5
٣٠ی خاکەلیوەی ٢١ ١٣٩٣ی ئاوریلی ٢٠١٤
سیاسی
ژماره٦٣٠ :
رۆژنامەی
خەباتی مەدەنی لە ڕۆژهەالتی کوردستان لە غەیابی شێوەکانی دیکەی خەبات‌دا
قادر وریا ڕۆژهەاڵتی کوردستان لە دوو سی مانگی ڕابــــردوودا ،شایەدی چــەنــدیــن حــەرەکــەتــی مــەدەنــی لە شار‌و ناوچە جۆربەجۆرەکان بوو کە جێگای سەرنج بوون .ئەم وتارە هەوڵ دەدا هەڵوێستەیەک لە سەر چەند الیەنێکی ئەم چاالکییانە بکا. نــمــوونــە درەوشــاوەکــانــی حەرەکەتی مەدەنی لە ڕۆژهەالتی کوردستان ڕۆژهــــــەالتــــــی کـــوردســـتـــان ســـــــــــــەرەڕای ئـــــــەو خــــەبــــات‌و بــەرەنــگــاریــیــە تــون ـد‌وتــیــژانــەی کە دەســەاڵتــی کــۆمــاری ئیسالمی لە مــاوەی سێ دەیــەی ڕابــردوو‌دا بە سەر خەڵک‌و بە تایبەتی ڕێکخراوە سیاسییەکانی ئەو بەشەی ئێرانی داسەپاندوە ،خاوەنی ئەزموونێکی تــایــبــەت بــە خــۆی لــە تیکۆشان‌و خەباتی مــەدەنــی دایــە .ئەگەرچی ئەو ئەزموونە ئەوەندە فرەرەهەند‌و دەوڵــەمــەنــد نــیــیــە ،بـــەاڵم جێگای سەرنجە .هەر لەم چەند سالەی دوایـــــی‌دا ،چــەنــدیــن حــەرەکــەتــی گرنگی مەدەنیمان بینی .مانگرتنە گشتییەکەی 23ی بانەمەڕی ،1389 ڕێوڕەسمە نەورۆزییە پڕشکۆکانی ئەم سااڵنەی دوایی ،مانگرتنەکانی تایبەت بــە ساڵڤەگەرێ تیرۆری نارەزایەتیدەربڕینی د.قاسملوو، مەدەنیانە بەرامبەر سووکایەتیی کــاربــەدەســتــان بــە ژنــــان ،هــەوڵــە بــەنــرخــەکــانــی ژیــنــگــەپــارێــزانــی کــوردســتــان ،تێکۆشانێکی بەرین ل ــە ڕووبـــەرێـــکـــی فـــــــرەوان‌دا بە
مەبەستی فێرکردنی خوێندنەوە‌و نووسینی کوردی ،بەدەنگەوەهاتنی قوربانیانی کارەساتەکەی شیناوێ، بەڕێوەبردنی بوێرانە‌و ڕاشکاوانەی ڕێــوڕەســمــەکــانــی تــایــبــەت بــە 8ی مارس‌و ڕۆژی جیهانیی کرێکاران، کۆمەڵێک لەو نموونە درەوشاوانەن. ل ــە ڕەشــــەمــــەی ڕابـــــــردوو و مــانــگــی خــاکــەلــێــوەی ئــەمــســاڵ‌دا، شایەدی دەورێکی نوێ لە چاالکییە مــەدەنــیــیــەکــان بــوویــن .پێکهاتنی کــۆڕ‌و کــۆبــوونــەوەی فەرهەنگی‌و نەتەوەیی لە الیــەن خوێندکارانی کـــــــوردەوە لـــە نــێــو زانــکــۆکــانــی ئــێــران ،بــەڕێــوەچــوونــی کۆمەڵێک کـــاری ســەمــبــولــیــک کــە هەڵگری پەیامی ژینگەپارێزانە بوون ،وەک بەرهەڵدانی کەوی ڕاو و شکاندنی تاپڕ‌و سووتاندنی ڕکــە (قەفەس) ی باڵندە ڕاوییەکان ،لەو زنجیرە چــاالکــیــیــانــە بــــوون .وەســتــانــەوە بەرامبەرکۆسپ‌و بەربەستەکانی یــــەک دوو س ــاڵ ــی رابـــــــردووی کاربەدەستانی کۆماری ئیسالمی بــۆ پێشگیری لــە بــەڕێــوەچــوونــی ڕێـــورەســـمـــە نـــەورۆزیـــیـــەکـــان‌و بەڕێوەبردنی مراسمی نــەورۆزی بە گیانێکی نەتەوەیی‌و جەماوەری‌و پــێــشــکــەوتــنــخــوازانــە ،پێشاندەری جۆرێک بووژانەوە‌و گەشانەوەی ئـــیـــرادەی تــێــکــۆشــان‌و چــاالکــیــی مەدەنی لەمساڵ‌دا بوون. بــوار‌و هۆکارە درێژخایەن‌و کورتخایەنەکانی چاالکییەکان ئەوە کە کوردستان دەیان ساڵە مەیدانی خــەبــات‌و بەربەرەکانیی ئ ــازادی ــخ ــوازان‌و تــێــکــۆشــەران لە گـــەڵ دەســەاڵتــێــکــی دیــکــتــاتــۆرە‌و لــە ســۆنــگــەی ب ــەردەوام ــی ــی ئــەو خـــەبـــاتـــەوە ئــاســتــیــکــی بــــەرزی وشــیــاریــی ســیــاس ـی‌و گــشــتــی لە کوردستان دروست بووە ،دەکرێ وەک زەمــیــنــەیــەکــی ب ــە هــێــز بۆ لەمەیدان‌دابوون‌و لەسەرخەتبوونی خــــەڵــــک‌و بــــە ت ــای ــب ــەت ــی ت ــوێ ــژە پێشەنگەکان بۆ خەباتی مەدەنی
ســەیــری بــکــەیــن .ڕاســتــە ڕێــگـر‌و کۆسپی ج ــۆراوج ــۆر لــە ب ــەردەم پــەنــابــردنــی خــەڵــک ب ــۆ خــەبــاتــی هێمنانە‌و مەدەنی هەن ،بەاڵم گیانی کۆڵنەدان‌و دەستهەڵگرنەبوون لە ماف‌و ئازادییەکان ،لە نێو خەڵک‌دا بەبەردەوامی حوزووری هەیە .هەر بۆیەش هەر کە کەمترین دەرفەت دێتە پێش ،ئەو خەڵکە دەرفەتەکان دەقۆزنەوە‌و بە چاالکی‌و حەرەکەتی مــەدەنــی ،تا رادەیـــەک قــەرەبــووی سستی‌و نوشوستیی شیوەکانی دیکەی خەبات دەکەنەوە. ئەم راستییەی ئاماژەی پێکرا دەت ــوان ــی ــن وەک زەمــیــنــەیــەکــی «بالقوە» لە کوردستان بۆ خەباتی مـــەدەنـــی س ــەی ــر بــکــەیــن .بـــەاڵم هــەرچــی زەمــیــنــەی «بــالــفــعــل»ی ئ ــەم جـــۆرە تــێــکــۆشــانــەیــە ،لــەژێــر کاریگەریی هەلومەرج‌و ئاڵوگۆڕە سیاسییەکانی ڕۆژانـــــەی ئــێــران
تەیفەجۆراوجۆرەکانی دەنگدەران دەدەن .لــێــرە‌دا بــوو کە چاالکانی ســیــاس ـی‌و فــەرهــەنــگ ـی‌و مــەدەنــی لــە کــوردســتــان ،مــەرجــداران ـە‌و بە چاوەڕوانی‌و داخــوازی خۆیانەوە، هاتنە مــەیــدان .ئـــاوڕدانـــەوە لەو
ئەمڕۆ لە کوردستان هەن ،دەکرێ بە بزووتنەوەی مەدەنی پێناسەیان بکەین یا چاالکیی مەدەنیی جیاجیای بێپیوەندی لە گــەڵ یەکترن؟ ئەم حەرەکەتانە دەکرێ پەرە بستێنن‌و هـــەم ل ــە ڕووی ج ــۆراوج ــۆری ــی
لە هەلومەرجێک‌دا کە شێوە خەباتێکی جیددی بۆ تەنگهەڵچنین بە کۆماری ئیسالمی لە الیەن حیزب‌و ڕێکخراوە سیاسییەکانەوە لە گۆڕێ‌دا نییە ،وەڕێخستن‌و بە هێزکردنی خەباتی مەدەنی لە نیوخۆی واڵت‌دا دەتوانێ ،قەرەبووی دیارنەبوون‌و لەمەیدان دوورکەوتنەوەی شێوە خەباتەکانی دیکە بکاتەوە‌و کۆمەڵ لە سستی‌وبێدەنگی دەرباز بکا.
دایــە .تەقینەوەی ملمالنێی نێوان قۆڵەکانی دەســەاڵت‌و پێشڕەوی‌و پاشەکشەی بزووتنەوە سیاسی‌و سەرانسەرییەکان، کۆمەاڵیەتییە کاریگەریی بــەرچــاویــان لــە سەر بووژانەوە یا نیشتنەوەی حەرەکەتە مـــەدەنـــیـــیـــەکـــانـــی ڕۆژهــــەالتــــی کــوردســتــان هــەیــە .هــەڵــبــژاردنــە سەرانسەرییەکانی ئێران زۆربەی جــــاران ،قــۆڵــەکــانــی دەســەاڵتــیــان بــەرامــبــەر یــەکــتــر راگـــرتـــوە‌و لە سۆنگەی ملمالنێی ئەوانەوە ،کەم تا زۆر دەرفەتێک بۆ هەناسەدانی بــەشــداران‌و ئەکتەرانی خەبات‌و تێکۆشانی مەدەنی ڕەخساوە .ساڵی 1392هەڵبژاردنی سەرکۆماری‌و شووراکانی شــارودێ لە ئێران‌دا بەڕێوە چــوون .ئەم هەڵبژاردنانە لە گەڵ هەموو بەربەستێک‌دا کە لە سەرڕێیانە ،بەاڵم دەرفەتخوڵقێن‌و فەزاسازن .بە تایبەتی کە باڵەکانی نێودەسەاڵت بە ئامانجی سەرکەوتن بە سەریەکتر‌دا لەم هەڵبژاردنانە، دەکــــــەونــــــە نــــەقــــدکــــردنــــەوە‌و تــاوانــبــارکــردنــی یــەکــت ـر‌و هــەوڵــی وەدەستهێنانی دەنــگــی گــرووپ‌و
چــــــاوەڕوانــــــی‌و داخـــــوازانـــــە لە الیــەن بــەربــژێــران بــە بــە تایبەتی بەربژێری ئەسلییەوە ،ئەگەرچی بــە شێوەیەکی زۆر بەرتەسک‌و تەنیا لە حەددی بەڵێن‌و دروشمی کــاتــی هــەڵــبــژاردنــیــش داب ــووب ــێ، هاندەری زیاتر هاتنەپێشی خەڵک‌و بە هێزبوونی بڕوابەخۆبوونیان ب ــۆ خــســتــنــە رووی داواک ــان ــی ــان ب ــە شــێــوەیــەکــی هــێــمــنــانــەیــە .لە دوای تــەواوبــوونــی هــەڵــبــژاردن‌و دەستبەکاربوونی ڕۆحــانــی وەک سەرکۆمار ،بەدواداچوون لە الیەن خــەڵــکــەوە بــۆ ئــــەوەی دروشـــم‌و بەڵێنەکانی پیوەندیدار بە خۆیان لــە الی ــەن نـــاوبـــراوەوە ،پشتگوێ ن ــەخ ــرێ‌و دەنــگــی بــە خــۆڕایــیــان لــێــوەرنــەگــیــرابــێ ،هــۆیــەک بــووە بۆ زیندوێتیی فــەزای سیاسی لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان. چــۆن دەتــوانــیــن پشتیوان‌و یارمەتیدەری ئەو چاالکیانە بین؟ لــەو بــاســە دەگــەڕێــم کــە ئەو حەرەکەت‌و چاالکییە مەدەنیانەی
داخوازەکانیان‌و بەشداریی چین‌و توێژەکانی خەڵک ،هەم لە ڕووی جوگرافیا‌و شوینی بەڕێوەچوونیان دەوڵــەمــەن ـد‌و بــەریــن ببنەوە .ئەم حەرەکەتانە لە ڕەوتی پەرەگرتن‌و بــەرەوپــێــشــچــوونــیــان دادەت ــوان ــن ببنە هــەوێــنــی بــزووتــنــەوەیــەکــی مەدەنیی گــەورە ،بەو مەرجەی لە نــاوەوە‌و لە دەرەوە ڕا ،هەوڵی لە نێوبردنی الوازییەکانیان‌و البردنی کۆسپەکانی سەر ڕێگایان بدەین. چــاالکــیــیــە م ــەدەن ــی ــی ــەک ــان‌و بــەشــدارانــی ئــەو حــەرەکــەتــانــە لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان لە الیەکەوە بـــــــــەردەوام لـــە گــــەڵ گـــوشـــار‌و هەرەشەی سەرکوت بەرەوڕوون. ئـــەمـــە بــــــــــەردەوام ق ــورب ــان ــی ــان لێ‌دەستینێ‌و هەر جارەی کۆمەڵێک لە ڕێکخەران‌و ئەکتەرانی ڕیزی پــێــشــەوەیــان ت ــووش ــی زی ــن ــدان‌و دەســتــبــەســەری‌و حوکمی نــارەوا دەکـــا .لــە الیــەکــی دیــکــە بــە هۆی بوونی دیکتاتۆری‌وسەرکوت لە واڵت‌دا‌و بــێــبــەشــبــوون لــە مافی پێکهێنانی کۆمەڵە‌و ڕێکخراوەی تایبەت ،توانا‌و ئیمکانێکی کەمیان
بــۆ هــێــنــانــەمــەیــدانــی پشتیوانان‌و الیــەنــگــرانــی خــۆیــان هــەیــە .جگە لــەمــەش نــە بــۆ خــۆیــان خــاوەنــی ڕاگــەیــەنــی ئــەوتــۆن کــە دەنگیان بە هاسانی بە کۆمەڵ بگا‌و نە لە واڵتەکەیان راگەیەنی ئازادی ئەوتۆ هەیە کــە دەنــگــی ئ ــەوان بــە گوێی بەردەنگەکانیان‌و بیر‌وڕای گشتی بگەیەنێ. ئەم کێشە‌و گرفتانەی سەرەوە لە گەڵ کەمی‌و الوازیی ئەزموونی خــەبــاتــی مـــەدەنـــی ل ــە ئ ــێ ــران بە گشتی‌و لە کوردستان بە تایبەتی دەستەمالنیی یەکتر بــوون .بەاڵم ئــەمــە هـــەمـــووی کــێــشــەکــە نییە. مــەودای زۆری نیوان بەشدارانی ئــەم ج ــۆرە چاالکییانە‌و حیزب‌و ڕێکخراوە سیاسییەکانی ڕۆژهەاڵتی کوردستان ،گرفت‌و کێشەی هەرە گرنگە .خوێندنەوەی زۆربەی ئەو حــیــزب‌و ڕێــکــخــراوانــە لــەم جــۆرە چاالکییانە ،هاندان‌و دڵگەرمیەکی ئەوتۆی بۆ ڕێکخەران‌و بەشدارانی حەرەکەتە مەدەنییەکان تێدا نییە. ئەو داخوازانەی لە چوارچێوەی ئەم حەرەکەتە مەدەنیانە‌دا ،دەخرێنە روو لە ڕوانگەی حیزب‌و ڕێکخراوە سیاسییە کوردییەکانەوە ،شتێکی زۆر کەم و بێبایەخن و ئەوەندەی هــەوڵــی بــردنــە ژیــرپــرســیــار‌و بە کەمنیشاندانیان دەدرێ ،یــەک لە دەی ئــەوە ،کــار بۆ بەهیزکردن‌و پشتیوانی لـێ‌کــردن‌وکــردنــیــان بە چەکێکی کاریگەر بۆ جوواڵندنی کۆمەڵ ،ناکرێ. لــە هەلومەرجێک‌دا کــە شێوە خەباتێکی جیددی بۆ تەنگهەڵچنین بــە کــۆمــاری ئیسالمی لــە الیــەن حیزب‌و ڕێکخراوە سیاسییەکانەوە لــە گــــۆڕێ‌دا نــیــیــە ،وەڕێــخــســتـن‌و بــە هــێــزکــردنــی خــەبــاتــی مــەدەنــی لــە نــیــوخــۆی واڵت‌دا دەت ــوان ــێ، قــــــەرەبــــــووی دیـــــارنـــــەبـــــوون‌و لەمەیدان دوورکەوتنەوەی شێوە خەباتەکانی دیکە بکاتەوە‌و کۆمەڵ لــە سستی‌وبێدەنگی دەربـــاز بکا. وا دێتەبەرچاو کە کردەییترین‌و گونجاوترین ڕێگا بۆ بووژاندنەوەی فەزایەکی سیاسیی خەباتکارانە‌و مافخوازانە و تێکەڵ بە خۆراگری‌و ملمالنێ لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان، گرنگیدان بــەم شێوە خەباتە بێ. ئەمەش لە گرەوی پێکهاتنی گۆڕان لە خوێندنەوە‌و ڕوانینی حیزب‌و ڕێکخراوە سیاسییەکانی کوردستان بۆ چاالکییە مەدەنییەکانی نیوخۆ‌و بــەهــێــزکــردنــی پــێــوەنــدی لــە گــەڵ چاالکە سیاسی و مەدەنییەکانی ڕۆژهەالتی کوردستان دایە.