Kanskaart Altena by Macavity Projecten

Kanskaart Altena “Prelude”

Opstellers rapportage: Robert Holmes (Macavity Projecten) Jandirk Hoekstra (H+N+S Landschapsarchitecten) Gepke Heun (H+N+S Landschapsarchitecten) Vormgeving: Robert Holmes (Macavity Projecten) © Rabobank Altena

Met deze rapportage wordt een fase van gesprekken en onderzoek afgerond als voorwerk voor een gebiedsproces dat in 2012 op gang zal komen.

Als ondertitel voor de Kanskaart Altena is gekozen voor “prelude”. Hiermee wordt de status van het document aangeduid, het is een vormvrije opstart van een gebiedsproces dat in 2012 op gang zal moeten komen.

Colofon

Uitgifte: januari 2012

Een “Kanskaart”voor het Land van Heusden en Altena, en dat in 4 maanden. Het lijkt een onmogelijke opgave, maar met wat moed en enthousiasme is het toch gelukt. Moed om volledigheid op te offeren voor een rode draad en enthousiasme van alle betrokken partijen tijdens het proces.

“Een prelude is een instrumentaal voorspel, zonder een vastliggende vorm. Oorspronkelijk was het een soort improvisatie, die vlak voor het echte werk werd gespeeld, enerzijds als opwarmer voor de speler anderzijds om het instrument te stemmen [..] Hij werd gecomponeerd als een muziekstuk dat een fuga voorafgaat en hiermee een contrast vormt, of als een zelfstandige compositie (onder andere Chopin, Debussy, Bach).” - Wikipedia

Kanskaart Altena - Macavity Projecten & H+N+S Landschapsarchitecten

Aanleiding Verklaring van Altena

Kanskaart Altena

Een veertiental actoren in het Land van Heusden en Altena hebben elkaar gevonden in een gezamenlijke overtuiging dat er een duurzame, innovatieve kwaliteitsslag in de regio mogelijk is door een versterkte samenwerking en krachtenbundeling. De Verklaring van Altena (VvA) is als startdocument op 2 maart 2011 aangeboden aan Wim van de Donk, Commissaris van de Koningin van de provincie Noord-Brabant. In deze verklaring wordt het provinciebestuur opgeroepen om bij te dragen aan deze integrale gebiedsontwikkeling door het Land van Heusden en Altena te onderkennen als “Landschap van Allure” in de 2e tranche van de uitrol van de gelden van Essent1.

De Kanskaart Altena zal laten zien dat er al veel gebeurt in de regio. Dat het Land van Heusden en Altena al een landschap met allure is. Ook wordt blootgelegd welke verbindingen er tussen projecten te maken zijn zodat het gebied ook voor de provincie een nieuwe meerwaarde krijgt.

De Kanskaart Altena is een prelude op een gezamenlijke streekontwikkeling van een regio met energie: Het Land van Heusden en Altena.

De Verklaring van Altena was de eerste stap in de weg naar een regionaal ontwikkelingsplan. Nu gaan de samenwerkende partijen, aangevuld met nieuwe partners, op zoek naar de concrete kansen voor de regio. De Rabobank Altena heeft zich vanuit haar centrale, professionele en onafhankelijke positie als één van de actoren bereid verklaard om deze vervolgstap te realiseren. 1 Na verkoop van Essent wordt een deel van de opbrengst ingezet voor investeringen in de toekomst van Brabant. Kanskaart Altena - Pagina 3

te n a V er kl ar in g va n Al

Het Land van Heusden en Altena is een gebied met een zeer rijke historie, gevarieerd landschap met bijzondere kwaliteiten. Door de ontstane samenwerking in de VvA nu te benutten als een bundeling van krachten voor samenwerking en commitment kan een samenhangende visie ontstaan. Een gedragen toekomstbeeld van de regio waarin ook investeringsvoornemens en bestaande projecten van de regionale partijen een plaats hebben.

In de Kanskaart, voortkomend uit de eigen kracht, zal de gezamenlijke ambitie van de ondertekenaars van de Verklaring van Altena te lezen zijn. Het is een samenhangend arrangement van streekpartijen die samen werk willen maken van de uitvoering. De scope is gericht op behoud en versterking van de landschappelijke kwaliteit (natuurlijke, culturele, gebruiks- en belevingskwaliteit) en hoe deze maximaal te benutten voor economische- en toeristisch-recreatieve structuurversterking in de regio.

Ve rk lar ing van Alt

en a

Gezamenlijk willen wij, g Altena Biesbosch, Agrarische Natuurverenigin en Altena (SOVA), Ondernemersvereniging Samenwerkingsverband Gemeente Aalburg, Gemeente Werkendam, Gemeente Woudrichem, Heusden en Altena, Molenstichting Land van niging Altenatuur, Natuurbeschermingsvere Rabobank Altena, VVV Altena Biesbosch, Waterschap Rivierenland, Woonlinie, Woonservice Meander, Altena, Woonstichting Land van ZLTO Altena Biesbosch, . regio Altena-Biesbosch werk maken van onze r wij het Provinciebestuu moed en vol ambitie bieden Met overtuiging, goede aan. deze ‘Verklaring van Altena’ d in het nieuwe bestuursakkoor hierbij r ebestuu Provinci mooiste Wij vragen het uit één van de maatschappelijke initiatief ruimte te maken voor dit regio’s van Brabant. uitmondt in conbinnen afzienbare termijn Onze inzet is, dat ons initiatief n, die zullen bijdragen aan een duurzame, oorstelle h. crete integrale projectv in de regio Altena en Biesbosc innovatieve kwaliteitsslag bij de provinciale ambitie we aansluiting zoeken en Met onze voorstellen willen te ontwikkelen voor ons toekomstgericht verder om Brabant duurzaam, die na ons komen. uit de bebijdrage tiële substan een king voor Graag komen wij in aanmer n uit de verkoop van Essent. schikbaar gestelde middele

ons sterk maken voor en

Woonstichting Land van

Altena

Altena Biesbosch

Altenatuur

Creatief Atelier Tijdens het creatief atelier zijn ingediende projecten en ideeĂŤn gesorteerd en ondergebracht in programmaâ&#x20AC;&#x2122;s. Ook is bijsturing op de resultaten van de inventarisatie gevraagd. Kanskaart Altena - Macavity Projecten & H+N+S Landschapsarchitecten

Opdracht

Fasen

Samenhangende kansenkaart

Inventarisatie

De Rabobank Altena heeft aan Macavity Projecten en H+N+S Landschapsarchitecten gevraagd om te komen tot een “samenhangende kansenkaart voor de regio die aansluit op de provinciale ambities (passend binnen Landschappen van Allure en/of aansluitend op de heroriëntatie binnen de gebiedscommissies) en draagvlak vindt binnen de regio.”

Centraal staat de input van de ondertekenaars van de Verklaring van Altena zelf. Er zijn 30 gesprekken gevoerd met 35 partijen. De gevoerde gesprekken hebben de vorm van een semi-gestructureerd interview, de vragen stonden vooraf niet geheel vast. Slechts de hoofdlijn van het interview is vooraf bepaald. Echter om datgene in te brengen wat relevant is binnen de kaders van de vooraf gestelde onderwerpen, is het nodig enige ruimte en vrijheid binnen het interview te hebben.

De kansenkaart zal vooral de ruimtelijke implicaties en samenhang benadrukken van de lopende of nieuwe projecten en aansluiting vinden bij de strategische gebiedsontwikkelingen in de regio. Bovendien geeft de kansenkaart een beeld van de kwaliteiten en assets van het Land van Heusden en Altena. Aanvullend zal er een vooruitblik gegeven worden op de operationalisering van de ambities. De aansluiting op de heroriëntatie binnen de gebiedscommissies wordt voornamelijk in dit laatste onderwerp meegenomen. Hierbij zal ook de borging van de gezamenlijke visie, de uitvoeringskracht en de bereidheid tot samenwerking van de actoren en de gebiedsalliantie centraal staan. Opgave: Maak in samenspraak met de mede-ondertekenaars van de Verklaring van Altena een samenhangende kansenkaart die fundatie vindt in verbindingen tussen lopende of nieuwe projecten van de mede-ondertekenaars en strategisch haalbaar is door lokaal draagvlak in samenhang met lokaal en provinciaal beleid.

Tijdens de onderzoeksperiode zijn ook diverse concrete projectplannen ingediend, deze zijn voorzover relevant meegenomen in de verdere uitwerking. Tegelijkertijd is er een landschapsanalyse uitgevoerd waarbij de ontstaansgeschiedenis, landschappelijke en stedelijke karakteristiek, identiteitsdragers, regionale verankering en de benutting op recreatief/toeristisch vlak uitgewerkt is.

Formatie Op donderdag 1 december is een creatief atelier georganiseerd in Pand 24 in Werkendam. Hiervoor was een deel van de geïnterviewde personen uitgenodigd. Op basis van het atelier zijn samenhangende programma’s opgesteld.

Verslaglegging Met deze uitgave wordt verslag gedaan van de resultaten en een voorzet gegeven voor een operationalisering.

Kanskaart Altena - Pagina 5

Proces Processchema Het hieronder afgebeelde schema geeft weer op welke wijze de programma’s, waarop de kanskaart berust, zijn gevormd. Aan de linkerkant de input vanuit de diverse actoren, en aan de rechterkant de landschapsanalyse en urgenties. De oranje pijlen geven aan op welke partij op welke plaats in het proces het best tot zijn recht komt, waarbij gebruik is gemaakt van de Veranderdriehoek (zie pag. 63).

Kanskaart Altena

Interviews door Macavity • 30 interviews • 35 organisaties • ±50 projectplannen • ±10 beleidsdocumenten

“Land van Heusden en Altena als Landschap van Allure”

29 kaarten Samengebrachte projecten in gebiedsprogramma’s Inspirerende en uitdagende verhaallijnen 1. Lijnen, linies en leesbaarheid 2. Puur Agro 3. Werken met land en water 4. De Biesbosch verbinding 5. Ons Dorp

Programma 1

±20 nieuwe partners

instap voor “initiatiefnemers”

Netwerken van Energie Realistische schaalgrootte en op “personen” georganiseerd.

Programma 2

Opgaven, urgenties • Demografie • Bereikbaarheid • Amibitie vs. carriereplafonds • Nieuwe economische dragers, energie?

Programma 3

rs”

Programma 4

cie an

Landschapsanalyse door H+N+S • ontstaansgeschiedenis • landschappelijke en stedelijke karakteristiek • identiteitsdragers • recreatie en toerisme • regionale verankering

Programma 5

er lev

p sta in

“ or vo

in Verklaring van Altena

Programma 6

Operationalisering • Organisaties • Structuren • Verantwoording •

Instrumentarium (GD, SBIR, kl.pr.pot)

instap voor “managers”

Woonstichting Land van Altena

Altenatuur

Macavity projecten

.nl

Altena Biesbosch

Opdrachtgever

Projectbureau

Rabobank Altena

Macavity Projecten

Kanskaart Altena - Macavity Projecten & H+N+S Landschapsarchitecten

H+N+S Landschapsarchitecten

Leeswijzer Hoofdstukindeling De komende vier hoofdstukken zijn bestaan uit twee hoofdstukken waarin de input is weergegeven, met vervolgens een overzicht van de ontstane programma’s. Als laatste een kort hoofdstuk met aanbevelingen over de operationalisering.

Landschapsanalyse Verankering in het landschap Tekst H+N+S over het instrument Landschapsanalyse?

Kanskaart Altena - Macavity Projecten & H+N+S Landschapsarchitecten

Programma’s

De regio kiest ervoor om in te zetten op onderlinge versterking van projecten in samenhangende programma’s. Ieder programma kent een eigen dynamiek, tempo en mogelijk ook eigen samenwerkingspartners. Door te werken in programma’s wordt optimale interne samenhang bereikt, zonder alle projecten afhankelijk van elkaar te maken. Drie van de zes programma’s hebben een geografische begrenzing, de andere betreffen de hele streek. De eerder genoemde Leidmotieven klinken door in deze programma’s, waarbij meerdere leitmotieven van invloed kunnen zijn op één thema. De programma’s zijn samengesteld op basis van de aangeleverde projecten, plannen en ideeën. We denken hiermee een compleet beeld te geven dat bruikbaar is voor verschillende partijen in de regio. Ieder programma staat verder nog open voor aanvullende ideeën en projecten, en ze zullen dan ook uitdagen om aan te sluiten.

Leitmotieven Onderliggende verhaallijn: Het Leidmotief

Linies, lijnen en leesbaarheid

Deze Kanskaart Altena beschrijft kansen voor Het Land van Heusden en Altena. Hierbij spelen ook grensoverPuur Agro schreidende zaken een rol en dus zullen ook regio- en mogelijk provincieoverschreidende kansen worden Werken met water en land meegenomen. Tijdens de interviews is gesproken over het Kanskaart Altena - Macavity Projecten & H+N+S Landschapsarchitecten landschap dat het Land van Heusden en Altena verbindt De Biesbosch uitdaging en uniek maakt. De vraag die in dit hoofdstuk wordt beantwoordt is: Wie zijn “we” en waarom zijn “we” dit. Er leeft een enorme gebiedstrots waar we sturing aan geven door vijf verhaallijnen. Deze verhaallijnen zullen in de verdere uitwerking van de kansen, projecten, programma’s en operationalisering als een “Leidmotief ” terugkomen ter kleuring en activering van het enthousiasme. Agendavormend in ieders agenda

Een Leidmotief is in zijn oorspronkelijke betekenis een muzikaal thema dat in een opera steeds terugkeert als in de tekst of op het toneel een bepaalde figuur, gedachte of voorwerp verschijnt. Ook emoties en gedachten worden met leidmotieven verbonden. Hierdoor gaat de toeschouwer het thema met die figuur of dat object associëren en de muziek een concrete betekenis geven. Met deze stijlfiguur kan de muziek de gebeurtenissen op het toneel gaan becommentariëren, wat aan het werk een extra dimensie geeft. Daarnaast creëren de leidmotieven een groot web door meerdere opera’s heen. Het leidmotief wordt als stijlmiddel ook in andere disciplines gebruikt. - Wikipedia Kanskaart Altena - Macavity Projecten & H+N+S Landschapsarchitecten

De Kanskaart Altena is geen structuurvisie, landschapsplan of regionaal ontwikkelingsplan. Het is geen investeringsagenda, geen ontwikkelingsvisie en geen projectenlijst. De Kanskaart Altena is een agenda voor de regionale ontwikkeling en is conceptueel een zusje van de “regionale beeldverhalen” zoals bedoeld in het VROMraad advies Groeten uit Holland (2008). De leidmotieven zijn hierin de dragende verhaallijn. Ze geven aan wat de drijfveren zijn achter de programma’s die initiatiefnemers gezamenlijk kunnen aanpakken. Ze vormen het cement van het handelingsperspectief.

Ons Dorp Het VROM-raad advies noemt de volgende elementen die samenhangen met het concept van regionale beeldverhalen: • Dynamische en enthousiasmerende regionale verhalen, • Tweeledige integrerende functie zowel binnen het cluster vrije tijd en toerisme als in combinatie met andere gebiedsgerichte beleidsterreinen in de omgeving: ruimtelijk, ecologisch, agrarisch, cultureel, economisch, • Onverwachte coalities met publieke, semipublieke en private sector, • Lange termijnperspectieven waar investeringsmogelijkheden aan gespiegeld kunnen worden, • Bottum up proces dat zorgt voor gedragen regionale ontwikkelingen, • Lokale of regionale partijen nemen het voortouw, de overheid faciliteert.

Kanskaart Altena - Pagina 37

Kanskaart Altena - Pagina 7

Operationalisering Versterking groen/blauwe oostflank Verankering middengebied Verbinding Biesbosch Verankering Jeugd en jongeren Voedsel en energie Innovatief samenwerken

Landschapsanalyse

Kanskaart Altena - Macavity Projecten & H+N+S Landschapsarchitecten

Verankering in het landschap Dit hoofdstuk bestaat uit een set analysekaarten die de essenties van de verschillende lagen in het landschap weergeven. De analyse is gemaakt op basis van een terreinbezoek en kaartanalyse en is tijdens het creatief atelier aangescherpt. Samen geven deze kaarten een beeld van de kenmerken en kwaliteiten van het landschap. Bij nieuwe ontwikkelingen is het de kunst om op deze kenmerken en kwaliteiten aan te sluiten en ze waar mogelijk te versterken. Achtereenvolgens komt aan de orde: de ontstaansgeschiedenis van het gebied, de landschappelijke eenheden, natuur, ligging in ruimere context, infrastructuurnetwerk, palet van dorpen, identiteitsdragers, recreatie & toerisme en een overzicht van vastgestelde plannen.

Ontstaansgeschiedenis Landschappelijke eenheden Natuur Ligging in ruimtelijke context Infrastructuur Dorpspalet Identiteitsdragers Recreatie en Toerisme Meeliften vastgestelde plannen

Ontstaansgeschiedenis Kaartbeeld omstreeks 1250

Leven met en de strijd tegen het water is bepalend geweest voor de ontstaansgeschiedenis van het Land van Heusden en Altena. De eerst bewoonde kernen zijn op de oeverwallen langs de rivieren ontstaan. Vanaf het jaar 1000 wordt het gebied op grote schaal ontgonnen. Er ontstaan langgerekte dorpskernen langs de ontginningsassen. Bij de ontginning worden ook de eerste dijken aangelegd. Er ontstaat een aaneengesloten, bedijkt gebied: de Grote Waard. Kanskaart Altena - Macavity Projecten & H+N+S Landschapsarchitecten

Kaartbeeld omstreeks 1665

Tijdens de St. Elizabethvloed in 1421 overstroomt het westelijk deel van het Land van Heusden en Altena. Er ontstaat hierbij een grote binnenzee. Door sedimentafzettingen van de rivieren ontstaat de

Biesbosch. Om het overgebleven gebied te beschermen tegen het water wordt de Kornse Dijk aangelegd. Kanskaart Altena - Pagina 11

Kaartbeeld omstreeks 1850

Het overstroomde land ten westen van de Kornse Dijk wordt langzaam weer veroverd op de zee. De Kornse Dijk vormt de grens tussen de jongere zeekleipolders in het westen en de komgronden in het oosten. Kanskaart Altena - Macavity Projecten & H+N+S Landschapsarchitecten

Kaartbeeld omstreeks 1960

Voor een snellere afvoer van rivierwater wordt tussen 1850 en 1870 de Nieuwe Merwede gegraven. De Biesbosch wordt hiermee in tweeĂŤn gesplitst. In 1904 wordt de afvoer nog verder verbeterd door de Bergsche Maas te graven. De oude loop van de Maas wordt afgedamd. Bij de aanleg verdwijnt het dorpje Gansoijen en wordt de stad Heusden voor altijd gescheiden van het Land van Heusden. Kanskaart Altena - Pagina 13

Kaartbeeld huidige situatie

Na de oorlog zijn de dorpskernen sterk gegroeid. Ook zijn er een aantal bedrijventerreinen tot ontwikkeling gekomen. Er is een duidelijk verschil te zien tussen de intensief bewoonde en bebouwde oeverwal aan de oostzijde en de rust en natuur van de Biesbosch aan de westzijde. De snelweg A27 is aangelegd en vormt de belangrijkste verbinding tussen het Land van Heusden en Altena en zijn omgeving. Langs het Steurgat is een doorlopende rivierdijk als primaire waterkering aangelegd. Kanskaart Altena - Macavity Projecten & H+N+S Landschapsarchitecten

Kanskaart Altena - Pagina 15

Landschappelijke Eenheden Het Land van Heusden en Altena wordt omsloten door de Waal, Merwede, Bergsche Maas en de Afgedamde Maas en vormt daarmee het enige Brabantse eiland. Er zijn een viertal landschappelijke eenheden te onderscheiden. Aan de oostzijde liggen de oeverwallen. Dit is het oudst bewoonde gebied. Het is een kleinschalig landschap dat intensief gebruikt en bewoond wordt. Achter de oeverwallen liggen de lager gelegen komgronden. Dit is een open gebied met de landbouw als belangrijkste drager. Ten westen van de Kornse Dijk liggen de jongere aanwaspolders. Deze zijn met name in gebruik als akkerland. Helemaal aan de westzijde ligt het krekenlandschap van de Biesbosch. Kanskaart Altena - Macavity Projecten & H+N+S Landschapsarchitecten

Kanskaart Altena - Pagina 17

Natuur De natuur in het gebied is gekoppeld aan het water: de intergetijde kreken en eilanden van de Biesbosch en de uiterwaarden. In het gebied zelf liggen een aantal kleinere natuurgebieden onder andere op de laagst gelegen plekken van de komgronden. Kanskaart Altena - Macavity Projecten & H+N+S Landschapsarchitecten

Kanskaart Altena - Pagina 19

Ligging in ruimere context Het Land van Heusden en Altena ligt op de grens van drie provincies. Het gebied staat in contrast met de meer verstedelijkte omgeving: de zuidvleugel van de Randstad in het noordwesten en de Brabantse stedenrijen in het zuiden. De A27 loopt dwars door het gebied en vormt de belangrijkste verbindingsas. Veel bewoners werken in de grotere steden in de omgeving, er is hierdoor een forenzencultuur ontstaan. In het gebied zelf zijn een aantal sterke economische dragers zoals de binnenvaarthaven bij Werkendam en de daaraan gerelateerde scheepvaartgebonden bedrijvigheid. Er zijn een aantal geconcentreerde bedrijventerreinen. Kanskaart Altena - Macavity Projecten & H+N+S Landschapsarchitecten

Kanskaart Altena - Pagina 21

Infrastructuur De A27 vormt de belangrijkste transportas. Ter hoogte van de Tol en de brug over de Merwede bevindt zich een knelpunt. Vanaf de A27 lopen twee provinciale wegen in oost-west richting door het gebied die de verschillende kernen ontsluiten. Kanskaart Altena - Macavity Projecten & H+N+S Landschapsarchitecten

Kanskaart Altena - Pagina 23

Dorpspalet Vanaf Werkendam tot Aalburg is de oeverwal redelijk continu bewoond en bebouwd. De komgronden zijn relatief leeg met een aantal vrijliggende kernen. In het westen zijn de kernen gekoppeld aan de dijken van de zeekleipolders (Hank en Nieuwendijk). Het verschil in ontstaansgeschiedenis, het sterke verenigingsleven en het verschil in godsdienst geeft alle dorpen een duidelijk eigen identiteit en kleur. Kanskaart Altena - Macavity Projecten & H+N+S Landschapsarchitecten

Kanskaart Altena - Pagina 25

Identiteitsdragers In het gebied liggen een aantal cultuurhistorische structuren en objecten die kleur en identiteit geven aan het gebied. Sommigen zijn zeer markant aanwezig, anderen minder goed herkenbaar. De oude zeedijken en rivierlopen herinneren aan de strijd tegen het water. De nederzettingen op de grillige oeverwallen zijn identiteitsbepalend. Kenmerkend in het landschap zijn de forten en de vestingsteden van de Hollandse Waterlinie en het krekenpatroon van de Biesbosch. Op de lokale schaal vormen de molens en kerktorens oriĂŤntatiepunten. De bruggen markeren de verankering van het eiland aan zijn omgeving. Kanskaart Altena - Macavity Projecten & H+N+S Landschapsarchitecten

Kanskaart Altena - Pagina 27

Recreatie en Toerisme Grote recreatieve trekker in het gebied is de Biesbosch. Daarnaast is met name de vestingdriehoek van Gorinchem, Woudrichem en Loevestein druk bezocht. Ook is er veel watergebonden recreatie. Het middengebied wordt met name gebruikt voor extensieve recreatie (wandelen en fietsen). Kanskaart Altena - Macavity Projecten & H+N+S Landschapsarchitecten

Kanskaart Altena - Pagina 29

Meeliften vastgestelde plannen Op deze kaart is een overzicht te zien van de grootste lopende projecten in het gebied. Nieuwe plannen moeten hier rekening mee houden. Ook kan op deze projecten worden aangesloten en kunnen ze aanleiding vormen voor nieuwe ontwikkelingen. Het gaat om een aantal grote Ruimte voor de Rivier projecten en dijkversterkingen, gebiedsontwikkeling en de ontwikkeling van nieuwe landgoederen. Daarnaast zijn er een aantal nieuwbouwlocaties aangewezen en worden enkele bedrijventerreinen uitgebreid of geherstructureerd. Op termijn zal wellicht de doorstroming op de A27, met name bij de brug over de Merwede, worden verbeterd. Kanskaart Altena - Macavity Projecten & H+N+S Landschapsarchitecten

Kanskaart Altena - Pagina 31

Leidmotieven

Onderliggende verhaallijn: Het Leidmotief Deze Kanskaart Altena beschrijft kansen voor Het Land van Heusden en Altena. Hierbij spelen ook grensoverschreidende zaken een rol en dus zullen ook regio- en mogelijk provincieoverschreidende kansen worden meegenomen. Tijdens de interviews is gesproken over het landschap dat het Land van Heusden en Altena verbindt en uniek maakt. De vraag die in dit hoofdstuk wordt beantwoordt is: Wie zijn “we” en waarom zijn “we” dit. Er leeft een enorme gebiedstrots waar we sturing aan geven door vijf verhaallijnen. Deze verhaallijnen zullen in de verdere uitwerking van de kansen, projecten, programma’s en operationalisering als een “Leidmotief ” terugkomen ter kleuring en activering van het enthousiasme. Agendavormend in ieders agenda

Kanskaart Altena - Pagina 33

Linies, lijnen en leesbaarheid Puur Agro Werken met water en land De Biesbosch verbinding Ons Dorp Het VROM-raad advies noemt de volgende elementen die samenhangen met het concept van regionale beeldverhalen: • Dynamische en enthousiasmerende regionale verhalen, • Tweeledige integrerende functie zowel binnen het cluster vrije tijd en toerisme als in combinatie met andere gebiedsgerichte beleidsterreinen in de omgeving: ruimtelijk, ecologisch, agrarisch, cultureel, economisch, • Onverwachte coalities met publieke, semipublieke en private sector, • Lange termijnperspectieven waar investeringsmogelijkheden aan gespiegeld kunnen worden, • Bottum up proces dat zorgt voor gedragen regionale ontwikkelingen, • Lokale of regionale partijen nemen het voortouw, de overheid faciliteert.

Leidmotief 1: Lijnen, linies en leesbaarheid

Het is belangrijk om bewoners en bezoekers te binden aan je regio. Deze lock-in zorgt voor terugkerende bezoekers, hervestiging van jonge gezinnen en voor een idioom voor de gebiedstrots. De leesbaarheid van het landschap en historische bebouwing speelt daarin een grote rol, denk aan de Big Ben in London en de Seine in Parijs. Maar ook aan het heuvelland in Limburg en de grote wateren in Zeeland. De “assets” van Het Land van Heusden en Altena zijn minder makkelijk te lezen en minder herkenbaar als je door het gebied rijdt. Hierom is het Leidmotief “Linies, lijnen en leesbaarheid” uitgewerkt, dat bij kan dragen aan de verankering van de mensen aan de regio.

Kanskaart Altena - Macavity Projecten & H+N+S Landschapsarchitecten

Lijnen, linies en leesbaarheid Idioom voor regionale verankering langs historische een geografische lijnen - -

Leidmotief 1

Oude oorlogen kennen linies. In het Land van Heusden en Altena doorsnijden zij Brabant, tastbaar en zichtbaar. Gevoeld is de hongerwinter, Brabant was bevrijd tot de Bergsche Maas. Genderen en Meeuwen geëvacueerd. De lijn van de Bergsche Maas vertelt een verhaal. In de regio is ook het zuidelijk deel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, die met het nieuwe Liniepad steeds meer zijn echo vindt in de huidige tijd. Uniek zijn ook de resten van een loopgravenlinie uit de eerste wereldoorlog. Niet zichtbaar, maar tastbaar in de herinnering zijn de lijnen die de Biesboschcrossers trokken in hun zog.

Tekenend en beeldbepalend zijn de strakke lijnen uit de herverkaveling met de provinciale wegen en noord-zuid doorsnijding van de rijksweg als kaders. Het Land van Heusden en Altena is de toegang tot Brabant, dagelijks voor @@ forensen, het stuk Brabant “tussen de bruggen”. Als je de lijnen leert lezen zie je de kracht van de regio. Een uitgestrekheid verbonden door sterke lijnen en beleefbaar door uitzichten die voor bewoners normaal zijn, maar voor bezoekers uniek. Schering en inslag maken de stof; dijken, wegen en linies maken het Land van Heusden en Altena, het enige Brabantse Eiland.

Kanskaart Altena - Pagina 35

Leidmotief 2: Puur Agro

Als een van de regio’s in Brabant zal Het Land van Heusden en Altena haar onderscheidend vermogen moeten duiden. De regio wijkt immers af in oorsprong en fysieke ondergrond, maar ook in urgenties en problemen. Het is belangrijk om helder neer te zetten wat de unieke eigenschappen van de regio zijn, zodat ook de unieke kansen ontdekt kunnen worden. Anders dan in de rest van Brabant is de grootste grondgebruiker, de agrarische sector, geen sector met kopzorgen maar een sector met een gezond ondernemersklimaat en nieuwe kansen. Het leidmotief “Puur Agro” benadrukt deze soms onvoldoende begrepen gebiedskracht.

Kanskaart Altena - Macavity Projecten & H+N+S Landschapsarchitecten

Puur Agro Gezond, duurzaam en toekomstbestendig agrarisch grondgebruik. Een schaars bezit? - -

Leidmotief 2

Een gezond agrarisch klimaat als drager van de landschappelijke kwaliteit van de regio. In het Land van Heusden en Altena is dat geen utopie. Hier kan nog het “goede” verhaal van de landbouw vertelt en gezien worden. Efficiënte en moderne bedrijven liggend in het komgebied tussen de provinciale wegen bieden een rust voor het oog en spelen een sleutelrol in behoud van de structuur van de streek. Nieuwe economische dragers zoals recreatie en toerisme worden actief opgezocht. Daarbij kan gedacht worden aan zorgboerderijen, streekproducten voor restaurant en kleinschalige logies. Ook zijn er initiatieven om vormen van duurzame energie te ontwik-

kelen. De relatie boer/burger kan versterkt worden, de regio produceert voedsel voor Brabant. Eén ondernemend gezin kan al melk produceren voor 2500 huishoudens, met bijproducten zoals boter, kaas en room toe. De fruitteelt kan een gezichtsbepalende factor worden.

Kanskaart Altena - Pagina 37

Leidmotief 3: Werken met water en land

Internationaal staat Nederland bekend om haar kustlijnverkorting en inpoldering. De know how en expertise die hierbij horen vormen een omvangrijk kennis-exportproduct. Maar ook het “maken van nieuwe natuur” zoals in de Oostvaartsplassen en de Noordwaard wordt internationaal gevolgd. Binnen en net buiten de regio zijn er unieke en interessante voorbeelden van onze kracht om het land te delen met natuur en water. Binnen het Leidmotief “Werken met water en land” verankeren we oude dijken en nieuwe inzichten in een enthousiasmerend verhaal voor de streek. Een onbenut potentieel van een regio die zich hiermee kan onderscheiden in de provincie.

Kanskaart Altena - Macavity Projecten & H+N+S Landschapsarchitecten

Werken met water en land Kennis en passie voor leven en werken met water en land - naar een idee van Pieter Bode, Waterschap Rivierenland -

Leidmotief 3

Als geen ander weten wij te werken met water en land en weten wij te genieten van natuur en uitzicht. De vloeiende Bergsche Maas is uitgegraven om de rivieren te “normaliseren” . Een monsterklus aan het einde van de 19e eeuw. Maar we waren hier al wel wat gewend, want al in de 15e eeuw is de Kornse Zeedijk aangelegd met het doel land terug te winnen na de St. Elisabethsvloed (1421). Te zien in het landschap is de latere westwaartse verlegging van deze veiligheidsgrens, zoals de Buitendijk in Hank. De huidige Deltadijk heeft de Biesbosch losgesneden van het Land van Heusden en Altena. Dwars op deze noord-zuid littekens zijn de meanderende oude oe-

verwallen te zien van rivieren van weleer. De Alm, De Oude Maas, uitlopen zoals de Werken en de prachtige Killen. Nog steeds verhoogd in het landschap en prachtig wonen. Hoogstandjes van hedendaagse wegen waterbouw zijn te zien in de Overdiepse Polder, het Munnickenland en de Noordwaard. Van de heroïsche aanleg van de Bergsche Maas tot de vogelkolonies in de Kleine Noordwaard, dit is hét internationaal voorbeeld van pragmatische en duurzame gebiedsontwikkeling.

Legenda E

open water intergetijdegebied

M Achterste Kievitswaard

Instroomopening

e j

onbekaad (begraasd) grasland

H u i s

Paulowna polder

Kievitswaard

t e

h v

o m

o b

Kooiwaard

d e

i t

D i e p g a

Spieringpolder

t a

G a

Eijerwaard

H A R D E N H O E K

e r t

akkerland De Kroon

Recreatieknooppunt Spieringsluis

e Ganzewei

L E N

I Kleine Hof

Spaarbekken Petrusplaat

A N

D E

N O O R D E R K

I P

Steenenmuur Vogelenzang

De Kleine Zalm

Waterbedrijf Brabantse Biesbosch

V Lage Hof

Steenenmuur

S T E U

Biesbosch Museum

a n s

Kanskaart Altena - Pagina 39

v e

E D

O N

De Zalm

e r k i l

L N

Catharinapolder

D E N V A N

v a

G A T

Maltha

hoogspanningslijn

l m Z a

a t

brug(getje) veerpont

landbouwontsluitingsweg

d e

Jantjesplaat

ruiterpad

Donderzand

a t i g K o o

n v a

voetpad

G a t

fietspad

verharde weg

Oude Dooijemanswaard

v B e

Kleine Eijerwaard

Natuurontwikkelingsproject Noordwaard

e i n

a t o m g B o

bekaad / bedijkt grasland

l e

v a n

bos

Happen Hennip

Muggenwaard

i n

(zoeklocatie) nieuwe bebouwing

K i l

Middelste Kievitswaard

n e n s p

veerpont

bebouwing

o t l o b s c o J a

r a

gronddepot

Binnen Kievitswaard

lage kade

Buiten Kievitswaard

t e e n e n

hoge kade

Leidmotief 4: De Biesboschverbinding

Door de betrokken partijen wordt dankbaar verwezen naar de Biesbosch als een onderdeel van de regio met internationale allure. De koppeling van het merk De Biesbosch aan de regionale gebiedsontwikkeling is echter niet zo vanzelfsprekend als het lijkt. Het gaat daarbij immers niet om het versterken van (de kwaliteit van) de Biesbosch, maar juist om het Land van Heusden en Altena als springplan en toegangspoort naar de Biesbosch. De streek zal haar ‘bod’ richting het NP helder moeten maken, welke functies of voorzieningen worden in de streek aangeboden ter versterking van het merk en product “De Biesbosch”? Er ligt een duidelijke uitdaging vanuit het Parkschap NP De Biesbosch om als streek de eigen meerwaarde voor de Biesbosch op te zoeken. Blokkades tussen de Biesbosch en het Land van Heusden en Altena moeten opgeheven worden. Dat kan gaan om fysieke of culturele blokkades, om ondernemerschap of over bevoegdheden. In het Leidmotief “De Biesboschverbinding” staan deze dan ook centraal.

Kanskaart Altena - Macavity Projecten & H+N+S Landschapsarchitecten

De Biesboschverbinging LvH&A als drager van ondersteunende voorzieningen voor de Biesbosch - uitgedaagd door Dick Verheij, Parkschap NP De Biesbosch -

Leidmotief 4

Met haar internationale allure en als een merk met een stoere, spannende en moderne lading, zo wordt de Biesbosch gekoesterd door de regio. De dynamische natuur wordt in de regio weerspiegeld door een besef van de loop van de seizoenen en door een mix van spanning en rust. Maar de Biesbosch is een merk dat gedeeld wordt met de buren, en dat geen duidelijke geografische grenzen kent. Samenwerking met partners zuid van de Bergsche Maas en west van de Nieuwe Merwede is dan ook essentieel. De Biesbosch kent haar beperkingen in voorzieningen en mogelijkheden voor bezoekers. Logies, cultuur en evenementen zijn elementen die het Land van Heus-

den en Altena kan bieden aan het Nationaal Park. Om daarmee meerdaags verblijf te stimuleren. Ook wonen en werken, gericht op een duurzame verbinding tussen economie en ecologie zal de wederzijdse verbinding versterken. De Biesbosch kan alleen haar bijdrage aan de leefbaarheid van Brabant leveren als daar ook een goed antwoord en een complementair aanbod tegenover staat. Vraag dus wat De Biesbosch kan doen voor de regio, maar zoek als regio ook naar wat je kan betekenen voor de Biesbosch.

Kanskaart Altena - Pagina 41

Leidmotief 5: Ons Dorp

Het Land van Heusden en Altena lijkt vergeten tijdens de planmatige groei van de dorpen in Brabant. Er is geen duidelijke centrale groeikern met centrale voorzieningen, alle pogingen daartoe ten spijt. Achteraf kunnen we daar dankbaar voor zijn, want juist die prachtige dorpsstructuur draagt het landschap, het is een “bezit” dat we moeten koesteren. In het leidmotief “Ons Dorp” wordt het veelkleurige palet aan dorpen centraal gesteld en gekoppeld aan kansen ten aanzien van een woon- en werkklimaat ten behoeve van de oorspronkelijke en nieuwe forenzen. Behoud van dit dorpenlandschap is duur, en moet planmatig aangepakt worden. Hierbinnen is ook aandacht voor de fijnmazige organisatiestructuur die inherent is aan de dorpsstructuur - en behouden en ondersteund moet worden.

Kanskaart Altena - Macavity Projecten & H+N+S Landschapsarchitecten

Ons Dorp Uniek wonen in een palet aan dorpen - naar een idee van Kees Biesheuvel, Woonstichting Land van Altena -

Leidmotief 5

Een palet van dorpen. Gekleurd door geloof, historie, trots en beleid vormt de sterke identiteit van de afzonderlijke dorpen voor een unieke maar dure structuur van het landschap. Men is trots op zijn grond en zijn nering - daar getuigt de zorg voor de tuin en het erf van. Men hecht waarde aan deze woonplaats met de uitwaardse pendel of een carriĂŤreplafond als gevolg. Tegelijk wordt deze woonbuffer tussen de randstad en de Brabantse steden ontdekt voor het nieuwe landschappelijk wonen. Een forenzencultuur stelt eisen aan voorzieningen en bereikbaarheid. Reizen op werkdagen is geen punt, maar de wensen voor de vrijetijd zijn hoog. Zijn overal kwalitatieve

wandelen fietsmogelijkheden, kinderspeelplaatsen en terrasjes binnen handbereik? Demografisch speelt naast het vraagstuk rondom zorgvoorzieningen voor de vergrijzende dorpelingen de vraag hoe we de uitvliegende jeugd aan de regio verankeren, zodat ze zich in een latere levensfase weer settelen in de regio? De dorpenstructuur heeft ook voor een fijnmazige structuur van burger- en maatschappelijke organisaties gezorgd. Indien juist geadresseerd biedt dit de voedingsbodem voor scheppingskracht en ontwikkeling.

Kanskaart Altena - Pagina 43

Programmaâ&#x20AC;&#x2122;s

Kanskaart Altena - Macavity Projecten & H+N+S Landschapsarchitecten

Programma’s De regio kiest ervoor om in te zetten op onderlinge versterking van projecten in samenhangende programma’s. Ieder programma kent een eigen dynamiek, tempo en mogelijk ook eigen samenwerkingspartners. Door te werken in programma’s wordt optimale interne samenhang bereikt, zonder alle projecten afhankelijk van elkaar te maken. Drie van de zes programma’s hebben een geografische begrenzing, de andere betreffen de hele streek. De eerder genoemde Leidmotieven klinken door in deze programma’s, waarbij meerdere leidmotieven van invloed kunnen zijn op één thema. De programma’s zijn samengesteld op basis van de aangeleverde projecten, plannen en ideeën. We denken hiermee een compleet beeld te geven dat bruikbaar is voor verschillende partijen in de regio. Ieder programma staat verder nog open voor aanvullende ideeën en projecten, en ze zullen dan ook uitdagen om aan te sluiten. Projectkaartjes

De kaartjes zoals ze op de volgende pagina’s zijn weergegeven vertegenwoordigen projecten in alle soorten en maten, deze bevinden zich in verschillende fasen. Het programma ‘innovatief samenwerken’ bundelt instrumenten en programma’s die benut kunnen worden bij de overige 5 programma’s. Het geeft hiermee een bredere blik op de eigen gereedschapskist van de streek. De kaartjes liggen niet vast, er kan geschoven worden tussen programma’s. Ook kunnen er lopende het proces kaartjes worden toegevoegd van nieuwe ideeën, projecten en instrumenten.

Versterking groen/blauwe oostflank Verankering middengebied Verbinding Biesbosch Verankering Jeugd en jongeren Voedsel en energie Innovatief samenwerken

Geografisch begrensd Onderstaande programmaâ&#x20AC;&#x2122;s kennen een geografische begrenzing als verbindend element, en zijn verrijkt met een thematische koppeling. Versterking groen/blauwe oostflank

De oostzijde van de regio biedt kansen voor een doorontwikkeling van de unieke waterrand. De oude dijken en dijkwoningen, uiterwaarden en natuur kunnen naast voorzieningen voor de (water) recreatie dragers zijn voor een duurzame streekontwikkeling. Verankering middengebied

In het middengebied wordt ingezet op het behoud van het open landschap en een duurzame agrarische sector. Bestaande netwerken worden versterkt en er wordt ingezet op het vergroten van de aantrekkelijkheid en toegankelijkheid door de groen-blauwe dooradering van het gebied te versterken. Verbinding Biesbosch

De regio ziet kansen in het actief aangaan van de verbinding met de Biesbosch, en in het westelijk deel van de regio wordt dat ondersteund door lopende en nieuwe plannen en projecten.

Regionale programmaÂ´s Voor de gehele regio gelden de volgende programmaÂ´s: Verankering jeugd en jongeren, Voedsel en energie, Innovatief samenwerken.

Kanskaart Altena - Macavity Projecten & H+N+S Landschapsarchitecten

Kanskaart Altena - Pagina 47

Buitendijksbedrijventerrein Woudrichem

Herinrichting Veens Plassengebied

Omvangrijk project met het doel om ca 4,5 ha buitendijks bedrijventerrein te heractiveren voor leisure, werkgelegenheid, natuur en wonen. In huidige fase intern gericht. Kans ligt in een goede positionering als sleutelproject voor de regio.

Herinrichting en kwaliteitsimpuls Veens Plassengebied. Kans ligt in positionering als sleutelproject in groen/blauwe kansen Afgedamde Maas.

Een extra impuls is nodig om ook de noodzakelijke kwaliteitsverbetering (incl. restauratie en behoud van vissershuisjes) door te voeren.

Gemeente Woudrichem

Gemeente Aalburg

Stichting Boven ‘t Gat

Drijvend hotel

Versterking waterfronten

Heusden <> Woudrichem

Particulier initiatief tot ontwikkeling van een “Botel” in de historische haven van Woudrichem.

De groen/blauwe waterrand biedt kansen. De dorpen langs de maasoever zijn te weinig naar het water gericht. De ontwikkeling van de waarden bij Wijk en Aalburg is een voorbeeld om op door te pakken.

Versterken van de thematische verbinding tussen de vestingsteden Heusden en Woudrichem voor recreanten en toeristen. Dit faciliteren met o.a. fietsroutes en verbindingen over het water.

Particuliere initiatiefnemers

Herontwikkeling Camping De Mosterdpot Herontwikkeling Camping De Mosterdpot in Woudrichem.

Rivierenmuseum Veen Ontwikkeling van een museum rond het thema rivierontwikkeling in ideefase.

Opknappen Boven ‘t Gat

VVV Altena Biesbosch, HBT Heusden

Vaarverbindingen Veerdienst Gorinchem benutten

Uiterwaardvergraving Munnickenland

De vaarverbindingen aan de noord en oostkant van het LvH&A beter benutten door afstemming in routeprodukten. Deze vaarverbindingen bieden voor bezoekers en bewoners van de regio toegang tot voorzieningen en kunnen ook bezoekers aantrekken.

Hoewel deze ontwikkeling buiten de regio plaatsvindt is aansluiting kansrijk voor versterking van het recreatief product. Woudrichem is één van de belangrijkste toegangspoorten van het Munnickenland middels de veerverbindingen.

St. Maasdijkbelang

Staatsbosbeheer Kanskaart Altena - Macavity Projecten & H+N+S Landschapsarchitecten

Kanskaart Altena - Pagina 49

Herontdekking loopgravenlinie Eerste Wereldoorlog

Rotondeplan

Ecologische verbindingszones

In het LvH&A zijn unieke zichtbare delen van een loopgravenlinie uit WO1 ontdekt. Het zichtbaar maken van een stuk van de overgebleven loopgraaf en het opgraven van enkele schuilplaatsen v贸贸r de 100 jarige herdenking is nu actueel.

Realiseren van kunstwerken op de 17 rotondes in het LvH&A. Deze kunstwerken hebben een relatie met de historie en de identiteit van de streek en de dorpen. Mogelijke adoptie door bedrijfsleven en particulieren verbindend werken.

Herstel en ontwikkeling van ecologische verbindingszones. Naast het verbeteren van de leefomgeving van belangrijke streekgebonden diersoorten herstelt dit oude lijnen en onderliggende structuren in het landschap.

Archeologische Vereniging

Cultuurraad Aalburg, dorpsraad Eethen

Regionaal Historische Bakens project

Behoud van na-oorlogse noodwoning Meeuwen

Ontwikkelen van een lijst van plaatsen, gebouwen of landschapseenheden van in het LvH&A als basis van de streekidentiteit en als herkenbare bakens voor bezoekers en bewoners.

De inwoners van de zuidelijke dorpen kwamen na de bevrijding terug in aangeschoten dorpen. De meeste tijdelijke woningen zijn intussen verdwenen. Dit project bewaart een historisch ankerpunt voor de streek door het restauratie.

Ontwikkeling van de fruitschuur tot een distributiepunt voor streekvoedsel en verkooppunt streekprodukten.

VVV Altena Biesbosch

St. Behoud Meeuwense Noodwoning

Dhr. Oostveen

Theaterprogramma geschiedenis en huidig gebruik komgebied

Versterken landschappelijke expressie Alm en Dussen

Aanlichten molens

Organisatie van een eenmalig theaterprogramma over de geschiedenis van het komgebied en het huidig en toekomstig gebruik.

Versterken van de herkenbaarheid en landschappelijke expressie van deze cultuurhistorisch waardevolle landschappelijke structuren. Ecologische waarde en recreatieve mogelijkheden benutten en verder uitbouwen.

Fruitschuur en distributie streekvoedsel, Almkerkse Buitekade

Met het aanlichten van de molens worden in de winter en in de avond ori毛ntatiepunten geboden. Niet bij alle molens is elektra aanwezig.

Laura Leijsser, Melkdrive

Molenstichting LvH&A Kanskaart Altena - Macavity Projecten & H+N+S Landschapsarchitecten

Kanskaart Altena - Pagina 51

Kanskaart Altena - Macavity Projecten & H+N+S Landschapsarchitecten

Uitbreidingsplan Biesboschmuseum

1e elektrisch gemaal bij Hank restauratie + vispasseerbaar

Omvangrijk plan waarbij het Biesboschmuseum meer dan tevoren kan fungeren als toegangspoort van de regio en waar diverse partijen krachten bundelen.

Waterschap Rivierenland restaureert een gemaal bij Hank en maakt het vispasseerbaar. Toerisch/recreatief biedt dat een meerwaarde: 1) Nederlands 1e elektrisch gemaal, 2) Bepoldering LvH&A, 3) Belang kreken in visstand.

Plan tot ontwikkeling van ca. 14 kilometer ruiter- en menpad rondom Polder Jannezand.

Biesboschmuseum met partners

Waterschap Rivierenland

Agrarische Natuurvereniging

Kreekherstel Bakkerskil en Ooskil

Pannekoekhuis Jannezand, Blote voetenpad

Benutting Noordwaard

Herstel van twee cultuurhistorisch en ecologische waardevolle kreken die vroeger onderdeel uitmaakten van de Biesbosch.

Ontwikkeling en exploitatie van horecavoorziening aan de Nathalsweg, als toeristische ontsluiting van de wandel-, fiets en ruiterroutes bij het Jannezand. Particulier initiatief.

Waterschap Rivierenland

Particulier initiatief

Dijkverhoging Biesboschrand, fietspad

Herstel/Vervang brug Jannezand

Fruitschuur aan de Dijkgraaf den Dekkerweg

Het verbeteren van de dijken om de veiligheid te waarborgen biedt mogelijkheid om een fietspad aan te leggen op de op de dijk aan de Biesboschrand (van Hank tot Werkendam).

Inzetten van brug over Jannezand (vervangen) in recreatieve routestructuur.

Benutten fruitschuur als toegangspunt van de Biesbosch, faciliteren door parkeervoorzieningen en rotonde.

Waterschap Rivierenland

Ruiterpaden Jannezand

Binnen afzienbare tijd zal de Noordwaard ingrijpend veranderd zijn. Hier kan pro-actief op geacteerd worden door nu reeds na te denken over de benutting van het nieuwe landschap voor fietsen, wandelen en varen.

Dhr. Oostveen Kanskaart Altena - Pagina 53

Kanskaart Altena - Macavity Projecten & H+N+S Landschapsarchitecten

Festival Xinix

Muziekschool

Het podium Xinix in Nieuwendijk is een nationaal belangrijk poppodium (B-podium op lijst NFPK) en fungeert als ankerpunt voor de jeugd. Een (jaarlijks?) festival versterkt deze positie en is een basis voor de regionale trots voor dit deel van de culturele sector.

Muziekonderwijs in de regio wordt fragmentarisch aangeboden maar kan een belangrijke rol spelen in vestiging van forensen en ontwikkeling van de jeugd. Een virtuele â&#x20AC;&#x153;Muziekschool Altenaâ&#x20AC;? waarin vraag en aanbod samenkomen.

Xinix

Scholen, musicscool.nl en Toon

Transport jongeren uitgaansverkeer Aanpak van de beperkte infrastructuur om na een bezoek aan de uitgaansgelegenheden (De Kelder, Xinix etc.) veilig thuis te komen.

Verbinding bedrijfsleven Het WvOC wil graag leerlingen in de businessclass (3e jr.VO) stage laten lopen, laten snuffelen in bedrijven, kortom meer verbinding met het bedrijfsleven tot stand brengen,etc. Willem van Oranjecollege

Verankering jeugd en jongeren Kanskaart Altena - Pagina 55

Kanskaart Altena - Macavity Projecten & H+N+S Landschapsarchitecten

Proeftuin zonne-energie / zonneveld coöperatie

Regionaal voedsel

Energiescans

Er ligt een projectvoorstel voor realisatie van een zonne-energie traject voor ca. 200 deelnemende huishoudens. Het project heeft maatschappelijke waarde vanwege de noodzaak tot exploitatie van hernieuwbare energie.

Verbindend project waarbij een de ontwikkeling van een toekomstbestendig businessmodel centraal staat. De kennis en inzet van het Anton Jurgens Institute kan lokale initiatieven van ANV en St. H&E ondersteunen en structureren.

Het aanbieden van een energiescan aan bedrijven om energiegebruik te reduceren. Hiermee wordt het bewustzijn van de regionale kansen rondom duurzame energie gestimuleerd en het levert waardevolle kennis op over dit vraagstuk.

Altenatuur

Anton Jurgens Institute / HAS Den Bosch

idee van Optifield BV

Tuinen van Altena

Werthuysen

Profileren van de regio als groene long inclusief het creëren van wandelgebieden. Deze tuinen zijn uitloop en ontmoetingsplaatsen voor bewoners, proeftuinen en produktdemonstraties voor tuinders en recreatief bovenregionaal attractief.

Omvangrijk plan waarbinnen het kweken van algen als biomassa één van de dragers is, gecombineerd met recreatieve voorzieningen, waterberging en herstel van landschapseenheden zoals griendculturen.

idee van Kees Biesheuvel

Dhr. J. Verschoor

Voedsel en energie Kanskaart Altena - Pagina 57

Jongerenraad Meander (I)

“Welvaart zonder groei” (P)

Duurzaamheidsdeals (I)

Ophalen van relevante (op ruimte voor jongeren gerichte) investeringsvragen en deze waar mogelijke ondersteunen vanuit een nieuwe regie-organisatie.

Uitgedaagd door een krimpscenario is door de Dorpsraad Almkerk initiatief genomen om een “autarktische onderneming” te ontwikkelen met een ambitieus Zonnecel project als pilot.

Inzetten van de experimenteerruimte zoals geboden in de Duurzaamheidsdeals voor economische ontwikkeling, recreatie en toerisme, duurzame energie en kringlopen. (refereert aan aangenomen motie CDA+D66+SP+GL PS 9.12.11)

Woonservice Meander

Dorpsraad Almkerk

Beurs ter versterking van interne samenhang Biesboschprodukt (I)

Idops (I)

Dijk van een Delta (I)

Instrument waarbij inwoners de pen voeren bij dorpsontwikkelingplannen. Met deze betrokkenheid wordt tegelijk een medeverantwoordelijkheid voor de realisatie van de wensen en plannen gestimuleerd.

Kansen en opgaven in het LvH&A sluiten goed aan bij het “Regionaal Beeldverhaal” Dijk van een Delta. Een sterke koppeling op inhoud en proces is dan ook aan te bevelen.

Initiatief gericht op de interne samenhang van inwoners en bedrijven. Doel is bedrijven stimuleren tot een professionelere aanpak, inwoners wijzen op de recreatieve mogelijkheden en het beter structureren van losse initiatieven.

St. Dijk van een Delta

idee van Biesbosch Adventures

Sponsoring in uren (I)

Fonds Woonlinie 100k per gemeente (I)

Overheidsparticitapatie (duurzaam, innovatief. structureel) (I)

Bedrijven attenderen op de mogelijkheid om maatschappelijke organisaties of concrete projecten te ondersteunen door inzet van uren van personeel.

Woonlinie beheert een Maatschappelijk Investeringsfonds wat een kader en middelen beheert voor investeringen in het belang van de lokale samenleving.

Er is een nieuwe manier van denken over de rol van de overheid in gebiedsprocessen; meer participatief dan initiërend. Opzoeken van experimenten om dit te verfijnen en te operationaliseren.

Woonlinie Kanskaart Altena - Macavity Projecten & H+N+S Landschapsarchitecten

Hotspots (I)

Streekrekening (I)

Deelname aan landelijke competitie rondom Leisure Hotspots en een plaats op de landelijke Leisure Kaart. Deze competitie is onderdeel van de toekomstagenda Vrije Tijd en Toerisme en kan ambities uit de Kanskaart verbinden.

Uitgangspunt is dat overheden, bedrijven en maatschappelijke organisaties kunnen sparen tegen aantrekkelijke voorwaarden. 5% van de uitgekeerde rente wordt aan een StreekFonds gedoneerd.

Toekomstagenda Vrije Tijd en Toerisme

Micro kredieten / kleine projectenpot (I)

Parralelstructuur N322 Almkerk (P) Een nadere toetsing en onderbouwing (plan en advieskosten) voor het plan van de dorpsraad Almkerk. Deze heeft ge誰nvesteerd in een analyse naar de mogelijkheden om de provinciale weg verder van deze kern te leggen. Dorpsraad Almkerk

Masterclasses (P)

positionering SOVA / BKA (I)

Er zal een nieuwe structuur ontwikkeld moeten worden voor de zgn. Kleine Projectenpot van de Provincie (mogelijk naar analogie van Micro-kredieten) met voeding vanuit actoren in de streek en een verzoek om een verdubbelaar vanuit de provincie.

Het Da Vinci College wil graag toegevoegde waarde leveren aan ondernemers middels masterclasses aan leerlingen en aan ondernemers en werknemers van de bedrijven.

Uitdagen en faciliteren van de regionale structuur van ondernemersorganisaties zodat zij ook een rol gaan spelen in de operationalisering van de Kanskaart.

Samenwerking Vitaal Altena

Da Vinci College

Kerken betrekken (I)

Vitaal Altena (I)

Competententiebank (I)

Het betrekken en benutten van kerkgemeenschappen bij gebiedsontwikkeling bespreekbaar maken.

Nieuwe inhoud geven aan mandaat, werkbudget en taakopvatting van deze regionale samenwerking.

Infrastructuur om kennis, ambities en compenties van personen werkzaam bij partners van de Kanskaart in te zetten bij projecten.

Innovatief regionaal samenwerken Projecten (P) en instrumenten (I) Kanskaart Altena - Pagina 59

Operationalisering

Kanskaart Altena - Macavity Projecten & H+N+S Landschapsarchitecten

Operationalisering Het opstellen van de Kanskaart viel samen met een heroriëntatie op bestaande organisatorische structuren zoals de Gebiedscommissie Wijde Biesbosch en samenwerking Vitaal Altena. Daarbij is de Kanskaart Altena genoemd als een mogelijk instrument om vorm te geven aan nieuwe samenwerkingsvormen. Het idee heeft een warme ontvangst gekregen, die vooral aantoont dat er een behoefte is aan een breed gedragen toekomstvisie en uitvoeringsprogramma voor de streek, die partijen en beleidsterreinen verbindt. Flexibele structuur

Geadviseerd wordt om een nieuwe ‘lichte’ structuur op te bouwen rondom de Kanskaart Altena en de daarin geformuleerde programma’s. De betreffende projecten en instrumenten worden in hun eigen dynamiek, temporisering en verantwoording in hun waarde gelaten. Door de projecten vervolgens op programmaniveau te ondersteunen en onderling te verbinden wordt de synergie tussen projectbelang en regiobelang gemaximaliseerd. Programmateams

Een eerste stap in het Kanskaart-proces is het stimuleren van mensen of organisaties om een programma te adopteren. Dat kunnen overheden zijn, maar ook ondernemers of belangenorganisaties. Er wordt vervolgens per programma een ‘programmateam’ bijeengebracht dat het programma nader invult en een eerste impuls geeft in de richting van meerwaarde van de afzonderlijke projecten binnen het programma. De teams houden in de gaten of alles een beetje loopt en waar er bijgestuurd moet wor-

den. De programmateams fungeren tegelijk als loket voor nieuwe initiatieven of projecten die aan willen sluiten bij de Kanskaart. Vanuit een programma zal actief een koppeling gemaakt moeten worden met de beschikbare en te ontwikkelen middelen en instrumenten. Het is dan mogelijk om binnen afzienbare tijd een onderbouwde “uitvraag” te doen naar ondersteuning en middelen. Het boeken van eerste successen en zichtbare resultaten van het programma is een cruciale eerste stap. Ondersteuning vanuit de provincie ten behoeve van de organisatie en coördinatie zou welkom zijn. Coördinatie

Om de voorgang te bewaken, te evalueren en te rapporteren zal er een coördinatie plaats moeten vinden. Dit kan een daartoe aangewezen persoon zijn of vormgegeven worden door het instellen van een kwaliteitsteam. Deze heeft tevens de functie als “hoeder” van de leidmotieven en het gedachtengoed van de Kanskaart Altena. Vanuit de coördinator / het kwaliteitsteam kan periodiek een Creatief Atelier georganiseerd worden om de klokken gelijk te zetten. Daarbij kunnen nieuwe inzichten en ontwikkelingen ingepast worden. Energie

Uit de interviews blijkt dat het Land van Heusden en Altena een regio met energie is. Er is een hoge mate van betrokkenheid en wil tot samenwerking, maar nog onvoldoende inzicht in hoe dat is in te richten en zichtbaar te maken. We hopen met de Kanskaart Altena daar een stap in gezet te hebben.

Kanskaart Altena “naschrift”

Betrokkenen bij de Kanskaart Partners Verklaring van Altena

De Verklaring van Altena is ondertekend door de Agrarische Natuurvereniging Altena Biesbosch, Samenwerkingsverband Ondernemersverenigingen Altena1, Gemeente Aalburg, Gemeente Werkendam, Gemeente Woudrichem, Molenstichting Land van Heusden en Altena, Natuurbeschermingsvereniging Altenatuur, Rabobank Altena, VVV Altena Biesbosch, Waterschap Rivierenland, Woonline, Woonservice Meander, Woonstichting Land van Altena en ZLTO Altena Biesbosch. Betrokkenen Kanskaart Altena

Vanuit de partners in de Verklaring van Altena is het gesprek gestart. Op verzoek van deze partijen is er aanvulllend gesproken met andere relevante actoren in de regio. Er is gesproken met de directies van de 3 scholengemeenschappen, Parkschap NP De Biesbosch, Brabants Landschap, Vitaal Altena, Scheepsbouw VEKA, Dhr. Verschoor, Dhr. Van Dinteren, Dhr. Jamin en Dhr. Oostveen (initiatiefnemers van projecten), St. De Hoogt, Xinix en met een 14-tal studenten (4e jaars stads- en streekontwikkeling aan de HAS). Deze actoren zijn geen vanzelfsprekende partners. Kijkend naar de primaire groep van 14 partijen zijn er naast de centrale positie die de gemeenten innemen grofweg 1 Ten tijde van de interviews waargenomen vanuit de Bedrijvenkring Altena

twee groepen te onderscheiden: De “groene” partijen (ANV, Altenatuur, ZLTO, Molenstichting, VVV) werken al vaker samen en kennen elkaar, net zoals de “rode” partijen (Woningstichtingen, bedrijfsleven). Maar tussen deze twee groepen is er amper sprake van enige verbinding, incidentele sponsoring uitgezonderd. Verken en faciliteer onlogische verbindingen tussen de gebiedspartijen en benut bestaande samenwerkingen. Ook kleine samenwerkingsprojecten kunnen bijdragen aan het grote geheel, zonder een regio-brede samenwerkingsstructuur. Behoud intussen de betrokkenheid van deze eerste groep en blijf zoeken naar aansluiting van nieuwe partijen. Zijn we compleet?

Met bovenstaande organisaties is input vanuit de 4 O’s gewaarborgd. Hiermee is niet gezegd dat iedereen is aangesloten bij het initiatief. Tijdens een workshop met 4e jaars studenten werden bijvoorbeeld nog de Heemkundekring, het REWIN en branche- en consumentenorganisaties zoals RECRON en ANWB genoemd. Bijzonder is wel dat vanwege de geografische kenmerken van de regio zo goed als alle partijen georganiseerd zijn op de schaal van het Land van Heusden en Altena. Dat versterkt de onderlinge samenhang en kadert ook ambities af tot een regionaal samenhangend totaalbeeld. Door ook partijen met een grotere geografische dekking te betrekken worden de ogen niet gesloten voor ontwikkelingen op bovenregionale schaal.

Kanskaart Altena - Macavity Projecten & H+N+S Landschapsarchitecten

De leeftijdsopbouw van de regio en de noodzaak om ook ruimte te bieden voor ideeën, wensen en ambities van de jeugd vraagt om een betrokkenheid van deze leeftijdsgroep. Het is belangrijk om partijen aan te trekken die vanuit dat gezichtspunt kunnen meewerken aan de Kanskaart. De nieuwe jongerenraad van Meander zou daar een goed voorbeeld van kunnen zijn. Benadruk de samenhang tussen de bestaande partijen, maar zorg voor een procesarchitectuur die ruimte biedt voor nieuwe partijen en bovenregionale verbindingen. Ga actief op zoek naar input en betrokkenheid van de jeugd(organisaties). Het Landschap als verbindende factor

Het landschap is van waarde voor veel meer partijen in het gebied en de Kanskaart zal voor iedereen inspirerend moeten zijn. Behoud en kwaliteit van het “landschap” is tot op heden vooral een verantwoording van de overheden. Het “landschap” is een niet-monetaire waarde die door vele “free-riders” benut wordt. Door echter vanuit een goed begrepen ondernemerschap of organisatiebelang te zoeken naar innovatieve verbindingen tussen bedrijfs- of organisatiewaarden en gebiedswaarden is er een win-win situatie te bereiken. Hierbij zal ook gezocht moeten worden naar andere verbindingen dan financiële, soms kunnen capaciteiten, kennis of draagvlak ingebracht worden in de gezamenlijke agenda.

De Veranderdriehoek De Veranderdriehoek (Wielinga, H.E., Dijkshoorn, M., Sol, J. 2010) maakt zichtbaar in welke volgorde actoren het best bij een initiatief kunnen worden betrokken en is toepasbaar bij de operationalisering van de Kanskaart Altena. De veranderdriehoek geeft inzicht in de diverse rollen die mensen kunnen innemen in een veranderingsproces. Het maakt onderscheid tussen initiatiefnemers, managers en leveranciers. De ene rolis niet beter dan de andere. En iedereen speelt op zijn tijd elk van de drie rollen. Er zijn veel partijen betrokken bij de Kanskaart Altena en het zal niet mogelijk zijn om altijd iedereen overal bij te betrekken. Door gebruik te maken van de inzichten van Dhr. Wielinga kan er efficiënt gebruik gemaakt worden van ieders tijd en inzet. Kanaliseer daarbij de energie van de regio door de voortouwnemers (“initiatiefnemers”) aan te spreken en laat hen de Kanskaart versterken en uitdragen, benut bestaande structuren en organisaties (de “managers”) om de kansen te benutten en betrek lopende projecten en bewaak belangen (de “leveranciers”) in de formulering van de projecten en programma’s.

Kanskaart Altena - Pagina 63

Ontstaansgeschiedenis

Linies, lijnen en leesbaarheid

Landschappelijke eenheden

Puur Agro

Natuur

Werken met water en land

Ligging in ruimtelijke context

De Biesbosch verbinding

Infrastructuur

Ons Dorp

Versterking groen/blauwe oostflank Verankering middengebied Verbinding Biesbosch Verankering Jeugd en jongeren

Dorpspalet

Voedsel en energie

Identiteitsdragers Recreatie en Toerisme

Innovatief samenwerken

Meeliften vastgestelde plannen De kanskaart Altena is mede tot stand gekomen op basis van input van: 4e jaars-klas HAS Stad- en streekontwikkeling Agrarische Natuurvereniging Altena Biesbosch Altena College Anton Jurgens Institute / HAS Den Bosch Archeologische vereniging Bedrijvenkring Altena Brabants Landschap De Hoogt De Kelder Fruitschuur Gebiedscoรถrdinator Wijde Biesbosch Gemeente Aalburg Gemeente Werkendam

Gemeente Woudrichem Landgoed Uitwijkerveld Ledenraad Rabobank Molenstichting Natuurbeschermingsvereniging Altenatuur Optifield Parkschap NP de Biesbosch Prinsentuincollege Project Werthuysen Rabobank Samenwerking Vitaal Altena Schepper Economisch Adviesbureau SOVA

St. Dijk van een Delta Staatsbosbeheer District Benedenrivieren Stichting Maasdijkbelang / Rivierenmuseum Veen VEKA VVV Altena Biesbosch Waterschap Rivierenland Willem van Oranjecollege Woonlinie Woonstichting Land van Altena Woonstichting Meander Xinix ZLTO Altena Biesbosch

.nl Macavity projecten

Opdrachtgever

Projectbureau

Rabobank Altena Postbus 6 4250 DA Werkendam

Macavity Projecten Biesboschweg 4 4924 BB Drimmelen

H+N+S Landschapsarchitecten Soesterweg 300 3812 BH Amersfoort