เคล็ดลัดสุขภาพจิตดี

เคล็ดลัด สุขภาพจิตดี ถ้าเราไม่มีโรค ทั้งทางกาย ทางจิต ทางวิญญาณแล้ว นี้ก็เรียกว่า มีสุขภาพอนามัยเลิศที่สุด สูงสุดที่มนุษย์จะเป็นไปได้

................................................................................... ................................................................................................. ................................................................................................. ................................................................................................. ................................................................................................. ................................................................................................. ...................................................................................

ข้าพเจ้าขอตั้งจิตอุทิศผล ถึงบิดามารดาครูอาจารย์ คนเคยร่วมท�ำงานการทั้งหลาย ทั้งเจ้ากรรมนายเวรและเทวัญ

บุญกุศลนี้แผ่ไปให้ไพศาล ทั้งลูกหลานญาติมิตรสนิทกัน มีส่วนได้ในกุศลผลบุญฉัน ขอให้ท่านได้กุศลผลนี้เทอญ

เคล็ดลัด สุขภาพจิตดี บรรณาธิการสาระ : ศักดิ์สิทธิ์ พันธุ์สัทธ์ สรรค์สาระ : ณัฐพันธ์ ปิ่นทวีเกียรติ ภาพประกอบ : เทิดเกียรติ ปลูกปานย้อย | รูปเล่ม : มรุต จินตนธรรม ภาพหน้าปก : ธนรัตน์ ไทยพานิช | ออกแบบปก : ธเนษฐ สัคคะวัฒนะ พิสูจน์อักษร : อรทัย ค�ำแพง, หนูคล้าย กุกัญยา ISBN 978-616-268-182-0 พิมพ์ครั้งแรก : พฤศจิกายน ๒๕๕๘

สร้างสรรค์และลิขสิทธิ์ บริษัท ส�ำนักพิมพ์เลี่ยงเชียง เพียรเพื่อพุทธศาสน์ จ�ำกัด 105/95-96 ถนนประชาอุทิศ ซอย 45 แขวงบางมด เขตทุ่งครุ กรุงเทพฯ 10140 โทร./แฟกซ์ 02-872-7667 เชิญร่วมเผยแผ่เป็นธรรมทาน

สาขาทุ่งครุ : โทร. 02-872-9191, 02-872-8181, 02-872-7227, 02-872-9898 สาขาส�ำราญราษฎร์ : 02-221-1050, 02-221-4446

LC2YOU@GMAIL.COM, LC2YOU@HOTMAIL.COM WWW.LC2U.COM, WWW.พุทธะ.NET

พิมพ์ที่ : หจก. แอลซีพี ฐิติพรการพิมพ์

105/66-67 ถนนประชาอุทิศ ซอย 45 แขวงบางมด เขตทุ่งครุ กรุงเทพฯ 10140 โทร./แฟกซ์ 02-872-9577 www.thitiporn.com

เคล็ดลัด สุขภาพจิตดี ถ้าเราไม่มีโรค ทั้งทางกาย ทางจิต ทางวิญญาณแล้ว นี้ก็เรียกว่า มีสุขภาพอนามัยเลิศที่สุด สูงสุดที่มนุษย์จะเป็นไปได้

ค�ำน�ำ เรือ่ ง “สุขภาพ” ถือเป็นเรือ่ งส�ำคัญทีค่ นส่วนใหญ่ให้ความสนใจกันมาก โดยเฉพาะสังคมเมืองอันเร่งรีบในยุคปัจจุบนั นี้ เราแทบไม่มเี วลาออกก�ำลังกาย กันเลย บ้างก็อ้างว่าไม่มีเวลา ต้องท�ำงานหาเงิน ต้องสร้างความมั่นคง ในชีวติ ฯลฯ จนท้ายทีส่ ดุ แล้ว เงินทีห่ ามาได้กต็ อ้ งเอาไปเป็นค่าหมอ ค่ารักษา พยาบาล แล้วก็ตายจากไปในที่สุด แค่เรื่องสุขภาพ “กาย” ยังไม่มีเวลาดูแล แล้วสุขภาพ “จิต” สุขภาพ “ใจ” จะไปมีเวลาดูแลเอาใจใส่ได้อย่างไร สุขภาพกายย�่ำแย่ สุขภาพใจย�่ำแย่ ชีวิตเต็มไปด้วยความเครียด ความทุกข์ ความเศร้าหมอง สภาพชีวิตแบบนี้ คือชีวิตที่ดีและมีคุณค่าจริงๆ หรือ ? ดั ง นี้ แ ล้ ว ส� ำ นั ก พิ ม พ์ เ ลี่ ย งเชี ย ง เพี ย รเพื่ อ พุ ท ธศาสน์ จึ ง ได้ น� ำ ธรรมบรรยายเรื่อง “ความมีสุขภาพอนามัยทางจิต” ของหลวงปู่พุทธทาส มาจัดพิมพ์ใหม่ในชื่อว่า “เคล็ดลัด สุขภาพจิตดี” โดยในการจัดพิมพ์ครั้งนี้ ได้คงบทธรรมบรรยายไว้เหมือนเดิม แต่ได้เพิ่มเติมในส่วนของบทคัดย่อ ใส่สีเน้นค�ำ ท�ำเชิงอรรถ เสริมสาระ อธิบายข้อธรรม และใส่ภาพประกอบ เพื่อให้อ่านง่าย เข้าใจง่าย ช่วยย่นระยะเวลาในการอ่าน เข้าถึงแก่นแท้ ของธรรมะ และหยิบใช้ได้ทันที มีสุขทันใจ จึงหวังเป็นอย่างยิ่งว่า หนังสือเล่มนี้จักเอื้อประโยชน์สุขให้กับผู้อ่าน ได้เข้าใจวิธีปฏิบัติในเรื่อง “สุขภาพอนามัยทางจิต” ได้อย่างถูกต้อง ได้บุญ สูงสุด และได้เข้าถึงซึ่ง “พระนิพพาน” อันเป็นบรมสุขได้ในชาติปัจจุบันนี้ ทุกท่านเทอญ

สารบัญ เคล็ดลัด สุขภาพจิตดี

๗-๙๑

การ์ตูน ธรรมะดีจัง

๙๒-๙๕

เรียนรู้ ฝึกจิต คิดสนุก พัฒนาสมอง

๙๖-๑๐๑

สวดมนต์ เสริมบุญบารมี

๑๐๒-๑๐๕

น่า

อ่าน

อีก

แว้ว

เคล็ดลัด สุขภาพจิตดี

ขอให้ไปประพฤติกระท�ำ ให้สำ� เร็จประโยชน์ ให้มีสุขภาพอนามัยทางจิต แล้วชีวิตนี้จะสดชื่นแจ่มใส ไม่เสียทีที่ได้เกิดมาเป็นมนุษย์ และพบพระพุทธศาสนา

6

บริษัท ส�ำนักพิมพ์เลี่ยงเชียง เพียรเพื่อพุทธศาสน์ จ�ำกัด

เคล็ดลัด สุขภาพจิตดี* ความมีสุขภาพ อนามัยทางจิตที่ดี เป็นเรื่องส�ำคัญส�ำหรับทุกคนนะ

ท่านสาธุชน ผู้มีความสนใจในธรรมทั้งหลาย การบรรยายประจ�ำวันเสาร์แห่งภาคมาฆบูชาเป็นครั้งที่ ๗ ในวันนี้ อาตมาจะได้กล่าว เรื่องปัญหาแห่งมนุษยภาพ ต่อไปตามเดิม และมีหัวข้อ ย่อยเฉพาะการกล่าวครั้งนี้ว่า ความมีสุขภาพอนามัยในทางจิต ขอท�ำความเข้าใจเกี่ยวกับค�ำว่า ปัญหาแห่งมนุษยภาพ กันไว้เรื่อยๆ หมายความว่า... เกิดมาทัง้ ทีไม่ได้เป็นมนุษย์เต็มที่ หรือไม่ได้รบ ั ประโยชน์จากการเป็นมนุษย์ให้เต็มที่ ไม่มคี วามสดชืน ่ เยือกเย็นจากความเป็นมนุษย์อย่างเต็มที่ นีเ้ ราเรียกว่า “ปัญหาของการเป็นมนุษย์”

* พระธรรมเทศนาเดิมชือ่ “ความมีสขุ ภาพอนามัยทางจิต” แสดงเมือ่ วันที่ ๑๘ กุมภาพันธ์ ๒๕๒๔ เคล็ดลัด สุขภาพจิตดี

7

เพียงแค่เกิดมา ยังไม่ชื่อว่าเป็นมนุษย์สมบูรณ์

ใครมีปัญหาอย่างนี้ ก็ขอให้สนใจว่า จะแก้ปัญหานั้นอย่างไร ? แม้พุทธบริษัทเราก็ยังไม่ค่อยสนใจ บางคนยังไม่รู้ด้วยซ�้ำไปว่า ความเป็นมนุษย์นั้นคืออย่างไร ? สมบูรณ์กันอย่างไร ? และไม่รู้ว่า การท�ำให้ความเป็นมนุษย์สมบูรณ์นน ั่ แหละ คือ “ศาสนา”

คนพวกนี้ไม่รู้จักความเป็นมนุษย์ นึกเอาเองว่า เกิดมาก็เป็นมนุษย์ ขอให้นึกถึงเรื่องที่เล่าลืบๆ กันมา เรื่องนี้ เรื่องความเป็นมนุษย์นี้ มีอยู่ในที่ ทั่วไป

ที่เล่ากันมากที่สุดก็คือเรื่องนักปราชญ์ ปรมาจารย์ในประเทศกรีก เมื่อสองพันกว่าปีมาแล้ว ชื่อ “โสเครติส” เขาจุดคบเพลิงส่องไปตามถนน เมื่อคนเขาถามว่าเที่ยวหาอะไรท่านอาจารย์ ? เขาตอบว่า เที่ยวส่องหาคน ค�ำนี้คือค�ำว่า “มนุษย์” พวกชาวบ้านเขาถามว่า พวกเราเหล่านี้ล่ะ ไม่ใช่คน หรืออย่างไร ? เขาก็ตอบว่า ยังไม่ใช่คนชนิดที่ฉันต้องการ ก็หมายความว่า ยังไม่เป็นคนที่สมบูรณ์แบบ เขาต้องการคนที่สมบูรณ์แบบ

ในที่อื่นก็มีเรื่องราวท�ำนองนี้ ในพระพุทธศาสนาก็ต้องการมนุษย์ ที่แท้จริง จึงจะให้บวชเป็นพระได้

“พระองค์ทรงออกผนวชเพื่อแสวงหาว่าอะไรเป็นกุศล ค�ำว่า "กุศล" ของพระองค์ในที่นี้ หมายถึง ความฉลาด หมายถึงความรู้ที่ถูกต้องถึงที่สุด” จากหนังสือ คู่มือมนุษย์, พุทธทาสภิกขุ

8

บริษัท ส�ำนักพิมพ์เลี่ยงเชียง เพียรเพื่อพุทธศาสน์ จ�ำกัด

คนกับมนุษย์ แตกต่างห่างชัน้ กัน

คุณเป็นคน หรือมนุษย์ล่ะ ?

โห !! อ่านแล้ว ขนลุกเลย

ค�ำว่า มนุษย์ กับ คน มาปนกันเสียจนก�ำกวม มนุษย์กค็ น คนก็มนุษย์ อย่างนี้มันไม่ถูก ถ้าเป็นมนุษย์ มันต้องมีค่าของความเป็นมนุษย์ คือมีจิตใจสูงอยู่เหนือปัญหา ถ้ายังมีชีวิตที่เต็มไปด้วยปัญหา มีความทุกข์ทรมานอยู่แล้ว ยังไม่เรียกว่าเป็นมนุษย์ที่สมบูรณ์

เราจะต้องสนใจความเป็นมนุษย์ที่สมบูรณ์ ถ้าชอบค�ำว่าเป็นคน ก็ตอ้ งพูดว่า ความเป็นคนทีส่ มบูรณ์ สักว่าเกิดมา มันก็เป็นสักว่าคน เหมือน หมาเกิดมา ก็เป็นลูกหมา แมวเกิดมา ก็เป็นลูกแมว สักว่าเกิดมาไม่สมบูรณ์ มันต้องมีอะไรที่สมบูรณ์ คือมีค่า มีคุณสมบัติ มีสมรรถภาพ มีอะไรต่างๆ สมบูรณ์ตามความหมายนั้นๆ เคล็ดลัด สุขภาพจิตดี

9

เกิดมาเป็นคน ต้องฝึกฝนให้เจริญ จึงชื่อว่ามนุษย์ ดีจัง อ่านแล้ว ท�ำให้ได้คิดพิจารณาตาม

สาธุ

ฉะนั้น... คนเราพอเกิดมา มันยังไม่สมบูรณ์ จะต้องฝึกฝนอบรมกันอีกมาก

มันเหมือนกับว่าได้เมล็ดพืชมาแล้ว ต้องเพาะปลูกลงไปในดิน ดูแล รักษาให้งอกงามเจริญเต็มที่ จนกว่ามันจะออกดอกออกผล จึงจะเรียกว่า มันเป็นต้นไม้ที่สมบูรณ์

เดี๋ยวนี้มันยังเป็นเม็ด เป็นเมล็ดอยู่ มันเน่าแห้งตายไปเสียบ้าง ไม่งอกขึ้นมาได้ งอกขึ้นมาแล้ว ไม่กี่มากน้อย มันก็มีโรค มีอันตราย ท�ำให้ ตายไปเสียบ้าง ไม่ได้เป็นต้นไม้ที่อยู่จนกระทั่งมีดอกและมีผล เคยสังเกตกันไหม ? คนที่เรียนจบการศึกษาสูงๆ เช่น เรียนจบด๊อกเตอร์ เรียนจบปริญญาจากต่างประเทศ หรือแม้กระทั่งคนที่เรียนจบหมอ ท�ำไมบางคน ถึงยังเป็นบ้า ฆ่าคน รวมไปถึงฆ่าตัวตาย ขอให้ลองพิจารณากันดู

10

บริษัท ส�ำนักพิมพ์เลี่ยงเชียง เพียรเพื่อพุทธศาสน์ จ�ำกัด

คนเราก็เหมือนกัน เกิดมาทีหนึ่ง ต้องให้ได้เจริญงอกงามไป ตามล�ำดับ จนมีดอกและมีผล มีดอกก็เหมือนกับบรรลุมรรค มีผลก็คอื บรรลุ ผล อย่างสูงสุดก็เป็นพระอรหันต์* เป็นพระโสดาบัน เป็นพระสกิทาคามี เป็น พระอนาคามี เป็นพระอรหันต์ในที่สุด นี้คือบรรลุมรรคและผล ถ้าสมบูรณ์ แบบโดยแท้จริงก็ไปถึงที่นั่น

เดี๋ยวนี้เราเอาแต่เพียงว่า เป็นบุคคลธรรมดาสามัญ เป็นบุถุชนชั้นดี หรือเป็นกัลยาณชน ก็จะพอ ถ้าไปสูงไปได้ถึงอริยชน คือเป็นพระอริยเจ้า ก็นับว่าสมบูรณ์ที่สุด

* ล�ำดับขั้นของพระอริยบุคคล ได้แก่ พระโสดาบัน พระสกิทาคามี พระอนาคามี และ พระอรหันต์ เคล็ดลัด สุขภาพจิตดี

11

เกิดเป็นคน หากไม่พัฒนา ก็น่าละอายแมว โอ๊ยๆ ปวดหัวๆ ชีวิตเครียดเหลือเกิน

คิดมาก จนหัวจะระเบิดอยู่แล้ว

เดี๋ยวนี้มามองดูกันว่า เป็นกัลยาณชนอยู่ในโลก อย่างคนธรรมดา เป็นบุถุชนนี่แหละ มันก็ยังไม่ได้ ยังไม่สมบูรณ์ ยังอยู่ในสภาพที่เรียกว่า น่าละอายแมว

นี่เป็นเครื่องเปรียบเทียบง่ายๆ ที่สุด ว่าเป็นคนทั้งทียังอยู่ในสภาพ ที่น่าละอายแมว หมายความว่า... แมวมันนอนหลับสนิท ไม่ต้องกินยานอนหลับ แมวไม่ปวดหัว ไม่ต้องกินยาแก้ปวดหัว แมวไม่เป็นโรคประสาท ส่วนคนเป็นโรคประสาท แมวมันไม่เป็นโรคจิต คนยังเป็นโรคจิต และมากขึ้นๆ อย่างนี้เรียกว่า ความเป็นคนนั่นไม่สมบูรณ์ เป็นคนชนิดที่น่าละอายแมว แล้วจะท�ำอย่างไรกัน ?

เรื่องมันก็ไม่มีอะไร ก็มีแต่เพียงว่าเป็นคนให้สมบูรณ์เสียก็แล้วกัน นีป้ ญ ั หามันยังเหลืออยู่ คือเป็นกันไม่ได้ นีอ่ าตมาเรียกว่า ปัญหาแห่งมนุษยภาพ คือ ปัญหาของความเป็นมนุษย์ ปัญหาที่เนื่องด้วยความเป็นมนุษย์ 12

บริษัท ส�ำนักพิมพ์เลี่ยงเชียง เพียรเพื่อพุทธศาสน์ จ�ำกัด

พัฒนามนุษย์ มี ๒ จุดต้องพัฒนา คือ “กาย” กับ “จิต” นี่พวกเราก�ำลังมีปัญหา ทั้ง ๒ ฝ่ายเลยนะ

จริงด้วย เรามาพัฒนา กายกับจิตกันเถอะ

ปัญหาของความเป็นมนุษย์นั้น มันแบ่งออกได้เป็น ๒ ฝ่าย คือปัญหาทางฝ่ายร่างกาย กับปัญหาทางฝ่ายจิตใจ

เป็นมนุษย์ในทาง ฝ่ายร่างกาย ก็ยังไม่ค่อยสมบูรณ์ คือมีร่างกาย ที่ไม่สมบูรณ์ เพราะว่าคนโง่ๆ เหล่านั้น ไปท�ำลายสมรรถภาพของร่างกาย เสีย ด้วยการสูบบุหรี่บ้าง ด้วยใช้ยาเสพติดอย่างอื่นบ้าง กินเหล้าเมายา บ้าง ท�ำลายสมรรถภาพทางฝ่ายร่างกายให้บกพร่องไป มันก็ไม่เป็นมนุษย์ ที่สมบูรณ์ แม้ในทางฝ่ายร่างกาย

ในทาง ฝ่ายจิตใจ มันยังมีอะไรละเอียด ลึกซึ้ง สุขุมไปกว่านั้นอีก ก็ยิ่งไม่เข้าใจ นี้จะต้องพูดกันให้มากเป็นพิเศษ

ถ้าเรื่องทางฝ่ายกาย ก็แก้ปัญหาในเรื่องฝ่ายกายให้มีร่างกายที่ดี เรื่องฝ่ายจิต ก็แก้ปัญหาในทางฝ่ายจิตให้ดี เคล็ดลัด สุขภาพจิตดี 13

สาธุ

ใจผ่องใส กายผ่องใส สุขภาพอนามัย ดีจริงๆ นะโยม

สาธุ

ค�ำว่า “สุขภาพอนามัย” มักจะพูดกันแต่เรื่องทางกาย รู้จักกัน แต่สถานีอนามัยที่จ่ายยา เจ็บไข้ก็ไปหา แต่สุขภาพอนามัยทางฝ่ายจิตนั้น ไม่ค่อยรู้จัก แล้วเขาก็มักไม่เรียกว่าสถานีอนามัยทางจิตเสียด้วย ถ้าไป ก็ไปที่โรงพยาบาลบ้ากันเลย เลยไม่ค่อยได้ยินค�ำว่าอนามัยทางจิต เราจะ ต้องมาคิดกันดูให้ดี

“อนามัย” โดยใจความส�ำคัญก็คือว่า เป็นอยู่อย่างถูกต้อง ส�ำหรับ ส่งเสริมแก่สขุ ภาพ ถ้าอนามัยไม่ดี ไม่มเี ครือ่ งส่งเสริมสุขภาพทีด่ ี คนเราก็ไม่มี ความสุข อนามัย แปลว่า สิ่งที่ทำ� ให้ส�ำเร็จ ตามที่มันควรจะเป็น คือเราไม่มี อะไรเป็นเครื่องตัดทอน การที่มันจะเจริญงอกงามไปตามกฎเกณฑ์ของมัน นีเ่ ราท�ำไม่ถกู มันก็มอี ปุ สรรคสกัดกัน้ ความเจริญ แล้วมันก็ไม่สง่ เสริมสุขภาพ

ฉะนั้น ขอให้สนใจพร้อมๆ กันไป คืออนามัยทางฝ่ายกาย และ อนามัยทางฝ่ายจิต เคยได้ยินกันแต่เรื่องทางกาย ก็เดี๋ยวนี้มาได้ยินกัน เสียใหม่ว่า มันก็เรื่องทางจิต มีอนามัยทางจิต หมายความว่า จิตจะสดชื่น แจ่มใส มีสมรรถภาพ มีอะไรดี เหมือนกับที่ร่างกายมันมี 14

บริษัท ส�ำนักพิมพ์เลี่ยงเชียง เพียรเพื่อพุทธศาสน์ จ�ำกัด

ดูอนามัยของต้นไม้ ให้ดูที่ภายนอก ดูอนามัยของคน ต้องดูทั้งกายและจิต

ถ้าเราดูต้นไม้สักต้นหนึ่งที่จะเรียกได้ว่า มันมีอนามัยดี ก็เป็นต้นไม้ ที่กำ� ลังงอกงามสดชื่น มีแววแห่งความสงบเย็นเป็นสุข นี่ดูต้นไม้ที่มีอนามัย ดีแล้ว ก็เป็นเรื่องทางฝ่ายวัตถุ หรือร่างกายเสียโดยมาก

ทีนี้มาดูที่คน แยกออกเป็น ๒ ส่วน

ทางฝ่ า ยกาย บางคนก็ ดู จ ะพอดี อ ยู ่ คื อ มี อ นามั ย ทางกายดี แต่ส่วนมากไม่ค่อยเป็นอย่างนั้น ท�ำผิดอยู่มากเหมือนกัน อนามัยทางกาย ก็ไม่สมบูรณ์

พอมาถึงเรือ่ ง อนามัยทางจิต ก็แทบจะไม่รู้ ไม่ได้สนใจเลย ปล่อยมัน ไปตามบุญตามกรรม เพราะไม่รู้ว่า มันมีอยู่อีกเรื่องหนึ่ง ซึ่งจะต้องสนใจ ให้มากเป็นพิเศษ

สรุปความว่า... การประพฤติให้ถูกต้องในทางฝ่ายจิต ให้จิตได้เจริญ ให้จิตได้ปกติ ไม่มีอะไรมาท�ำลายจิตนั้น มีสมรรถภาพ ท�ำหน้าที่ของจิตได้อย่างสูงสุด ก็เรียกว่า จิตนั้นมันมีอนามัยส่งเสริม แล้วก็จะเกิดความสุขอันเนื่องมาจากจิตแก่คนคนนั้น การพิมพ์หนังสือแจกเป็นธรรมทาน เป็นการสร้างบุญบารมีที่ดีที่สุด และมีผลานิสงส์มากมายทั้งในชาติปัจจุบันและชาติหน้า ตัดเคราะห์กรรม ให้สิ้นสุด ก่อให้เกิดปัญญาแก้ปัญหาได้ทุกอย่าง สาธุ สาธุ สาธุ

เคล็ดลัด สุขภาพจิตดี

15

ส่งเสริมอนามัยกาย ด้วยปัจจัย ๔ ส่งเสริมอนามัยใจ ด้วยธรรมะ

อร่อยจังเลย กินด้วยกันไหม ?

ขอบคุณนะ เดี๋ยวกินเสร็จแล้ว เรามาอ่านหนังสือ ธรรมะกันนะ

อาตมาได้พูดมาแล้วถึงปัจจัยทางฝ่ายจิต ๖ อย่าง ต่อจากปัจจัยทาง ร่างกาย ๔ อย่าง คือ อาหาร เครื่องนุ่งห่ม ที่อยู่อาศัย และ ยารักษาโรค นี้ ถ้าเป็นไปดี ก็เป็นไปทางกายดี ทีนี้ไม่พอ ก็ต้องส่งเสริมทางจิตใจนี่ ว่าต้องมี ปัจจัยในทางฝ่ายกายช่วย

ที่ได้พูดมาแล้วก็คือ... จะต้องมีสิ่งประเล้าประโลมใจที่ถูกต้อง จิตใจจึงจะดี คือมีธรรมะเป็นเครื่องประเล้าประโลมใจ ไม่ใช่เอาเหยื่อของกิเลสมาเป็นเครื่องประเล้าประโลมใจ เมือ่ แรกเกิดมาก็มาตัวเปล่า เวลาตายไปก็ตายตัวเปล่า ขณะมีชวี ติ อยู่ เราสะสม ทรัพย์สมบัติอะไรไว้มากมาย บ้างก็สะสมไว้มากจนไม่มีที่จะเก็บ (เพราะตกเป็นทาสของ ความอยาก) แต่เราเคยได้คิดพิจารณากันบ้างไหมว่า ตายแล้วเราเอาทรัพย์สมบัติของโลก ไปได้ไหม ? (แม้กระทั่งร่างกายที่เรายึดมั่นว่าเป็นเรา เป็นของเรา) นี่เราเกิดมาเพื่อท�ำเรื่อง ไร้สาระพวกนี้หรือ ? หากยังไม่เคยพินิจพิจารณา ขอให้อาศัยช่วงเวลาที่อ่านหนังสือเล่มนี้ ให้เกิดประโยชน์สูงสุดเพื่อตัวของท่านเอง

16

บริษัท ส�ำนักพิมพ์เลี่ยงเชียง เพียรเพื่อพุทธศาสน์ จ�ำกัด

ตั้งใจอ่านและปฏิบัติตาม หนังสือเล่มนี้ชีวิตดีขึ้นจริงๆ

ต�ำรวจจะรู้ว่า เราพกยาบ้าไหม ?

ใจเย็นๆ เราต้องไม่ท�ำตัว มีพิรุธ

และต้องมีความแน่ใจไว้ใจในสิง่ ทีต่ นยึดถือเป็นทีพ่ งึ่ แล้วต้องมีความ รู้สึกเป็นมิตรภาพ ไม่มีเวร ไม่มีภัย ไม่มีศัตรูอยู่ตลอดเวลา มีความรู้สึกว่า ตนประพฤติอย่างถูกต้องทางกาย ทางวาจา จิต มีความรู้ที่เป็นเหตุให้แน่ใจ ตัวเองว่า รูเ้ พียงพอในสิง่ ทีค่ วรจะรู้ แล้วมีผนู้ �ำทางวิญญาณทีถ่ กู ต้อง ๖ อย่าง นี้ มันก็คือเครื่องส่งเสริมสุขภาพอนามัยทางจิตด้วยเหมือนกัน

แต่เดีย๋ วนีอ้ ยากจะแยกออกมาพูด โดยหัวข้อเฉพาะของมันว่า ความ มีสขุ ภาพอนามัยทางจิตนีก้ ร็ วม ๖ ข้อทีพ่ ดู มาแล้วนัน้ ด้วยโดยปริยาย แต่ จะแยกความหมายให้เห็นชัดเจน ในรูปเรือ่ งของสุขภาพและอนามัย ฉะนัน้ จึงแยกออกมาอีก แยกออกมาเป็นข้อหนึ่งต่างหากจาก ๖ ข้อที่ได้บรรยาย มาแล้ว จัดเป็นปัจจัยที่ ๗ ในทางฝ่ายจิตฝ่ายวิญญาณ ถ้าเอาไปต่อกันเข้า กับปัจจัยฝ่ายร่างกาย มันก็กลายเป็นปัจจัยที่ ๑๑ นี่ก็ควรจะสังเกตไว้ แบ่งปันรอยยิ้ม แบ่งปันความสุข แบ่งปันความดี ด้วยการหยิบยื่นหนังสือธรรมะสาระดีๆ ให้ผู้อื่นได้อ่าน เพื่อความสุข ความดี แก่ตนและคนที่รัก

เคล็ดลัด สุขภาพจิตดี

17

เมื่อไม่มีโรคทั้งทางกายและทางจิต จึงจะเรียกว่า “ความไม่มีโรคที่สมบูรณ์” สาธุ

ขอให้ โยมตั้งใจศึกษา และปฏิบัติ เพื่อความไม่มี โรคนะ

ถ้าจะพูดถึงเรื่องนี้ คือ เรื่องสุขภาพอนามัยนี้ เราควรจะนึกถึง พระพุทธภาษิต หรือ ธรรมภาษิต หรืออะไรแล้วแต่จะเรียก ที่เป็นพระบาลี มีอยู่ว่า อาโรคฺยา ปรมา ลาภา แปลว่า ความไม่มีโรคเป็นลาภอย่างยิ่ง ประโยคเก่าแก่ก่อนพุทธกาล เพราะเคยอ่านพบในบาลี ในอรรถกถาว่า มันเก่าก่อนพุทธกาล

หมอรักษาโรค แม้แต่หมอถอนฟันตามข้างถนนก็ร้องตะโกนว่า “อาโรคฺยา ปรมา ลาภา” กันทั้งนั้น หมายความว่าเป็นภาษิตของพวกหมอ ที่เขาจะตะโกนเรียกคนมารับการรักษา เพื่อจะเอาค่ารักษา นี่ก็เป็นของ เก่าแก่ก่อนพุทธกาล

ครั้นมาถึงสมัยพุทธกาล ประโยคๆ นี้ก็ยังใช้อยู่ แต่ความหมายมัน เปลี่ยนสูงขึ้นไป จนเป็นเรื่อง ความไม่มีโรคในทางวิญญาณ ก่อนนี้พูดกัน แต่เรื่องไม่มีโรคในทางร่างกาย ไม่เจ็บไม่ไข้ ไม่ปวดหัว ไม่ปวดฟัน ไม่อะไร ต่างๆ เหล่านี้เรียกว่า ความไม่มีโรค 18 บริษัท ส�ำนักพิมพ์เลี่ยงเชียง เพียรเพื่อพุทธศาสน์ จ�ำกัด

ไมม่ โี ร

ูรณ์ มบ

ยและทางจิต คือ ความไม่มีโร า ก ง คทสี่ ั้งทา ท ค

ทีนี้... พอมาถึงสมัยพระพุทธศาสนา ข้อความนี้เลื่อนขึ้นไปถึงโรคทางจิต โดยแบ่งโรคออกเป็น ๒ ชนิด คือ โรคทางกาย และ โรคทางจิต เมื่อไม่มีโรคทั้งทางกายและทางจิต จึงจะเรียกว่าความไม่มีโรคที่สมบูรณ์

เราก็จะอาศัยบาลีข้อนี้เป็นหลัก ส�ำหรับศึกษากันในเรื่องความ มีสุขภาพอนามัย

การรักษาโรคต้องทานยาเพือ่ รักษา เปรียบได้กบั การศึกษาและปฏิบตั ธิ รรม เพื่อรักษาโรคทางวิญญาณ หากเรามัวแต่อ่านฉลากยาแต่ไม่ทานยา อาการป่วยหรือ โรคที่เป็นนั้นย่อมไม่หายขาดได้ เช่นเดียวกับการศึกษาธรรมะจากการอ่านหนังสือ หรือการฟังธรรมะจากครูบาอาจารย์ หากเราศึกษาแต่ไม่ลงมือปฏิบตั ดิ ว้ ยตนเองแล้ว ไซร้ ธรรมะและความพ้นทุกข์ของจริงย่อมไม่เกิดผลขึ้นกับเรา

เคล็ดลัด สุขภาพจิตดี

19

โรคกาย โรคจิต รักษาที่โรงพยาบาล แต่โรคทางวิญญาณ ต้องรักษาด้วยธรรม สาธุ เราต้องใช้ธรรมะ รักษาโรคทางวิญญาณให้ได้

เดี๋ยวนี้ อาตมาอยากจะแบ่งโรคนี้ให้มันเป็นสาม อย่างที่เคยพูด มาแล้วหลายครั้งหลายหน แต่บางคนไม่เคยได้ฟัง คือจะแบ่งโรคออกเป็น ๓ ระบบ คือ โรคทางกาย โรคทางจิต และ โรคทางวิญญาณ

ในพระบาลีแท้ๆ แบ่งเป็นเพียงสอง คือ โรคทางกายและโรคทางจิต แต่พอมาถึงสมัยปัจจุบันนี้ ค�ำว่าจิตมันไม่มีความหมายอย่างเดียวกันกับ ครั้งพุทธกาล เราจึงต้องเพิ่มอีกโรคหนึ่งคือโรคทางวิญญาณ โรคทางจิตนั้น เป็นเหมือนกับโรคที่รักษากันที่โรงพยาบาลโรคจิต ส่วนโรคทางวิญญาณนั้น ต้องรักษากันที่โรงพยาบาลของพระพุทธเจ้า คือมีธรรมะ

ความไม่มีโรค ๓ ประการนี้ ก็คือความถูกต้องใน ทางกาย ทางจิต และ ทางสติปัญญา นั้นเอง 20

บริษัท ส�ำนักพิมพ์เลี่ยงเชียง เพียรเพื่อพุทธศาสน์ จ�ำกัด

ไม่มีความถูกต้องทางระบบกาย คนจึงเจ็บปวดกันมากมายในปัจจุบัน โอยๆ ป่วยบ่อยเหลือเกิน

หาหมอกินยา ก็ไม่หายสักที

ไม่มีโรคทางกาย ก็เพราะว่าเขามีความประพฤติกระท�ำถูกต้อง ทางระบบกาย ลงไปถึงวัตถุสงิ่ ของทีเ่ นือ่ งด้วยกาย เช่น บ้านเรือน เป็นต้น และ ยังเนือ่ งไปถึงสิง่ แวดล้อมอันละเอียด เช่น ดิน ฟ้า อากาศ เป็นต้น มันมีความ ถูกต้องทางระบบกาย หมายความว่า ที่เนื่องกันกี่อย่างๆ อยู่กับกาย ก็เรียก ว่าระบบกาย แล้วมันถูกต้องหมด คนก็สบายดี เดี๋ยวนี้เรายังมีปัญหาเสียแล้ว แม้แต่ในเพียงระบบกาย เช่น อากาศเป็นพิษ อาหารเป็นพิษ อาหารที่ใช้ศิลปะหลอกลวงเพื่อเอาเงินกัน แล้วก็เป็นพิษ อย่างนี้ก็มี ไม่มีความปลอดภัยในทางกาย ก็เรียกว่า ไม่มีความถูกต้องในระบบกาย

คนเราก็มีโรคทางกายกันมากขึ้น จะเหลือก�ำลังของผู้มีหน้าที่ที่จะ เยียวยาโรคในทางกายอยู่แล้ว เคล็ดลัด สุขภาพจิตดี

21

จัดระบบอารมณ์ให้ถูกต้อง ก็ป้องกันโรคจิตได้เป็นอย่างดี ดีจริงๆ ที่ได้ฝึกเจริญสติ ถ้าเป็นเมื่อก่อนนะ หึๆ

ศึกษาวิธีเจริญสติ ได้ที่หน้า ๑๐๐ ครับ

ไม่โกรธ เลยแฮะ เราแกล้งตอบ ยั่วประสาท ซะขนาดนั้น

ทีนี้ โรคทางจิต ความไม่มีโรคทางจิต ก็หมายความว่า ความถูกต้อง ในระบบจิตในทุกความหมาย

จิตในทีน่ ยี้ งั เนือ่ งกันอยูก่ บั กายเป็นส่วนใหญ่ หมายถึง ระบบประสาท ระบบประสาทมั นก็เป็นเรื่องกาย แต่เป็นเหมื อ นกั บส�ำนั ก งานของจิ ต มันเนื่องกันอยู่กับจิต เอาประสาท เอาระบบประสาทไปฝากไว้กับระบบจิต ฉะนั้น เราก็ต้องมีความถูกต้องในระบบประสาทด้วย

สิ่งที่เรียกว่า จิต นี้ ถ้าตามหลักธรรมะในพุทธศาสนา เป็นของที่เกิด จากการกระทบทางอารมณ์ ถ้ายังไม่มีอารมณ์กระทบ ก็ยังไม่เกิดจิตใดเลย ฉะนัน้ ต้องมีความถูกต้องทางอารมณ์ คือ สิง่ ทีจ่ ะมากระทบ ตา หู จมูก ลิน้ กาย ใจ ด้วย มีอะไรมากระทบตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ เราจัดหรือท�ำให้มัน ถูกต้อง ไม่ให้เกิดเป็นปัญหาขึ้นมา 22

บริษัท ส�ำนักพิมพ์เลี่ยงเชียง เพียรเพื่อพุทธศาสน์ จ�ำกัด

รู้ลม พุทโธ ดูจิต อย่าทิ้งลมหายใจเข้า-ออก ยืน เดิน นั่ง นอน ให้พยายามฝึกเจริญสติ

จึงจะเรียกว่า... มีความถูกต้องทางระบบจิต คือ จัดการกับอารมณ์ถูกต้อง จัดการกับระบบประสาทที่รับอารมณ์ถูกต้อง จัดการกับความคิดนึก ที่มันคิดขึ้นมาจากระบบประสาทนั้นๆ ได้โดยถูกต้อง ไม่มีปัญหาผิดพลาดอันใดเกิดขึ้น แล้วก็เรียกว่า มีความถูกต้องในระบบจิต แล้วก็เลยไม่มีโรคทางจิต ไม่ต้องไปหาหมอที่โรงพยาบาลโรคจิต

โลกปัจจุบนั ผูค้ นเริม่ ห่างไกลจากธรรมะออกไปทุกที ท�ำให้ตอ้ งประสบปัญหา และทุกข์มากมาย เลี่ยงเชียงขอเป็นสื่อกลางปลุกกระแสธรรมให้คนหันมาสนใจ ศึกษาและใช้ธรรมะกันให้มากๆ โดยเริ่มจากตัวเรา คนใกล้เคียง พยายามฝึกการใช้ ธรรมะในชีวิตประจ�ำวันให้เกิดสันติสุขแก่ตน คนรอบข้างและขยายออกไปสู่สังคมโลก

เคล็ดลัด สุขภาพจิตดี

23

โรคทางวิญญาณหมดปัญหา หากจัดระบบสติปัญญาได้ถูกต้อง โรคทางวิญญาณ ต้องรักษาด้วยธรรมะนะคะ

โรคที่ ๓ คือ โรคทางวิญญาณ

เราจ�ำไว้ว่า เราใช้กันเฉพาะในหมู่พวกเรา พวกอื่นเขาจะไม่ใช้อย่าง นี้ก็ตามใจเขา เราไม่รู้จะใช้อย่างไร เราจ�ำเป็นจะต้องใช้ค�ำว่า วิญญาณ โรคทางระบบวิญญาณ วิ แปลว่า วิเศษ ญาณ แปลว่า รู้ วิญญาณ แปลว่า รู้อย่างวิเศษ

นี้ก็คือ ระบบสติปัญญา นับตั้งแต่ ความคิด ความเห็น ความเชื่อ ความเข้าใจ ความรู้สึกทุกอย่าง ที่มันเป็นเรื่องเกี่ยวกับสติปัญญา ถ้ามัน ไม่ถูกต้อง ยกตัวอย่างง่ายๆ เช่น... คิดผิด เห็นผิด มันก็มีปัญหา ไม่มีที่สิ้นสุด หาความสงบสุขไม่ได้ เราจะต้องมีความคิดที่ถูกต้อง มีความรู้ที่ถูกต้อง มีสติส�ำหรับจะขนเอาความรู้มาใช้ให้ทันท่วงที ถูกกาลเทศะ

ระบบวิญญาณ เป็นอย่างนี้ ต้องศึกษา รู้เรื่องที่ควรจะรู้ทุกเรื่อง นี้เรียกว่า ปัญญา 24

บริษัท ส�ำนักพิมพ์เลี่ยงเชียง เพียรเพื่อพุทธศาสน์ จ�ำกัด

ถ้าสติไม่มา ปัญญาก็กลายเป็นโง่โดยไม่รู้ตัว เราเรียนจบมาก็สูง แต่ท�ำไมถึงยังต้องทุกข์นะ

แล้วจะต้องมี “สติ” คือธรรมะอีกอันหนึ่ง เป็นคุณสมบัติของจิต อีกอันหนึง่ เรียกว่า สติ ส�ำหรับจะขนเอาปัญญา คือความรูน้ นั้ มาให้ทนั ท่วงที ทันเวลา ถูกต้องตามกาลเทศะ และในทุกๆ กรณี

เดีย๋ วนีค้ นเราไม่คอ่ ยมีสติ ความรูก้ ไ็ ม่มาช่วย เพราะไม่มสี ติทจี่ ะขน เอาความรูม้ าช่วยแก้ปญ ั หา มาช้าไปบ้างก็แก้ไม่ได้ มาผิด ใช้ไปผิดกาลเทศะ ก็ไม่มีประโยชน์อะไร ผิดเรื่องผิดราว มันก็ไม่มีประโยชน์อะไร

ฉะนั้น... ค�ำว่า “ปัญญา” กับ “สติ” นี้ จะต้องไปด้วยกันเสมอ ถ้าไม่มีสติเพียงพอแล้ว ปัญญาจะเป็นความโง่ขึ้นมา โดยไม่ทันรู้ตัว เคล็ดลัด สุขภาพจิตดี

25

สติส�ำคัญเท่าปัญญา มีปัญญาแต่ขาดสติ จึงอันตราย เอ๊ะ ? นี่มันเสียง ยิงระเบิดจากรถถังนี่

ไอ้น้อง !! หลบเร็ว !!

มีเรือ่ งเขาเล่ากันมาว่า ทีห่ ลังสวนนีเ้ อง เด็กเล็กๆ คนหนึง่ กลืนสตางค์ เข้าไปติดคอ แม่ของเด็กก็หล่อน�้ำกรดลงไปในคอลูก โดยหวังว่า มันจะกัด สตางค์นั้นให้ละลายไป แล้วมันก็จะหมดปัญหา นี่ทุกคนคิดดูเถิดว่ามันจะ เกิดอะไรขึ้น

ที่รู้ว่าน�้ำกรดกัดสตางค์ได้นั้นเป็นปัญญา แล้วเทลงไปโดยไม่มีสติ ปัญญาก็กลายเป็นความโง่

ช่วยจ�ำไว้ทุกคนว่า... สตินั้นส�ำคัญเท่ากับปัญญา ถ้าไม่มีสติแล้ว ปัญญาจะกลายเป็นความโง่ หรือว่าปัญญาจะกลายเป็นอันตราย 26

บริษัท ส�ำนักพิมพ์เลี่ยงเชียง เพียรเพื่อพุทธศาสน์ จ�ำกัด

ระบบปัญญาถูกต้องแล้ว ระบบกายและจิตก็ถูกต้องด้วย เจ้าเพื่อนรัก เราเห็นแมลงวันเกาะหูนาย เลยเอาไม้ฟาด

ความรู้หรือปัญญา จะไม่มีประโยชน์เลย ถ้าไม่มีสติ

นิทานสมมติอีกเรื่องหนึ่งว่า คนกับลิงเป็นเพื่อนรักกัน รักกันมาก เหลือทีจ่ ะเปรียบ ทีนี้ คนนอนอยู่ แมลงวันมาไต่ทกี่ กหู ลิงมันก็โกรธแมลงวัน ว่ารบกวนเพือ่ น มันก็เอาดุน้ ไม้มา เงือ้ ขึน้ สองมือแล้วก็ฟาดลงไปบนแมลงวัน

นี้เหมือนกันว่า คนมันไม่มีสติ มันก็ท�ำในสิ่งที่ไม่ควรท�ำ ผิดกาละ ผิดเทศะ ผิดกรณี เพราะไม่มีสติอย่างเดียว ปัญญากลายเป็นความโง่ ความ หวังดีกลายเป็นความโง่ ความรักกลายเป็นศัตรู

ขอให้ทุกคนรู้ความจ�ำเป็น ที่จะต้องมีสติและปัญญา ถ้าขาดสติ และปัญญาแล้ว โรคในทางวิญญาณก็จะเกิดขึน้ ความรูห้ รือปัญญาจะไม่มี ประโยชน์ ถ้าไม่มีสติ มีคนเป็นจ�ำนวนไม่น้อยที่เป็นทุกข์เพราะกิเลส ช่วยให้คนเอาชนะกิเลสได้ ด้วยการแจกหนังสือเล่มนี้ให้เขาได้อ่าน เพื่อให้เขาเอาชนะกิเลสพบสุขได้ด้วยตัวเอง

เคล็ดลัด สุขภาพจิตดี

27

ถ้าขาดสติและปัญญา โรคในทางวิญญาณ จะเกิดขึ้น สาธุ

สาธุ

เพราะฉะนั้น... เราจะต้องสนใจพร้อมกันทั้งสองอย่าง คือมีปัญญาและสติ เพื่อจะก�ำจัดโรคในทางวิญญาณ ถ้ามีความถูกต้องในทางวิญญาณแล้ว ทางกายและทางจิตจะพลอยถูกต้องด้วย

คือถ้ามีปัญญา ระบบปัญญาถูกต้อง ไม่มีโรคแล้ว ระบบกาย ระบบ จิต ก็จะพลอยถูกต้องไปด้วย เพราะปัญญามันเหนือกว่า จึงควรจะสนใจ “สติ” เปรียบเสมือนกับบอดีก้ าร์ดของใจ เพราะฉะนัน้ อย่าทิง้ ลมหายใจเข้า-ออก ยิง่ ก�ำหนดรูล้ มหายใจเข้า-ออกมากเท่าไหร่ จิตก็ยงิ่ ทรงสติมากขึน้ เท่านัน้ ยืน เดิน นัง่ นอน ปฏิบัติให้ได้ทุกอิริยาบถ ทุกเวลา ทุกโอกาส ทุกสถานที่ ศึกษาวิธีเจริญสติในชีวิตประจ�ำวัน ได้ หน้า ๑๐๐

28

บริษัท ส�ำนักพิมพ์เลี่ยงเชียง เพียรเพื่อพุทธศาสน์ จ�ำกัด

ถ้าท�ำถูกต้องทางกาย ทางจิต วิญญาณ ก็ไม่เป็นโรคประสาท ธรรมะของ พระพุทธเจ้า ถ้าปฏิบัติเมื่อไหร่ ได้ผลเมื่อนั้น

ถ้าเราไม่มโี รคทัง้ ทางกาย ทางจิต ทางวิญญาณแล้ว นี้ก็เรียกว่า มีสุขภาพอนามัยเลิศที่สุด เลิศที่สุด สูงสุดที่มนุษย์จะเป็นไปได้ คือจะเป็นไปจนถึงขั้นพระอรหันต์ได้เลย ถ้าไม่มีโรคทางกาย ทางจิต และทางวิญญาณ

เอ้า ทีนี้ เราดูว่า คนปัจจุบันนี้เป็นโรคประสาทกันมาก วันก่อน ได้ยินทางวิทยุประกาศสถิติว่า ในประเทศไทยนี้คนเป็นโรคประสาทกันเป็น แสนๆ คน เป็นโรคจิตกันเป็นหมืน่ ๆ คน คนเป็นโรคประสาทกันตัง้ แสนๆ คน นี่คิดดูเถอะว่า มันมีความไม่ถูกต้องทั้งสามระบบนั่นแหละ โปรดใช้เล่มนี้ให้คุ้มสุดคุ้ม & อ่านแล้ว -> แบ่งกันอ่านหลายท่านนะจ๊ะ

อ่านสิบรอบ ระดมสมองคิดสิบหน ฝึกฝนปัญญา พัฒนาการประยุกต์ใช้ในชีวิตประจ�ำวัน จิตรู้เท่าทันสรรพสิ่ง ฉลาดใช้ เฉลียวคิด ชีวิตจักสนุก สงบ เย็น ส�ำนักพิมพ์เลี่ยงเชียง เพียรเพื่อพุทธศาสน์ ปรารถนาให้ทุกครอบครัวมีความสุข

เคล็ดลัด สุขภาพจิตดี

29

เราต้องใช้ชีวิตให้ถูกต้อง ทั้งทางกาย ทางจิต และทางวิญญาณ

โลกไม่ให้ชำ�้ ธรรมไม่ให้เสีย

คนที่จะเป็นโรคประสาทขนาดนี้ได้นั้น ทางระบบกายมันก็ท�ำผิด การกิน การอยู่ การหลับนอน อะไรต่างๆ มันก็ผิด

ทีนี้ ระบบจิตมันก็ตั้งจิตไว้ไม่ถูก มันก็เต็มไปด้วยวิตกกังวล

ระบบวิญญาณก็ไม่มีความรู้เรื่องนี้เอาเสียเลย

มันจึงเป็นคนโง่ ปล่อยตัวเองให้เป็นโรคประสาท จนน่าละอายแมว ซึ่งไม่รู้จักเป็นโรคประสาท

ฉะนัน้ ถ้าท�ำให้มคี วามถูกต้องทัง้ ทางกาย ทางจิต ทางวิญญาณแล้ว เราก็ไม่ต้องเป็นโรคประสาท นี่สนใจกันให้ครบ ให้เพียงพอ

“เราตามใจกิเลสมากีป่ แี ล้ว ?” เคยลองตัง้ ค�ำถามเล่นๆ แบบนีก้ นั บ้างไหม ?

30

บริษัท ส�ำนักพิมพ์เลี่ยงเชียง เพียรเพื่อพุทธศาสน์ จ�ำกัด