De Waterbeleving - Viktor Groen

De waterbeleving afstudeerrapport landschapsarchitectuur viktor groen

Colofon Document

:

Afstudeerrapport De Waterbeleving Landschapsarchitectuur

Auteur

:

Viktor Groen

colofon

Studentnummer : Opleiding

:

Begeleiders

:

Groepsgenoten Masterplanfase :

891117002

Adrian Noortman Cees Zoon Ivar Branderhorst Renzo Veenstra Jelle Engelchor Jens Akkerman Maartje Webbers Mariska Blankespoor Milja van Hooft

Groepsgenoot onderzoeksfase :

Mariska Blankespoor

Datum

19 juni 2015

:

Afstudeerrapport

Impressiefoto Wennetjessloot

viktor groen

5

afstudeerrapport

Recreatieplas in het plangebied

Dit rapport is geschreven in het kader van de afstudeeropdracht van de richting landschapsarchitectuur, onderdeel van de opleiding Tuin- en Landschapsinrichting aan de Hogeschool Van Hall Larenstein te Velp.

Het thema van dit afstudeer halfjaar is ‘duurzaamheid als ruimtelijke ontwerpopgave’. Met een plangebied in Den Haag dat volop kansen biedt op het gebied van duurzaamheid hebben we dit thema goed kunnen testen.

Met een groepje van zes studenten hebben we ons op dit gebied gestort, gebiedsbezoeken verricht en analyses gedaan om vervolgens individueel vanuit een eigen invalshoek verder te ontwerpen.

Dit rapport behandeld het masterplan ‘De Waterbeleving’ om vervolgens verder in te zoomen naar het deelgebied ‘De Transformatie’. De laatste schaalstap is die naar het detail welke de naam ‘Het Schakelpunt’ heeft gekregen.

Ik wil mijn begeleiders Adrian Noortman, Cees Zoon, Ivar Branderhorst en Renzo Veenstra bedanken voor hun inzet en scherpe vragen om mijn plan naar een hoger niveau te tillen.

Veel leesplezier gewenst met mijn afstudeerrapport.

Viktor Groen 19 juni 2015

Voorwoord

viktor groen

De locatie van het afstudeerproject ‘Schakelzone Lozerlaan’ is gelegen tussen twee totaal verschillende werelden, aan de ene kant het stadse Den Haag en aan de andere kant de Glazen Stad van de gemeente Westland

Samenvatting

Het plangebied zelf heeft een water- en groenrijk karakter, maar kent ook vele problemen als versnippering door groei door de jaren heen. Verlies van oriëntatie als gevolg van deze versnippering.

Daarnaast is het gebied ook wat onsamenhangend, er zijn veel verschillende functies te vinden, denk aan sportvelden, een begrafplaats, een crematorium, maar ook stukken natuur en veel water. Al deze functies en elementen werken slecht met elkaar samen. ze liggen bijvoorbeeld met een achterzijde naar elkaar toe of schermen hun perceel af. Een ander probleem is dat het plangebied de achterzijde van de stad Den Haag is, dit komt door de Lozerlaan die als scheiding tussen de stad en het plangebied inloopt. Het laatste probleem is dat het gebied eigenlijk werkt als een zeer belangrijke verbinding maar dit nu niet is onder andere door al die eerder genoemde problemen.

II

Gelukkig zijn er ook veel kansen, die kansen zijn door het waterrijke karakter van het gebied dus ook veelal watergericht. Het plangebied is dan wel versnippert, maar tegelijkertijd ook heel divers. Er zijn veel identiteiten in het gebied te onderscheiden. Andere kansen zijn het oppakken van de waterstructuur zoals deze vroeger er was en deze verbeteren en versterken, daarnaast kan water als bindmiddel gaan dienen om verschillende problemen in het gebied de halt toe te roepen.

Het masterplan ‘De Waterbeleving’ voorziet in deze beredentatie vanuit het water. De oude vaarwegen vanaf de buitenplaatsen en kwekerijen naar de veilingen wordt gebruikt om een structuur te maken in het gebied waar de genoemde problematiek mee wordt opgelost.

De strategie hierin is dat bij het toevoegen van nieuwe functies of elementen of het aanpassen van bestaande functies dat er gedacht wordt vanuit het water. Zo wordt het mogelijk om het hele gebied beter te bevaren want de routes zijn verbetert, zowel in het water als op land, want alle routes worden aan deze hoofdstructuur gekoppeld. Tijdens het volgen van de routes ga je allerlei functies en identiteiten tegenkomen die wat doen met de hoofdstructuur van het water.

Om deze structuur meer meetbaar te maken is er een schaalstap dieper gegaan naar mijn deeluitwerking ‘De Transformatie’. Er is voor gekozen om het bovenste stuk van het plangebied verder uit te werken omdat hier de problematiek het grootste is en hier met de structuur van de waterbeleving het meest te halen valt. De deeluitwerking heet De Transformatie, omdat ik hier het gebied transformeer naar de voorwaarden die de structuur van de waterbeleving met zich meebrengt. Om dit meetbaar te maken zijn er standaardprofielen gemaakt welke toe te passen zijn op het hoofd- en subrouting in het water en op land.

Dit detail voorziet in een plek die zich zowel presenteert aan landgoed Ockenburg als aan de vernieuwde waterstructuur. Deze plek zelf krijgt een verblijfsfunctie zodat mensen die hier komen ook kunnen genieten van de overgang van het ene landschap naar het andere.

Kortom in dit afstudeerrapport is een plan te lezen die structuur biedt aan een gebied, door te beredeneren vanuit het water, hiermee structuur te maken en verschillende functies, elementen maar ook routing hieraan te koppelen voor de optimale beleving van het gebied en tergelijkertijd ervoor te zorgen dat de problematiek wordt opgelost.

Het gevolg van de deeluitwerking is dat er verschillende watergebonden functies aan de structuur wordt toegevoegd als bijvoorbeeld een viskwekerij, een schakelpunt tussen twee identiteiten en verschillende torens die respectievelijk polder- en stadstorens heetten.

De laatste schaalstap was die naar het detail, ik heb het schakelpunt uitgewerkt welke op de overgang ligt tussen twee identiteiten. Dit detail is ontworpen met een bril op vanuit die masterplangedachte van De Waterbeleving. Dit allemaal om de beleving van het water zo optimaal mogelijk te houden.

Afstudeerrapport

Polderwater Madestein

viktor groen

5

Inhoudsopgave IN Afstudeerrapport

Watergang nabij Madestein

Inhoudsopgave Voorwoord Samenvatting Inhoudsopgave 1. De Opgave

1.1 Duurzaamheid als ruimtelijke ontwerpopgave 1.2 Introductie plangebied 1.3 Persoonlijke locatiekeuze 1.4 Problematiek van de locatie 1.5 Kansen in het gebied

2. De Waterbeleving (masterplan)

2.1 De analyse 2.2 Visie en concept 2.3 Masterplan De Waterbeleving

3. De Transformatie (deeluitwerking) 3.1 Locatie en visie deeluitwerking 3.2 Ontwerpprincipen 3.3 De Ingrepen 3.4 Deelontwerp De Transformatie 3.5 StandaardproďŹ elen

4. Het Schakelpunt (detail)

4.1 Visie en concept detailuitwerking 4.2 Het detail 4.3 Voor en na impressiekaarten 4.4 Visualisaties detailuitwerking

Literatuurlijst Bijlagen

viktor groen

I II Blz. 8 Blz. 10 Blz. 11 Blz. 11 Blz. 11 Blz. 12 Blz. 14 Blz. 18 Blz. 19 Blz. 31 Blz. 32 Blz. 40 Blz. 41 Blz. 43 Blz. 49 Blz. 51 Blz. 53 Blz. 58 Blz. 59 Blz. 61 Blz. 63 Blz. 67 Blz. 76 Blz. 80

8

aFSTUDEERRAPORT afstudeerrapport

Luchtfoto plangebied

1

In dit eerste hoofdstuk wordt bondig uitgelegd hoe de opgave in elkaar zit, wat de problematiek is en wat de kansen zijn.

De producten in dit hoofdstuk zijn het resultaat van de eerste weken van mijn afstuderen waarin ik echt in het gebied gedoken ben om te ontdekken wat hier nu aan de hand is en hoe ik dat zou kunnen oplossen.

Het was gelijk een intensieve periode omdat er veel moest worden nagedacht en onderzocht, wat doorzettingsvermogen en een blik vooruit nodig had.

de opgAVE

viktor groen

1.1 Duurzaamheid als ruimtelijke ontwerpopgave Zoals gebruikelijk staat elk jaar een thema centraal tijdens de afstudeerfase, dit jaar is dat thema ‘Duurzaamheid als ruimtelijke ontwerpopgave’

‘‘Inzet is om voor inwoners van Den Haag, het Westland en daarbuiten een kwalitatief hoogwaardig recreatiegebied te creëren, dat tevens ruimte biedt aan bovenlokale waterberging.’’

Het is de bedoeling om het begrip duurzaamheid tijdens dit afstuderen te verkennen en te concretiseren. Voor mijn plangebied betekent dit dat ik bezig ga met het vergroten van de duurzaamheid van de stad Den Haag.

Verbinden lijkt hierin een sleutelwoord te zijn, dit kan de stedeling zijn met de groengebieden zijn, maar ook de stad met het Westland. Daarnaast gaat duurzaamheid in dit projectgebied ook over slim omgaan met de waterproblematiek (kringlopen van water).

Fig. 1.2 Context plangebied

dE OPGAVE

1.2 Introductie plangebied

1

Het afstudeerproject ‘Schakelzone Lozerlaan’ is gelegen in de provincie Zuid-Holland ten zuidwesten van de stad Den Haag. (zie fig. 1.1 t/m 1.3).

Den Haag is een grote stad met 495.000 inwoners.

Het plangebied zelf ligt tegen de rand van Den Haag aangeplakt met de Lozerlaan als scheiding tussen stad en projectgebied aan de ene kant en het kassengebied van Westland als rand aan de andere kant. Aan de noordzijde van het plangebied bevindt zich Kijkduin met uiteindelijk strand en zee. Als laatste bevindt zich aan de zuidzijde van het gebied Midden Delfland.

De gemeente Den Haag heeft een structuurvisie opgesteld (structuurvisie 2020) die benoemd dat de Lozerlaan gelegen aan het plangebied een centralere ligging krijgt na de realisering van de verlenging van de autosnelweg A4 ten zuiden van de Lozerlaan en het plangebied. Deze centralere ligging biedt kansen voor het maken van een hoogwaardige schakel tussen Den Haag en Westland en ook tussen

Fig. 1.1 Locatie in Nederland

Kijkduin en Midden Delfland. Tevens kan het gebied worden ingezet voor het geven van extra impulsen voor de hestructurering die Den Haag Zuidwest de komende jaren ondergaat.

Het is de bedoeling dat het projectgebied zich nog meer gaat ontwikkelen als hoogwaardig groen- en recreatiegebied. Hierbij gaat dit gebied van een stadsrandzone naar een schakelgebied tussen Westland-Den Haag en Kijkduin-Midden Delfland. Dit tezamen vormt de aanleiding van dit afstudeerproject.

Fig. 1.3 Locatie plangebied

1.3 Persoonlijke locatiekeuze Naast het project zelf heb ik ook nog persoonlijke motieven om aan dit project te gaan werken.

De eerste reden dat ik dit project wil doen is om ergens anders te kijken. Tot nu toe heb ik veel projecten gedraaid in het noordoosten en oosten van Nederland. Dat project ligt aan de andere kant van Nederland tegen de zee aan en is dus een heel ander landschap, deze andere locatie vormt een drijfveer voor mij om het juist aan te pakken.

Daarnaast heeft dit project me aangesproken door haar in het moduleboek beschreven eigenschappen, problematiek en kansen. Het lijkt mij een gebied met veel potentie voor in de toekomst.

Afstudeerrapport

de waterbeleving

1.4 Problematiek van de locatie

Legenda Problematiek

Het plangebied kent een aantal problemen, de belangrijkste zijn:

Privé functies, niet openbaar toegankelijk

- Versnippering binnen het plangebied - Verlies van oriëntatie - Het gebied is onsamenhangend - Het is nu de achterzijde van de stad - Het gebied werkt als belangrijke verbinding

Versnippering, slechte oriëntatie

Privé functies, openbaar toegankelijk Filevorming op de Lozerlaan Stedelijke druk, randfuncties Zichtbare toegangen

Versnippering Als je door het gebied heen fietst merk je dat het is versnippert. Door de groei door de jaren heen heeft het plangebied meerdere randfuncties moeten faciliteren als sportvelden, begraafplaats, crematorium, vakantiepark en golfbaan door ongelukkige plaatsing van deze functies is het groene karakter wat dit gebied heeft versnippert.

Deze versnippering is het ergst aan de noordzijde van het gebied tegen de duinen en Kijkduin aan. (zie fig. 1.4 en 1.7) Als deze functies die voor de versnippering hebben gezorgd werpen allemaal een eigen barricade op zoals te zien in figuur 1.9, wat mij brengt bij het volgende probleem, verlies van oriëntatie.

Verlies van oriëntatie Verlies van oriëntatie is het gevolg van versnippering. Als je jezelf door het gebied heen verplaatst merk je dat er veel onduidelijke toegangen zijn, routes zijn niet op elkaar aangesloten en er lijkt niet of nauwelijks een structuur in het gebied te zitten. Zoals op figuur 1.9 is te zien zijn er veel hoge afscheidingen, maar ook verschillende soort paden, soms kruisen er wel vier of vijf typen paden elkaar op een knooppunt werken niet mee aan een duidelijke structuur in het gebied.

Het gevolg van deze problematiek met oriëntatie is dat je je slecht kan verplaatsen door het gebied, je weet niet waar je bent en je weer ook niet waar je naartoe bent of waar je naartoe gaat, vooral als je het gebied niet dagelijks of wekelijk bezoekt. viktor groen

km

km

4

8k m

Onzichtbare toegangen

2

L aan van NOI

4

km

Centraal

2

km

Moerwijk

Rijswijk A13

Delft

A4

1:50000 0

Fig. 1.4 Problematiek

?

1km

2 km

A4 gepland

Fig. 1.5 Toegankelijkheid

?

Fig. 1.6 Verlies van oriëntatie

Fig. 1.7 Versnippering 12

Het gebied is onsamenhangend Naast deze twee problemen in het gebied ook onsamenhangend. Het projectgebied kent vele verschillende gezichten, dit komt door alle functies die het gebied heeft in combinatie met de groen- en waterstructuur die zich als een lappendeken zichzelf daaromheen probeert te drapperen.

Het is de achterzijde van de stad Het gebied lijkt nu een soort van knijptube te zijn die langzaam door Den Haag en Westland wordt leeggeknepen. Zo is het gebied nu de achterzijde van Den Haag, het ligt visueel niet gekoppeld aan Den Haag. De Lozerlaan en zijn hoge atgebouwen aan deze laan zorgen ervoor dat het gebied wordt afgescheiden van Den Haag. Gevolg hiervan is dat je lastiger het gebied vindt of ernaar toe gaat.

Fig. 1.9 Problematiek in het plangebied

De opgave

Het gebied werkt als belangrijke verbinding Het laatste probleem is dat het gebied kan dienen als belangrijke verbinding, maar dit tot nu toe niet doet. Deze verbinding Den Haag-Westland en Kijkduin- Midden Deland is cruciaal voor de toegankelijkheid van het gebied. (ďŹ guur 1.5)

1

Fig. 1.8 Problematiek in het plangebied

Fig. 1.10 Problematiek in het plangebied Afstudeerrapport

È

È

È È

È

È

È

È È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È È

È

È

È

È

È

È

È È

È

È

È

È

È È

È

È

È È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È È

È

È

È

È

È

Privé functies, openbaar toegankelijk, diversiteit È

È

È

È

È

È È

È

È

È

È

È

È

È

È È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È È È

È

È

È È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È È

È

È

È

È

È

È

È

È

'

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È È

È

È

È

È

È

È

È

È È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

ÈÈ

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

'

È

È

È

È

È

È

È

È

È È

È

È

È

È

È

È

È

È

ÈÈ

È

È

È

È È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È È

È È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

D

È

È

È

È

È

'

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

Fig. 1.13 Diversiteit omarmen

ÈÈ

È

È

È

È

È

È

È

ÈÈ

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

ÈÈ

È

È

È

È

È

È

Fig. 1.14 Gebruik maken van (oude waterwegen) 14

È È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

'

È

È

È

È

'

È

È

È

È

È

È È

È

È

È

D

È

È

È

'

È

È

È

È

È

È

È

Fig. 1.12 Trekschuit (Bron: Wikipedia)

È

Fig. 1.11 Kansen in het plangebied

È

È

È

È

È

È

È

ÈÈ

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

ÈÈ

È

È

È

È

È

ÈÈ

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

Water als bindmiddel Een andere kans met water is dat deze kan dienen als bindmiddel. Er zijn verschillende problemen (zie vorige paragraaf) die ervoor zorgen dat het gebied uit elkaar dreigt te vallen, een solide structuur die een watersysteem is kan dienen als bindmiddel voor het creëren van structuur.

D

È

È

È

È

È È

È

È

È

È

È

'

È

È

È

È

È

'

È È

È

È

È

È

ÈÈ

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

ÈÈ

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È È

È

È È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

ÈÈ

È

È

È

È

È

È

È

D

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

ÈÈ

È

È

È

È

È

È È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

'

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

ÈÈ

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È È

ÈÈ

È È

È

È

È

È

È

È

ÈÈ

È

È

È

È

È È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È È

È

È

È

È

È È

È

È

È

'

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È È

È È

È

È

È

È

È È

È

È

È

È

800 m

È

È

Water

È

È

È

È

È

È

'

D

'

È È

È

È

È

È

È

È È

È

È

È

È

È

È

È

D

'

'

D

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

'

D

È

È

È È

È

È

ÈÈ

È

'

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

'

È

È

È

È

È

È

È

'

È

È

È

È

È

È

È

È

È

Groen

È

ÈÈ

È

È 200 m

'

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

0

È

È

È

È

È

È È

È

È

È

È È

È

È

È

È

È

È

È

'

È È

È

È

È

È

È

È

È È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

D

'

È

È

È

ÈÈ

È

È

È

È

Privé functies, diversiteit

È

È

È

È

Gebruik maken van de waterstructuur Er is veel water te vinden in dit gebied, van verschillende formaten. Aan de ene kant het grote boezemsysteem, maar ook de vele subvaarten en poldersloten. Al deze waterwegen bieden vele kansen en potentie voor het oplossen van de problematiek. Het gebruik van waterwegen wordt nu door mij niet alleen als kans gezien, maar dit werd vroeger ook al gedaan door kwekers die hun goederen per trekschuit (figuur 1.12) naar de veiling stuurden. Deze cultuurhistorische waarde biedt een extra kans en kan een extra dimensie geven aan een waterweg en aan een gebied als totaal. (fig. 1.14)

viktor groen

È

È

Diversiteit Naast de net genoemde problemen met versnippering en oriëntatie bieden de verschillende gezichten en functies ook diversiteit. Deze diversiteit, hetzij transparanter biedt een grote kans binnen dit gebied. (figuur 1.13). Het is goed als een gebied variatie biedt, maar dit moet wel volgens een duidelijke structuur wat op dit moment nog niet zo is, maar het biedt wel een kans.

È

È

È È

- Diversiteit omarmen - Gebruik maken de waterstructuur (oude waterwegen) - Water als bindmiddel (ook op grotere schaal)

È

È

Naast de genoemde problematiek heeft het gebied ook nog een aantal kansen, namelijk:

È

È

È

È

Legenda Kansen

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

'

È

È

È

'

D

'

È

È

È

1.5 Kansen in het gebied

È

È

'

È

ÈÈ

È

È

È

È

È

È

È

de waterbeleving

'

D

'

Figuren 1.15 t/m 1.17 visualiseren deze kansen met water. Op deze foto’s is goed te zien dat waterwegen een solide structuur zijn die ook oriÍntatie en richting geven aan een gebied. Daarnaast bieden de constructies die bij waterwegen horen (dijken, steigers) ook vele kansen voor bijvoorbeeld de koppeling met verschillende routes.

Herformulering Samengevat denk ik dat het voor mij de taak is om een plan te maken die structuur biedt aan het gebied zonder dat ik alles over de kop moet gooien.

De genoemde problemen moeten geelimineerd worden en de kansen moeten worden benut. Ik denk dat het maken van een structuur in het gebied ervoor gaat zorgen dat het gebied niet verder versnippert. Want als je functies van welke aard dan ook ophangt aan een structuur, dan zorg je dat ze met elkaar gaan samenwerken en niet zoals in ďŹ guur 1.9 zichzelf gaan afscheiden van de buitenwereld met hekwerken, hoge beplanting en hek vol met verbodsborden.

De opgave

Fig. 1.15 Kansen in het plangebied

1

Fig. 1.16 Kansen in het plangebied

Fig. 1.17 Kansen in het plangebied Afstudeerrapport

de waterbeleving

viktor groen

16

afstudeerrapport

Impressiefoto de waterbeleving

2

Eque vervivi vastemo rbemorum miu moressus in in te, nem entere, quam, ocularesidi coeror ia inem elus egerfer nimmodi entilne ntilistius consulocci Dit start met een analyse hetpoensci gebied publice om vervolgens sumhoofdstuk publius catusquam, contrure amvan num etris; intidoor s. te stomen naar de ontwikkeling van het masterplan, La niti pernictemque popubli ssenti o status corumDe queWaterbeleving. ta, Catium egerica volistra perum unum alis, Cupplius vive, qui ist am idetili culere mentes Tijdens deze is deseopgave metportem haar problemati ek imis. omgezet naar abem am iamperiode P. Elici tem nium hui dio Catuast Usqui st een masterplan.

Dit is bereikt door het doen van cemquissolumVividiciem analyse. pliussolum horaris in sidierei pubis publiquo escio, nos intervi statam. Cupicatum tesis sus vis. At Cuperit iderehendet de facibut Ook deze periode was erg omdat denkkracht energie pularibus bonfecrunum meintensief, actus, publi inativeel os An dii simoraen addus dienata nodig tot een geschikt idee komen. vis et Cuppl. Cata ad nihina, veritiowas vigitom furobse ndeperemus teateopopulicio tes et Catum publiis senatum, utum etient, sulicul atebeme risquam eo, aus habem seri, nita, nostem publici enatis bontelut acernih ilicatur, publius re iamdi se con dere quem simo nem diem niu vis sulvividemus conďŹ talemus res coena nocaver feresse quampra? Bont. Udet Catum hicivirmis, suam audam teatiam ditam ta ver li, viveri cotiam orei se tam abus publius ocaes ius silisus intemunte taler acta morestrei te ďŹ ci porta ignater oponfex sultus cae clem deor hala re, nonendam ublis pos, inem moludenatum optiam ium ne auterem.

Na, ďŹ cae consit? inte opubitil hortere, Cat, cri sedit, quemoen ercem.

Qua vistatus ipse num te nihi, pritem intil tam ine re is? Vivicato intistate ere clum duc resceperium mora pesimihicat, vo, conscips, silis, in stresterunc

de waterbeleving

viktor groen

2.1 De analyse Hoofdstuk 1 heb ik besloten met te stellen dat ik een plan moet maken welke structuur biedt, houvast geeft. Deze structuur ga ik in eerste plaats zoeken door het doen van analyse op zes themas, namelijk: - Hoogte (AHN) - Waterstructuur - Ontstaansgeschiedenis - Groenstructuur - Infrastructuur - Programma en recreatie

de waterbeleving

Deze zes themas moeten een basis gaan vormen voor het maken van mijn plannen.

2

Hoogtekaart (AHN) In figuur 2.1 is de hoogtekaart van het plangebied afgebeeld. De hoogteverschillen zijn goet op te merken in het gebied, tegen zee aan zijn de strandwallen te vinden dit geleidelijk naar het binnengebied toe aflopen. De laagste gebieden binnen het plangebied zijn de polders Madestein en Uithofsepolder, hierin liggen respectievelijk een woonwijk en sportcentrum de Uithof. Het organische tracé van de Gantel is onderin de hoogtekaart ook goed te herkennen.

Wat hoogte betreft is dit niet een heel spannend gebied. Er kan worden geconcludeerd dat de polders het laagst liggen in het plangebied met daarboven het boezemland. Dat de woonwijk Madestein in een laaggelegen polder ligt maakt hem kwetsbaar voor overstroming, maar biedt tegelijkertijd ook kansen voor bijvoorbeeld waterberging.

Fig. 2.1 Hoogtekaart plangebied

Bij het plaatsen van nieuwe functies in het plangebied moet rekening gehouden worden met de hoogte van het gebied, maar met aanpassingen voor bijvoorbeeld de opvang van piekbuien in de lage gebieden kan veel worden voorkomen.

Afstudeerrapport

È

È

È È

È

Waterstructuur Hiernaast is de huidige waterstructuur van het plangebied afgebeeld. Het plangebied kan grofweg worden verdeeld in twee typen water, dit is het primaire water en het secundaire water. Het primaire water binnen het plangebied wordt ook wel gekenmerkt als het boezemwater, het boezemwater heeft ook een ander waterpeil dan het secundaire water. Het secundaire water zelf bestaat voornamelijk uit alle sloten, vaarten en plassen in de verschillende polders in het gebied. (zie figuur 2.2.)

È

È

È

de waterbeleving

È È

È

È

È

È

È

È

È

È

È È

È

È

È

È È È

È

È È

È

È

È È

È

È

È È

È

È

È

È

È È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

20 È È

È

È È

È

È È

È

D

'

Fig. 2.2 Water in het plangebied È

È

D

È

'

È

È

È

'

È

È

È

È

È

È

È

È

D

È

È È

È

È

È

È

È

È

È

'

'

È È

È

È

'

È

È

È È

È È

È

È

È È

È

È

È

È

È

È

È

È

ÈÈ

È

È

È

È È

È È

È

È

È

È È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

ÈÈ

È

È È È

È È

È

È

È

È

È

È

È È È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È È

È

È È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

ÈÈ

È

È

È

È

È

È

È È

È È

È

È

È

È

È

È È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È È

È

È

È

È

È

ÈÈ

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È È

È

È

È

È È

È

È

ÈÈ

È ÈÈ

È

È

È

È

È È

È È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È È

È

È

È

È È

È

È

È

È

È

È

È

È

È ÈÈ È ÈÈ

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

ÈÈ

È

È

È

È

È

È

ÈÈ

È

È

È

È È

È

ÈÈ

È

È

È

È

È

È

È

È È ÈÈÈ

È

È

È

È

È È

È

È

È

È

È

È

È È

È

È È

È

È

È

ÈÈ

È

È

ÈÈ

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

ÈÈ

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

'

È

È

D

È

È

È

È

È

'

È

È È

È È

È

ÈÈ È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

'

È

'

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

ÈÈÈ

È

È

È

È

È

È È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

ÈÈ

È

È

È

È

ÈÈ

È

È È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

ÈÈ

È

È

È

È È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È viktor groen È

È

ÈÈ

È

È

È

È È

È

È

È

È

È

È È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È Primair water (boezemwater) È È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È È

È

È È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

Secundair water

È È

È

È

È

È

È

È

È

È

È È

È

È

È

'

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

D

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È È È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

È

Het regenwater valt op daken, bestrating È en op velden. Dit water komt al dan niet via È een drainagesysteem of natuurlijk verloop in È poldersloten terecht die het water weer afvoeren ' ' D naar hoofdvaarten. Via een poldergemaal wordt het ' ' water in het boezemsysteem geloost om vervolgens via een boezemgemaal in zee of de nieuwe waterweg uit te komen.

È

È

È

È

'

Hiervan heb ik een doorsnede getekend die te zien ' ' D kan worden gesteld dat is in figuur 2.3. Grofweg ' ' het water van twee kanten komt, water komt in de eerste plaats van boven (regenwater), maar komt ook van onder (kwel).

È

È

È

È

È

De weg van het water È beter Om de waterstructuur binnen het plangebied onder de knie te krijgen heb ik gekeken naar waar het water vandaan komt en waar het naartoeÈmoet en op welke manier dit moet. È È

È

ÈÈ

È

È È

ÈÈ

È

de waterbeleving 2

De weg van kwelwater is complexer, zie figuur 2.3.

Vlak onder de grond in poldegebied bevindt zich het zoete grondwater wat vaak wordt aangevult door regenwater. Daaronder bevindt zich een slecht doorlatende laag, vaak zeeklei dat hier in vroegere tijden door zee is afgezet. Daaronder bevindt zich een goed doorlatende laag, vaak zandgrond.

zout grondwater makkelijker onder de bel door kan komen wat zorgt voor meer verzilting in het gebied. Hierdoor kan de waterkwaliteit en dus ook de mogelijkheden op het gebied van landbouw afnemen. Dit is een duidelijk zwaktebod van het watersysteem, zorg is dus om duurzaam om te gaan met het water in de duinen.

Er komt veel water vanaf zee als kwel onder de duinen door, dit zoute water kan in kleine maten in poldersloten omhoogkomen wat ervoor zorgt dat dat water brakker wordt. Als het kwel erin slaagt om in de poldersloten omhoog te komen dan gaat dit water mee in het boezemsysteem wat de kwaliteit van dit water negatief kan beïnvloeden.

In figuur 2.4 heb ik het hele boezemsyteem in een exploded view weergegeven. Het boezemsyteem bestaat uit de zee en duinen, de boezem, boezemland en de polders.

Daarnaast bevindt zich onder de duinen een zoetwaterbubbel dit is zoet regenwater wat daar is geinfiltreerd en bleef hier drijven op het zoute water daaronder. Tegenwoordig wordt veel zoet water uit de duinen gewonnen. Hierdoor wordt de zoetwaterbel kleiner wat weer tot gevolg heeft dat

land heeft de functie als extra wateropvang bij piekbelastingen. Het verschil met polders is dat het water hier zonder tussenkomst van kunstwerken (boezemkades, zie figuur 2.6) o.i.d. de boezem in kan stromen. Bij polders moet dit uiteraard wel in de vorm van poldergemalen.

Het waterpeil van de boezem is hoger dan het polderwaterpeil, het peil van het boezemwater in ons gebied is -0.43NAP. Als het water eenmaal in de boezem is gekomen wordt het door uitlaatgemalen naar zee toe gepompt, zie figuur 2.5.

In en om het plangebied zijn meerdere polders te vinden. Het plangebied zelf ligt op twee polders, Oostmadepolder en Uithofsepolder.

Andere belangrijke polders hier zijn de Dijkpolder, Boomawetering, Wippolder en Eshofsepolder waar Den Haag een groot deel op gebouwd is. Als deze polders liggen lager dan de boezem.

Naast de polders is er ook nog het boezemland, dit

-0.43NAP

Fig. 2.3 Waar komt het water vandaan?

Afstudeerrapport

de waterbeleving

‘‘Het boezemsysteem is een kunstmatig systeem, dit maakt hem kwetsbaar’’ Plangebied Zee en duinen

De boezem Uitlaatgemaal (Drs. P.H. Schoute) Circulatiegemaal (Gemaal E.O.N.) Circulatiegemaal (Gemaal ‘t Westambacht)

Boezemland Loosduinen Gantelgebied

Fig. 2.5 Uitlaatgemaal P. H. Schoute (bron: onbekend)

Polders Oostmadepolder Westmadepolder

Fig. 2.4 Boezemsysteem viktor groen

Fig. 2.6 Boezemkade (bron: onbekend) 22

Ontstaansgeschiedenis en cultuurhistorie

de waterbeleving

Ik heb een reeks gemaakt van de ontwikkeling van het gebied vanaf 1850 tot nu, deze zal ik hierna toelichten.

2

1850 In deze tijd was dit nog een erg open gebied. Er was al wel een lijnvormige routing van Den Haag naar verschillende lijndorpen (Loosduinen, Monster en Poeldijk). In deze tijd was er nog geen sprake van een grootschalig kassengebied en werden er voornamelijk druiven geteeld tegen muren aan.

Daarnaast waren er in deze tijd vele buitenplaatsen als bijvoorbeeld de Uithof of Madestein.

In deze tijd kon Den Haag nog niet worden gezien als de grote stad al had het al wel de potentie. De voornaamste ontwikkelingen in deze tijd zijn de eerste ontwikkelingen van de kassengebieden. De Lozerlaan was er ook nog niet in die tijd, de enige herkenning die we tegenwoordig nog overhouden aan deze tijd is dat veel functies in het huidige gebied zijn vernoemd naar oude buitenplaatsen.

Denk bijvoorbeeld maar aan de Uithof. (figuur 2.9) 1900 In 50 jaar tijd is Den Haag al flink gegroeid en begint het al de vormen van een serieuze stad aan te nemen, daarnaast is Den Haag in deze tijd al vastgegroeid aan Scheveningen wat aan zee ligt.

De kassengebieden van Westland zijn fors in aantal gegroeid door grotere vraag naar groenten die in deze tijd worden gekweekt, hierbij gaat het vooral om komkommers en tomaten, zie figuur 2.6. Ook het aantal buitenplaatsen neemt gestaag toe door het steeds meer floreren van het kassengebied.

In deze tijd vindt het transport van deze kweekgoederen voornamelijk plaats in trekschuiten over water, zie figuur 2.7.

Verder raakt het gebied rondom het plangebied al verder verdicht in deze tijd, dit komt door het oprukkende Den Haag en het kassengebied dat steeds verder uitdijt.

‘‘De ontwikkeling van dit gebied vanaf 1850 berust in grote getalen op de ontwikkeling van een productielandschap aan de ene kant en de expantsiedrift van een stad aan de andere kant.’’

1950 In deze periode rukt Den Haag nog verder op en dreigt Loosduinen in haar groei mee te sleuren.

Heden ten dagen is Loosduinen geanexeerd door Den Haag. De productie in het kassengebied komt in deze tijd nadrukkerlijker op komkommers, tomaten, bloembollen en bloemen (bijproduct) te liggen. Het gebied rondom de Lozerlaan zoals we die nu kennen krijgt in deze tijd meer vorm, denk bijvoorbeeld maar aan de ontwikkeling van Den Haag. Vaarwegen worden in deze tijd nog steeds gebruikt, maar sommigen worden ook gedempt omdat vervoer per vrachtwagen steeds meer nadruk krijgt in deze tijd.

Om buitenplaatsen bereikbaar te maken zijn waterwegen gedempt.

Huidige situatie Nu is het gebied rondom de Lozerlaan enorm gegroeid vanuit twee kanten. Gelukkig heeft het gebied haar groene kwaliteit enigsinds weten te behouden door ontwikkeling van recreatiegebieden als de Uithof. Oude vaarroutes voor handel zijn vervaagd of opgedoekt, handel wordt tegenwoordig meer en meer bedreven op contractbasis.

Belangrijke lijnvormige wegen van vroeger uit zijn minder belangrijk geworden en er zijn veel nieuwe wegen aangelegd ten behoeve van betere ontsluitingen. Deze verschuiving heeft ervoor gezorgd dat verkeer meer oostwest is georiënteerd en niet noordzuid zoals dat vroeger was.

Kortom de ontwikkeling van dit gebied vanaf 1850 berust in grote getalen op de ontwikkeling van een productielandschap aan de ene kant en de expantsiedrift van een stad aan de andere, het plangebied ligt daar tussenin.

Fig. 2.7 Trekschuit vroeger (bron: Den Haag zoals het was)

Fig. 2.8 Tomatenkwekerij (bron: L. W. Koppenol) Afstudeerrapport

de waterbeleving

viktor groen

Fig. 2.9 Plangebied anno 1850

Fig. 2.10 Plangebied anno 1900

Fig. 2.10 Plangebied anno 1950

Fig. 2.11 Plangebied nu 24

Groenstructuur

Om de groenstructuur uiteen te rafelen zal ik door de schalen heen de structuur uit te leggen te beginnen op de provinciale schaal.

‘‘Den Haag is al eeuwenlang een groene stad en regio’’

In Nederland liggen 162 Natura2000 gebieden waarvan er drie rond Den Haag liggen. Dit zijn Meijendel en Berkheide, Westduinpark en Solleveld (inclusief Solleveld). Deze gebieden liggen allemaal aan de westzijde van Den Haag als een strook langs de kust. Deze strook wordt alleen onderbroken door de vissershaven bij Scheveningen wat daarmee ook gelijk een knelpunt is.

de waterbeleving

Als ik nog wat verder uitzoom liggen er in Zuid Holland een zestal provinciale landchappen, waarvan drie gebieden rondom Den Haag. Het betreft hier de landschappen Duin, Horst en Weide, Wijk en Wouden en Midden-Delfland. Het provinciale landschap Midden-Delfland ligt het dichtste bij ons plangebied, zie figuur 2.11.

2

Midden-Delfland is verbonden met het plangebied door middel van een ecologische verbinding bestaande uit een smalle waterstructuur die eindigt in de Zwet en de rand van Midden-Delfland. Deze smalle verbinding met de kust is fragiel en dreigt te verdwijnen als deze niet steviger wordt gemaakt.

Als ik dan weer inzoom kan gezegd worden dat Den Haag (al eeuwen lang) een groene stad is, zie figuur 2.12. Dit is een kwaliteit die de stad tot de dag van vandaag heeft behouden. Alle bossen, parken, duinen, landgoederen, wijk- en buurtparken, plantsoenen en straatbomen in de stad en haar perifere gebied hebben een grote kwalitatieve waarde.

Fig. 2.12 Groenstructuur regionale schaal

Een groot deel van de groentypen in en rondom Den Haag heeft een grote relatie tot haar bodem, de duinen is hier een voorbeeld van, maar ook de bosgebieden in de binnenduinrand en de landgoederen op de strandwallen zijn dit.

Afstudeerrapport

de waterbeleving

Wat verder opvalt is dat de grotere groenstructuren aan de randen van Den Haag een groene schil vormen, meer in de binnenstad vormen de parken, lanen in combinatie met water de belangrijkste groenblauwe structuur die voor zowel voor natuur als cultuurhistorie waardevol zijn.

Westduinpark

De gemeente Den Haag heeft een achttal hoofdambities op het gebied van groen, dit zijn:

Den Haag

Zuiderpark

Solleveld & Kapittelduinen

Park Overvoorde Madestein

Uithof

Westland

an

N211

N220

A4

te

rou ing

13

Deze verbinding tussen Kijkduin en Midden-Deland is opgebouwd uit een aantal deelgebieden. Het eerste deelgebied is het duingebied rondom Kijkduin (onderdeel van het Nederlandse Duinlandschap), het tweede deelgebied in landgoed Ockenburg, het derde recreatiegebied Ockenburg, het vierde recreatiegebied- en natuurgebied Madestein, het vijfde De Uithof en als laatste het plangebied voor de Westlandse Zoom als verbinding met de Zwethzone.

Ockenburg

N2

De eerstgenoemde ambitie is veruit het belangrijkst, deze zal ik nader toelichten.

Meer & Bos

erla Loz

- Groen recreatieve verbinding Kijkduin - Midden Deland - Groenblauwe vebindingen tussen stad en Groene hart - Groen recreatieve verbindingen van de Zweth en Vlietzone - Landgoederenzone Den Haag - Wassenaar - Verbinding tussen de West- en Oostduinen - Boomstructuur als schakel in de stedelijke groenstructuur en als verbinding naar het groen in de regio - Zuiderpark, ADO-locatie - Zoeklocatie stadspark Ypenburg - Leidschenveen

Wapendal Kijkduin

il Ve

Midden-Delfland

Fig. 2.13 Groenstructuur lokale schaal

Bij de analyse komt ook goed de problematiek van het plangebied naar boven, de groenstructuur binnen het plangebied ken veel verschillende gezichten en is dus te kenmerken in zes deelgebieden. Maar een vaste structuur hierin lijkt niet te herkennen. viktor groen

26

Infrastructuur Ons plangebied ligt naast de Lozerlaan, deze Lozerlaan kan worden gezien als onderdeel van de ring van Den Haag (de dikke zwarte lijn op figuur 2.14). De autosnelweg A4 die ten zuidoosten van het plangebied ligt wordt in de toekomst doorgetrokken in de richting van Rotterdam, deze verlenging zorgt voor een betere doorstroming van de Lozerlaan, ook richting Kijkduin waar het nu vaak vast staat richting het strand met name in de zomermaanden.

‘‘De vaarinfrastructuur wordt niet optimaal benut.’’

Centraal Laan van NOI

2 km

de waterbeleving

De afstand van Den Haag station centraal naar het plangebied is met de metro (Randstadrail) ongeveer 25 tot 30 minuten, met de fiets is dit iets langer. De verschillende trammen stoppen in de randwijken van Den Haag en bij de Uithof.

2

4 km

Het dichtsbijzijnde station na Den Haag Centraal is station Rijswijk. Helaas is de verbinding met dit station naar het plangebied matig omdat de meeste openbaar vervoerslijnen in de richting van Den Haag gaan en niet langs Rijswijk komen.

Moerwijk

Rijswijk 8 km 30 minuten tram

De Lozerlaan kan gezien worden als de entree van de stad, vanaf de snelweg is dit de eerste weg waarop je komt te rijden. Logisch is het dus dat er erg veel verkeer is op deze weg. Alle wegen de stad in of richting Westland beginnen en/of eindigen hier.

A13

Delft

A4

A4 gepland

Provinciale autoweg

Fig. 2.14 Infrastructuur regionale schaal

Ring Den Haag Lokale belangrijke wegen Spoorlijn Geplande snelweg Station

Afstudeerrapport

de waterbeleving

Het plangebied wordt dus ontsloten door de Lozerlaan, verder lopen er een aantal belangrijke wegen door het gebied heen. Dit is de Monsterseweg (een oude lintweg), de Nieuweweg in het midden van het plangebied en de Poeldijkseweg aan de onderkant van het plangebied. Via deze drie wegen worden de verschillende functies in het plangebied en aan deze wegen ontsloten.

lijn 3 lijn 24

lijn 23 lijn 26

lijn 4 randstadrail 6

In het plangebied zelf loop een fietsknooppuntenroute wel een fietsverbinding vormt tussen Kijkduin en Midden-Delfland, maar ook tussen Den Haag en Westland.

lijn 31

eg sew

ster

Mon

m

ca

Es

Madestein

n

aa

pl

lijn 35 en 36 lijn 9 lijn 25

aa

rl ze Lo

Naast allerlei infrastructuur op land zijn er ook vaarroutes. (zie fig. 2.15) Het is mogelijk om door het hoofvaarnetwerk van het gebied te varen, maar de vaarroutes zijn op sommige plekken fragiel en op een aantal plekken is het daarnaast bijna onmogelijk om onder een brug door te varen zoals bijvoorbeeld onder de Lozerlaan door. Ook liggen er achterkanten aan de vaarroutes wat het zicht vanaf het water niet bepaald fraai maakt. Kortom de vaarinfrastructuur wordt niet optimaal benut.

lijn 2

n

eg ew w u e

Ni

g we

kse

ij eld

Po

Fietsknooppunten route

Fig. 2.15 Infrastructuur lokale schaal

Vaar route Belangrijkste autowegen Buslijnen Tramlijnen Watersport vereniging Aanmeer plaats rondvaart

viktor groen

28

Programma en recreatie Op grote schaal kent het gebied drie typen aantrekkingskracht met daarbij behorend programma. Dit zijn; aantrekkingskracht op regio en landelijk, aantrekkingskracht stedelijk gebied en aantrekkingskracht op omliggende wijken.

Nabij ons projectgebied zijn er vier attracties te vinden die mensen vanuit de regio naar het gebied toe lokken, dit zijn de Zandmotot, Kijkduin, De Uithof en iets verder de stad in het Zuiderpark.

Het programma wat je dan vooral bij Kijkduin en de Uithof vind zijn parkeerplaatsen, grote ontsluitingswegen en grote mate van verdichting.

de waterbeleving

Op meer stedelijk niveau heeft de Uithof ook een aantrekkingskracht. Verder zijn er meerdere kleineren plekken in het plangebied te vinden (zwemstrandjes, kleine horeca) die aantrekkingskracht hebben vanuit de stad.

2

Kortom voor mensen vanuit de regio heeft het plangebied de grootste aantrekkingskracht.

recreatie in en om Den Haag en de aantrekkingskracht aantrekkingskracht regio en landelijk zee strand + duinen park centrum attracties camping, bungalowpark musea

recreatie in en om Den Haag en de aantrekkingskracht aantrekkingskracht regio en landelijk zee strand + duinen park centrum attracties camping, bungalowpark musea

recreatie in en om Den Haag en de aantrekkingskracht aantrekkingskracht regio en landelijk zee strand + duinen park centrum attracties camping, bungalowpark musea aantrekkingskracht stedelijk gebied park + buitensport begraafplaats attracties

aantrekkingskracht stedelijk gebied park + buitensport begraafplaats attracties musea

aantrekkingskracht stedelijk gebied park + buitensport begraafplaats attracties musea aantrekkingskracht omliggende wijken park topografisch centrum bedrijf, industrie wonen kassengebied Fig. 2.16 Programma regionale schaal agrarisch omsloten waterwinning, natuur overig plangrens Schakelzone Lozerlaan

aantrekkingskracht omliggende wijken park topografisch centrum bedrijf, industrie wonen kassengebied agrarisch omsloten waterwinning, natuur overig

Afstudeerrapport

de waterbeleving

Verder ingezoomd blijkt het programma in dit gebied toch best divers is. Programma wat in dit plangebied te vinden is: kunst (kunst bij de Puinduinen), monumentale gebouwen (Landhuis Ockenburg), sportgelegenheden, scholen, horeca, zwemwater, verschillende infrastructurele routes op water en over land.

‘‘Dit gebied kent vele gezichten, het enige probleem is dat deze gezichten elkaar niet durven aan te kijken’’

Als deze programma zorgen ervoor dat dit een heel divers gebied is, wat wel versnippert overkomt zoals ook al geschetst in hoofdstuk 1.

Tergelijkertijd bieden al deze functies genoeg potentie voor verdere ontwikkeling, ze kunnen misschien zelfs structuur bieden door de vaste funciie en uistraling dat een bepaald type programma heeft.

Kortom dit gebied kent vele gezichten, het enige probleem is dat deze gezichten elkaar niet durven aan te kijken wat de behekking en afscheiding tot gevolg heeft.

(recreatieve) functies + voorzieningen in en rond Schakelzone Lozerlaan (recreatieve) functies + voorzieningen in en rond Schakelzone Lozerlaan water waterzee zwemwater zee overig opvallend water zwemwater overig opvallend water groengebieden strand + duinen groengebieden zandmotor kustverdediging strand + duinen natuurgebied duinen zandmotor kustverdediging park, landgoed, openbaar groen, bos natuurgebied duinen sportvelden, park, landgoed,golfbaan openbaar groen, bos volkstuin, boomgaard sportvelden, golfbaan agrarisch weiland, akker volkstuin, boomgaard begraafplaats agrarisch weiland, akker braakliggend terrein begraafplaats overige buitenrecreatie braakliggend terrein overige buitenrecreatie recreatieve voorzieningen camping, bungalowpark recreatieve voorzieningen kantine, sporthal, ijsbaan, karten, manege camping, bungalowpark voorziening, bedrijfspand, school kantine, sporthal, ijsbaan, karten, manege voorziening, bedrijfspand, school topografisch bedrijf, industrie, voorziening topografisch winkelcentrum bedrijf, industrie, voorziening wonen winkelcentrum kassen, (lint)bebouwing wonen parkeren kassen, overig(lint)bebouwing parkeren overig plangrens Schakelzone Lozerlaan plangrens Schakelzone Lozerlaan

viktor groen

Fig. 2.17 Programma lokale schaal

30

2.2 Visie en concept

Vroeger NU

Zoals in de analyse is beschreven zijn er veel potenties op het gebied van water te benutten. In de analyse heb ik het al even gehad over de oude vaarverbindingen uit vroegere tijden, maar ook het maken van een structuur met water is een heel belangrijk punt.

Uit de analyse heb ik een visie gevormd die bestaat uit een vijftal speerpunten die ik kort zal toelichten.

Mijn hoofpunten uit de visie zijn: - De ‘oude vaarroutes’ dienen als ruggengraat voor het masterplan.

de waterbeleving

- De koppeling tussen Westland en Den Haag over water moet herstelt worden, men moet dus Den Haag weer beter in kunnen varen.

2

- Betere samenhang tussen functies en deze beter koppelen aan de hoofdstructuur in het gebied.

- Er moet een structuur worden gemaakt met behulp van de waterstructuur die goed verankert ligt in het gebied.

- Toevoeging of aanpassing van (watergebonden) functies als boot- en kanoverhuur, waterwonen, natte natuur en stadslandbouw dragen bij aan de kwaliteit van het gebied.

Ik wil dus de oude waterstructuur zoals die vroeger werd gebruikt weer zichtbaar maken, op een moderne manier. Veel vaarwegen die vroeger werden gebruikt zijn nu gedempt, hebben een andere functie gekregen, zijn niet meer bevaarbaar door wat voor reden dan ook of zijn gewoon niet aantrekkelijk. Denk hierbij maar aan de waterweg onder de Lozerlaan door, deze was vroeger open en goed bevaarbaar voor schuiten naar Loosduinen en Den Haag, tegenwoordig is de doorvaarhoogte hier

Fig. 2.18 De transformatie van vroeger naar nu

goed bevaarbaar zijn, denk hierbij aan de Gantel, Nieuwe Sloot en verschillende plassen rondom Madestein.

tot varen tot aan je achtertuin of het beoefenen van sporten en/of recreatievormen die watergebonden zijn als kanovaren of zwemmen.

Met het weer open en bruikbaar maken van de vaarverbinding zijn er ook weer mogelijkheden om de koppeling tussen Westland en Den Haag te verbeteren op het gebied van vaarroutes, recreatie en in mindere mate ook verkeersafhandeling.

Als deze speerpunten tezamen hebben geleid tot een concept welke is afgebeeld in figuur 2.19.

Het concept voorziet in een hoofdwaterstructuur met daaraan vast verschillende armen in verschillende richtingen naar bijvoorbeeld Den Haag of Westland. Op verschillende punten aan deze structuur gebeuren dingen die te maken hebben met de hoofdstructuur, dit kunnen aangepaste huidige functies zijn, maar ook nieuwe.

De verschillende functies, nu vaak met hun achterkant aan het water gericht moeten meer smoel krijgen aan het water zodat ze ook echt worden gekoppeld aan de hoofdstructuur en er onderdeel van worden.

Zogezegd is het dus belangrijk dat er een structuur in het gebied wordt gemaakt met het water als ruggengraat die orientatie, samenhang en structuur geeft aan het gebied. Dit zorgt ervoor dat alles beter met elkaar samenwerkt in één systeem.

Om de nieuwe structuur zoals hierboven beschreven smoel te geven is het een goed idee om huidige functies aan te passen en nieuwe functies toe te voegen die ook echt een koppeling hebben met het water of dat kunnen hebben. Hierbij denk ik bijvoorbeeld aan waterwonen met de mogelijkheid

Deze hoofd(water)structuur gaat ook structuur bieden, de huidige routes die door het gebied lopen zullen hier ook aan worden gekoppeld, waar dat op dit moment nog niet altijd gebeurd.

Als laatste zal ook het groen floreren aan deze hoofdstructuur, het groene karakter van het gebied zal behouden blijven, omdat de functies die in het gebied komen zo worden gekneden dat een groene setting wenselijk is. Voorbeelden zijn bijvoorbeeld een buitenplaats of waterretentiegebied.

Kortom het concept voorziet in die o zo belangrijke hoofdstructuur, die wordt aangepakt en weer open gemaakt.

Afstudeerrapport

de waterbeleving

westland

den haag midden delfland

Fig. 2.19 Het concept: De Waterbeleving

viktor groen

32

2.3 Masterplan de waterbeleving

de voorwaarden die ik daarvoor stel.

Ik zal eerst het masterplan als geheel uitleggen om vervolgens de verschillende onderdelen die erin zetten tegen het licht te houden.

Beleefbaarder door de het maken van gezichten aan de hoofdstructuur, zoals uit de analyse is gebleken zitten er veel achterkanten aan het water (zie fig. 2.20), wat ervoor zorgt dat je het gebied niet optimaal beleeft en het zelfs als storend kan ervaren. Het is heel belangrijk dat het gebied beleefbaarder wordt, want als de beleving goed is, betekent dit vaak ook dat een gebied goed gestructureerd is.

Mijn concept met de daarbij behorende visiepunten heb ik doorontwikkelt tot mijn masterplan ‘De Waterbeleving’.

Mijn masterplan heeft niet voor niks De Waterbeleving, het is van cruciaal belang dat je dit gebied weer kunt beleven op of nabij het water.

Dit vindt ik zo enorm belangrijk omdat het water de enige echte solide structuur is in dit gebied die daarvoor geschikt is.

de waterbeleving

Mijn plan is om het huidige boezemsysteem zoals die bij de analyse in paragraaf 2.2 is beschreven zichtbaarder, bevaarbaarder, beleefbaarder en duurzamer te maken.

2

Uiteraard zijn aanpassingen en veranderingen nodig, maar door dit plan worden de kwaliteiten van het gebied versterkt, denk bijvoorbeeld aan het optimaliseren van de waterweg.

Het masterplan is te verdelen in verschillende onderdelen, te weten:

Duurzamer door ervoor te zorgen dat er meer ruimte komt voor opvang van water tijdens piekbuien, dit wordt bijvoorbeeld gedaan door het verbreden van verschillende vaarwegen, hierdoor wordt een waterweg dus bevaarbaarder en duurzamer, twee vliegen in één klap.

- De ruggengraat (hoofwaterstructuur) - Transferium nabij de A4 - Gantelarm - De open kas - Bedrijfsarm - Uithof - Polderwonen - Loosduinenarm - Stadslandbouw Pluk!

- Huidige functies

Dit masterplan voorziet in een structuur zonder het hele plangebied radicaal op de schop te gooien.

De verschillende onderdelen van het masterplan worden met referentiebeelden verduidelijkt.

Zichtbaarder voor oriëntatie en herkenning. Het is straks mogelijk om deze hoofdstructuur door het hele gebied te blijven volgen zowel vanaf het water als op het land. Alle routing (in water en op land) in het gebied wordt gekoppelt aan deze belangrijke structuur. Routing zal niet meer kriskras door het gebied lopen, maar altijd uitkomen bij deze structuur zodat ervoor wordt gezorgd dat men de waterbeleving ook echt beleeft.

Bevaarbaarder door het herprofileren van de waterwegen, waterwegen worden breder gemaakt en beter met elkaar verbonden. Zo wordt de vaarverbinding met Den Haag ‘open gemaakt’. Deze vaarverbinding welke onder de Lozerlaan doorloopt heeft nu een doorvaarhoogte van krap één meter, dit is natuurlijk onvoldoende. Verder zullen er waterwegen en armen aan de hoofdstructuur met elkaar verbonden, dit kan betekenen dat er stukken nieuwe waterstructuur aangelegd zullen moeten gaan worden, maar soms volstaat een verbreding van een profiel ook, als het maar gebeurt volgens

Fig. 2.20 Achterkanten aan het water Afstudeerrapport

de waterbeleving

Fig. 2.21 Masterplan De Waterbeleving viktor groen

34

De ruggengraat (hoofwaterstructuur) De ruggengraat vormt de basis van het plan, het is de hoofdwaterstructuur waaraan van alles gebeurd.

Voor deze waterstructuur wordt de boezem als basis gebruikt. De ruggengraat brengt een solide structuur die gebruikt kan worden als kapstok. Deze kapstok zorgt voor routing, herkenbaarheid en oriëntatie.

Figuren 2.22 en 2.23 zijn referenties van een waterstructuur zoals ik deze voor ogen heb. Het moet een natuurlijk ogend geheel worden waar mens en ook dier zich thuis voelt.

de waterbeleving

Aan deze structuur gebeuren allerlei dingen, er liggen allerlei functies aan welke ik nu ga beschrijven.

2

Transferium nabij de A4 Dit is een belangrijk punt aan de onderkant van het plangebied, dit transferium kan worden gezien als ‘de voordeur vanaf de A4’. Bezoekers van het gebied komen hier van de A4 af, wat het aantal auto’s groot maakt. Op dit transferium kan je overstappen van auto naar kano of sloep om vervolgens in noordelijke richting naar Kijkduin of andere bezienwaardigheden te varen. Belangrijk is dan om een goed opstappunt te maken voor sloepen en kano’s.

Fig. 2.22 Referentiebeeld Glasparel+ (bron: bureau RROG)

Gantelarm De Gantelarm kan worden gezien als de verlenging van de orginele nu nog bestaande Gantel. Als er goed wordt gekeken naar de topografische kaart zie je door de oogharen heen dat deze structuur er al deel is, maar dat deze nog niet als zodanig beleeft wordt. Aan deze arm zijn ook vele bezienwaardigheden als een kerk en oude molen die met het openmaken en verbinden van deze arm meer aandacht krijgen.

Fig. 2.23 Referentiebeeld Glasparel+ (bron: bureau RROG) Afstudeerrapport

de waterbeleving

De open kas De open kas is een knipoog naar de kassenteelt in dit gebied, maar ook de handelaren die vroeger over waterwegen hun goederen vervoeren.

Kassen aan deze waterstructuur zijn een goed voorbeeld van achterkanten aan water, het zijn vaak meterhoge glazen muren die soms ook nog zijn beschildert wat tot gevolg heeft dat het als het ware een dichte blokkendoos is. Ik wil die kassen opener en beter beleefbaar maken. Mensen kunnen als ze hierlangs varen of fietsen aanmeren en deze kas van de binnenkant bekijken, ik noem het daarom ook ‘de open kas’. Daarnaast kunnen ook zelf boeketten worden geplukt, is er een theehuis midden in de kas en is er een verkooppunt. Figuur 2.25 geeft hier een referentie van.

Bedrijfsarm Dit zijn de huidige bedrijfsterreinen van ABC Westland en Zigtenburg die beiden op de rol staat voor herstructurering. Op de masterplankaart zijn dit de grote groene armen met de verschillende bedrijfslocaties erop. Na deze herstructurering zal er in dit gebied meer water en meer groen te vinden zijn. De structuur zoals die bedacht is voor de nog te houden Floriade in Almere is hier wel een goede uitgangspunt voor, zie figuur 2.26. Deze locaties worden na herstructurering gekoppeld aan de hoofdstructuur door het aantakken van waterwegen aan deze structuur, maar ook door het subtiel plaatsen van enkele werklocaties aan de hoofdstructuur. Voorwaarde voor deze bedrijfslocaties zijn wel dat ze transparant van aard zijn, daar bedoel ik mee dat ze geen hoge afscheidingen mogen hebben en dat het gebied om hun bedrijfsgebouw min of meer openaar terrein is.

Uithof De Uithof is nu al een belangrijke recreatieve drager en de hoofdstructuur zorgt ervoor dat dit nog sterker wordt. Dit doe ik door ervoor te zorgen dat men hier kan aanmeren, maar er zal ook meer activiteit aan het water zijn als bijvoorbeeld zwemwedstrijden. viktor groen

Fig. 2.24 Referentiebeeld aanlegsteiger (bron: Floatlands)

Fig. xxx Referentiebeeld aanlegsteiger (bron: Floatlands)

Fig. 2.25 Referentiebeeld open kas (bron: kom in de kas!

36

Polderwonen De huidige polder Westmade is uitermate geschikt om in te ‘Polderwonen’, met deze term bedoel ik dat in dit gebied een sfeer moet heersen dat je in een polder bent. Een bepaalde waterhuishouding is hier een belangrijke factor in. Ook het Polderwonen moet gekoppelt worden aan de hoofdstructuur door middel van een rechtlijnige waterstructuur. Door dit te doen is het mogelijk om van je achtertuin waar een bootje aan ligt een stukje te gaan varen. figuur 2.27 is hier een referentie voor.

de waterbeleving

Loosduinenarm De Loosduinenarm een lintvormige arm die weer zichtbaar gemaakt wordt, hieraan staan allerlei oude gebouwen uit de tijd dat Loosduinen nog een lintdorp was en nog niet bij Den Haag hoorde. Er stroomt weliswaar geen water door deze arm, maar het is wel een onderdeel van het vroegere systeem van kwekerijen, buitenplaatsen en verkooppunten.

Goederen werder ook via deze lintdorpen vervoerd.

2

Fig. 2.26 Referentiebeeld werken nabij groen en water (bron: Gemeente Almere)

Stadslandbouw Pluk!

Om de Loosduinenarm en het oude Kwekerslandschap meer smoel te geven binnen het plangebied krijgt de Stadsboerderij Pluk! een prominentere rol dan het nu heeft. Zo wordt deze boerderij groter en manifisteert hij zich meer aan het lint en kunnen er kweekgerelateerde functies binnen dit gebied bijkomen.

Huidige functies De rest van de functies in het plangebied blijven behouden, maar kunnen wel worden aangepast aan de voorwaarden die de hoofdwaterstructuur schept.

Fig. 2.27 Referentiebeeld wonen aan het water (bron: Robin Velderman) Afstudeerrapport

de waterbeleving

Kortom dit masterplan vertelt het verhaal van een waterstructuur waaraan allerlei ontwikellingen op verschillende gebieden plaatsvinden.

Deze structuur biedt een kapstok door zijn solide uiterlijk, alle ontwikkelingen in het gebied zullen vanuit deze structuur bedacht en ontwikkelt en uitgerolt worden.

In het volgende hoofdstuk waarin mijn deeluitwerking wordt besproken zal ik verder ingaan op hoe dit waterplan structuur en houvast biedt en hoe de verschillende functies in het plan een plek krijgen.

viktor groen

38

afstudeerrapport

Impressiefoto de transformatie

3

Na het masterplan is er verder ingezoomd naar een deeluitwerking, deze uitwerking is tot stand gekomen door het toepassen van de hoofdstructuur uit het masterplan op de deeluitwerking.

Ik vondt dit erg leerzame weken omdat je plan dan concreter vorm krijgt, je past al de gestelde voorwaarden uit het masterplan toe op een kleinere schaal en zie of iets wel of dat iets niet kan, dat maakt ontwerpen leuk.

de transformatie

viktor groen

3.1 Locatie en visie op deeluitwerking De locatie van mijn deeluitwerking is weergegeven in figuur 3.1. Voor mijn deeluitwerking ga ik het noordelijke deel van het masterplan uitwerken. Het deelgebied beslaat het gebied van de Nieuwe Weg, de weg boven de uithof tot aan grofweg de start van de (puin)duinen.

Voor mijn plan is deze locatie belangrijk omdat ik hier goed kan laten zien dat de relatie met de omgeving hier belangrijk is. Binnen dit stuk van het masterplan vallen veel functies en is de door mij geschetste problematiek het grootst, daarom is het een logische keuze om voor deze locatie te kiezen.

de transformatie

Na de locatiekeuze heb ik de visie van het masterplan er weer bijgepakt en gekeken hoe deze in deze omgeving toepasbaar is en gebiedsspecifiek aangescherpt.

3

De belangrijkste drie punten uit mijn visie die ik ook nadrukkelijk voor mijn deeluitwerking meeneem zijn dat de oude routes als ruggengraat dienen, er betere samenhang tussen functies moet komen door koppeling aan de hoofdstructuur en dat ik die structuur maak met behulp van het huidige boezemsysteem.

Voor dit deelgebied komt dat neer op de volgende visiepunten: - De ruggengraat is leidend en richtinggevend - Routing moet gepresenteerd worden aan de ruggengraat en er niet kriskras doorheen lopen.

- Functies liggen beter verankert aan de ruggengraat en werken hier mee samen of doen hier iets mee, ze versterken elkaar.

- Er worden betere schakels gemaakt tussen verschillende identiteiten voor de oriëntatie en herkenning binnen het gebied.

Zogezegd moet de ruggengraat leidend en richtinggevend zijn, dit wil zeggen dat ik redeneer vanuit het water om de gewenste structuur te kunnen ontwikkelen in het gebied.

Om de ruggengraat beleefbaar te maken moet de routing meer gepresenteerd worden aan de ruggengraat, wat die nu nog niet doet. Hetzelfde geldt eigenlijk voor de functies in het gebied, deze liggen nu veel met de achterkanten aan de ruggengraat, deze moeten meer gepresenteerd worden aan de ruggengraat.

Op dit moment zijn de schakels en verbindingen tussen de verschillende functies in het deelgebied niet of slecht aanwezig, deze moeten verbetert worden zodat versnippering in de ban wordt gedaan.

Mijn visie is samen te vatten tot het visieplaatje in figuur 3.2. De ruggengraat is als een nerf van een blad met een begin- en eindpunt, aan deze nerf zitten de verschillende identiteiten en functies vast, die allemaal hun eigen kenmerken hebben maar toch horen ze bij elkaar en hebben ze een beetje dezelfde kleur. Dit komt omdat ze samen werken in deze structuur, de structuur die ik de waterbeleving noem.

Fig. 3.1 Locatiekaartje deeluitwerking

Deze vier ontwerpprincipen staan aan de basis voor het ontwerp voor mijn deeluitwerking.

Om deze waterbeleving te bereiken is er pleksgewijs verandering nodig, soms moeten er dingen worden aangepast en soms ook hele nieuwe identiteiten worden gemaakt, dit allemaal om de structuur van de waterbeleving vorm te geven.

In de volgende paragraaf ga ik verder in op de middelen en principen om de transformatie naar de waterbeleving te bereiken, dit doe ik door; - Het watersysteem als ruggengraat te gebruiken - Identiteiten aan deelgebieden toe te kennen - Routes met punten te maken - Het toevoegen of aanpassen van programma Afstudeerrapport

de waterbeleving

Fig. 3.2 Visieplaatje deeluitwerking

viktor groen

42

3.2 Ontwerpprincipen deeluitwerking Watersysteem als ruggengraat Het watersysteem dient als ruggengraat voor het plan, het is het essentiele onderdeel dat structuur geeft aan de omgeving, zie figuur 3.3.

Water als ruggengraat

‘‘Verschillende functies in het gebied zullen zich moeten gaan manifisteren aan dit hoofdvaarnetwerk''

De ruggengraat bestaat uit brede hoofdvaarten en wat smallere subvaarten. Door er langs deze route vindt de voornaamste recreatie plaats, in de subvaarten die smaller zijn (ook voor herkenning van de hoofdvaart)is meer ruimte voor natuur om te floreren.

de transformatie

Verschillende functies in het gebied zullen zich moeten gaan manifisteren aan dit hoofdvaarnetwerk, vooral als de vaarmogelijkheden beter worden benut en er weer meer vaarrecreatie plaatsvindt dan kan die klanten opleveren voor bijvoorbeeld een horecagelegenheid die aan dat water ligt.

3

Het is dus niet alleen zaak om de hoofdstructuur aan te wijzen en die volgens gestelde voorwaarden aan te passen dan wel aan te leggen, maar het is juist zaak om ook in het contextgebied te kijken van deze ruggengraat om daar naar handvatten te zoeken die koppeling met de omgeving mogelijk maakt. Hierbij kan worden gedacht aan bijvoorbeeld toevoeging van watersport activiteiten bij de sportvelden of het realiseren van kunst in of bij het water op een buitenplaats.

Kortom deze ruggengraat voorziet in de gewenste structuur en is een goede houvast voor het uitrollen van mijn plan.

Fig. 3.3 Watersysteem als ruggengraat Afstudeerrapport

de waterbeleving

Identiteiten Om de verschillen in karakter en eigenschappen van de deelgebieden in kaart te brengen heb ik verschillende identiteiten onderscheiden welke elke een naam hebben gekregen.

Deze identiteiten zijn deels gebaseerd op kwaliteiten die er al zijn in het deelgebied maar ook op de voorwaarden die de ruggengraat schept.

Binnen mijn deelgebied zijn er negen identiteiten, waarvan ik een korte karakterschets geef.

Het sportcomplex bovenaan het deelgebied blijft behouden, maar krijgt meer aantrekkingskracht tot het water. Zo worden de achterkanten van sportvelden die vaak dicht zijn gemaakt juist open en transparant gemaakt en is het straks mogelijk om langs en in het water te sporten waardoor je het water optimaal kunt beleven, dit zorgt tegelijkertijd voor verkoeling in de zomerse maanden.

Het vakantiepark blijft behouden als identiteit, wel komen er nabij het park nieuwe en betere vaarroutes te lopen waardoor je als toerist snel en makkelijk het gebied kan beleven.

De braafplaats blijft zoals deze is al wordt hij openbaarder gemaakt door het aanleggen van een openbaar pad over de begraafplaats heen.

Ook buitenplaats Ockenburg blijft als identiteit behouden, wel wordt de functie als buitenplaats verbetert aan het water en wordt het landhuis gemoderniseerd. Het luxe wonen krijgt meer smoel aan het water, maar blijft wel behouden als eigen identiteit. Het stadswonen bevindt zich nu vooral aan de rechterkant van de Lozerlaan, het is belangrijk dat deze identiteit zich ook manifisteert aan de andere kant van de Lozerlaan, zodat het hele concept van de waterbeleving zich ook echt in de stad uitrolt en niet alleen binnen het plangebied.

Aan de andere kant van het stadswonen bevindt zich het polderwonen met ook weer de koppeling met de waterbeleving en met de noodzaak om de identiteit van het polderwonen tot aan de hoofdwaterstructuur te kunnen beleven. De laatste identiteit zit tussen de eerder genoemde viktor groen

Identiteiten

‘‘De identiteiten zijn gebaseerd op huidige kwaliteiten en voorwaarden die de waterbeleving schept''

Sportcomplex

Vakantiepark

Begraafplaats

Het Landgoed

Luxe wonen

Stads wonen

Polderwonen

Recreëren en beleven

Fig. 3.4 Identiteiten 44

identiteiten in en berust zicht op recreatie en beleving aan de hoofdwaterstructuur. Erg belangrijk voor het gebruik van het gebied.

Route met punten

‘‘Alle punten staan met elkaar in verbinding door middel van de structuur van de waterbeleving''

de transformatie

Route met punten Om de waterbeleving als eenheid herkenbaar te maken en ervoor te zorgen dat hij oriënterend werkt heb ik een route gemaakt met punten, dit zijn punten die reageren op identiteiten waarin ze vallen. Deze punten kenmerken zich door opvallende elementen te zijn in het landschap. Ze staan met elkaar in verbinding door middel van de structuur van de waterbeleving, ik heb acht punten onderscheiden welke ik aan de hand van referenties nader toelicht.

3

Punt 1 ligt in het sportcomplex en noem ik het sportpaviljoen. Dit sportpaviljoen is het noorderlijkste stuk van de waterbeleving en ligt dicht bij zee. Het is het centrale punt binnen het beter gestructureerde complex en ligt aan het water. Mensen komen hier aan met hun sloep of kano en kunnen hiervandaan makkelijk doorsteken naar zee, maar kunnen hier ook genieten in het sportpaviljoen van de energieke sportcultuur die er hangt. Je kan men letterlijk zien voetballen, honkballen of tennissen. Twee referenties om die sfeer weer te geven zijn afgebeeld in figuur 3.6 en 3.7. Het wordt een plek aan het water waar men de sportcultuur optimaal beleeft.

Het tweede punt onder het sportcomplex welke aan de waterbeleving ligt is buitenplaats Ockenburg, deze huidige buitenplaats moet een flinke opknapbeurt ondergaan, want op dit moment dreigt het landhuis een vervallen staat aan te nemen. Het landhuis krijgt een verblijfsfunctie, maar blijft wel intact zoals deze is, er mogen geen bijgebouwen o.i.d. bijgebouwd worden die het karakter van dit landhuis nadelig beïnvloeden. In figuren 3.8 en 3.9 zijn hier referenties van te zien. Ik heb een oude foto als referentie gebruikt omdat ik vindt dat het karakter zoals deze vroeger er was weer terug moet komen.

1

2

3

4

5 6 7

8

Fig. 3.5 Route met punten

Afstudeerrapport

de waterbeleving

Het derde punt aan deze route zijn de boshutten, tevens onderdeel van buitenplaats Ockenburg.

Deze hutten worden als speciale elementen in het Hyacintenbos geplaatst welke daar ligt. Het is belangrijk dat deze hutten afwijken van de standaard boomhut omdat ze onderdeel zijn van meerdere speciale elementen die ook op het landgoed zijn te vinden. Naast de fietsroute in dit Hyacintenbos word er ook een doorgaande struinroute gemaakt welke uiteindelijk ook weer langs het landhuis loopt en over de rest van de buitenplaats. Figuur 3.10 geeft een impressie van zo’n speciale boshut. Figuur 3.11 geeft een idee van hoe een struinpad in dat bos eruit kan komen te zien.

Het vierde punt ligt op een soort van eilandje in de buitenplaats omringt door de waterbeleving.

Hier wil een soort van beeldenroute in Follyvorm maken die het karakter heeft van een Popuptentoonstelling. Het gebruik van Follys in buitenplaatsen is vrij algemeen, ik reageer hier op de waterbeleving door bijvoorbeeld kunstobjecten te plaatsen in, op of aan het water, maar dit kunnen ook Follygebouwen zijn waarop je zicht heb vanaf het water, een interactie vanaf beide kanten dus.

Referenties zoals te zien in figuur 3.12 en 3.13 is een Folly uit park La Vilette en kunst van Pedro Marzorati. Deze twee referenties geven het speciale karakter van deze plekken aan. Follys op zichzelf hebben geen functie, maar de ruimt daaromheen wel, plekken kunnen ingericht worden als ligweide, speelplaats of klein evenementenveldje voor tentoonstellingen of markten.

Het vijfde punt is eigenlijk de schakel tussen de identiteit van de buitenplaats en die van de identiteit waar recreatie en beleving van mijn waterplan nog centraler staat. Deze schakel moet dus de overgang zijn tussen twee werelden.

Hiervoor heb ik in figuur 3.14 Villa Augustus meegenomen als referentie. Deze schakel krijgt een bezoek en verblijfsfunctie en reageert tegelijkertijd op het oude lint waaraan het ligt. De schakel ligt viktor groen

1 Fig. 3.6 Waterpaviljoen (bron: Floriade Venlo)

Fig. 3.7 Zwemwedstrijd (bron: Edmonton)

2 Fig. 3.8 Landgoed Ockenburg (bron: Gemeente Den Haag)

Fig. 3.9 Landgoed Ockenburg 1930 (bron: Kastelenbeeldenbank)

3

4

Fig. 3.10 Boshutten (bron: Amazing Treehouses)

Fig. 3.11 Struinpaden (bron: Gelderlander)

Fig. 3.12 Folly (bron: Flickr)

Fig. 3.13 Kunst in het water (bron: Pedro Marzorati) 46

gekoppeld aan de waterbeleving, het is de bedoeling dat je hier uit je boot of sloep kan varen.

De vaarcultuur in Giethoorn op ďŹ guur 3.15 is hier ook een referentie voor.

de transformatie

Het zesde punt ligt in de identiteit van het stadswonen en is gelegen aan de overkant van de Lozerlaan. Dit punt aan de oude lijn (lintdorp) gaat voor deze plek een herkenningspunt vormen en oriĂŤntatie bieden voor mensen die het plangebied willen bezoeken. Figuten 3.16 en 3.17 zijn hier referenties voor. De torens die langs de A6 bij Almere staan zijn goede impressies van hoe het eruit gaat zien. Om de herkenning van deze torens aan de waterbeleving zichtbaar te maken moeten ze net zoals de Follys en boshutten op de buitenplaats een wat bijzonder karakter hebben, net zoals de torens op de referenties.

3

Het zevende punt ligt midden in het recreatief hoogwaardige gebied. Op dit punt wordt naast de stadslandbouw Pluk! een viskwekerij gesitueerd.

Deze kwekerij heeft een sterke connectie met de waterbeleving doordat het zelf ook een waterfunctie is. Mensen die hier langsvaren op het water of ďŹ etsen of wandelen op het land kunnen de kwekerij bezoeken, zelf vissen, vis proeven en de manier van werken bekijken. De voorwaarde voor deze kwekerij is dat hij duurzaam van opzet is. Dit zie je bijvoorbeeld terug in hergebruik van afvalwater die de vissen produceren voor het kweken van waterplanten in een ander bassin op de kwekerij.

Het achtste en laatste punt zijn de poldertorens die op het scheidingsvlak liggen tussen de polder en de waterbeleving en de nieuwe structuur. Ik wil het water beleefbaar maken vanuit de polder, daarom vindt ik dat het mogelijk moet zijn om met je bootje de hoofdvaart op te kunnen varen, zo kan je vanaf je huis wegvaren. Op de overgang van dat polderwonen naar de waterbeleving staan een aantal poldertorens die qua uiterlijk hetzelfde karakter hebben als de stadstorens, zie 3.20 en 3.21.

5

6

7

8

Fig. 3.14 Villa Augustus (bron: Flickr)

Fig. 3.15 Giethoorn

Fig. 3.16 Rode Donders (bron: Gemeente Almere)

Fig. 3.17 Rode Donders (bron: Gemeente Almere)

Fig. 3.18 Viskwekerij (bron: De Forelvisser)

Fig. 3.19 Vis roken (bron: De Forelvisser)

Fig. 3.20 Rode Donders

Fig. 3.21 Rode Donders Afstudeerrapport

de waterbeleving

Programma

Programma Naast de principes voor de waterstructuur, identiteiten en voor verschillende punten heb ik daar ook nog een principe voor het programma aan gekoppeld, want de verschillende karakteristieken die ik met de voorgaande principen maak trekken verschillende soorten programma aan.

In het sportcomplex komt programma op het gebied voor sport, voorwaarde is hiervoor dat programma wat er in de toekomst eventueel nog kan worden toegevoegd dit ook echt heeft en een interactie maakt met de waterbeleving. Met het programma hier kun je denken aan het sportpaviljoen, maar ook aan sportpogramma aan of op het water, denk hierbij aan faciliteiten voor het kunnen van zwemmen in het water. Een andere programma die de hele waterbeleving volgt is die van waterecreatie, langs de hele structuur worden verschillende voorwaarden geschept voor het kunnen recreĂŤren op het water. Denk hierbij aan verschillende oever en aanlegplekken bij markante punten, maar ook aan het behouden of nieuw plaatsen van ligweides aan het water.

Het derde soort programma is die voor voor hotel- en B&B-functies. Deze functies liggen vooral in markante gebouwen (landgoed Ockenburg, boshutten). Het programma wat hierbij hoort (boshutten, landhuis) heeft dus een bijzonder uiterlijk.

Het vierde ding is programma voor landrecreatie die aan de waterbeleving ligt, bij programma hiervoor moet worden gedacht aan uitkijkpunten, rustplekken, steigers, bruggen en oversteekplekken.

Dit allemaal om de verplaatsing door het gebied zo optimaal mogelijk te houden.

Dan is er ook het programma dat bijbehorend is bij de bezienswaardigheden, de follys van de buitenplaats en de viskwekerij zijn hier onderdeel van. Verder is bij zulke bezienswaardigheden rustplekken nodig, maar ook de mogelijkheid om de bezienwaardigheid optimaal te kunnen beleven en hem dus te kunnen aanraken. viktor groen

Programma

‘‘Het programma reageert op de karakteristieken die de waterbeleving met zich meebrengt''

Programma

Sportfaciliteiten Waterrecreatie Hotel / B & B Landrecreatie Bezienswaardigheden Horecagelegenheid Wonen

Fig. 3.22 Programma 48

De laatste twee soorten programma horen bij horecegelegenheden en wonen.

Route met punten

Voor het programma behorend bij horeca is ontsluiting erg belangrijk omdat hier veel mensen naartoe komen. Deze functies kan voornamelijk plaatsvinden op de punten uit de route, waarmee de interactie tussen deze twee is gewaarborgd.

Het laatste programma is die van wonen. Ook hier wordt dan weer gebruik gemaakt van markante nog niet bestaande gebouwen.

3.3 De Ingrepen

de transformatie

Alle genoemde ontwerpprincipes brengen veraderingen met zich mee, transformatie. Deze ingrepen heb ik gebundeld en benoemd in een ingrepenkaart welke visualiseert welke ingreep waar wordt gedaan.

3

Er zijn verschillende soorten ingerepen benoemd, in grepen die een verbinding tot stand brengen, ingrepren die ervoor zorgen dat een functie zich verplaatst, ingrepen die iets nieuws realiseert of verbindingen die een functies aanpassen.

De ingrepen die in mijn deelgebied verbindingen tot stand brengen zijn veelal water gerelateerd.

Zo worden de waterverbindingen met de waterbeleving vanuit de polders en vanuit de stad open gemaakt. Hier moeten rechte stukken watergang worden uitgegraven om ervoor te zorgen dat er een vaste vaarverbinding tot stand komt.

Een andere verbindingsingreep die ik doe is het maken van een openbaar pad over de begraafplaats heen, op dit moment is de begraafplaats een afgesloten blok in mijn deelgebied en met dit openbaar pad over de begraafplaats heen wordt dit vermindert.

Fig. 3.23 Ingrepenkaart Afstudeerrapport

de waterbeleving

Sportvelden die op dit moment nog buiten het sportcomplex liggen moeten daar naartoe worden verhuist. Op het sportcomplex is een gebied waar verouderde gebouwen staan en verlaten velden liggen die niet meer worden gebruikt. Op die plek komen de sportvelden die hiernaartoe verplaatst worden. Op de plek waar de sportvelden die verplaatst worden vandaan komen komt dan ruimte vrij voor een watergebonden functie in de waterbeleving, de viskwekerij.

punten Maken doorgaande verbinding naar sportpaviljoen Verplaatsing sportvelden naar sportcomplex

De gekleurde blokken betreen allerlei functies zoals ook in de ontwerpprincipes beschreven. Zo worden er poldertorens gemaakt voor de connectie met de polder, stadstorens voor connectie met de stad, wordt er een recreatief schakelpunt gemaakt als overgang tussen buitenplaats en gebied waar recreatie en beleving van water hoog in het vaandel staan en vinden er op buitenplaats Ockenburg allerlei ingrepen plaats om de buitenplaats meer smoel te geven aan de waterbeleving.

Maken openbaar pad over de begraafplaats Openmaken vaarverbinding naar de stad (incl. brug) Maken vaarverbinding vanuit de polder Poldertorens (woonfunctie) Realisatie viskwekerij Stadstorens (woonfunctie) Realisatie recreatief schakelpunt

Realisatie beeldentuin met follys

Realisatie boshutten

Restauratie landhuis Ockenburg Realisatie sportpaviljoen Ockenburg Verbreding watergangen (waterberging)

viktor groen

50

3.4 Deelontwerp De Transformatie De besproken ontwerpprincipes heb ik doorontwikkelt naar een deelontwerp, zie ook de bijlage.

de transformatie

Dit deelontwerp voorziet in de gewenste structuur zoals die is geschetst bij mijn masterplan ‘De Waterbeleving’ De waterbeleving gaat de basis vormen van een systeem met verschillende armen.

Het huidige boezemwater wordt verbreed en uitgebreid om de bezoeker over water en op het land meer waterbeleving te geven en ervoor te zorgen dat ze een bepaalde oriëntatie hebben als je jezelf door het gebied heen verplaatst.

3

Het onderste deel van de deeluitwerking waar beleving en recreatie aan de Waterbeleving centraal staan wordt een nog waterrijker en veel bevaarbaarder gebied. De grote onzichtbare waterarm vanuit Den Haag is groots opgezet en weer open gemaakt, hiervoor is het wegdek opgetilt zodat dit de doorvaarhoogte vergroot wordt. Ook de niet gekoppelde waterarm uit de polder is ontgraven en aangetakt op de hoofdvaarweg.

Het gaat niet alleen om de grote hoofdvaarweg met zijn grote armen het landschap in, maar er zijn ook fijnmazigere subvaarten die smaller zijn, die vooral voor flora. fauna en extra berging van water erg interessant zijn.

De grootste nieuwe functie voor dit deel van het plan met deze identiteit is de viskwekerij die op de plek is gekomen van de sportvelden. De kwekerij past hier perfect omdat het een watergebonden functie is, maar ook omdat hij echt wisselwerking heeft met die waterstructuur. Mensen kunnen hier de kwekerij zien, proeven, horen en voelen.

Andere grote nieuwe functies die in dit deel zijn toegevoegd zijn de woontorens die door hun markante rode verschijning als de torens langs

A6 bij Almere staan. Dat uiterlijk heb ik hier voor ogen. Het werkt aan de ene kant als herkenningspunt, maar aan de andere kant is het door de opvallende verschijning in een groene setting een markant gebouw.

Voor de rest is in dit gebied alles watergeoriënteerd of heeft hier een visuele dan wel fysieke connectie mee. Denk hierbij bijvoorbeeld aan een buurthuis die is geplaatst bij een ligweide waar ook gezwommen kan worden of de stadlandbouwlocatie waar veel water nodig is voor irrigatie.

Naast deze functies is ook de routing in dit stuk plangebied een stuk verbeterd, de hoofdrouting die altijd langs het water loopt of daar vlak in de buurt wordt gekenmerkt door het gebruik van een rood gekleurde materialisering, maar wordt ook gefklankeerd door een statige bomenlaan aan de ander zijde van het fietspad.

Voor de hoofdvaarten en subvaarten inclusief routing is nog een standaardprofiel gemaakt waar ik straks verder op in zal gaan.

Het middenstuk van mijn deeluitwerking kenmerkt zich door de identiteit van buitenplaats die hier ligt, de waterstructuur ligt hier als een organische structuur doorheen. De overgang van het gebied waar recreatie en beleving van water centraal staan naar de buitenplaats is een echte verandering van omgeving, ik noem dit het schakelpunt. Dit is ook de locatie waar ik in het volgende hoofdstuk meer op door gaan detailleren. Buitenplaats Ockenburg krijgt verschillende functies en bezienswaardigheden aan de waterstructuur, zoals ook al aangestipt bij de ontwerpprincipes. Al deze verschillende functies met bijbehorende gebouwen zijn gekoppeld aan de waterstructuur, dit kan op een visuele manier, bijvoorbeeld bij de Follys, maar ook op een meer fysieke manier wat bij het schakelpunt aan de hand is. Om de verschillende nieuwe functies in te passen heb ik het bestaande boslandschap van Ockenburg zoveel als mogelijk intact gehouden.

Tussen de buitenplaats en het sportcomplex in bevindt zich de huidige begraafplaats die opzich intact blijft zoals de is. Het enige wat ik belangrijk vindt om daar te doen is het toevoegen van een openbaar pad over de begraafplaats heen. Nu is de begraafplaats een soort van blok waar je omheen moet, maar met de toevoeging van een pad wordt deze blokkade opgeheven.

Het bovenste deel van de deeluitwerking is het sportcomplex, dit complex krijgt een centraal punt wat tevens het einde van de watergang is. Dit centrale punt noem ik sportpaviljoen Kijkduin. Dit is natuurlijk een verwijzing naar strand en zee die aan de andere kant van de duinen ligt. Verder is de versnippering hier opgelost door het verbeteren van de hoofdinfrastructuur hier met laanbeplanting. De verschillende sportactiviteiten hebben ook meer wisselwerking met het water, ten eerste moeten ze transparant zijn naar dat water toe, wat wil zeggen dat als je de wateren langs de sportvelden bevaart dat je mensen moet kunnen zien sporten als ze dat aan het doen zijn en niet tegen een hoog hek of zeer dichte beplanting aan zit te kijken.

Daarnaast worden er langs de randen van sportvelden langs het water een soort van boulevards gemaakt waar ook weer over gesport kan worden op welke intensiteit dan ook. De hoofdroute over land loopt ook door dit gebied heen en ligt ook op snijpunten van die overgang van sportveld naar watergang.

Kortom deze deeluitwerking laat zien dat je het water kunt gebruiken als structurend principe om de kwaliteit van een gebied fors te verhogen.

Afstudeerrapport

de waterbeleving

‘‘Deze deeluitwerking laat zien dat je het water kunt gebruiken als structurend principe om de kwaliteit van een gebied fors te verhogen''

Fig. 3.24 Deeluitwerking de transformatie viktor groen

52

De transformatie 3

3.5 Standaardprofielen

waterpeil.

Om te laten zien hoe de hoofdwaterstructuur eruit kan komen te zien heb ik voor de hoofdvaart en de subvaarten daaraan vast standaardprofielen gemaakt. Deze profielen scheppen voorwaarden hoe een hoofd- en subvaart eruit kan komen te zien. Naast bematingen en verhoudingen zal ik ook ingaan op de te verwachten fauna, natuurtypen, beplanting en materialisering. Dit alles om een standaard neer te zetten waar deze vaarten aan te doen. Hiermee creëer de voorwaarden die nodig zijn voor het realiseren van mijn hoofdstructuur en zijstructuren daaraan vast.

Fauna Er zijn een vijftal soorten die in zijn algemeenheid zouden kunnen worden verwacht en waarvoor ook wel naar wordt gestreeft om de profielen zo in te richten dat het geschikt is voor hun habitat.

In figuren 3.27 t/m 3.31 zijn voor deze fauna referentiebeelden opgenomen.

Bematingen en verhoudingen hoofdprofiel De hoofdvaarweg heeft een minimale breedte van 15.40 meter (incl. beschoeiing) Dit is deze breedte enerzijds zodat met ruimte heeft om erdoor te varen, maar bijvoorbeeld met een kano niet alleen maar in een kaatsrechte lijn hoeft te varen.

Anderzijds is deze breedte aangenomen voor het extra bergen van water in de boezem. Het waterpeil zoals deze door de gemeente Den Haag in het peilbesluit is opgenomen is -0.43NAP. Wel wordt er een flexibel zomer- en winterpeil gehanteerd, wat erop neer kan komen dat bij piekbelasting het waterpeil steigt, maar dit mag alleen van tijdelijke duur zijn.

Aan beide kanten van het hoofdvaarnetwerk is een beschoeiing tevinden met daarachter een talud (1:5). Gelijk naast het talud ligt een fietswandelroute van 3.00 meter breed. Vaak is het zo dat als er aan de ene kant van de vaarweg een fietspad met begeleidingsboom staat dat er een andere kant een meer struweelachtige beplanting te vinden is. Wel is het belangrijk dat de vaarweg open blijft, dus elke 100 meter vaarweg mag maximaal met 35 meter beplant zijn met struweelbeplanting vlak tegen het talud aan.

Oftewel 35% dicht en 65% open. De waterdiepte van de vaarweg ligt ongeveer op 1.20 meter en de beschoeiing stopt 0.40 m boven het beoogde

Het eerste soort waarnaar wordt gestreefd is de Fuut. Een Fuut heeft een omzoomd, open en zoet water habitat nodig om te gedijen, waarvoor ons boezemwater prima geschikt is. In het plangebied vandaag de dag zijn al enkele Futen waargenomen, hiermee zorg ik ervoor dat hij zich nog beter thuis voelt. Het tweede soort waarnaar wordt gestreeft is de Libelle als algemene soort. Deze soort is een goede graadmeter voor de waterkwaliteit, omdat ze eigenlijk alleen voorkomen in gebieden waar het water zoet is en niet vervuilt, daarnaast zijn hun larven ook op water aangewezen. Libellen zijn te vinden langs open water. Het derde soort die op de bucketlist van soorten staat is een echt waterdier, namelijk de Karper. Deze soort is ook al gesignaleerd in het plangebied en met de verbetering van het profiel zal deze soort nog beter gedijen. Het vierde soort is de Meerkoet, deze vogel bouwt graag nesten op het water zoals in de referentiefoto te zien en kan dat in mijn profiel prima doen. Een Meerkoet is een omnivoor en voedt zich dus het liefste met waterplanten en -dieren die genoeg aanwezig zijn in het gebied.

De laatste streefsoort is de Waterspitsmuis, deze muis heeft een voorkeur voor dichte begroeing (struwelen) nabij water.

Deze soorten worden zowel in het hoofd- als subprofiel nagestreefd.

Natuurtypen Op het talud van de beiden standaardprofielen moet een bloemrijk grasland nagestreeft worden.

Zoals te zien is in figuur 3.32. Hierdoor krijgen het talud meer kleur en ziet er fraaier uit. Wel moet worden uitgekeken dat het grasland niet te hoog uitgroeit waardoor je contact verliest met het water of juist met het land.

In figuur 3.34 is nog een plaatje ingevoegd van een struweel zoals deze voor ogen is. Het moet een fris struweel worden.

Beplanting Naast het fietspad in het hoofdprofiel dient altijd een grote boom ter begeleiding van het fietspad aangeplant te worden, dit moet een boom zijn van de 1e grootte, figuur 3.33 geeft hier een referentie van. Mij lijkt het goed om hier een eik aan te planten. Quercus robur is hiervoor een geschikte soort. De boom moet op een afstand van minimaal 3.00 meter van het fietspad aangeplant worden.

Materialisering De fietspad van de hoofdvaart wordt geflankeerd door een rode asfaltten fietspad welke op één oor richting het talud afloopt.

De struinpaden in het subvaarnetwerken moeten ongeveer 1.50 meter breed zijn en mogen best een beetje overhangend zijn.

Afstudeerrapport

de waterbeleving

Fig. 3.25 StandaardproďŹ el hoofdvaarnetwerk

viktor groen

54

Bematingen en verhoudingen subprofiel Dit profiel is een stuk smaller en heeft een breedte van 7.40 m incl. beschoeiing en het talud is 3.00 meter breed. Het waterpeil en -diepte zijn hetzelfde als bij de hoofdprofiel.

‘‘Deze profielen geven houvast voor het te maken plan''

Het talud van deze subwaterwegen is nier niet 5 maar 3 meter breed. Langs deze subvaarten vindt je in plaats van de fietsrouting meer een struinpad.

Kortom Deze profielen geven houvast voor het te maken plan en biedt daarmee ideale hadvatten voor de inrichting.

De Transformatie

In het volgende hoofdstuk ga ik nog een stap verder met de detaillering, en ga ik de overgang van het recreatiegebied waar je water optimaal kan beleven naar buitenplaats Ockenburg verder uitwerken.

3

Fig. 3.27 Fuut (bron: MediaNu)

Fig. 3.26 Standaardprofiel subvaarten Fig. 3.28 Libellen (bron: Tiho Hannover) Afstudeerrapport

de waterbeleving

Fig. 3.29 Karper (Bron: Google)

Fig. 3.30 Meerkoet

Fig. 3.31 Waterspitsmuis (bron: Vilda Photo) viktor groen

Fig. 3.32 Bloemrijk grasland (Bron: Bureau Cools)

Fig. 3.33 Impressie begeleidingsboom (bron: Dreviny)

Fig. 3.34 Struweel (bron: Wordpress)

Fig. 3.35 Rood ďŹ etspad (bron: Gemeente Den Haag)

Fig. 3.36 Struinpad (bron: NL wandel)

Fig. 3.37 Dieren te water plaats (bron: Sigma) 56

afstudeerrapport

impressie het schakelpunt

4

Dit laatste hoofdstuk bevat producten die echt door zijn gedacht en gedetailleerd. Daarmee heb ik een abstract idee uit de masterplanfase omgezet naar concrete plannen en uitwerkingen wat voldoening geeft, omdat het einddoel daarmee is bereikt, namelijk het maken van een waterstructuur die optimaal beleeft kan worden vanuit het water en vanaf land.

het schakelpunt

viktor groen

4.1 Visie en concept detailuitwerking Voor mijn detail ben ik opnieuw gaan kijken waar ik met deze specifieke plek naartoe wil en hoe ik dit wil gaan bereiken. Hiervoor heb ik een concept ontwikkelt en heb ik een aantal referenties ter inspiratie gebruikt.

Als eerste de visie: Het Schakelpunt, dat heb ik als titel gegeven aan dit detail, omdat dit een plek is op de overgang van het ene ideniteit (recreatieve beleving van water) naar het andere (buitenplaats Ockenburg) op deze overgang is deze schakel gesitueerd.

het schakelpunt

Mijn visie hiervoor bestaat uit de volgende punten:

4

Ter inspiratie voor mijn ontwerp heb ik gebruik gemaakt van drie referentie gebieden die zijn afgebeeld in figuren 4.3 t/m 4.6. Het gaat hier om de Vitra Campus in Basel, Villa Augustus in Dordrecht en Parc de la Villette in Parijs.

Deze drie inspiratiebronnen zijn gekozen omdat ze een bijzonder element in het landschap vormen dit is bij de Vitra Campus door de architectuur, bij Parc de la Villette door de karakteristieke kleur en vorm van de gebouwen en bij Villa Augustus door het statige gebouw. Dat zijn van bijzonder element in het landschap hebben zei gemeen.

Met deze inspiratiebronnen in het achterhoofd heb ik het detail ontworpen zoals die op de volgende bladzijde nader wordt toegelicht.

- De waterstructuur in dit detail is leidend - Er moet een verblijfsfunctie komen, mensen moeten als het waren kunnen aklimatiseren.

- Deze plek moet per boot makkelijk en snel bereikbaar zijn.

- De nieuwe invvulling van het gebied moet een groene setting hebben.

Mijn concept voor dit detail is heel simpel, het moet letterlijk een schakel zijn tussen het ene gebied en het andere, het vormt als het ware een huls die de twee identiteiten in elkaar over laat vloeien.

In figuur 4.2 heb ik een foto van de huidige situatie van het gebied toegevoegd. Op dit moment is dit een tuincentrum (tuincentrum Ockenburg) met een grote kas en een nog grotere lelijke grijs geasfalteerde parkeerplaats zonder enige sfeer. De watergang die voor het tuincentrum langs loopt en dwars tussen de kas en het tuincentrum zelf heen steekt in dichtgemaakt en er is overheen geasfalteerd, zie figuur 4.2. Kortom dit is op dit moment geen plaats waar twee identiteiten samen kunnen komen om samen een schakelpunt te vormen. Hiervoor moeten eerste nieuwe voorwaarden worden geschept.

Fig. 4.1 Concept ‘Het Schakelpunt’

Fig. 4.2 Foto huidige situatie Afstudeerrapport

de waterbeleving

viktor groen

Fig. 4.3 Vitra Campus Basel (bron: Vitra Campus)

Fig. 4.4 Villa Augustus Dordrecht (bron: Villa Augustus)

Fig. 4.5 Parc de la Villette Parijs (Bron: Wordpess)

Fig. 4.5 Villa Augustus Dordrecht (Bron: Wordpress) 60

4.2 Het Detail Om een nog beter gevoel te krijgen van de locatie van het detail heb ik in figuur 4.6 de locatie van het detail in de deeluitwerking toegevoegd.

De hamvraag voor dit detail is; Hoe krijgt de schakel zoals deze is bedoelt vorm in de detail.

het schakelpunt

Dit heb ik ten eerste gedaan door het concept van de waterbeleving te inplementeren op dit detailgebied, ik heb als het ware de standaardprofielen zoals ik deze heb bedacht hierop losgelaten om te kijken of de maatvoering en verhoudingen uit deze profielen toepasbaar is op dit detail.

4

Daaruit is gebleken dat de huidige situatie veel upgrade vraagt, vooral als je naar de standaardprofiel kijkt en nog een keer naar figuur 4.2. Vervolgens heb ik schaalstudies uitgevoerd om te bekijken hoe de verschillende referenties zich verhouden tot de locatie van het detail, hieruit is gebleken dat de grote en verhoudingen van Villa Augustus het meest geschikt is.

Om tot het ontwerp te komen heb ik steeds berendeneert vanuit diegene die daar per bootje of per fiets of wandelend langskomt en waar hij dan behoefte aan heeft op het moment dat hij ziet dat er een stuk verderop een nieuw type landschap begint. In de eerste plaats denk ik dat je dan de behoefte hebt om even te stoppen om je kunnen orienteren op het nieuwe gebied. Dan is het handig als je even kunt afstappen of even kunt gaan zitten.

Tergelijkertijd vondt ik dat het belangrijk is dat dit schakelpunt zich presenteert aan de laan van Ockenburg, omdat er dan wat speciaals gebeurt.

Daar ligt de enige goede verbinding over land naar het detail en daarachter , het is dus belangrijk dat het detail zich ook presenteert hieraan.

Het detail kent dus twee gezichten , aan de ene kant presenteert het zich aan het water als overgangszone naar een nieuw landschap en aan de andere kant presenteert het zich aan de laan van Ockenburg omdat daar de enige goede verbinding ligt over land en dat tergelijkertijd een mooie entree is.

Als we dan naar het ontwerp kijken op figuur 4.7 (tekening zit tevens in de bijlage) kijken dan zien we dat het water zich als een organische lus om het schakelpunt heenvouwt. Hiervoor is het grote geasfalteerde wegdek opengemaakt, breder gemaakt en is er zelfs een stuk watergang bijgegraven om zo een eilandje te maken waar een Folly op komt te staan als herkenningspunt van de schakel. Deze Folly moet op een minder grote manier de uitstraling krijgen van de gebouwen van de Vitra Campus, alleen is het hier met een knipoog naar het kwekerslandschap en is de Folly uitgevoerd in de vorm van kassen.

Fig. 4.6 Locatie detail in de deeluitwerking

Dit detail krijgt een gebouw waar een restaurant + B&B in komt te zitten die zich manifisteert aan de laan van Ockenburg. Achter dit entreegebouw ligt een tuin waar stadslandbouw wordt bedreven, waar een boomgaard is, waar men bloemen kan kweken en waar ook een aantal kassen staan. Achterop het schakelpunt is nog een theehuis te vinden waar mensen die langs komen varen kunnen genieten van een kop thee of een drankje op het terras.

De schakelpunt wordt lang het water omzoomd door een loopkade, dan wel trapkade wat ervoor zorgt dat men het water letterlijk zal kunnen gaan aanraken, dit voor de optimale beleving.

Achter het detail van Het Schakelpunt begint de beeldentuin met de Follys in de stijl van Parc de la Villette, die dan echt de uitstraling van de buitenplaats inademen.

Kortom dit detail vormt de gewenste overgang van buitenplaats naar een recreatief gebied waar water optimaal beleeft kan worden.

Afstudeerrapport

de waterbeleving

Fig. 4.7 Detail Het Schakelpunt viktor groen

62

4.3 Voor en na impressiekaarten Om overzichtelijk te houden hoe het gebied nu is en wat er is veranderd heb ik impressiekaartjes gemaakt van het huidige systeem in het deelgebied en hoe het zal zijn als mijn ontwerp is aangelegd.

Ik heb deze kaartjes gemaakt voor het watersysteem, infrastructuur en ontsluiting, groenstructuur en voor routing en knooppunten.

het schakelpunt

Het watersysteem Het huidige watersysteem lijkt op meerdere punten losjes aan elkaar geknoopt, er zijn vele verschillen in proďŹ elbreedte, er is een stuk ondertunnelt en de routing door het gebied is verre van optimaal. Zo moet je zowel links- al rechtsom een stuk omvaren om door de buitenplaats te kunnen varen. Een goed punt van het huidige watersysteem is dat er al een goede brugverbinding is onder de laan van Ockenburg door. Het stuk wat overtunnelt is, is in de huidige uitstraling onbevaarbaar.

4

Fig. 4.8 Watersysteem huidig

In de nieuwe situatie is er veel verandert, alle vaarwegen zijn volgens het standaardproďŹ el verbreed naar 15.00 meter. Verder is het overtunnelde stuk open gemaakt. Ook is er een tweede duikerbrug onder de weg doorgemaakt, dit is belangrijk voor de verbeterde vaarverbinding, vooral als het wat drukker wordt en boten gaan varen in twee richtingen.

Kortom de routing is hier een stuk verbetert en de zwakke punten hebben positieve impulsen gekregen voor verbetering van de waterstructuur.

Fig. 4.9 Watersysteem nieuw Afstudeerrapport

de waterbeleving

Infrastructuur en oriëntatie De huidige infrastructuur voor langzaam verkeer lijkt geen logische routing te hebben. Het loopt wat lukraak door gebied onder mijn detail heen en is dan nog wel aangetakt op het landgoed, maar wel op een fragiele manier. Huidige gebouwen die op mijn detailgebied staan zijn voornamelijk het tuincentrum en de kas die nu nog op de plek van het detail staat. Verder staat aan de overkant van de weg nog een stuk oude bebouwing en een losse verouderde villa. Ze lijken zich allemaal te willen presenteren aan het oude lint wat vroeger het Loosduinenlint heette.

Als we dan kijken naar de transformatie dan zijn er een aantal aanpassingen doorgevoerd. Zo is bijvoorbeeld de lijn van Ockenburg doorgetrokken in het gebied aan de andere kant van de weg.

Alle routing in het gebied is beter op elkaar aangesloten en zijn oude struinpaden achter het detail omgetovert tot goed befietsbare routes met daar binnenin struinpaden voor de wandelaars.

De huidige grote kas van het tuincentrum krijgt een nieuwe plek aan de andere kant naast het tuincentrum om ruimte te maken voor mijn plan.

De ingang van het tuincentrum zelf zal dan ook aan de andere kant zijn. Verder is het suffe rijtjesblok verruilt voor drie stoere roodkleurige woontorens welke op visueel gebied ook wel het een en ander te doen heeft met mijn detail. Als laatste is de losse villa verwijdert, onder andere vanwege de aanleg van de nieuwe duikerbrug.

Fig. 4.10 Infrastructuur en oriëntatie huidig

Fig. 4.11 Infrastructuur en oriëntatie nieuw viktor groen

64

Groenstructuur De huidige groenstructuur lijkt net zoals de infrastructuur een ratjetoe. Dit komt omdat de groenstructuur de infrastructuur en routing volgt.

In de huidige situatie is er op de verschillende percelen een heel dicht karakter aanwezig van bebossing. Terwijl als je de nieuwe situatie bekijkt dan is goed te zien dat de groenstructuren beter op elkaar zijn aangesloten en dat het allemaal wat logischer er strakker in elkaar zit.

De nieuwe groenstructuur is mede gevormd aan de hand van de gemaakte standaardproďŹ elen. Wat te maken heeft met de open en gesloten kaders, begeleidingsbomen en taludbeplantingen.

Kortom voor de ontwikkeling en aanpassing van de groenstructuur aan de nieuwe situatie hebben de standaardproďŹ elen erg geholpen.

het schakelpunt

Fig. 4.12 Groenstructuur huidig

4

Fig. 4.13 Groenstructuur nieuw Afstudeerrapport

de waterbeleving

Routing en knooppunten Als laatste heb ik nog een kaartje gemaakt voor de routing en de knooppunten in het gebied.

De huidige routing over land is heel erg georiĂŤnteerd aan de laan van Ockenburg, tevens ligt er een knooppunt precies op de weg waar je oversteekt. De huidige routing over het water loopt onder de bestaande Duikerbrug door waardoor je eigenlijk meteen tegen de lelijke parkeerplaats van het tuincentrum knalt. Rechtsom varen is eigenlijk niet echt een optie, waardoor je linksom vaart langs achterkanten van villawoningen die daar staan.

De nieuwe routing over land geeft je meerdere mogelijkheden, de routing rechtstreeks naar Ockenbrug is verbetert, maar door plaatsing van het gebouw van het schakelpunt is het knooppunt verschoven naar dit gebouw wat het een stuk interessanter maakt.

De vernieuwde routing over het water heeft meerdere mogelijkheden en is ook echt gekoppeld aan het schakelpunt waardoor daar ook een nieuw knooppunt ontstaat aan het water, hier is dan ook het theehuis gevestigd waar mensen uit hun boot kunnen stappen om daar even uit te rusten en zich te oriĂŤnteren op de nieuwe identiteit.

Fig. 4.14 Routing en knooppunten huidig

Fig. 4.15 Routing en knooppunten nieuw viktor groen

66

4.4 Visualisaties detailuitwerking Als laatste deel van dit afstudeerrapport heb ik nog een aantal visualisaties gemaakt om het detail beeldend neer te zetten.

Doorsnede A-A’ Ik heb een doorsnede (figuur 4.17) gemaakt vanaf de duikerbrug tot aan de kaderand van het detail (doorsnede A-A’) Deze doorsneden laten zien dat er ten opzichte van de huidige situatie vooral op het gebied van de watergang flinke veranderingen plaatsvinden.

het schakelpunt

Zo gaat de watergang van ongeveer 5.00 meter breed naar 15.00 meter breed, die 10.00 meter wordt van wat nu parkeerplaats is van het tuincentrum afgesnoept.

B’ C’ B D’

C

A D A’

Fig. 4.16 Locaties visualisaties

Het wegdek en de reling van de duikerbrug zelf zijn ook aangepast. Nu is de reling een stenen muur met handvat van 1.65 meter die heel erg afschermend en niet uitnodigend werk ten opzichte van het water. In de nieuwe situatie is de hoge reling vervangen door een klein muurtje van 0.50 meter hoog welke als zitrand kan fungeren, door deze lage afscheiding is er veel meer contact met het water te maken en kun je de boten beter zien varen. Tevens wordt het gescheiden wandel/fietspad omgevormd tot één structuur waar de methode van Sharded Spaces wordt toegepast zodat je zowel vanaf je fiets als wandelend visueel contact kan maken met het water.

Ook in deze doorsneden zijn de standaardprofielen terug te zien. Zo zullen bijvoorbeeld de fauna in en op het water (onder andere Karpers) toenemen door de goede waterkwaliteit, door meer ruimte die ze hebben. Ook zullen de waterplanten in deze boezem steeds beter worden waardoor het water steeds ‘gezonder’ wordt.

4 Afstudeerrapport

de waterbeleving

A

A’

A

A’

Fig. 4.17 Voor en na doorsnede duikerbrug

viktor groen

68

Doorsnede B-B’ De tweede doorsnede die ik heb gemaakt is die van de trapkade die tot aan het water loopt tot aan het eilandje met daarop de Folly in de sfeer van het kassengebied.

Aan de linkerkant van de doorsnede bevindt zicht het terras van het theehuis, men kan hier op het terras langs de trap zitten, maar op een zomerse dag op de trap zelfs genieten van een drankje, een ideale situatie.

De linkse watergang op deze doorsnede is er op dit moment nog niet dus die komt er nieuw bij. Deze watergang wordt ontgraven om aan de ene kant een plek aan die trap te maken waar mensen rustig kunnen uit stappen en aan de andere kant om van de Folly op het eilandje een echte eyecatcher te maken.

Kortom deze doorsnede laat zien hoe het entreegebied vanaf het water eruit komt te zien en wat daarin de verhoudingen zijn.

het schakelpunt

De Folly op het eilandje komt in bloemrijk grasland te staan waardoor het een kleurrijk geheel wordt.

Voor de rest is het niet de bedoeling dat mensen op dat eilandje komen, je kunt er dan ook niet aanmeren.

4

B

B’

Fig. 4.18 Doorsnede trapkade

Afstudeerrapport

de waterbeleving

Doorsnede C-C’ Doorsnede C-C’ gaat over de verschillende kleine bruggetjes die nu vaak nog vlak zijn, deze moeten worden aangepast om een doorvaarhoogte van 2.00 meter te realiseren. Bij de brug die ik gekozen heb ik de huidige breedte 7.00 meter, maar dit kan bij andere doorsneden natuurlijk anders zijn.

De huidige situatie is dus echt een vlakke brug, zonder een helling. De huidige doorvaarhoogte is ongeveer 1.00 meter maar kan nog minder zijn, dit is te weinig voor kano’s en sloepen om hier op een fatsoenlijke manier doorheen te varen.

In de nieuwe situatie is de brug letterlijk opgetilt en op poten gezet en is de breedte van de watergang volgens het standaardprofiel verbreed. De doorvaarhoogte is nu minimaal 2.00 meter zodat sloepen en kano’s hier op een fatsoenlijke manier doorheen kunnen varen.

Mensen die nu op de brug lopen hebben een andere ervaring omdat ze hoger lopen, ze kunnen daardoor ook verder uitkijken over de watergang waar dan meer boten in varen.

Doorsnede D-D’ Deze doorsnede laat het gebouw zien dat aan de laan van Ockenburg ligt. Je ziet het achterste stuk van het gebouw met de nieuw te realiseren binnentuin waar stadslandbouw bedreven wordt daaraan vast. Er is ook genoeg mogelijkheid om door de tuin heen te lopen, groenten te oogsten of bloemen te plukken.

Sfeerbeeld Als afsluiting van het rapport heb ik ook nog een sfeerbeeld gemaakt van de watergang die voor het schakelpunt heen loopt, zie locatiekaartje.

Dit beeld geeft weer hoe je je per boot door de watergang verplaatst en wat je beleving daarbij is.

C

C’

Fig. 4.19 Doorsnede huidige situatie bruggen

viktor groen

70

het schakelpunt

C

C’

Fig. 4.20 Doorsnede nieuwe situatie bruggen

4 Afstudeerrapport

de waterbeleving

D

D’

1:200

Fig. 4.21 Doorsnede gebouw en binnentuin

viktor groen

72

het schakelpunt 4 Afstudeerrapport

de waterbeleving

Fig. 4.22 Sfeerbeeld watergang viktor groen

74

afstudeerrapport

impressiefoto plangebied

L Literatuur

viktor groen

Gebruikte afbeeldingen Alle in dit verslag opgenomen foto’s, tekeningen of afbeeldingen zijn eigen werk tenzei anders vermeld.

Afbeelding voorkant., https://s-media-cache-ak0.pinimg.com/originals/6d/31/4d/6d314dfd6bebad41dd93395bae0d58aa.jpg Hoofdstuk beginfoto., H2., http://www.google.nl/imgres?imgurl=https://chirowinnik.files.wordpress.com/2011/08/hpim1918.jpg&imgrefurl=https://chirowinnik.wordpress.com/page/5/&h=1920&w=2576&tbnid=t17Up_BhE 7qBIM&zoom=1&tbnh=194&tbnw=260&usg=__8MdcOmuQWMQaCcMtJ-f7TJVA1Qw=&docid=LAd3xLc1Mz7eyM

literatuurlijst

Fig. 2.7., Fig. 2.8., Fig 2.22., Fig. 2.23., Fig 2.24., Fig. 2.25., Fig. 2.26., Fig 2.27., Fig. 3.6., Fig. 3.7., Fig. 3.8., Fig. 3.9., Fig 3.10., Fig. 3.11., Fig 3.12., Fig 3.13., Fig. 3.14., Fig. 3.16., Fig 3.17., Fig. 3.18., Fig. 3.19., Fig. 3.20., Fig. 3.21., Fig. 3.27., Fig. 3.28., Fig. 3.29., Fig. 3.31., Fig. 3.32., Fig. 3.33., Fig. 3.34., Fig. 3.35., Fig. 3.36., Fig 3.37., Voorkant Fig. 4.3., Fig. 4.4., Fig. 4.5., Fig 4.6.,

Trekschuit vroeger., http://www.denhaagzoalshetwas.nl/wp-content/uploads/2013/06/Vervoer-van-strobalen-per-platte-schuit-door-de-trekvaart-te-Loosduinen-Cevirum-1959.jpg Tomatenkwekerij., http://www.lwkoppenol.nl/Tomaten%20kwekerij%201945-arieinkas.jpg Referentiebeeld Glasparel+., Bureau RROG. Referentiebeeld Glasparel+., Bureau RROG. Referentiebeeld aanlegsteiger., Floatlands Referentiebeeld open kas., Kom in de kas!.

Referentiebeeld werken nabij groen en water., https://bezoekerscentrum.rijkswaterstaat.nl/SchipholAmsterdamAlmere/waarom-floriade-2022/#.VYNjtvntmko Referentiebeeld wonen aan het water., Robin Velderman.

Waterpaviljoen., http://www.novares.nl/files/4813/9895/5338/pr-rec-floriade-waterpaviljoen-02.jpg Zwemwedstrijd., https://jujucup.files.wordpress.com/2014/03/triathlonwomen.jpg Landgoed Ockenburg., http://denhaagfm.nl/wp-content/uploads/2014/09/1403_SO_Fotomontage-Buitenplaats-Ockenburgh_20140923.jpg Landgoed Ockenburg 1930., http://www.kastelenbeeldbank.nl/Zuid-Holland/Ockenburg-DenHaag/pics/KLMAerocarto-9520-Ockenburgh-1930-[ansicht].jpg Boshutten., http://imagens.mdig.com.br/casa/incriveis_casas_arvore_mundo_09.jpg Struinpaden., http://www.gelderlander.nl/polopoly_fs/1.4205963.1391532694!image/image-4205963.JPG Folly., https://c1.staticflickr.com/1/83/221648785_f4cb4377b8_b.jpg Kunst in het water., http://www.hooghwater.nl/wp-content/uploads/2013/07/4849735276_95e2e45541_b-700x500.jpg Villa Augustus., http://allthatfood.nl/wp-content/uploads/2014/12/Villa-Augustus2.jpg Rode Donders., http://www.samflevoland.nl/beeld/Nieuws/15._rooie_donders_almere_buiten.jpg Rode Donders., http://www.dokarchitecten.nl/Files/projects/212-Liesbeth-van-der-Pol-Rooie-Donders-mid.jpg Viskwekerij., http://abcvogelwering.nl/wp-content/uploads/2015/03/VOGELNETTEN-ANTI-REIGERNETTEN-FORELLENKWEKERIJ-DE-SMALLERT-VAASSEN-7000M2-NET TEN-UIT-1-STUK-MET-NATUURLIJKE-LOOK-STAMMEN-50-150x150.jpg Vis roken., http://www.regioproduct.nl/public/site/uploads/organisatie/gerookte-vis-wince-.jpg Rode Donders., https://www.flickr.com/photos/gorpie/450489589 Rode Donders., http://static.mediamatic.nl/f/jxdr/image/242/3882-625-373.jpg Fuut., http://media.nu.nl/m/m1gz2unamtvz.jpg Libellen., http://www.vet-magazin.com/universitaeten/tiho-hannover/tierart-einordnung/Libellen-Art-Trithemis-palustris_high.jpg?1292321544 Karper., http://www.blikonderwater.nl/sites/default/files/styles/basic_normal/public/380_0.jpg?itok=tOhs4pZQ Waterspitsmuis., http://www.baggernet.info/doc/20nov12-Dineke-Mulderij.pdf Bloemrijk grasland., http://www.ecologischadviesbureaucools.nl/attachments/Image/EVZ/Oijensche_Hut.JPG Impressie begeleidingsboom., http://www.dreviny.sk/img_dreviny/01624f-dub-letny-fastigiata-skyrocket-st-povity-s-obrastom-od-zeme-quercus-robur-fastigiata.jpg struweel., https://bosennatuur.files.wordpress.com/2012/09/standplaats-grauwe-wilg.jpg Rood fietspad., http://www.zijlstrainfra.nl/fileadmin/user_upload/fietspad_3.jpg Struinpad., http://www.nlwandel.nl/Album/GW-Meppel-493/slides/07%20Struinpad%20langs%20de%20Reest.jpg Dieren te water plaats., http://www.multituin.nl/wp-content/uploads/2014/03/prolock-sigma-kunststof-damwanden-2.jpg H4., http://www.rab.fm/uploads/2014/presentaties/DABplus%20presentatie30042015.pdf Vitra Campus., https://www.vitra.com/en-us/_storage/asset/570590/storage/v_fullbleed_1440x/file/21365104/VitraHaus_web.jpg Villa Augustus., https://binnenstebuitenboel.files.wordpress.com/2013/08/cam01153.jpg Parc de la Villette., https://s-media-cache-ak0.pinimg.com/736x/7f/ea/1b/7fea1b576ea2bd1115c32c92082e9dfd.jpg Villa Augustus., http://allthatfood.nl/wp-content/uploads/2014/12/Villa-Augustus2.jpg

L Afstudeerrapport

de waterbeleving

Boeken en documentatie: Noortman., A., projectkaart III afstudeerfase landschapsarchitectuur., 2015., Hogeschool Van Hall Larenstein.

Folder waterproblematiek., Uitgavedatum onbekend.

Gemeente Westland., Vaarrecreatie Westland., 2012., Gemeente Westland.

Hoogheemraadschap van Delfland., Boezemwater in Den Haag., 2012., Gemeente Den Haag.

Hoogheemraadschap van Delfland., Grondwater uitleg in Delfland., Uitgavedatum onbekend.

Kaarten Waterkaart binnenwateren., Uitgavedatum onbekend., Gemeente Den Haag.

viktor groen

78

afstudeerrapport

impressiefoto plangebied

B

Overzicht bijlagen: Bijlage 1

: Masterplan De Waterbeleving (1:15000)

Bijlage 2

: Deeluitwerking De Transformatie (1:5000)

Bijlage 3

: Detailuitwerking Het Schakelpunt (1:500)

(De bijlagen zullen in een mapje bij dit rapport zijn gevoegd)

bijlagen

viktor groen

Viktor Groen De Waterbeleving Afstudeerrapport landschapsarchitectuur 2015