Влозiмєж Павлючук: Образ свiта в народнiй культурi
док рiчы, котрого ся не пояснят, але котрий ся розумiє, котрий єст очывидний сам през себе. Птах летит до горы, бо єст жывий. Єст єднако зрозумiле само през себе тiж i тото, же самольот летит в гору. Чом? „Бo так мiцно вырчыт” — одповiл мi колиси звiданий о тото хлоп. Очывидне єст вшытко, што реальне, што каждий видит. Чудне i неясне єст тото, што ся видит перший раз (ползаючий по земли стражацкiй вуж, кавальчыкы желiза „iдучы” за маґнесом iтп.). Iнакше як в свiтi освiченых люди, де очывидне єст тото, што згiдне з правилами натуры, гев жадных такых правил неє i вшытко што реальне, уходит за чысто натуральну i не потрiбуючу жадных запутаных пояснiнь рiч. Колиси зараз по войнi, коли был єм малым хлопцьом, прочытал єм в привезенiй з мiста ґазетi о можливости телевiзийного переказу. Выкликало тото обрушыня, же можу вiрити в такы очывидны глупоты (буде можна видiти в хыжи в Рыболах тото, што ся дiє в Варшавi, смотрячы лем в специяльний, куплений в склепi апарат). Недавно, сiдячы перед телевiзором, припомнул єм присутному товды Уйкови бесiду. Обрушыл ся. Такой бесiды не памятат i нич такого не могло быти („А штож там телевiзия, нич специяльного, влучыл тото i грат”.). Барже загадковы од всякого рода силы i ґравiтациi сут метеоролоґiчны явиска — бурi, вiтры, гырмiня, перуны. Тота тайна выникат з предмету дiяня тых сил — єст ним небо або повiтря. Небо зо свойой iстины єст гєрофанiйом. Гырмiня i перуны — хоц так само штоденны в лiтi, як гнеска телевiзор, адже в свiтлi того, што єм повiл, на свiй спосiб очывидне — походят єднак з неба, з так ци iнакше неземельной сферы, котра єст гєрофанiйом. Повiтря натомiст єст невидиме i недотыкальне. Адже єст чымси, што єст, а рiвночасно чого неє. Слово „єст” означат гев тото, што можна дiткнути, взрiти. Хоц єднак повiтря не можна ани дiткнути, ани взрiти, чує ся го як тхнiня, котре єст самым процесом жытя. Закля чловек жыє, оддыхат, вмераючы, оддає остатнє тхнiня, остатнє своє дыханя. Брак повiтря одчуват ся як брак жытя, душыня ся, небiщык єст тiлом без дыханя. Адже нич чудного, же повсядне єст лучыня повiтря з душом. В росийскым языку повiтря (воздух) ма тоту саму етымолоґiю што дух. Бiлорусины на означыня повiтря ужывали просто слова „дух”. Вшыткы рухы повiтря были асоциюваны з духами; односит ся тото головнi до сильного вiтру. Казiмєж Мошыньскi писал на тоту тему: Не знам жадного iнчого явиска природы, котре бы до остатнiх часiв — Ба! В вельох западеных кутиках Славянщыны до днеска iщы — будило такiй пересадний страх в хлопiв i было през них так зненавиджене, як тот цiлком для iнтелiґенциi непозiрний повiтряний вiр. Iщы перед парома десятками рокiв мож было на полях i луках Лужыц, Поморя, Захiднього Бескыду, Болгариi iтд. видiти люди падаючых перед ним на твар, гнеска iщы гев i гын на Бiлоруси i Украiнi што страхливiйшы хлопы присiдают на земли, коли вiн “гулят” пред нима. Болгаре тiж ховают ся в подiбных припадках до ям […] Стосуваня през нарiд паданя на твар, не належыт єднак понимати як переяву чести оддаваной вiтрови. Селяне хочут в тот спосiб цiлком просто уникнути стрiчы з непокоючом iстином, взгляднi устеречы ся „пiрваня”, ци тiж пiддутя, котре горозит калiцтвом або хворотом. Iдентычну цiль мало пiдсiданя, крытя ся, втiканя з поля або дорогы iтп.”3 3 K. Moszyński, Kultura ludowa Słowian, t. 2: Kultura ludowa, ч. 1. Warszawa 1967, с. 470.
135