15
Dissociatieve stoornis Wat is dissociatie? In het Coëlho Zakwoordenboek van de geneeskunde staat bij dissociatie: het ontbreken van eenheid van het bewustzijn, het in zekere mate onafhankelijk van elkaar bestaan van meerdere bewustzijnsinhouden meestal tengevolge van heftige, traumatiserende, emotionele gebeurtenissen in het verleden, die een integratie van geheugen, gedachten, handelingen of persoonlijke identiteit verhinderen. Een hele mond vol.
Iedereen dissocieert wel eens. Als we een eind aan het fietsen zijn en ons opeens bedenken of we een bepaald stuk wel hebben gefietst, waren we even gedissocieerd. Mensen die langdurig en regelmatig dissociëren, hebben veel last van hun stoornis. Ze raken tijd kwijt, horen van anderen dat ze dingen hebben gezegd die ze zich absoluut niet kunnnen herinneren. Ook wil het gebeuren dat patiënten in hun dissociaties zichzelf beschadigen. E e n g at i n d e t i j d Van de dissociatieve stoornissen is de dissociatieve identiteitsstoornis wel de bekendste. Er zijn boeken over geschreven (zoals Sibyl) en films over gemaakt, waardoor DIS (vroeger meervoudige persoonlijkheidsstoornis genoemd) bij het grote publiek bekend is. Iemand met een DIS is niet in staat om verschillende delen van zijn/haar identiteit, het geheugen en het bewustzijn te integreren. De verschillende identiteiten hebben verschillende herinneringen van een stukje van de geschiedenis van de cliënt. De identiteiten hebben hun eigen leeftijd, hun eigen naam, en hun eigen geheugen. Als de schijnbaar normale persoon dissocieert en handelt en doet als een andere identiteit en de schijnbaar normale persoon keert weer terug, herinnert de schijnbaar normale persoon de gebeurtenissen niet. Er ontstaat een gat, ook wel aangeduid met ‘verloren tijd’. Niet ver warren met schizofrenie Bijna altijd heeft iemand met een DIS langdurige ernstige trauma’s meegemaakt in de vroege jeugd (in het algemeen tot het achtste levensjaar). Dus voordat het kind een eigen identiteit heeft ontwikkeld. De behandeling van iemand met een DIS kan vele jaren in beslag nemen. De behandeling bestaat uit drie fasen: 1. Stabilisatie en symptoomreductie (medicatie), 2. Het verwerken van de traumatische belevingen en 3. De verschillende delen (ook wel alters genoemd) te integreren in de normale persoon. DIS moet niet worden verward met schizofrenie of een gespleten persoonlijkheid. Er zijn wel overeenkomsten met persoonlijkheidsstoornissen, zoals borderline. Tegenwoordig is de diagnose gelukkig vast te stellen met gestructureerde interviewtech-
nieken. In de hersenen van een persoon die DIS heeft, zijn blijvende veranderingen vastgesteld in de hippocampus en de amygdala. Mensen die langdurend getraumatiseerd zijn, hebben een kleinere hippocampus. De hippocampus leidt beelden, geluiden en emoties naar de verschillende hersendelen. De amygdala functioneert nauw samen met de hippocampus. De hippocampus heeft een functie bij het onthouden van de feiten en de amygdala is voornamelijk betrokken bij de emotionele betekenis van die feiten. Deze afwijkingen worden ook gezien bij de dissociatieve stoornis niet anders omschreven (DSNAO). DS N AO Deze stoornis kent zes verschillende vormen, maar de bekendste is wel de DSNAO die lijkt op DIS. DSNAO komt veel vaker voor dan DIS. De DSNAO zit als het ware tussen de posttraumatische stress-stoornis (PTSS) en de DIS in. Iemand met DSNAO dissocieert veel vaker dan iemand met een PTSS, maar de cliënt heeft veel klachten die ook iemand met PTSS heeft. Het verschil tussen de DSNAO vorm die lijkt op DIS is dat de persoonlijkheden zich niet volledig hebben ontwikkeld tot andere identiteiten. De identiteiten hebben wel een ik-besef en een eigen levensgeschiedenis. Ze nemen geregeld de controle volledig van elkaar over. Het verschil met DIS is dus erg klein. Tr ig g e r g e v o e l ig h e i d Ook de behandeling van DSNAO is hetzelfde als de behandeling van DIS: langdurige therapie. Vaak moet men eerst een aantal jaren werken aan de stabiliteit van de patiënt voordat kan worden overgegaan tot de integratie van de verschillende delen. Een zekere gevoeligheid voor triggers blijven bestaan. Triggers zijn de dingen waardoor iemand gaat dissociëren, bijvoorbeeld door een bepaald geluid, een bepaalde geur, door het zien van iets naars, een zekere kleur, enzovoort. Het goede nieuws is dat je kunt herstellen van deze aandoening! • Elisabeth Smelik • Foto: Inge Jansen