Inkijkexemplaar Hemel en Aarde - jaargang 21 nr. 1

Nr 1 Jaargang 21, herfst 2021

OMERVAN Z N T IE VAKA ERFST TOT H N T IE VAKA

godsdienst / levensbeschouwing voor het basisonderwijs

Rots en water

●

Prana

●

David en Goliath

●

Verbeeldingskracht

inhoud

COLOFON

Hemel en Aarde voor godsdienst/levensbeschouwing in het basisonderwijs.

Kracht

Redactie Ron Benjamins, hoofdredacteur Marieke de Geus, Myrthe Kelder, Marijke van Ooijen, Liesbeth Vroemen Eindredactie M+ Redactie & Communicatie, Utrecht

Openingsviering Een krachtig begin

Illustraties Pauline Oud (onderbouw) Saskia van Gerven (middenbouw) Helen van Vliet (bovenbouw en Gedichten en gedachten) Foto’s en beelden Omslag, © Jenny Lindhout, pagina 2, Jenny Lindhout en Wikimedia Commons, pagina 3 en 43, Wikimedia Commons, pagina 9 Dreamstime, pagina 3 omslag, © Jenny Lindhout

door Liesbeth Vroemen 2

door Ron Benjamins

Vormgeving Twin Media bv, Joke Boer, Culemborg Druk VellendrukkerijBDU Barneveld Uitgever Kwintessens, Berkenweg 11, Amersfoort Postbus 1492, 3800 BL Amersfoort T 033 460 60 11 E hemelenaarde@kwintessens.nl Uitgever: Erik Idema I www.hemelenaarde.nl NL39INGB0000192930 Abonnementen Hemel en Aarde verschijnt vijf keer per schooljaar. Een abonnement op Hemel en Aarde kan uitsluitend schoolbreed (voor alle groepen) worden afgesloten en bestaat uit één basislicentie plus een vast bedrag per groep.

Abonnees van Hemel en Aarde hebben ook toegang (via Basispoort) tot het aanvullende digitale lesmateriaal op de website www.hemelenaarde.nl.

Het is niet toegestaan de magazines en het aanvullende digitale lesmateriaal van Hemel en Aarde te delen met scholen die geen eigen basisabonnement op Hemel en Aarde hebben afgesloten. Het is evenmin toegestaan het materiaal van Hemel en Aarde te kopiëren met uitzondering van de werkbladen.

De abonnementsprijs voor het schooljaar 2021-2022 bedraagt €382,65 voor een basislicentie en € 39,00 per groep. Abonnementen kunnen bij ieder nummer ingaan en worden jaarlijks automatisch verlengd. Het abonnementsjaar loopt parallel aan het schooljaar.

Opzeggingen moeten schriftelijk vóór 1 juni worden ingediend.

Op een abonnement op Hemel en Aarde zijn onze algemene verkoopvoorwaarden van toepassing. Zie www.kwintessens.nl/verkoopvoorwaarden.

Proefabonnement Een proefabonnement op Hemel en Aarde omvat één editie en kost € 50,-. Het aantal magazines dat wordt geleverd in het proefabonnement komt overeen met het aantal groepen van de school. Toegang tot het aanvullende digitale lesmateriaal op de website www. hemelenaarde.nl is onderdeel van het proefabonnement.

Contact met de abonnementenservice T 033 460 19 43 E abonnementen@kwintessens.nl

4

Copyright Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk/ fotokopie, microfilm of welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.

Achtergrond De kracht van verbeelding door Marieke de Geus

6

Meer over… door Geerteke Boesten en uitgeverij Kwintessens

8

Weer wat geleerd Lezen met het hart door Liesbeth Vroemen

10

Gedichten en gedachten door Jos van Hest

12

Onderbouw Wat een kracht! door Monique van der Zanden

24

Middenbouw De kracht in jou door Mirjam Wolters

36

Bovenbouw De kracht van de aarde door Ingeborg Hendriks

Contact met de redactie T 033 460 19 43 E hemelenaarde@kwintessens.nl Privacy Lees onze privacyverklaring op www.kwintessens.nl/ privacy.

Introductie De kracht van je leven

48

Meer uit de Bijbel

49

In het volgende nummer Mooi 1

introductie

h e m e l e n a a rd e her f st 2021

De kracht van je leven Toen we in lockdown gingen, ging het vaak over veerkracht. Hoe belangrijk het is om je niet uit het veld te laten slaan, overeind te blijven, ook als het tegenzit. Kracht is een belangrijk aspect van ons leven. Kracht kun je ontvangen van buiten, je kunt het voelen in jezelf en ervaren in de natuur om je heen. Het is meer dan de moeite waard om met kinderen al die levensbronnen te verkennen.

De lessen in de bouwen verschillen allemaal van elkaar, maar zoals bijna altijd zijn er een paar facetten van het onderwerp die in alle bouwen terugkomen. In dit nummer gaat het vooral over de kracht van de natuur, kracht in jezelf, kracht ontvangen. Voor elke bouw zijn er pareltjes van lessen waarin een facet van het onderwerp en de belevingswereld van kinderen bij elkaar komen.

Kracht van de natuur In de natuur schuilt veel kracht. In water, wind en vuur komen soms ontzagwekkende krachten vrij. Met kinderen verkennen we die kracht. We geven kinderen de kans om natuurkracht op

Bliksem in de Mojavewoestijn

zich in te laten werken, met proefjes en prachtige foto’s. Kinderen in de middenbouw maken gedichtjes of schilderijen bij wat

Kracht in jezelf

ze zien in de natuur. In de bovenbouw zien kinderen hoe wind

In alle bouwen zijn er lessen waarin kinderen verkennen welke

en water vormgeven aan het indrukwekkende landschap van

kracht in hen zelf schuilt. De kleuters doen oefeningen met

Ierland.

spierkracht en ontdekken zo spelenderwijs hun lijf. In de middenbouw maken kinderen kennis met Chi, de levenskracht die volgens de Chinese cultuur aanwezig is in alles wat leeft. Je kunt het voelen door bepaalde bewegingen te doen, het lijkt een beetje op gymnastiek. In de bovenbouw maken kinderen kennis met Prana, de levensadem of levensenergie die volgens de leer van het hindoeïsme het universum bij elkaar houdt. Je kunt het voelen door yoga-oefeningen te doen.

In de lessen stellen we voor om eenvoudige bewegingsoefeningen te doen en te onderzoeken of je iets van de ideeën uit de Chinese cultuur en het hindoeïsme kunt ervaren. Misschien zijn er leerkrachten die zich er niet zo vertrouwd mee voelen. Het helpt misschien om kinderen onbevangen uit te nodigen en te kijken wat het doet: misschien ben je nieuwsgierig, vind je het gek of interessant, misschien voel je iets of niets. Er is geen goed of fout, niet voor iedereen hoeft het hetzelfde te betekenen. Dat geldt voor de kinderen en ook voor jou als leerkracht. Deze oefeningen maken voelbaar dat je als leerkracht wel de regie hebt over de les, maar het niet beter weet. Je hebt de leiding, maar je staat als mens niet boven de stof. Je hoeft het niet uit te

2

leggen aan de kinderen; ze doen hun eigen ervaring op.

introductie

h e me l en aarde her fs t 2 02 1

Kracht van boven

het Bijbelverhaal van de kwetsbare herder David die de reus

In alle tijden en alle culturen hebben mensen ervaren dat ze

Goliath verslaat, en over het ritueel haka van de Maori, waarin

kracht ontvangen, ‘van boven’, van iets dat groter is dan henzelf.

dansende mannen en vrouwen de kracht van de goden oproe-

Daar zijn prachtige verhalen en rituelen over. De kinderen

pen. In een prachtige les ontdekken de kinderen hoe krachtig

maken kennis met het tedere ritueel van de ziekenzalving,

het is als iemand je bij je naam noemt. En natuurlijk zijn er de

waarin heel zieke mensen kracht van God ontvangen. Zoiets is

hoeken: een leeshoek met mooie boekensuggesties, een

ook de betekenis van haka, het dansritueel van de Maori, maar

krachthoek waar je oefeningen kunt doen en een speelhoek

dat ziet er een stuk vitaler en explosiever uit. Mooi is ook het

met magneten.

verhaal over Mozes, die zijn volk leidt door de woestijn en door de zee en die in bijna onmogelijke situaties vertrouwt op God.

Middenbouw

En het verhaal van David, een op het oog kwetsbare herder, die

De kinderen ontdekken met oefeningen de kracht in hun lijf die

de gepantserde gigant Goliath verslaat met een klein steentje

Chi heet. In een andere les maken ze gedichten of schilderijen

en een groot vertrouwen.

naar aanleiding van indrukwekkende foto’s van de kracht van water, wind en vuur. Ze horen over Herakles, de Griekse held en

Pareltjes

krachtpatser. En over Mozes, die zijn volk door het water en

Het gaat er bij de lessen niet om dat kinderen snappen dat er

door de zee leidde en daarbij vertrouwde op God. Er is ook een

twee of drie aspecten aan het onderwerp zitten die ze leren

les waarin de kinderen nagaan hoe amuletten mensen hebben

kennen en benoemen, zoals de kracht van natuur, in jezelf of

geholpen om zich te beschermen tegen krachten. In een prach-

van boven. Dat is alleen maar handig voor leerkrachten, om zo

tige les ontdekken de kinderen wat daadkracht is, dat gewoon

het geheel wat te kunnen overzien. Voor de kinderen biedt elke

beginnen een teken van kracht kan zijn.

les een kans op een nieuwe ervaring, en daar gaat het om. Zo zijn er in elk nummer lessen die een heel specifiek facet van het

Bovenbouw

onderwerp belichten en pareltjes kunnen zijn voor de kinderen.

In een mooie muzikale les luisteren de kinderen naar het

Dit keer is er in de onderbouw een les, Zeg me je naam, waarin

nummer Something Inside So Strong en ontdekken ze dat

de kinderen ervaren hoe krachtig het is als iemand je bij je

mensen de kracht kunnen hebben om tegen onrecht op te

naam noemt. Dat is een magische ervaring met veel zeggings-

staan. In een andere les verkennen de kinderen met yoga-oefe-

kracht. Het is ook een oud motief in verhalen, denk maar eens

ningen Prana, de levenskracht of levensadem waarover ieder-

aan sprookjes als Repelsteeltje.

een beschikt. Ook is er in deze lessenserie aandacht voor het

In de middenbouw is er een mooie doe-les over daadkracht, die

ritueel van ziekenzalving, waarin heel zieke mensen kracht van

goed past bij de energie van veel kinderen van die leeftijd.

God ontvangen. Mooie lessen zijn er ook over landschappen die

Gewoon maar doen, gewoon maar beginnen – daar schuilt veel

door eeuwenoude natuurkracht zijn gevormd, en over de

kracht in.

verbeeldingskracht van kunstenaars. En over de grenzen van je

In de bovenbouw is een sprankelende les opgenomen over

kracht: iedereen kan veel, maar niemand kan alles.

verbeeldingskracht van kunstenaars. Zij worden vaak aangezet door idealen, gevoelens of ideeën die ze vertalen in indringende beelden die je aan het denken zetten of iets bij je oproepen. Soms kun je niet eens precies zeggen wat je raakt. Dat is de kracht van verbeelding.

Onderbouw We stellen voor om een les met spelletjes, waarin je de kracht in je eigen lijf voelt, als eerste te doen. Alle lessen in Hemel en Aarde staan in een volgorde en hebben een nummer, maar dwingend is die volgorde niet. Je kunt de lessen best in een volgorde geven die jou beter uitkomt. In een andere les verkennen de kinderen de kracht van de natuur, in wind en water, en doen er kleine proefjes mee. Godsdienstige lessen gaan over

Haka Powhiri

3

achtergrond

h e m e l e n a a rd e her f st 2021

De kracht van verbeelding Elk mens heeft verbeelding. Kinderen gebruiken het automatisch in hun leven. Als volwassene ben je door de drukte van de dag vaak geprogrammeerd om te denken in taken en verantwoordelijkheden. En eigenlijk is dat zonde. Juist het ontsnappen aan de dagelijkse realiteit, door een beetje te mijmeren of te dagdromen, kan je veel opleveren.

De kracht van verbeelding kan je optillen, groter maken, gelukkig maken.

Door te spelen leert het ook emoties te verwerken, denk aan een imaginair vriendje of een pratende knuffel waarmee een kind zijn gevoelens deelt. En het kan een kind ook steun en veiligheid bieden bij een spannende gebeurtenis, bijvoorbeeld een bezoek aan de tandarts of het ziekenhuis. Door het lezen van een boekje over een vergelijkbare situatie of het spelen dat de knuffel van het kind een prik krijgt, kun je het kind goed voorbereiden op wat komen gaat. Op deze manier leert hij of zij de wereld om zich heen steeds beter begrijpen. Daarnaast biedt fantasiespel ruimte om vrij te denken en draagt het dus bij aan de ontwikkeling van het creatieve denken.

Als een kind naar groep 3 gaat, verschuift de focus van het onderwijs van spelen naar logisch denken en beredeneren.

Toch is het van groot belang voor de ontwikkeling en het verdere leven dat het kind blijft spelen, dat het zijn fantasie en creativiteit blijft gebruiken en ontwikkelen. Je verbeelding is namelijk een domein waarin je innerlijke bronnen zich bevinden. Bronnen waaruit je kunt putten om jezelf te versterken. Je verbeelding is de taal van je onderbewuste en geeft je nieuwe manieren van kijken en denken.

Taal van je onderbewuste

Volgens ontwikkelingspsycholoog Gerrit Breeuwsma toont

Kinderen zijn volop bezig met het ontdekken van de wereld om

onderzoek aan dat kinderen die veel alleen zijn geweest en vrije

zich heen. En spelen is daarbij ontzettend belangrijk. Een kind

tijd hadden meer creativiteit en verbeelding laten zien in hun

leeft tot ongeveer zijn negende jaar zowel in de magische als in

latere leven. ‘Zij hebben de ruimte gehad om hun eigen binnen-

de realistische wereld; fantasie en werkelijkheid lopen door

wereld te ontdekken. Dat pleit ervoor dat we kinderen wat meer

elkaar.

aan hun lot overlaten, dat we ze oningevulde tijd geven, al

Van modder en gras maken ze een heerlijk soepje en van een

zouden ze klagen over verveling,’ zegt hij. ‘Want juist met

grote doos een raceauto.

verveling komt het soort verbeelding op gang waaraan ze hun

Jonge kinderen spelen zoveel mogelijk na wat ze begrijpen en

leven lang wat kunnen hebben. Ze creëren dan hun eigen

vullen de gaten in met hun fantasie.

beelden, hun eigen wereld.’

Door te spelen leert en ontwikkelt een kind zich: het ontwikkelt

4

sociale vaardigheden in het samenspel met andere kinderen en

In je hoofd ben je vrij

het oefent en experimenteert hiermee: als een kind ‘vader en

In dromen en visualiseren schuilt een grote kracht, want veran-

moeder’ speelt of ‘schooltje’ dan kan het de ene keer de moeder

dering begint bij verbeelding. Het kan je bijvoorbeeld

zijn en de andere keer het kind. Door verschillende rollen aan te

vooruithelpen als je voor een moeilijke beslissing staat, of het

nemen in het spel leert een kind zich verplaatsen in anderen.

kan negatieve gedachten omzetten in een meer positieve kijk.

achtergrond

h e me l en aarde her fs t 2 02 1

Stel je voor dat je kunt klimmen naar de maan, het hagelslag regent, je zeven broers en zussen hebt, je woont in een boomhut boven in een eeuwenoude eik, de zon altijd schijnt, je kunt dansen met een ijsbeer of kunt vliegen met je fiets … Stel je voor dat …

Volgens Gerrit Breeuwsma brengt fantasie, creatieve verbeel-

wust koppel je ervaringen van vroeger en beelden aan elkaar

ding, ons in contact met dat wat je (nog) niet kan of durft, met

tot nieuw materiaal. Zo ontstaan er nieuwe routes in je hoofd.

iets wat (nog) niet binnen je bereik ligt. Verlangen, nieuws-

Het is dus heel verklaarbaar dat verbeelding ten grondslag ligt

gierigheid en onvrede zijn vaak de brandstof voor je verbeel-

aan veel dingen die de menselijke ontwikkeling stimuleren en

ding. Je geeft in je hoofd vorm aan dat wat je graag zou willen.

ons dagelijks leven verrijken: muziek, literatuur, film, schilder-

Je kunt bedenken wat je maar wilt, in je hoofd ben je vrij, alles kan.

kunst, godsdienst; allemaal uitingen en ervaringen die vanuit

Door jezelf te verplaatsen naar een andere realiteit komt je

gevoel komen en moeilijk in zakelijke woorden te vangen zijn.

bewustzijn op een lager pitje te staan, waardoor er in je hoofd

En ook wetenschappelijke uitvindingen: elektrische auto’s en

verbanden ontstaan die je anders nooit gemaakt had. Onbe-

fietsen, digiborden, mobiele telefoons, internet; allemaal door mensen bedacht, allemaal uitvindingen, proeven en experimenten.

Logica brengt je van A naar B, verbeelding brengt je overal.

Bij alle ontwikkelingen in onze wereld heeft ooit iemand

Albert Einstein

gedacht: hoe zou het zijn als … zou het kunnen dat …

Verbeelding is de jus van het leven.

De wereld mooier, spannender, rijker maken in je hoofd is voor

Hella S. Haasse

elk mens, jong of oud, een cadeau. Het zijn je gedachten en beelden die tellen hoe je je voelt, en hoe je in het leven staat.

Ik heb ’s werelds beste baan. Ik word betaald om de hele dag in mijn

Hou jezelf wakker, onderzoek, ervaar, wees nieuwsgierig,

verbeelding rond te hangen.

verwonder je en neem als het kan kinderen hierin mee. Laat je

Stephen King

verbeelding, je fantasie en je creativiteit nooit afpakken of begrenzen. Voor nu en de toekomst.

Verbeelding is de voornaamste bron van het menselijk geluk. Hoe meer dit in de mens aanwezig is, hoe gelukkiger de mens zal zijn.

Marieke de Geus

Giacomo Leopardi Gerrit Breeuwsma, Alles over ontwikkeling, Boom uitgevers, Amsterdam, 1993

5

gedichten en gedachten

h e m e l e n a a rd e her f st 2021

Gedichten en gedachten Aantrekkingskracht

Toverkracht Je hoeft er niet in te geloven In robijnen die je beschermen tegen kwade toverkunsten In spechten die toverkruiden kunnen aanwijzen In feeën die alleen maar hoeven te zwaaien met hun toverstokje In tovenaars met orakelspreuken en hup de toekomst lacht je toe In heksen die met heksenzalf zieken kunnen genezen

Nee, het is je haar dat kan zo glanzen Nee, het is je mond hoe die steeds lacht Nee, dat kuiltje in je kin het zit daar zo grappig Nee, het is je hele hoofd ook van opzij en van achter Nee, het is je hele lijf hoe je zit, hoe je loopt Nee, ja, het is zo

Leerkracht Bij ons op school hebben we veel juffen: twaalf (12) Sommige juffen komen maar voor de helft van de week En we hebben juf Femmie die is speciaal voor drama Gelukkig hebben we ook meesters, wel vier (4) plus gymmeester Geoffrey

In splinters van een boom die door de bliksem is getroffen en die je bevrijden van pijn

En dan is er nog een directeur dat is juf Nicolette

In mosselschelpen die boze geesten dwingen geroofde kinderen terug te brengen

Wij hebben tien groepen samen meer dan tweehonderd (200) kinderen die iedere schooldag flink aan het leren zijn Dat zijn dus meer dan tweehonderd (200) leerkrachten

Maar geloof wel in lieve woorden die hebben werkelijk toverkracht Gebruik zo vaak en zo veel mogelijk lieve woorden

10

Het zijn je ogen ze kunnen zo stralen

Levenskracht schuilt in een korrel spuit uit een vulkaan draait rond als de wereld valt als een waterval ruist in de branding zingt op de fiets komt met het ochtendlicht veert op bij elk nieuw begin lacht als een knipoog verwarmt je van top tot teen stroomt door je bloed klopt in je hart

h e me l en aarde her fs t 2 02 1

De rubriek Gedichten en gedachten is bij uitstek bedoeld om een sfeer te scheppen in de klas. Zo kunt u voor u aan een les uit Hemel en Aarde begint, een gedicht uit deze rubriek voorlezen.

Krachtpatser Dat zou ik willen geen week vogeltje met een week bekje geen slap jochie dat zich in een hoek laat drukken maar een jongen sterk als een boom als een paard als een leeuw een jongen van ijzer en staal eentje met spieren en knuisten iemand die vastgeketend met honderd kettingen (dat zie je wel eens in strips) zich los kan maken ik werk al weken aan mijn spierballen en dan al die jongens die me pesten -ze zullen wat meemaken

Kleefkracht

Verbeeldingskracht Stel je voor -dat er vandaag iets bijzonders gaat gebeuren -dat je geen meisje maar een jongen bent of dat je geen jongen maar een meisje bent -dat je opeens volwassen bent geworden -dat je in een ander werelddeel woont -dat je in de middeleeuwen leeft -dat morgen de zomervakantie begint -dat je wakker wordt met een snor -dat tijd niet bestaat -dat je vader een rockster is -dat je moeder in het circus werkt -dat je lievelingsoom een spion is -dat je een dier bent met een geheim -dat je een voorwerp bent dat kan denken

(op de windkracht-schaal van Beaufort) 1 lucht, totaal geen kleefkracht 2 water, ook geen kleefkracht 3 spuug, een beetje maar wel vies 4 vers snot, iets beter maar nog viezer 5 kleefkruid, blijft hangen aan je kleren 6 jam, lekker plakkerig 7 stroop, nog lekkerder, nog plakkeriger 8 plakstift en plakband, plakt goed 9 kauwgum, bijna niet weg te krijgen 10 toffee, plakt je tanden voor eeuwig aan elkaar 11 pleister, pijnlijk bij het verwijderen 12 secondelijm, in 2 seconden muurvast

Kies een regel of verzin er zelf een Stel je dat dan voor Wat zie je dan?

Wat voel je?

Wat denk je?

Wat maak je mee?

Hoe gaat het verder?

Gebruik je verbeeldingskracht Vertel!

11

les

1

onderbouw

h e m e l e n a a rd e her f st 2021

Wat een kracht!

O

Levensbeschouwelijk perspectief Ieder mens heeft kracht en energie in zijn lijf.

Bedoeling De kinderen ontdekken en ervaren hun eigen kracht en de kracht van samen dingen doen.

Wat je nodig hebt – ruimte in de speelzaal of op het schoolplein – een blok, dik boek, baksteen, dumbbell, emmer met water; oude kranten en tijdschriften – iets zwaars (bijvoorbeeld de blokkenkist) en een lang, stevig touw – voor extra: voor ieder kind een kopie van het blad met lesmateriaal

Opstap Laat de kinderen het blad met lesmateriaal zien en vraag hun: Wat is dit voor iemand? Wat doet hij/zij? Denk je dat hij/zij sterk is? Hoe kun je dat zien? Vraag daarna: Hebben jullie ook spierballen? Laat ze eens zien? Wat betekent dat als je spierballen hebt? Wat kun je dan? Wat is het zwaarste dat je wel eens hebt opgetild?

Kern Deze krachtspelletjes kunnen in de speelruimte gespeeld worden of buiten:

12

Zwaar!

Zet de kinderen in een kring en laat hen steeds zwaardere en lastigere voorwerpen doorgeven, bijvoorbeeld een blok, een dik boek, een baksteen, een dumbbell, een emmer water. Het gaat niet om de snelheid, maar om het ervaren van het gewicht en je eigen kracht. Bespreek kort

hoe de kinderen het vonden. Makkelijk? Moeilijk?

Waarom? Wat vonden ze het moeilijkst?

Wallsit Laat de kinderen met hun rug, billen en schouders tegen de muur leunen en dan door heupen en knieën zakken tot ze in een hoek van 90 graden staan. Kunnen ze dit twintig tellen volhouden? Vraag de kinderen: Moet je sterk zijn om dit te kunnen doen? Heb je hier je spierballen voor nodig? Waar voel je je kracht dan wel? (in je benen) Wat voel je dan?

Scheuren maar Geef elk kind een bladzijde van een oude krant of tijdschrift. Vraag hun die doormidden te scheuren. Was dat gemakkelijk? Vertel: Ik ga het moeilijker maken, vouw een stuk papier dubbel en scheur het dan doormidden.

Enzovoorts, net zolang tot niemand het meer scheuren kan.

Afsluiting Maak een lang touw stevig vast aan iets zwaars, bijvoorbeeld de blokkenkist of een kist waarin een aantal kinderen zit. Vraag aan de klas wie die kist kan verslepen.

Kinderen die dat willen, mogen het één voor één proberen. De andere kinderen kijken. Bespreek samen waarom het niet of maar heel moeilijk lukt. Vraag: Hoe zou het wel kunnen lukken? Probeer geopperde oplossingen uit en kom samen tot de conclusie dat het met z’n allen een makkie is!

Extra Deel het blad met lesmateriaal uit en laat de kinderen de tekening kleuren.

h e me l en aarde her fs t 2 02 1

lesmateriaal

1

O

13

les

2

middenbouw

h e m e l e n a a rd e her f st 2021

De kracht van Mozes

M

Levensbeschouwelijk perspectief Een belangrijke bron van kracht is het durven vertrouwen op krachten die groter zijn dan jijzelf.

Bedoeling De kinderen horen het verhaal van Mozes en denken na over op welke manieren Mozes krachtig is.

rustig door de woestijn gaan om in hun rol te komen.

Begeleid het spel. Speel het verhaal een aantal keren en laat de rollen wisselen. Laat de kinderen voelen en nadenken wat er gebeurt. Er is geen goed of fout, het gaat vooral om hun beleving. Laat gebeuren wat er gebeurt, geef ruimte en laat kinderen ook elkaar de ruimte geven.

Afsluiting Wat je nodig hebt

Opstap

Praat na over het verhaal en het spelen. Wat voelde je toen je het water was? Hoe was het om Mozes te zijn? Voelde je je krachtig? En zo ja: hoe kwam dat? Wanneer wel of niet? Hoe was het om de staf van Mozes te zijn? Was er kracht in de mensen? En in het water?

Maak een kring in de speelzaal. Lees het verhaal op het blad met lesmateriaal voor.

Extra

– ruimte in de speelzaal – materialen om de ruimte af te bakenen

Kern Laat kinderen in de speelzaal het verhaal van de doortocht spelen. Bedenk samen welke elementen en plaatsen er in het verhaal een plek moeten krijgen en baken deze af in de zaal. Gebruik daarvoor materiaal dat voorhanden is: een doek, een blok, een gymnastiekbank. Waar staat Mozes?

Waar is de zee? Waar is het volk? Laat de kinderen kiezen wat ze dan zijn: een man, vrouw? Oud of jong? Een kind?

Een dier misschien? Nodig ook kinderen uit de rol van het water aan te nemen. Wie is Mozes? En de Egyptenaren?

Geef Mozes een staf of laat een kind de staf zijn. Laat ze

26

Maak een kringopstelling in hoefijzervorm. Zet een stoel voor de groep, met een doek eroverheen. Zeg: Dit is de stoel van Mozes. Laat de kinderen in de kring nadenken over een vraag die ze aan Mozes willen stellen. Laat dan een kind een vraag stellen aan de denkbeeldige Mozes op de stoel. Als een vraag is gesteld, mogen kinderen die dat willen daarop antwoorden. Om de beurt gaat een kind dan op de stoel van Mozes zitten en geeft antwoord als Mozes. Wanneer er geen antwoorden meer zijn, mag een ander kind een vraag stellen. Laat iedere vraag er zijn. Geef geen mening. Verwonder je samen over de vragen en de antwoorden.

lesmateriaal

h e me l en aarde her fs t 2 02 1

2

De kra c ht van Mozes Kijk, daar zitten Mozes en zijn broer Aäron. Vanaf een rotsblok kijken ze uit over de woestijn. Zoveel mensen, zoveel tenten. Een heel volk. Eerst woonden ze in Egypte. Ze moesten er heel hard werken voor de koning, de farao. De mensen voelden zich gevangen. Maar Mozes heeft ze bevrijd. Samen met

M

Aäron nam hij iedereen mee naar de woestijn. Dat was niet gemakkelijk. Want de boze farao wilde ze eigenlijk niet laten gaan.

‘Niet te geloven, hè,’ zegt Mozes. ‘Dat de farao ons liet gaan. Dank je wel voor je hulp, ik weet niet of het zonder jou gelukt was.’

Stel je voor dat ze weer terug moeten naar Egypte?

‘Fijn dat je het vroeg,’ zegt Aäron. ‘God koos jou om de leider van

‘Aäron,’ zegt Mozes zacht. ‘Wat moeten we doen?’

het volk te zijn. Maar je hoeft dit niet alleen te doen. Ik help je waar

‘Vraag hulp, Mozes. Vraag God om hulp,’ zegt Aäron.

ik kan.’

En dat doet Mozes. Hij bidt. ‘God,’ zegt hij, ‘laat me zien wat ik moet doen.’

Nu ze in de woestijn zijn, moeten ze verder. Waarheen, dat weten ze niet. God heeft beloofd de weg te wijzen naar een nieuw land.

Mozes houdt zijn staf omhoog, boven het water. Dáár moeten ze

Overdag gaat er een wolk voor Mozes uit, en in de nacht een

heen, naar de overkant! De mensen roepen: ‘De soldaten komen!’

kolom van vuur.

Dan opeens gaat het heel hard waaien. De wind blaast over het

‘Ik ben benieuwd waar we terechtkomen,’ zegt Aäron.

zand en over de zee. Het water gaat opzij. Naar links. Én naar

‘Ik ook,’ zegt Mozes. ‘We hebben genoeg uitgerust. We moeten

rechts. De zee gaat open. De mensen kunnen hun ogen niet gelo-

verder gaan. Want als de farao zich bedenkt…’

ven. Mozes ook niet. Een hoge muur van water is er aan beide kanten. En in het midden… is het droog.

Er gaat een grote optocht door de woestijn. Grote mensen, kinde-

‘Ga! Ga gauw!’ roept Mozes. ‘Toe maar, het is goed! Het komt goed!’

ren en dieren. Helemaal voorop gaat Mozes. En een wolk gaat voor

Daar gaan alle mensen. De kinderen. En de dieren. Dwars door de

hem uit, zoals God heeft beloofd. Dagenlang gaan ze door de

zee naar de overkant. Aäron spoort ze aan. En Mozes houdt zijn

woestijn. In de verte glinstert het water van de zee.

stok hoog. Het is zwaar, zijn arm wordt moe. Maar hij móet het

‘Ga je naar de zee, Mozes?’ vragen de mensen. ‘En dan? Blijven we

volhouden. Mozes kijkt over zijn schouder. De stofwolken zijn nu

daar?’ Mozes haalt zijn schouders op. Hij weet het niet. Maar toch

dichtbij. Hij hoort schreeuwen, hij ziet de paarden. Als de laatste

loopt hij door. Als ze vlak bij de zee zijn komt er iemand naar

mensen tussen de muren van water verdwenen zijn, doet Mozes

Mozes en Aäron toegerend.

langzaam zijn staf naar beneden.

‘Mozes! Mozes! De soldaten van de farao! Ze komen eraan! Op

‘Nu wij!’ roept Aäron. Mozes en Aäron rennen zo hard ze kunnen.

paarden!’

De soldaten van de farao komen bij het water aan. Maar achter

Mozes kijkt verschrikt achterom. In de verte zijn stofwolken te zien.

Mozes en Aäron sluit de zee weer. De wind gaat liggen. Het water

Het lijkt inderdaad wel een leger. De zee is voor hen. Moeten ze nu

spoelt over de soldaten heen. Mozes en Aäron en alle anderen

links of rechts gaan? Paarden zijn snel. Die halen hen vast gauw in.

komen veilig aan de overkant.

27

les

2

bovenbouw

h e m e l e n a a rd e her f st 2021

Levenskracht

B

Levensbeschouwelijk perspectief

Wat je nodig hebt

Vertel dat de kinderen als tweede oefening om de Prana te verhogen een potje gaan lachen. Dat klinkt misschien gek, maar volgens de beoefenaren van de ‘lachyoga’ werkt het, zelfs als het lachen nep is! Laat het filmpje ‘Lachyoga’ zien (zie hemelenaarde.nl) en probeer achtereenvolgens de telefoonlach, de één meter lach, de argumentenlach, de staatsloterijlach, de sprookjeslach en de innerlijke lach uit. Zet desgewenst het filmpje na elke uitleg even stop, zodat de lach echt even de ruimte krijgt: zien lachen, doet lachen!

– voor ieder kind een kopie van het blad met lesmateriaal – filmpje van de ‘lachyoga’ (zie hemelenaarde.nl)

Afsluiting

In het hindoeïsme is Prana de levenskracht die alles in het universum verbindt. Aandacht hiervoor is belangrijk voor zowel de lichamelijke gezondheid als de geestelijke groei van mensen.

Bedoeling De kinderen maken kennis met het begrip Prana.

Deel het blad met lesmateriaal uit en lees de tekst klassikaal. Bespreek na de eerste alinea hoe de kinderen de energie in hun lichaam ervaren. Wanneer zijn ze opgewonden, wanneer futloos en wanneer kalm en tevreden?

Kunnen ze dat zelf beïnvloeden (denk bijvoorbeeld aan sport, leuke dingen doen, ademhalingsoefeningen)?

Laat de kinderen weer navoelen en wissel ervaringen uit.

Bespreek het verschil in lichaamsgevoel voor en na het lachen. Hebben de kinderen het idee dat hun Prana beter is gaan stromen? Kunnen ze hun Prana nu ook visualiseren? Is dat anders dan na de eerste oefening?

Bespreek tot slot in hoeverre de kinderen de oefeningen in deze les waardevol vonden. Wanneer zouden ze deze oefeningen in hun eigen leven kunnen/willen toepassen?

Kern

Extra

Vertel de kinderen dat ze in deze les het stromen van Prana gaan ervaren door yoga-oefeningen. Doe als eerste een ademhalingsoefening (zie hemelenaarde.nl). Laat de kinderen na afloop even navoelen en wissel de ervaringen uit. Konden ze voor zich zien hoe het witte licht zich door hun lichaam verspreidde? Voelden ze daar ook iets bij? Had de negatieve energie die ze uitademden ook een kleur of een gevoelswaarde? Hoe voelen ze zich nu: energieker, schoner, frisser of is er geen verschil?

Hindoes geloven dat we ook door goede voeding meer Prana in onszelf kunnen opnemen. Laat de kinderen een week lang een eetdagboek bijhouden waarin ze opschrijven wat ze eten en hoe ze zich daarbij voelen. Wat merken de kinderen van de invloed van voeding op hun energie? Trakteer tot slot op ‘energieballetjes’, een recept uit de Indiase gezondheidsleer Ayurveda (zie hemelenaarde.nl).

Opstap

38

h e me l en aarde her fs t 2 02 1

lesmateriaal

2

Prana Het hindoeïsme is een geloof dat 4000 jaar geleden ontstond in India. Behalve een geloof is het vooral ook een manier van leven. Hindoes geloven dat de natuur goddelijk is. De levenskracht die in alles aanwezig is, wordt ‘Prana’ genoemd. Prana is in alles wat beweegt, groeit, warmte afgeeft en energie gebruikt. Prana merk je op in de warmte van de zon, de kracht van wind of stromend water, maar je kunt het ook voelen in je eigen lichaam. Prana is de energie die je geest voedt en je lichaam in leven houdt. Als de energie goed doorstroomt, voel je je kalm en tevreden. Dan ben je helemaal in balans. Maar soms kun je ook stuiteren van opwinding of je juist futloos voelen en nergens zin in hebben.

B Prana komt via de ademhaling het lichaam binnen en stroomt langs energiekanalen (nadi’s) door je hele lichaam.

De knooppunten waar die energiekanalen samenkomen, worden ‘chakra’s’ genoemd. Op het plaatje zie je zeven chakra’s afgebeeld: onderaan bij je stuitje, in je bekken, bij je navel, je hart, je keel, tussen je wenkbrauwen en net boven je kruin. Elke chakra heeft zijn eigen energie. Het stuitchakra heeft bijvoorbeeld een heel aardse energie en staat in contact met de benen, de voeten en de dikke darm.

Het hartchakra heeft te maken met de ademhaling en de hartslag, maar ook met liefde, warmte en enthousiasme. Het kruinchakra wordt gezien als poort naar het goddelijke.

Vayu Een goede ademhaling is voor de doorstroming van Prana heel belangrijk. Prana wordt daarom ook wel eens vertaald met ‘levensadem’. Die levensadem wordt in het hindoeïsme voorgesteld als Vayu, de God van de wind.

Vayu stuurt de ademhaling en de hartslag en is de leider van vijf goden die verantwoordelijk zijn voor levensprocessen in het lichaam, zoals bijvoorbeeld de spijsvertering. Als Prana ergens in het lichaam niet goed kan stromen, krijg je lichamelijke en geestelijke klachten.

39

Gratis

proefab

Een sociaal veilige school!

Start in het nieuwe schooljaar

onneme nt Kwink vo or de hele sch ool

Probeer Kwink met de hele school nú uit!

Een sociale en veilige groep? Waarin je ver-

en mediawijsheid. Meer dan 1000 scholen

storend gedrag kunt voorkomen? Probeer

werken met veel plezier aan een veilige en

dé online methode voor sociaal-emotioneel

sociale leeromgeving met Kwink. Probeer het

leren, Kwink, gratis uit. Kwink is praktisch,

ook! En start, na jullie proefabonnement, in

leuk en altijd actueel. Inclusief burgerschap

het nieuwe schooljaar met Kwink.

www.kwinkopschool.nl