IN-NAZZJON
Il-:img[a, 15 ta’ Frar, 2013
26 Ambjent ri/erka u ritratti minn Mark Gatt
Studju dwar il-lampuka fl-ib[ra Maltin Il-lampuka hi wa[da mill[utiet l-aktar importanti g[allindustrija tas-sajd Maltija. Il-qbid ta’ din il-[uta jammonta g[al madwar 30 fil-mija tal-qbid totali tal-[ut matul issena mis-sajjieda Maltin. G[alhekk, is-sajd g[al-lampuki je[tie; immani;;jar birreqqa biex tkun ]gurata ssostenibbiltà tieg[u. Studji bijolo;i/i twettqu fuq din il-[uta biex tinkiseb informazzjoni pre/i]a u a;;ornata li fuqha wie[ed jista’ jibba]a l;estjoni ta’ din ir-ri]orsa. Madwar 4,000 lampuka maqbuda permezz tas-sajd bixxibka madwar il-kannizzati tradizzjonali Maltin, kif ukoll mis-sajd bil-konz tal-pixxispad u tonn, ;ew e]aminati matul ilperjodu 2004-2010. Differenza sinifikanti Ir-relazzjoni bejn it-tul u lpi] ta’ din il-[uta wriet differenza sinifikanti bejn i]]ewg sessi. Ir-ra;uni hija li filbidu tal-maturità sesswali, li tintla[aq ma’ tul ta’ 60 - 70 /m, l-ir;iel jibdew ji]viluppaw bullhead, li tag[milhom itqal u aktar rotondi minn nisa ta’ tul komparabbli. L-informazzjoni mir-relazzjoni bejn it-tul u l-pi] kienet
ukoll u]ata biex ti;i kkalkulata l- kondizzjoni jew benessri ta’ dan il-[ut. {ut smin juri kundizzjoni ambjentali favorevoli (e]. l-abitat tajjeb, pri]a abbundanti) filwaqt li [ut mag[lub jista’ jindika kundizzjoni ambjentali inqas favorevoli. Valuri aktar baxxi tal-kundizzjoni nstabu g[al-lampuki ta’ daqs akbar minn 65 /m u maqbudin matul ix-xitwa, irrebbieg[a u s-sajf. Dan ir-ri]ultat hu probabbli relatat ma’ rati metaboli/i baxxi asso/jati ma’ temperatura baxxa tal-ba[ar fix-xitwa, flimkien ma’ bidliet fi]jolo;i/i
Fuq tidher lampuka ra;el filwaqt li fir-ritratt fil-;enb tidher otolita tal-lampuki kif tidher ta[t il-mikroskopju. Kull /irku skur jirrappre]enta ;urnata
marbuta mal-perjodu riproduttiv waqt ir-rebbieg[a u s-sajf. Il-fattur ta’ kundizzjoni nstab li ji]died fil-[arifa, wara li jkun spi//a l-perjodu riproduttiv u meta t-temperatura tal-ba[ar tkun g[adha s[una bi]]ejjed li tippermetti rati metaboli/i g[oljin. Minjiera ta’ informazzjoni L-otoliti, li huma strutturi kalkarji misjuba fil-widna interna tal-[ut u li jipprovdu minjiera ta’ informazzjoni xjentifika, ;ew ukoll estratti u analizzati. L-otoliti jistg[u jitqiesu b[ala l- ‘kaxxa ssewda’ jew ‘re;istraturi tattitjira’ tal-[ut. Mill-otoliti, mhux biss wie[ed jista’ jaqra l-età tal-[ut (kull jum u sena ta’ e]istenza
huma rappre]entati minn /irku fuq din l-istruttura, l-istess b[alma nsibu fis-si;ar), imma tista tittie[ed ukoll informazzjoni dettaljata [afna dwar issa[[a tal-[ut, l-ambjent u ddieta partikulari tal-[uta. Fil-lampuki ta’ tul inqas minn 65 /m, il-bidla fiddepo]izzjoni ta’ materjal flotoliti, hi relatata mal-photoperiod (it-tul tal-;urnata) u meta wie[ed jg[odd l-ammont ta’ /rieki fuq dawn l-otoliti, letà tal-[ut fi ;ranet tista’ ti;i determinata. Xewk b’potenzjal qawwi Dan ix-xog[ol wera wkoll li x-xewk (g[adam) tal-pinna ta’ fuq id-dahar ta’ din il-[uta
g[andhom potenzjal qawwi g[all-u]u tal-qari tal-età tal-
lampuki adulti ta’ daqs akbar minn 65 /m; ta[t ilmikroskopju, il-partijiet (/rieki) f’dan l-g[adam li ji;u depo]itati fix-xitwa jidru /ari u traslu/idi, filwaqt li l-partijiet ta’ materjal depo]itat fissajf jidhru usa’ u opaki. Iddeterminazzjoni tal-età ta’ din il-[uta fi snin g[alhekk isir billi jing[addu n-numru ta’ /rieki fuq dawn l-g[adam. Id-determinazzjoni tal-età mix-xewk tal-pinna u millotoliti indikaw li din il-[uta g[andha [ajja qasira (l-età massima osservata kienet ta’ sentejn), u t-tul massimu ta’ 107.8 /m u 120.2 /m g[all[ut ta’ sess maskili u femminili rispettivament, jintla[qu fi ]mien qasir [afna. Fil-fatt, ;ie kkalkulat li l-lampuki jikbru b’medja ta’ 5.1 mm kuljum fl-ewwel sena tag[hom. Instab ukoll li l-lampuki jibdew jimmaturaw sesswalment meta jil[qu tul ta’ madwar 58.9 /m fl-irgiel u 62.5 /m fin-nisa. Stima pre/i]a tal-età jew tul meta l-[ut jimmatura bi]]ejjed biex jibda jbid hija kritika g[all-konservazzjoni u l-;estjoni ta’ din ir-ri]orsa. {tie;a ta’ sajd selettiv Ir-ri]ultati miksuba kkonfermaw li l-proporzjon bejn i]-]ew; sessi g[al din il-[uta hija favur in-nisa g[al tulijiet
bejn 20 u 50 /m u ssu;;erew ratio ta’ 1:1 g[all-individwi akbar minn 60 /m. Id-determinazzjoni tal-proporzjon tas-sessi tal-[ut maqbud hija ta’ importanza
konsiderevoli g[aliex ilpressjoni tas-sajd tista’ tinfluwenza dan il-proporzjon fl-ib[ra sfruttati, li jista’ jwassal g[al sajd selettiv fejn sess partikulari jibda jinqabad fi kwantitajiet akbar millie[or. L-età tal-[ut fi ;ranet ikkalkulata mill-qari talotoliti tnaqqset mill-;urnata meta nqabdet il-[uta biex tittie[ed stima tal-;urnata ta’ tifqis. Din l-informazzjoni indikat li l-lampuka tbid fl-ib[ra madwar il-g]ejjer Maltin minn :unju sa Settembru, bl-og[la livelli tar-riproduzzjoni jintla[qu f’:unju. Dan it-tag[rif dwar il-[in ta’ riproduzzjoni huwa essenzjali g[all-;estjoni tas-sajd g[ax wie[ed jaf ikollu jillimita s-sajd matul il-perjodu riproduttiv biex jissalvagwardja l-istock tal-[ut minn sfruttament e//essiv meta dan ma jing[atax i//ans li jirriprodu/i. Din il-[idma deskritta hawn tifforma parti minn pro;ett g[all-Master of Science minn Mark Gatt, appo;;jat permezz ta’ bor]a ta’ studju minn Strategic Educational Pathways (STEPS) mog[tija millMinisteru tal-Edukazzjoni u l-Impjiegi, u saret b[ala parti minn kollaborazzjoni bejn ilMarine Ecology Research Group tad-Dipartiment talBijolo;ija tal-Università ta’ Malta u d-Direttorat talKontroll tas-Sajd fi [dan ilMinisteru g[ar-Ri]orsi u lAffarijiet Rurali (MRRA).