾﺶﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻤﺎﯾﻼت و ﺗﻮﺟﻪ ﭘﯿﺎم ﯾﺎ ﭘﯿﺎم دﻫﻨﺪه را ﮐﺸﻒ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه در‬ ‫دﯾﻮان ﺣﺎﻓﻆ ﻣﻔﻬﻮم ﻋﺸﻖ ‪ n+1‬ﻋﺪد ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎده ‪ n‬ﺑﺎﺷﺪ از ﻧﻈﺮ ﺗﻌﺪاد دﻓﻌﺎت ذﮐﺮ ﺷﺪه در ﺗﺤﻠﯿﻞ‬