MAK 12/2021

КРИСТИНА АФИЧ ШВЕТ БЕЗ СНА ПРАДКИ У МАТКИ ПРОЦЕСУАЛНА ҐАЛЕРИЯ МЛАДИХ Мултимедиялни часопис за младих число 12 / децембер 2021 / цена: 100 динари

Фото: Йован Живкович

ЗМИСТ

ЗОЗ ПРЕДПЛАТУ НА МАК ДАРУНОК ДВА КНЇЖКИ

У ФОКУСУ → Хто ше у 2022. року предплаци на наш часопис МАК, достанє як дарунок два кнїжки – Себастияна Нярадия „Инисур – рика княза” и „Дньовка – два декади 1998-2017: Зборнїк литературних и визуалних творох”, лєбо Сашу Сабадоша „Дармоєди” и „Гумно 2: Дзеци з дружтвених мрежох”.

03 МАК-ова редакция: Онлайн концерт 04 М. Еделински: Интервю К. Афич 06 С. Планчак и М. Надь: Анкета МАК-ОВ КОЛАЖ 08 И. Лїкар: Проза УПЕЧАТКИ 10 В. Хрин: Манґа ФРАЗИ И ВИРАЗИ 11 МАК-ова редакция: Думам, оно, дай... ҐИМНАЗИЯ И Я 12 М. Зазуляк Гарди: Бувши ґимназиялци

→ Рочна предплата на МАК 1 000 динари.

ШВЕТ НАУКИ И ТЕХНОЛОҐИЇ 14 М. Горняк и С. Маґоч: Проєкт за штредньошколцох СПОРТ И РЕКРЕАЦИЯ 16 Я. Хома: Интервю С. Сабадош УПОЗНАЙ СЕБЕ 18 Н. Еделински Миколка: Квиз АЛТ ШОУ У МАК-У 20 Т. Салаґ: „Прадки у Матки” ВЕЦКА НЇЧ У МАК-У 22 М. Планкош: „The Farewell” ВЛАСНИ ПЕЧАЦ 23 МАК-ова редакция:„Оловранти зоз науку” 24 Пактов проєкт: „Процесуална ґалерия младих”

МАК Мултимедиялни часопис за младих www.ruskeslovo.com → рубрика МАК Facebook: MAK MAGAZINE Instagram: mak.magazine mak.magazine@gmail.com Число 12 децембер 2021 Директор: др Борис Варґа

2

\\\ МАК 12/2021

Oдвичательна редакторка: Мая Зазуляк Гарди Дизайн и компютерски обробок: Златко Емейди Язична редакторка: Ясмина Дюранїн На насловним боку: „Мурал ” Автор фотоґрафиї: Йован Живкович

→ Яв ше нам до поруки на Фейсбуку (MAK MAGAZINE), Инстаґраму (mak.magazine), лєбо на мейл (mak.magazine@gmail.com). → У новим року, у хторим МАК слави и свой 50. родзени дзень, виду и нови кнїжки младих авторох у МАК-овей едициї, хтори достаню шицки нашо заинтересовани предплатнїки. → МАК чека и нових сотруднїкох, та хто сце писац тексти за наш часопис, обявйовац свою литературу, фотоґрафиї, лєбо други твори, може ше явиц на уж спомнути способ. #читаймак #читайпоруски

ЩЕШЛЇВИ КРАЧУНСКИ И НОВОРОЧНИ ШВЕТА ЖАДА ЦИ ТВОЙ МАК!

Видава НВУ „Руске слово” Футожска 2/ІІІ 21 000 Нови Сад Жиро рахунок: 160-923244-82 Интеза банка, Нови Сад Друкує „BIROGRAF COMP” DOO Земун CIP – Каталогизација у публикацији Библиотека Матице српске, Нови Сад

008+32(=161.2) (497.113) MAK : мултимедиялни часопис за младих / редакторка Мая Зазуляк Гарди. – Рок 1, ч. 1 (1972) - . – Нови Сад : Руске слово, 1972-. – Илустр. ; 28 cm ISSN 0350-8080 COBISS.SR-ID 15945730

У ФОКУСУ МАК-ова редакция Младша шпивацка ґрупа КУД „Жатва”

ОТРИМАЛИ СВОЙ ПЕРШИ ОНЛАЙН КОНЦЕРТ Перши онлайн концерт Младшей шпивацкей ґрупи Културно-уметнїцкого дружтва „Жатва” зоз Коцура отримани 19. новембра прейґ Ют’юб каналу КУД „Жатва” на котрим участвовали и други госци. Млади зоз Коцура на интересантни и иновативни способ указали як мож обдумац програму у котрей, попри нїх, участвовали и Валентина Надьлукач, ґрупа „Ария”, Танита Ходак, Дзивоцка шпивацка ґрупа КУД „Тарас Шевченко” зоз Дюрдьова, а як потримовка младим зоз двома шпиванками наступела и Женска жридлова ґрупа КУД „Жатва”. Шпивачох у коцурским Руским доме провадзел оркестер КПД „Карпати” з Вербасу, а патрачох през програму водзел Адорян Чизмар.

Фото: Ют’юб скриншот

Младшу шпивацку ґрупу КУД „Жатва” творя дзешецеро члени, а то Настася Сакач, Дарина Михняк, Єлена Чордаш, Наташа Тамаш, Мелания Мали, Марина Тодич, Татяна Буила, Иван Буила, Марко Буила и Роберт Байор. Ґрупа у таким составе оформена 2019. року, а од самого початку з нїма роби Агнета Тимко Мудри. Цали проєкт орґанизовали Марко Буила и Марина Тодич, а реализовани є з потримовку Роботного цела за младих Националного совиту Руснацох. Концерт и далєй мож одпатриц на Ют’юб каналу KUD Žetva Kucura. МАК 12/2021 ///

3

У ФОКУСУ Интервю зоз Кристину Афич о єй першей кнїжки поезиї Михаел а

де

Е

„ШВЕТ БЕЗ СНА”

Кристини Афич зоз Руского Керестура вишла кнїжка „Швет без сна”/„Свет без сна”, у едициї „Жридла” НВУ „Руске слово”. Поезия у тей Кристиновей першей кнїжки обявена на двох язикох, руским и сербским, а прикрашую ю и малюнки Александри Русковски.

ли

нски

Фото: Ивана Медєши Єдна од упечатлївих характеристикох твоєй збирки то же є написана двоязично. На котрим язику ши перше написала писнї? Кед их прекладаш на други язик, на цо баржей обрацаш увагу – же би смисел писнї остал подобни, чи на адекватносц и точносц самого прекладу словох? Кристина Афич: Найчастейше пишем по руски, так же и тота збирка написана перше по руски, алє ше найду и ситуациї кед ми ше лєгчейше висловиц по сербски. При прекладаню, намагала сом ше же би и єдно и друге було облапене, алє думам же важнєйше же би сам смисел остал исти.

4

\\\ МАК 12/2021

Попри писаня, занїмаш ше и зоз музику, по котрей це можебуц велї баржей и познаю. Кед сама твориш шпиванки, цо перше пишеш – текст, чи композицию, и цо ци милше? К. А: Тото од чого ше при мнє писня народзи то музика, так же ю перше и напишем. Кед повем же напишем, то цошка цо ше у моєй глави народзи, а потим ше то винєше на даєдним з инструментох, клавиру або ґитари, и на таки способ направим композицию, и вец на концу пишем текст.

Твори котри ши позберала до тей кнїжки були писани и наменєни праве за ню, чи ту єст и старши позберани твори? Кельо ци одприлики часу требало же биш их написала и обєдинєла до єдней цалосци? К. А: Написани твори нє були наменєни за збирку, алє з часом ми так пришло же бим позберала тото цо сом скорей писала. Видзела сом же ше тераз иншак и справуєм и чувствуєм як теди, алє сом подумала же би ми було мило и тоти твори даґдзе охабиц як материялни шлїд. За час нє можем точно повесц, бо ту єст твори од периоду цалей штреднєй школи, аж и основней, по прешли рок, цо би вєдно було дас шейсц роки.

У ФОКУСУ Кажди уметнїк ма другого уметнїка котри му часто дава инспирацию и нагоду же би ище баржей полюбел тото цо роби. Котрих авторох, и домашнїх и страних, ти любиш читац?

К. А: Од самого початку сом читала дзецинску поезию, и думам же сом ище теди нашла поетски вираз дзекуюци Меланиї Римаровей и „Заградки”, дзе ми ше попачела мелодия и форма самих писньох. Од страних авторох любим Серґея Єсенїна, Пабла Неруда и Шарл Бодлера (окреме дїло „Квеце зла”). Од домашнїх, сербских, видвоюєм Владислава Петковича Диса, Десанку Максимович и Йована Йовановича Змая и од наших домашнїх, руских, Ирину Гарди Ковачевич. Тиж так и поезия мойого оца, котри нам ю вше читал кед зме були мали, ме инспировала же бим вошла до того ище глїбше.

З оглядом на тото же доставаш свойо перше авторске дїло, яки чувства и пременки то виволує у це як єдней младей поетеси? Яки обчекованя маш од того першого твора? К. А: Процес сам по себе бул досц длугоки, требало часу же би ше шицко поскладало у глави. Тото цо ми циль и цо сцем зохабиц после себе то же бим виволала дацо у младих людзох котри маю притоку ґу писаню поезию, лєбо твориц ґенерално и же би обачовали красоту хтору

швет понука, прето же и я, як и кажде, мам вельо випитованя и розчарованя.

Писанє велїм лєм гоби, за дакого то терапия, животне поволанє, обовязка, або дацо инше. Цо тебе представя писанє, и цо думаш, цо тото цо порушує людзох же би писали? К. А: Писанє за мнє єден способ живота. Я инспирацию пренаходзим найбаржей у дружтвених одношеньох, чи то любовни, чи фамелийни, або приятельски одношеня. Любим обачовац и вше сом природно вельо обачовала. Припатрам ше на блїзких людзох и пишем о нїх, виражуєм їх квалитети, а часто аж и хиби котри ми завадзаю, або за котри думам же би их требали пременїц. Ми, як людзе, ґенерално зависни єдни од других, и думам же ше то найчастейше так народзи и же нас любовни одношеня найчастейше порушаю на перши замеркованя и складаня до стихох.

„Швет без сна” – то праве назва твоєй кнїжки. Цо читаче можу обчековац же увидза и почувствую кед ше упуща до того твойого швета? К. А: Швет без сна то швет у котрим ше ми тїлесно находзиме и вон досц поверхови. Постої и други швет котри интересантнєйши и глїбши. Тоти два швети повязани, бо ми нє лєм тїлесни єства, алє и духовни. Любела бим младим приблїжиц поезию

и инспировац их же би писали и виражовали свойо чувства прейґ нєй. Кед у єдному читательови виволам дацо же би ше нашмеял, або заплакал, то ми достаточне.

З другого боку, котри нє видзи нїхто окрем автора, знаме же кнїжку нє лєгко написац. Верим же и ти, як и кажди уметнїк, мала хвильки кед ци пришло одустац, бо нє маш дзеки и мотивациї. Цо у таких хвилькох робиш и хто (цо) ци найвекша потримовка же биш предлужела далєй? К. А: Найвекша потримовка ми моя фамелия, а у таких хвилькох любим час препровадзовац у природи. Теди доставам чувство же ме нєт, страцим ше у нєй и вона гоч яка да є, будзи тото цошка у мнє же бим творела.

Приблїжує ше конєц того року, обраца ше други бок и руша ше до нового животного поглавя. Маш даяки конкретни плани за далєй, чи пущаш спонтаносци най це водзи? К. А: Постоя велї крочаї котри сцем направиц, алє я любим перше привесц плани ґу концу, або буц у глїбшим процесу, а вец приповедац о нїх. Алє спонтаносц дефинитивно моя характеристика, так же верим же ме вона и одведзе там дзе треба!

МАК 12/2021 ///

5

ЦО ЗМЕ ВИТВОРЕЛИ, А ЦО ЖАДАМЕ

а Планчак

Анкета

Са р

У ФОКУСУ

и

М

дь ари н а На

Остатнї мешац у року идеални час же бизме ше оглядли за собу и видзели цо зме посцигли и цо плануєме за шлїдуюци рок. Питали зме ше даєдним младим як препровадзели тот рок и чи маю даяки жаданя за наиходзаци.

Иван Чизмар, Руски Керестур: Можем повесц же тот рок бул цалком добри з оглядом на тоту позарядову ситуацию. Перше и найважнєйше то же сом ше уписал на други рок на факултету. Кед сом ше ришел тей терхи, почало лєто, дзе сом ходзел на турнир у малим фодбалу. Тиж, зоз товаришом сом орґанизовал турнир у баскету. Найинтересантнєйше дожице у тим року ми було на Фрушкей гори, дзе сом участвовал на змаганю у бежаню зоз препреченями Invictus challenge, а пред тим сом бул на Тари на маратону Tribalion. Активни сом член Каритасу, дзе зме орґанизовали Водицов камп. Наздавам ше же шлїдуюци рок започнєм исто так як цо сом тот закончел – весело и без бриґох.

Михаела Еделински, Руски Керестур: Мушим припознац же ми тот рок барз швидко прешол и же вон бул лєм зогриванє за наиходзаци. Тот рок будзем паметац по велїх успихох и нєуспихох на котри ше тераз упатрам и учим зоз нїх. Пре онлайн наставу сом нє мала нагоду препровадзовац вельо часу на факултету, цо уплївовало неґативно на мнє, алє и позитивно, бо сом похопела же сом социялна особа, тиж так, цала Ковид ситуация мала уплїв на орґанизацию часу, так же сом тот период вихасновала мудро и робела сом рижни студентски гонорарни роботи, а у медзичаше, комбиновала даяки кратши дестинациї по Сербиї. Даєдни з конкретнєйших задумкох за шлїдуюци рок то же бим вецей часу препровадзовала медзи людзми, вишла зоз „зони комфору”, читала вецей кнїжки, баржей ше пошвецела факултету и ученю, напредовала у писаню поезиї и прози и написала озбильнєйши роботи, прилагодзела ше здравшому костираню и животу, волонтирала у рижних гуманитарних орґанизацийох, була активнєйша медзи Руснацами, научела даскельо нови язики, почала тренирац итд.

Лара Петкович, Нови Сад: Тот рок сом, нажаль, препровадзела найбаржей за рахункаром, понеже нам так були орґанизовани преподаваня. През розпуст сом себе допущела опущиц ше. Шлєбодни час сом препровадзела зоз дружтвом, мальовала сом, алє сом пренашла и нови гоби – правенє фиґуркох з глїни. Зоз мальованьом сом посцигла цошка о чим сом длуго шнїла, а то место на ґрупней вистави у иножемстве. Влєце зме були зоз фамелию у Греческей на морю, алє, цо ше дотика путованьох, найкрасши памятки ношим зоз збуваньох у Керестуре и Коцуре. Наздавам ше же нарок епидемийна ситуация будзе лєпша, та же сом годна лєпше орґанизовац свойо обовязки и же шицко будзе як и скорей, та сом годна упознац студентски живот.

6

\\\ МАК 12/2021

У ФОКУСУ

Валентина Тиркайла, Руски Керестур: Тот рок ми започал зоз ученьом, покладаньом испитох и цильом же бим закончела факултет. До єшенї ше мойо жаданя и витворели. През лєто сом ше дружела и одпочивала, дакус на валалє, а дакус у варошу. Нащивела сом нашо манифестациї у Руским Керестуре, анґажовала сом ше до младежскей орґанизациї „Pact Ruthenorum”, тиж так, тримам тренинґи атлетики, так же мой час вше виполнєти. Мешац после дипломованя сом нашла и роботу, так же тераз можем повесц же сом посцигла шицко цо сом сцела у тим року. Тото цо бим любела у шлїдуюцим року то вецей путовац, як по Сербиї, так и звонка гранїцох нашей держави. Тиж так, єдно з жаданьом ми же бим ше усовершела и напредовала и далєй у роботи.

Валентина Новта, Руски Керестур: Тот, 2021. рок, як цо сом го дочекала, так и преходзи, барз добре. Початок рока ми прешол у пририхтованю за рецитаторски змаганя, та сом ше, попри школи, тому пошвецела. Же бим шлєбодни час препровадзела продуктивно, почала сом учиц язик за глухонємих. Нє удало ми ше путовац вельо, пре позарядову ситуацию, єдине путованє на хторим сом була звонка Сербиї то на вилєту у Босней. Лєто ми було опущене, визначела бим вечарши шпацираня и друженя. Ище вше уживам кельо можем у тим року, понеже нарок починаю пририхтованя за факултет. Праве так и видзим шлїдуюци рок – як чежки и напарти.

Валентина Полдруги, Коцур: Того року сом закончела трецу класу и уписала штварту у нашей, рускей Ґимназиї у Керестуре. Зоз початком штвартей класи почали и обовязки коло пририхтованя за примаци испит. Нажаль, нє путовала сом вельо, анї сом нє була на велїх манифестацийох хтори обиходзим кажди рок, єдина причина то позарядова ситуация, хтора, наздавам ше, цо скорей прейдзе. Любим читац кнїжки, патриц филми и сериї, так же так и препровадзуєм свой шлєбодни час. Наздавам ше же у шлїдуюцим року успишно закончим штварту класу, упишем ше на факултет хтори жадам и же ше нашо животи, ознова, враца на старе.

Йован Живкович, Руски Керестур: Днї сом препровадзовал так же сом патрел филми, слухал музику, бавел бависка зоз товаришами зоз хторима сом ше нє могол видзиц, фотоґрафовал сом... та сом аж и завжал друге место на „Дньовки”. Того року сом и одслухал шицки преподаваня на мастеру, цо барз вельки успих. Нащивел сом „Дньовку” и „Ружу”, дзе сом бул и активни понеже сом член Пакту Рутенорум. За шлїдуюци рок мам вельо жаданя и плани, аж и вецей як цо можем посцигнуц, алє примарни план хторого ше тримам то же бим закончел мастер, нашол роботу хтора ме виполнює, нашол „дакого”..., алє на концу заш лєм и вецей ше вешелєл.

Ана Чизмар, Вербас: На початку того року записала сом себе три задатки: одучиц ше од прейґмирного патреня филмох и серийох; пошвециц ше гуманитарним дїлом; научиц дацо нове. Понеже любим патриц кдрам-и и провадзим кпоп швет, концом януара сом ше уписала на курс корейского язика хтори тирвал онлайн шейсц мешаци. У тим периодзе научела сом корейске писмо – ханґул (한글), читац, писац, основни слова и їх културу. Попри тим, свой шлєбодни час сом препровадзела у граню ґитари. Тиж, учленєла сом ше и до волонтерского здруженя „Мулти арт” у Вербаше, хторе ше заклада за дзеци зоз пожнєньом у розвою. Коло терапийох за дзеци, ма и гуманитарну часц. Блїжи ше ми и факултет, та сом штудирала цо бим могла уписац и найбаржей сом ше зацикавела за медицину. Шлїдуюцого року плануєм уписац други уровень корейского язика и повециц ше школи и пририхтованю за факултет. МАК 12/2021 ///

7

МАК-ОВ КОЛАЖ Проза

КЕД НАМ КАЧКА КОПНЄ ДО РИЦИ

Спокойно сом лєжал добре позакривани у цеплей посцелї и шнїл красни сон. Бляде ранше слунко покус ше предзерало през густи, шиви хмари, а швижи ранши витрик през одхилєни облак вошол до хижи, вохпал ше под перину и зобудзел ме. Попатрим на годзинку, час за ставанє. Нєшка мам опущени дзень, придац папери за єден проєкт до Городскей хижи, а потим попораїц квартель. Станул сом зоз посцелї, медзитим, познєйше ше укаже же би, можебуц, лєпше було кед бим преспал до ютра рана, умил ше, уварел кафу и порихтал фриштик. Док ше кафа хладзела, нафриштиковал сом ше, потим вицибрел у купатилу, облєкол „щешлїву кошулю”, хтору сом дзень пред тим випейґлал и на концу шеднул попиц кафу. Думаюци же ше уж охладзела, шмело сом нагнул шольку ґу устом – и опарел ше. Язик ми спухнул як рогова паприґа, а кафа ше розляла по шматох. Дзешец

8

\\\ МАК 12/2021

минути сом плокал уста зоз жимну воду. „Яй, ша цо тераз будзем? Часу уж нєт вельо, а до Городскей хижи мушим сцигнуц на час...” Швидко сом облєкол други панталони, випейґлал другу кошулю, облєкол реклу и вибегнул зоз квартеля. Пре ситуацию з кафу, нє обачел сом же почал падац диждж, а и ташку з паперами сом забул. Но-лє знова – беж по ґарадичох на штварти поверх, берем амрел и ташку. Нагло виходзим з будинку и зоз швидкима крочаями крачам ґу автобусней станїци. Розуми ше, драгом автобус прелєцел коло мнє, алє то нє шицко – з колєсом, преднїм и заднїм, нагнал до бари на калдерми и цалого ме двараз оплюскал. Нє досц було же на себе мам белави панталони, желєну карирану кошулю, чарну реклу и випатрам як кловн, алє ище мушим буц и оплюскани. „Цо тераз будзем...? Мушим пойсц пешо.” Крачам нагло, меркуюци же бим нє

заґажел до води. Кед нараз – почувствовал сом же ми ше цошка цага за ципелу. Станєм, опатрим, а воно – одлїпела ми ше права талпа. Понеже сом уж на пол драги, тераз нє мож назад. Предлужим далєй, талпа за мну клапка, а витор од гевтого нїжного, раншого, котри ме зобудзел, ше вше баржей змоцнює. Одразу так моцно задул же ми вирвал амрел з руки. „Яааaй, нєеeе! Цо будзем тераз?” Закукнєм до ташки, нащесце – там бул ище єден, отворим го и предлужим далєй. Конєчно приходзим до Городскей хижи змокнути як каче. На уходзе сом ше ище пол годзини нацаговал зоз обезпеченьом, бо кед видзели на цо здабем, думали же сом бездомнїк. После напартого прешвечованя, пущели ме нука. Приходзим до канцелариї дзе сом мал заказане, задуркам на дзвери, а воно – чвирк. Думам себе, тоти зазраки ше ище нє удостоєли присц на роботу, а опать уж дзешец прешло...

МАК-ОВ КОЛАЖ

Ив

Шеднєм на карсцель у конку при дзверох, та их причекам. Як сом шеднул, карсцель пукнул, а я ше престар по жеми. Людзе ше оглядаю, а мнє нєприємно, до жеми препаднуц од ганьби. Станєм, осторожно попатрим на други карсцель и помали шеднєм. Чекал сом два и пол годзини, дакус сом себе и оддримал, а людзе коло мнє преходзели як кед би ме анї нє було. Уж ми и задок зацерпнул, кед нараз – приходзи якашик жена, така цо би ше, верим, нє барз однїмала, и гвари ми же мой термин преруцени за ютре дзень. Я на ню блядо попатрим, облаєм шицко шором, аж и тото найвекше руске лаце, бодай би ю качка копла до рици, алє розуми ше, шицко то у себе. Подзекуєм єй, квашно ше ошмихнєм и рушам ґу виходним дзвером. Берем мобилни телефон и волам такси, бо нє мам моци исц пешо, праве сом ше дакус пресхнул, а диждж почал ище баржей падац. Волал сом штири раз и чекал

петнац минути на жимним витру, алє щесце же сом бул под якушик стреху, та сом нє помокнул. Привезол ме опрез квартеля, виберам шлайбок най заплацим, а вон празни! Пенєжи ми остали у квартелю, а з карточку нє мож заплациц. Вибегуєм з таксия, бежим до квартеля, на штварти поверх, берем пенєжи, врацам ше и плацим. Цалого ме облял зной и помали рушам назад до квартеля. Уходзим, зруцуєм зоз себе змокнути и опирскани шмати, берем ручнїк и рушам ше окупац. Войдзем до кадзи, пущим воду и змаржнєм ше як кед бим бул на Сиверним полу. Вискакуєм з кадзи як опарени и попатрим на бойлер – забул сом го уключиц. Так сом ше мушел нашвидко окупац у поларней води, облєкол сом чисти шмати, шеднул на кавч и вжал кнїжку до рук. Бал сом ше робиц дацо чежше же би ми ше ище дацо нє случело, бо тото потераз було цалком досц.

їк

ар

Мирно сом шедзел на єдним месце и чекал най ше змеркнє же бим могол лєгнуц до посцелї. Зубате слунко помали заходзело за хоризонт, витор и диждж престали, а улїчки були мокри з велькима барами. Преблєкол сом ше до пиджами, лєгнул до посцелї и праве кед ме влапел перши сон, сушеда зоз квартеля обок за добру ноц мала соло-концерт на уцицовачу, а представела ше з композицию „Мала ноцна музика”. „Дзешец годзин вечар, цо ше ище може случиц, алє цо можем, мушим вицерпиц...” О двацец минути концерт ше закончел, на радосц шицких сушедох, и конєчно сом могол заспац. Чежки клїпки на очох ше помали спущовали, уходзел сом до сна. Нараз ше зачуло якеш пуканє, нагло сом ше обрацел и одразу попукали дески на посцелї, а я препаднул на жем. Думам себе, „Горше од того уж нє може буц?” Здихнул сом, обрацел ше на други бок и заспал.

МАК 12/2021 ///

9

Фото: Андреа Новак

ан

Л

З ПРАВА НА ЛЇВО З ПРАВА НА ЛЇВО ПРАВА НА ЛЇВО ЗЗ ПРАВА ПРАВА НА ЛЇВО З ПРАВА НА ЛЇВО НА ЛЇВО З ПРАВА НА ЛЇВО УПЕЧАТКИ

Манґа

У Япону то барз популарни способ розваги за шицки возрости, понеже поняце манґи барз обсяжне. Як цо постоя безконєчно вельо жанри кнїжкох, так єст и манґох. Постоя манґи за одроснутих и за дзеци. Манґа тиж так єдна з японских найвекших привредох, а 2020. року преценєна вредносц манґи на тарґовищу коло 612.6 милиярди, пре огромне число диґиталних купованьох.

манґох. Кед манґа постанє барз популарна вец даяки аниме студио надума анимировац тоту манґу. То скоро вше пойдзе по добрей драги и аниме будзе добри як и сама манґа, поготов прето же коло анимациї ма фарби, звук, ґлумцох цо робя барз добру роботу, музику котра ма барз вельки упечаток на приповедку... Алє постоя и приклади дзе аниме нє так добре одробени як манґа, та прето вец велї людзе гуторя же треба пречитац манґу пред тим як ше одпатри аниме, добри приклади то „Berserk”, „Tokyo Ghoul”, „Deadman Wonderland”… Но, алє тиж так постоя и анимеи котри добре адаптовали манґу як цо „Jojo’s Bizarre Adventure”, „Dragon Ball”, „Attack on Titan”, „Bleach”…

Манґи найзвичайнєйше чарно-били пре туньшу цену друкованя, алє єст и у фарбох. Вони ше читаю зоз права на лїви бок. Тиж так постоя и манґи зоз других жемох, як цо Китай, дзе ше за манґу пове manhua, и Корея manhwa.

Єст и часописи у котрих ше звичайно обявює нови поглавя зоз даяких манґох. Єдни з найпопуларнєйших часописох то „Weekly Shōnen Jump”, „Weekly Shōnen Magazine”, „Weekly Shōnen Sunday”… Углавним нови манґаки – людзе цо рисую манґи, починаю свойо кариєри у тих часописох котри обявюю one-shot манґи цо вони нарисую.

Як цо сом спомнул, анимеи найзвичайнєйше робени по

Дзекуюци интернету, манґи мож лєгчейше читац, понеже

10

\\\ МАК 12/2021

то

Шицки ми добре знаме цо то стрипи. Єдна з цикавших файтох уметносцох з котру ше стретаме цали живот. Векшина зна же Марвелово филми базовани по стрипох, алє тиж так и японски анимеи котри рисовани по манґох, цо у директним прекладу значи стрип, або ґрафична новела.

Вик

З ПРАВА НА ЛЇВО

р

Хр и

н

их нє лєгко найсц у нас и нєт їх вельо. Велї модернєйши манґи настали праве на интернету, наприклад „One-Punch Man” котри пре огромну популарносц достал и друковану верзию, а пошвидко и аниме. Нєшка велї читаю манґи онлайн, понеже су доступнєйши, тиж так можем повесц же и я так почал. Дзень нєшка читам манґи онлайн, найчастейше прейґ телефонских апликацийох. Алє, понеже сом нєдавно купел у кнїжкарнї комплетни манґа сериял „Death Note” за котри думам же велї чули, мушим повесц же цикавше читац манґу на паперу, як на екрану. Єдини проблем же у нас манґи нє тунї, поготов тоти квалитетни. У нас манґи хтори друковани на сербским язику туньши, алє векшина, як и я, волї читац по анґлийски пре одредзени назви и слова. Совитовал бим людзох цо маю и нє маю часу най почню читац манґи, понеже можу найсц досц цикави приповедки зоз добрима поруками, а можу упознац и нови култури.

ФРАЗИ И ВИРАЗИ Пририхтала МАК-ова редакция

ДУМАМ, ОНО, ДАЙ... Озда кажде з нас ма даєдно слово хторе барз часто хаснує у бешеди, а того є, можебуц, анї нє свидоми. Питали зме ше даєдним младим яки слова вони и їх парняки найчастейше уруцую до своєй бешеди, та вам преношиме тоти, як ше указало, углавним сербски вирази и жарґони хтори хасную терашнї ґенерациї младих.

МАК 12/2021 ///

11

ҐИМНАЗИЯ И Я Представяме бувших школярох керестурскей Ґимназиї „Петро Кузмяк”

М а я За

зу

ля

кГ арди

ДЗЕ СУ И ЦО РОБЯ

Маю щесца тоти хтори одмалючка знаю цо єдного дня сцу робиц, та ше им вец анї нє чежко одлучиц до хторей штреднєй школи ше упишу. Медзитим, вироятнє заш лєм єст вецей тих хторим на штернац-петнац роки нє лєгко надумац кадзи далєй, та за нїх добри вибор може буц ґимназия. Думам же шицки знаце же маме ґимназию и на руским язику, у хторей ше вишколовали велї млади, нєшка успишни студенти, лєбо фаховци у своїх обласцох. Ми вам представяме даєдних з нїх. Андрея Колесар, Руски Керестур/Нови Сад:

Ґимназию сом закончела 2011. року. Були зме єдно вредне и зложне оддзелєнє од 18 школярох. На тот период ме здогадує наша „автобус” учальня, скриванє споза екрани рахункарох кед ше нам дакус менєй провадзи годзина и нашо розробени технїки ученя и медзисобного помаганя. Oдвитовало ми же зме вше до школи ходзели лєм дополадня, а после школи мали часу за шицко друге. Намагали зме ше порядно ушорйовац свою учальню, бо професорски жири раз мешачно оценьовал шицки учальнї и на концу рока оддзелєнє зоз найвецей бодами достало наградни вилєт. На таки способ зме єден дзень препровадзели на Паличу. Ишли зме и на други екскурзиї, як цо то Дяволя варош, Мокра Гора, Врдник, були зме раз и у Словацкей и Италиї. Мали зме добрих професорох, а даєдни з нїх нам тримали додатни годзини, або секциї. Так сом ходзела на змаганя зоз физики и математики, на новинарску секцию „Time Out”, на проби за рижни школски програми. После Ґимназиї, закончела сом студиї Дипломованого професора математики на ПМФ-у у Новим Садзе. Такой по законченю основних студийох мала сом нагоду єден рок врациц ше до своєй школи у улоги професора математики. Мастер студиї Математики у технїки сом закончела на ФТН-у у Новим Садзе. Нєшка сом занята у софтверскей компаниї Schneider Electric DMS у сектору сервисного инженєринґу, односно сектору за даванє розличних услугох клиєнтом. Улога мойого тиму участвовац у випоручованю унапредзеньох (update-ох) нашого софтверу, у трияжи гришкох (bug-ох) у софтверу и їх анализи, у отримованю проєктних тестних системох... Алумнистох Школи „Петро Кузмяк”, односно єй бувших школярох, можеце провадзиц и у Фейсбук ґрупи „Petro Kuzmjak ALUMNI”

12

\\\ МАК 12/2021

ҐИМНАЗИЯ И Я Борис Барна, Руски Керестур: Ґимназию сом закончел 2012. року. У класи нас на початку було 12, а до конца 10. Штредньошколски днї наисце були за паметанє. Школа ми була оддалєна 100м од обисца и то ми вельо значело, будзел сом ше 10 минути скорей бренчка. През школованє сом здобул барз добрих школских товаришох, зоз хторима сом и нєшка у контакту. Були зме змесцени у познатим шпайзу. Мало нас було, алє зме були зложни и дзечни помогнуц єдни другим. Под час школованя могло вельо научиц и напредовац так же бим нашу Ґимназию препоручел шицким школяром. Професоре у Ґимназиї квалитетни и дзечни помогнуц, та школяре хтори вредни можу вельо напредовац и порихтац ше за факултет. Мнє бул важни спорт – атлетика под час школованя, и горди сом же сом нашу Ґимназию представял на вельочислених змаганьох. Успихи у спорту и ученю обезпечели Вукову диплому и на концу припознанє за школяра ґенерациї. Керестурска Ґимназия ми вше будзе будзиц красни памятки. После Ґимназиї сом закончел Факултет спорта и физичного воспитаня у Новим Садзе, мастер студиї, дзе сом єден час робел як асистент. Хвильково робим як Software Tester, тестуєм веб и мобилни апликациї и обезпечуєм квалитет истих пред тим як приду до рукох хасновательох.

Кристиан Монар, Руски Керестур/Нови Сад: Закончел сом Ґимназию 2014. року, а у класи нас було 12–13, нє здогадуєм ше точно. Период у Ґимназиї ми остал у паметаню як виглєдованє и виберанє своєй животней драги и кадзи пойсц далєй на студиї, як цо и сами пририхтованя за факултет. После сом закончел основни академски студиї на Факултету техїчних наукох, напрям Електроенерґетика – Енерґетска електронїка и електрични машини. Тераз робим за орґанизацию хтора ше вола Wonderland AI дзе нам циль же бизме популаризовали штучну интелиґенцию и едуковали индустрию и компаниї о бенефитох хтори AI приноши зоз собу. Єдна з найвекших активносцох то орґанизация шветового стретнуца Wonderland AI Summit, хтори ше отримує раз рочно, дзе приходза бешеднїки зоз цалого швета, хтори ше занїмаю зоз штучну интелиґенцию, и зоз проминентних компанийох як цо Ґуґл, Амазон, Хуавеи, Майкрософт и други. Попри тим, маме и други активносци и случованя хтори локално ориєнтовани и дотикаю ше Сербиї, як цо рочна панел дискусия „Стан АИ индустриї у Сербиї”. У рамикох орґанизациї моя примарна улога то бизнис менаджер, дзе сом задлужени за формованє и склапянє сотруднїцтвох зоз партнерами. Попри тим, водзим два тими, од хторих єден хтори задлужени за – структуру програми и приводзенє бешеднїкох, а други тим за комуникацию и сотруднїцтва зоз инвеститорами и стартап компаниями у домену AI. МАК 12/2021 ///

13

М

ШВЕТ НАУКИ И ТЕХНОЛОҐИЇ

ар и

Заводов проєкт за штредньошколцох

я Горня

и

к

ПРИПОВЕДКИ ВИНЇМКОВИХ КАЖДОДНЬОВИХ СТВАРОХ

Си л

в и я Ма ґ

Проєкт под назву „Приповедки винїмкових каждодньових стварох” реализує Завод за културу войводянских Руснацох, а у нїм участвую штредньошколци з Руского Керестура и Нового Саду же би ше сами, а потим и своїх парнякох, упознали з нашим нєматериялним скарбом.

Ми ше прейґ професора историї у керестурскей Ґимназиї „Петро Кузмяк” Деяна Бучка могли приявиц за участвованє на проєкту. Так професор вибрал три школярки, а то: Мария Горняк, Силвия Маґоч и Теодора Станич. Два дзивчата зоз руского оддзелєня Ґимназиї и Теодора зоз сербского, а интересантне тото же вона нє мала нїяки дотик зоз нашу, руску културу, а заш лєм жадала дознац дацо вецей. Поента того проєкту була виглєдац даяки информациї о предмету котри ше нам найбаржей пачел у Музейней збирки хтору зме пред тим нащивели, а потим зняц и видео о нїм, у хторим и другим

14

\\\ МАК 12/2021

приблїжиме предмети котри треба одняц од забуца. Тоти видеа буду пущани у рамикох образовней програми на РТВ-у, а буду доступни и на Заводовим сайту, Ют’юб каналу и дружтвених мрежох. Нам, школяром, було нове виволанє опробовац ше у дачим иншим. Перше у виглєдованю о нєкаждодньових стварох, а вец и знїманє опрез професийних камерох, дзе зме мали цо лєпше представиц вибрани предмет. Перше зме зоз професором нащивели Музейну збирку у Руским Керестуре, дзе зме достали и вецей информациї о предметох котри нас интересовали

од координаторки проєкту Татяни Буґарски, з котру зме приповедали прейґ Скайпу, и од педаґоґи Любици Няради. Кед зме ше опредзелєли за предмет котри нам бул найцикавши, мали зме задаток виглєдац даяки значнєйши податки котри будземе приповедац на знїманю того прилогу. Силвия вибрала фитюлу, бо ю найбаржей фасциновали прикраски котри ше находза на пантлїкох, централним кругу и роґлю фитюли. Правила за прикрашованє фитюли вше исти. Найчастейше ше з перлами формовал кветни орнамент на роґлю, котри дава фитюли подполни випатрунок.

оч

ШВЕТ НАУКИ И ТЕХНОЛОҐИЇ Мария вибрала руски парток, а Теодора свадзебни венок.

– За тот проєкт сом дознала од директорки Школи Наталиї Будински и професора историї Деяна Бучка. Скорей самого проєкту сом нє була упутена до култури Руснацох и їх обичайох, медзитим, зацикавели ме обичаї котри вязани за свадзбу о котрих сом и писала у проєкту. Хасновала сом писани жридла, алє сом информациї доставала и од професора, кустоса музею зоз Нового Саду, алє и од пайташки и єй баби. На мнє найбаржей зохабел упечаток свадзебни венок, о котрим сом писала, а поготов кед сом наживо видзела як випатра. Знїмали зме у Коцуре и цали амбиєнт етно хижи ме „руцел” до давних часох и, поправдзе, уживала

Сара Надрлянски и Тамара Ковачевич. Вони нащивели Руску одлогу у Дюрдьове, а през збирку их водзела кустос историчар и музейски совитнїк Любица Отич. Нащивели и андю Маґду у Дюрдьове, хтора им приповедала о народним облєчиве и фитюлох, а були и у Музею Войводини, дзе им кустос Татяна Буґарски, координаторка проєкту, бешедовала о културним нашлїдстве Руснацох.

– За тот проєкт сом дознал од мацери котра ме приявела, понеже знала же ме вше интересовали стари ствари вязани за историю Руснацох. Предмет котри сом вибрал була дзивоцка лада. Вона на мнє, при нащиви музею у Дюрдьове зохабела найвекши упечаток. Нє бул сом упознати зоз єй

же сом участвовал и научел о велїх руских предметох и обичайох. Сам проєкт бул на високим уровню и нє було ми чежко видвоїц час за таке дацо. Наздавам ше же конєчни продукт проєкта зацикави и други млади особи за историю Руснацох – гварел Михайло Ковач. Циль того проєкту же би ше младим приблїжело историйне и етнїчне нашлїдство, же би дознали вецей о идентитету рускей заєднїци у Войводини. Ми задовольни и пачи нам ше на яки способ сцу здогаднуц людзох на, ище дакус та забути, нашо руски богатства.

3Д виртуални тури

сом у знїманю. История моя велька любов и мала сом вельо искуства з писаньом о рижних темох, алє тото було першираз же сом писала о руских обичайох и мило ми же сом вельо того научела – виприповедала Теодора Станич.

историйну часцу, алє паметам

Як уж спомнуте, попри штредньошколцох з Керестура, у тим проєкту участвую и штредньошколци з Нового Саду – Михайло Ковач,

Тамара Ковачевич, котра

Фото: Фейсбук Завод за културу войводянских Руснацох

На сайту Заводу за културу войводянских Руснацох у октобру обявени линки за 3Д виртуални тури историйно-етнолоґийних збиркох у Руским Керестуре, Коцуре и Дюрдьове. Керестурску музейну збирку, Етно клуб „Одняте од забуца” у Коцуре и Руску одлогу у Дюрдьове мож „нащивиц” и „прешейтац” ше през нїх на сайту zavod.rs, а за даєдни предмети доступни и информациї на руским и сербским язику.

же сом ше першираз стретнул зоз ню на свадзби у родзини дзе шестра и я ношели малу ладичку як символ дакедишнєй лади. На проєкту зо мну участвовали и дзивчата зоз Нового Саду, Сара Надрлянски, котра вибрала кудзель, и писала о народним облєчиву. Професорка котра нас водзела през проєкт була Ясмина Шовлянски. Барз ми мило МАК 12/2021 ///

15

СПОРТ И РЕКРЕАЦИЯ Интервю зоз Соню Сабадош з Керестура о джиу-джици, горяцтве, бежаню

ко Ян

АДРЕНАЛИН

Хо ма

ЯК ЧАСЦ ЖИВОТА

Зависносц од адреналину одвше водзела чловека напредок, маюци потребу задоволїц свойо власни апетити за возбудзеньом. Так и наша собешеднїца, Соня Сабадош з Руского Керестура, оддавна адреналински „зависнїк”, хтора „карми глад” зоз вецей файтами спортских активносцох...

Од кеди ши адреналински „зависнїк”? Соня Сабадош: Од кеди знам за себе, нїґда сом нє мала мира и вше ме цагало бавиц ше т. є. тренирац дацо цо нє статичне. Гоч док сом була младша нє було нагоди за даяки адреналински спорт, знала сом же єдного дня виполнїм свойо жаданє, же будзем у даяких конарох спорту дзе єст даяка файта ризику и напартосци. Зоз яким спортом ше тераз занїмаш? С. С: Тераз ше занїмам зоз бежаньом маратонох на хтори сом почала ходзиц и бежац зоз братом, а од нєдавна и зоз джиу-джицу. Коло тих двох спортских конарох, випoлнює ме и горяцтво, т. є. пендранє и шпациранє по горох у реґиону и їх верхох...

16

\\\ МАК 12/2021

Як бежанє и участвованє на маратонох виполньовало твою потребу за адреналином?

Як биш описала джиу-джицу людзом хтори тот спорт нє познаю?

С. С: Гоч любим бежац, воно саме по себе нє тельо адреналински спорт. Прето, попри нього сом почала зоз другима двома файтами спортских конарох.

С. С: Тот спорт у сущносци способ роздумованя и вихасновйованя процивнїкового нападу до своєй предносци и своєй самоодбрани. У джиу-джици ше идзе на интелиґенцию и технїку, дзе ше пробує кажди крочай процивнїка понїщиц.

Цо це наведло же биш почала тренирац джиу-джицу? С. С: Мой сон одмалючка бул трениранє и знанє даякого борительного спорту. Идол у дзецинстве ми бул Стивен Сиґал, и його схопносц борби, цо приказовали у филмох хтори сом барз любела. Гоч сом мала жаданє випробовац ше у боксу, або ММА, достала сом совит же джиу-джица вельо комплекснєйши спорт, у хторим ше лєпше знайдзем и вецей научим о борбох.

Цо це прицагує у пендраню по горох? С. С: Понеже ме нє трима место, вельки сом авантуриста и барз любим путовац, похопела сом же ме пендранє по горох з велькей часци виполнює. Кед дойдзеш по верх после вецей годзинох трапеня, преходзеня вшелїяких теренох, преходзеня през страх пре моц самей природи, тото чуство єдинствене. Коло физичного пририхтованя за таке дацо, барз важне и психичне пририхтованє.

СПОРТ И РЕКРЕАЦИЯ

Яке чувство кед звладаш єден горски верх?

Яки ши себе тераз циль поставела?

С. С: Чувство феноменалне. Саме дожице, дзе ше през пендранє упознаш зоз природу на тим месце, зоз саму гору и на концу зоз єй верхом, то дацо цо нє мож описац зоз словами. И кед звладаш єден верх, цага це най идзеш далєй, най идзеш ище висше.

С. С: Тераз ме цага далєй, и будуци циль ми гори Проклетиї, хтори ше находза на югу держави, на гранїци Чарней Гори и Албаниї. За тото пендранє ше уж помали починам рихтац, дзе ше подрозумює каждодньови тренинґи бежаня и у терховнї. Тиж, после нїх, єдного красного дня бим любела участвовац у пендраню по италиянских Алпох, дзе ше отримує тродньове збуванє.

Дзе ши ше пендрала и хторе пендранє биш визначела? С. С: Почала сом зоз меншима висотами, як цо нам блїзка Фрушка гора, кед сом участвовала на маратону, предлужела зоз Стару планину и Ртньом. После успишних пендраньох у Сербиї, жадала сом пойсц дакус далєй. Од скорей сом шнїла о тим же ше випендрам на верх Дурмитору у Чарней Гори, и тот сон ше ми успишно витворел прешлого лєта.

Яки твой совит тим хтори би любели рушиц по твоїх крочайох? С. С: Коло физичного пририхтованя, барз важне и змоцнїц психу т. є. главу. Треба тренирац мозоґ, нє лєм мускули, бо вельо раз значнєйша моц у глави, як у рукох, або ногох. Мой способ то читанє, вицаговац скрити поуки зоз кнїжкох и так видзиц швет зоз вецей углох. Гоч модерни живот нє дава вельо часу чловекови, треба го найсц и добре вихасновац. МАК 12/2021 ///

17

Квиз

О РУСКЕЙ КУХНЇ, КУЛТУРИ, ОБЛЄЧИВЕ...

На и таша Едел

УПОЗНАЙ СЕБЕ

нс

ки

Миколк

У Шидзе у октобру отримане Стретнуце рускей младежи, а медзи активносцами хтори млади мали бул и квиз з обласци музики, култури, рускей кухнї, облєчива итд. Видвоєли зме даскельо питаня зоз того квизу, та и ви тераз маце нагоду превериц кельо знаце о Руснацох.

1. Слане, печене цесто, зоз муки и квашеней капусти премасцене зоз попражену цибульку, звичайно у форми диска, або палачинки то _______________________________.

2. Сладке, печене цесто, зоз кукуричней муки и бундави, звичайно у форми поґачикох, або скляпчисцених кулькох розмиру коло пейц центи то _______________________________.

3. Сладка, варена лакотка, зоз млєка и вайца, хтора здабе на ванелийов пудинґ зоз хмарками то _______________________________.

4. Сладко-слане, варене єдло, зоз вайцох и млєка, хторе здабе на груду домашнього сира жовтей фарби зоз билима точками то _______________________________.

5. Хтори датум Националного швета Руснацох? _______________________________ 6. Хто подписал перши урядови документ – Контракт о насельованю 200 руских грекокатолїцких фамелийох на тедишню пустару Вельки Керестур? _______________________________ 7. Хтори наш перши школовани учитель? _______________________________ 8. Хто поробел кодификованє руского язика и писма? _______________________________ 9. Хтора то национална шпиванка, односно гимна Руснацох? _______________________________ 10. Хтори фарби и хтора животиня ше находзи на гербу Руснацох? _______________________________ 11. Дзе шедзиско Националного совиту Руснацох? _______________________________ 12. КПД „Драґутин Драґен Колєсар” зоз _______________________________.

13. КПД „Карпати” зоз _______________________________.

14. Лєтня владическа резиденция – Руски Двор находзи ше у _______________________________.

18

\\\ МАК 12/2021

а

УПОЗНАЙ СЕБЕ

15. Културна манифестация „Яр Мафтея Виная” отримує ше у _______________________________.

16. Штрикана женска шмата хтору ше заруцовало на хрибет то _______________________________.

17. Чарна блишова трака хтору дзивки вязали коло власох то _______________________________.

18. Файта женского облєчива за главу хтора закривала власи, а ношели ю одати жени без дзецох то _______________________________.

ЦО ТО?

19. Лєже, лєже по желєже, душу нє ма, душу веже. _______________________________ 20. Штири тики, два патики, седме замахайле. _______________________________ 21. Руциш горе биле, спаднє долу жовте. _______________________________ 22. Цо на муре без гвозда виши? _______________________________ 23. Идзе, идзе, а вше є на истим месце. _______________________________

1. Капущанїки; 2. Ґоргелї; 3. Таще млєко; 4. Сирец; 5. 17. януар; 6. Франц Йозеф де Редл, совитнїк царици Мариї Терезиї и администратор Кральовско-державного Бачкого дистрикту у Зомборе; 7. Петро Кузмяк; 8. Гавриїл Костельник; 9. Браца Русини; 10. Фарби белава и жовта, а животиня червени медведз; 11. У Руским Керестуре; 12. Зоз Бачинцох; 13. Зоз Вербасу; 14. У Шидзе; 15. У Суботици; 16. Хустка; 17. Баршонь; 18. Фитюла; 19. Гайзибан; 20. Крава; 21. Вайцо; 22. Павучина; 23. Час Ришеня МАК 12/2021 ///

19

АЛТ ШОУ У МАК-У „Емисия за младих – АЛТ шоу”, каждей стреди од 21:30 г и репризно штварток од 12:30 г на габох Радио Нового Саду (92, 100, и 107,1 меґагерци) Там

„Прадки у Матки” у Новим Садзе

а ар

ЯК ШЕ МЛАДИ ДАКЕДИ ДРУЖЕЛИ

Са л

аґ

През рижни приповедки хтори нам приповедали баби и дїдове знаме одприлики як то прадки дакеди випатрали. Єден штварток у новембру млади мали нагоду буц на прадкох и дожиц голєм часточку же як то дакеди було. У Клубу аматерох у Руским културним центре у Новим Садзе 18. новембра отримани єден проєкт под назву „Прадки у Матки”. У орґанизациї були млади хтори иншак активни у РКЦ и хтори доприноша на рижни способи рускей заєднїци.

– На тоту идею сом пришла так же сом роздумовала о тим же нїґда нє нащивим прави прадки и прето ми барз жаль, та сом предложела же чом бизме нє пробовали на даяки способ симуловац тото збуванє у нашей Матки. Пришло ми на розум же би було добре и нашо просториї у Клубу аматерох у РКЦ претвориц до єдней рускей дакедишнєй хижи, та зме то витворели дзекуюци Аранки Медєши и Ради Лазор зоз Коцура, хтори нам пожичели шицок мебель и стари предмети зоз Етно клубу „Одняте од забуца”. Я ше пооблєкала и до руских шматох и можем повесц же ми то наисце було фине чувство – приповеда Лара Петкович, єдна зоз орґанизаторкох проєкту „Прадки у Матки”. На тим вечаре шицки присутни могли научиц як ше то правя

20

\\\ МАК 12/2021

ґаґорки од ґаздиньох зоз Активу женох зоз КУД „Жатва” зоз Коцура, а вони принєсли и порихтани вецей руски єдла, як цо то капушнїки/капущанїки, геровци/череґи, рижни покераї, хтори шицки могли коштовац.

– Тота идея, „Прадки у Матки”, прецаговала ше уж рок, два медзи младима хтори приходза праве до Матки, та ю ми надумали претвориц до проєкту, же би ше то могло и орґанизовац. Я наисце презадовольни як шицко випатрало, а у рамикох того проєкту, плануєме орґанизовац ище голєм два таки прадки, а прецо гварим голєм два, прето же наисце потребни вельки усиловносци и пожертвовносци же би ше таке дацо орґанизовало. Мушиме подзековац и женом зоз КУД „Жатва” зоз Коцура, хтори насправди превозишли нашо обчекованя, нательо ше потрудзели и можем шлєбодно повесц же нам вони дочаровали прадки праве так

як зме их и задумовали и же зме нашим младим указали же як то дакеди випатрало друженє младих у жимским периодзе. З тим проєктом зме сцели предлужиц и саме друженє у клубу аматерох РКЦ дзе ше сходзиме, правиме подобни проєкти, итд – гвари Иван Канюх, тиж єден зоз орґанизаторох проєкту „Прадки у Матки”. Попри тим же млади могли научиц правиц ґаґорки, на тим вечаре ше и вишивало, а на концу ше зашпивало и затанцовало кед Иван Лїкар заграл на гармоники руски шпиванки. Тот проєкт потримало Роботне цело за младих Националного совиту Руснацох.

АЛТ ШОУ У МАК-У

УПЕЧАТКИ МЛАДИХ О „ПРАДКОХ У МАТКИ” А. Г: Длуго сом ше нє облєкала до руских шматох, та сом вихасновала тоту нагоду и барз ми мило же сом була часц єдного такого збуваня. Пачи ми ше же зме мали тоту роботню правенє ґаґоркох, а пачи ми ше и же ше шицки млади крашнє дружели. М. П: Шицко ми ше барз пачело, направели добри амбиєнт, крашнє же обрацели увагу на даяки дробнїци, як цо то даяки прикраски, партки и таке, тиж музика барз дочаровала атмосферу. Могло би частейше орґанизовац таки збуваня, голєм раз у мешацу. М. Р: Мило ми же ше одволали жени зоз Коцура и же дочаровали прадки. Тиж, супер же єст таки случованя у Матки, же ше зазберуєме ту шицки млади и жадам же би були ище вецей таки случованя, же би приходзело ище вецей младих най ше дружиме и най тоти традициї останю цо длужей ту.

П. Х: Друженє було супер на прадкох, алє ми ше найбаржей пачела закуска, т. є. єдзенє хторе пририхтали жени зоз Коцура, наисце шицко було барз смачне. З. Б: Барз ми було фино на прадкох у Матки, жаль ми же шицки ми нє пестуєме так свою културу и традицию. М. Т: Перши упечаток ми бул тот же РКЦ барз фино ушорени, просториї були як праве руске обисце и барз ми ше пачело же сом могла уживо видзиц як ше прави ґаґорки. М. Р: Фино обдумани тот вечар, облєкол сом вишивану кошулю, же бим на тот способ дочаровал атмосферу. Шицко ми ше барз пачело, алє тото цо ми остало як окремне замеркованє з того вечара то тото же ше нє лєм ми, Руснаци, пооблєкали до руских шматох, алє и Серби, Українци. Цо значи же зме нє заварти до себе, алє же ше отвераме и ґу другим, и то други обачую. Барз важне же бизме сотруднїцтва зоз другима народами чували. Любел бим кед би було вецей таки проєкти у нашей заєднїци. МАК 12/2021 ///

21

Фото: Вероника Вуячич, Тамара Салаґ

Є. K: Лара ми ше опитала же чи бим ше сцела пооблєкац до руских шматох, и гоч я полу Рускиня, сцела сом ше першираз облєчиц до таких шматох и можем повесц же барз фине чувство. Мило ми же сом нащивела тото збуванє, барз ми ше пачело, була наисце барз приємна атмосфера. Єдзенє було смачне, а окремни упечаток на мнє зохабело тото же сом научела правиц єдно руске єдло, ґаґорки, и любела бим найсц таки прибор и правиц то и дома.

ВЕЦКА НЇЧ У МАК-У YouTube → Evo ništa

Єдного дня вона находзи своїх родичох застараних. Пита ше им цо було? Парафразуєм: „Баба хора. Баба барз хора. Алє баба то нє зна и анї нє дозна. Улога фамелиї ношиц чежину тей информациї, а єй остатнї днї треба же би були цо красши. Прето сина твойого бачика женїме шлїдуцого тижня у Китаю. Праве нашол дзивочку, та то вихаснуєме же бизме ше шицки позберали и видзели ю ещи раз. Алє ти нє можеш присц, бо би єй ти такой поведла”. Наисце би єй поведла. Филм толкує же у заходним швеце кажда особа сама своя, алє на востоку фамелиї бавя вельо одлучнєйшу улогу у каждодньовим живоце. Били, нормално, одходзи на „свадзбу”. През койдзеяки

22

\\\ МАК 12/2021

П

ла нкош

ситуациї у филму можеме ше прешвечиц кельо тоти два наисце блїзки... Алє Били ше поспиши стримац (а и другим то наисце нє пада так лєгко). Филм инспировани зоз справедлїву спреводзку. З режисерку Лулу Венґ ше тото наисце збуло. Єй баба достала дияґнозу. Филм прекрасни. Чежко ше наисце нє розплакац. Ґлумци одлично бавя комични ситуациї хтори знаме же таким дньом, а и шицким, даваю красоту и чежкосц претворюю до пирка. Ґлумица Аквафина, хтора бави Били, одлична. Потераз зме нє мали нагоду видзиц ю у такей компликованей улоги и указала ше як добра унука. Нормално, анї єй баба нє заостава, Шузен Зао представя єдну ултрасимпатичну бабочку хтора шицким харизматично гутори цо и як, а свою Били учи як най будзе добра особа. Е тераз, гевто цо мнє у тим филму окреме интересантне то идея нащиви младей БилиНюйорк Китаю. Вона бешедує по китайски и позна свою фамелию, алє єй шицки обичаї и способ на хтори ту идзе живот, цалком нови, а и язик ше єй кеди нєкеди плянта. Єй

коренї ту, алє єй лїсца упиваю слунко єдного другого места и прето ше вона ту чувствує як... нє знам хторе би було праве слово. Режисерка Лулу Венґ ше чувствує так, алє дзекуюци тому вона направела єден филм хтори цалому швету, а и єй самей на єден красни способ представя китайску културу. Подобно ше чувствує и єден суботицки Руснак, хтори факултет закончел у Беоґраду, а после провадзел Дунай на сивер, алє предлужел телефоновац зоз фамелию по руски.

Фотомонтажа: Михайло Планкош

Били млада Китайкa, хтора жиє у Нюйорку. Друга ґенерация миґрантох, так же ше вона ту уж чувствує як домашня. Млада особа у Нюйорку. У центру швета. Баба и родзина єй биваю у Китаю, дзе вона нє ходзи часто. Од самого початку филма ясне як вона люби свою бабу, зоз хтору праве телефонує, алє студенти уж буду знац же нє вше лєгко одвоїц викенд за дом анї кед є блїзко и кед карта нє драга.

ло

ХИЖОЧКО СТАРА

Михай

„The Farewell”

ВЛАСНИ ПЕЧАЦ МАК-ова редакция Нєформалне друженє и промоция Зборнїка

„ОЛОВРАНТИ ЗОЗ НАУКУ” Нєформалне друженє орґанизаторох и учашнїкох Пиятей рускей науковей конференциї за студентох, младих науковцох и фаховцох под назву „Оловранти зоз науку” отримане 19. новембра у просторийох „Руского слова” и Заводу за културу войводянских Руснацох у Новим Садзе, дзе представени и Зборнїк роботох зоз тей Kонференциї. У Зборнїку, хтори нєдавно вишол з друку, обявени роботи осем авторох – мср Ани Римар Симунович, Андрея Ороса, мср Єлени Дудаш, Якуба Павляка, мср Доротеи Будински, мср Сашу Сабадоша, Марини Сакач и Марини Шлемендер. Пията руска наукова конференция отримана 12. мая онлайн, а орґанизовали ю НВУ „Руске слово”/МАК, Завод за културу войводянских Руснацох, Виглєдовацки круг и Оддзелєнє за русинистику Филозофского факултету, хтори вєдно и видавателє Зборнїка.

Фото: Вероника Вуячич МАК 12/2021 ///

23

ВЛАСНИ ПЕЧАЦ

ПАКТОВО АКТИВНОСЦИ У ВЛАСНИХ ПРОСТОРИЙОХ Здруженє гражданох „Pact Ruthenorum” остатнї мешаци ушорює свойо просториї у Младежским доме у Руским Керестуре, дзе у децембру почали отримовац и друженя за младих. Орґанизовали Филмски вечар, зоз потримовку Општини Кула, потим и Вечар дружтвених бавискох, на хторим були и млади зоз Нового Саду, а тот їх проєкт финансовало Роботне цело за младих Националного совиту Руснацох. Тиж так, Пактовци обдумали и нєкаждодньови проєкт Процесуална ґалерия младих, хтори финансовал Завод за културу войводянских Руснацох, а у рамикох хторого млади уметнїки Лара Петкович, Златко Емейди и Дарян Гарди у Пактових просторийох робели мурали зоз рускима мотивами, а отримани и преподаваня на тоту тему. Пактовци и далєй робя на ушореню своїх просторийох, та хто може и жада помогнуц, може ше им явиц на дружтвених мрежох, директно їх членом, лєбо на pactruthenorum@gmail.com

Фото: Йован Живкович, Деян Павлович, Рената Вуясинович