122
Agata Skórzyńska
tywną warto uwzględniać dotychczasową wiedzę antropologiczną i nie zastępować jej pochopnie terminem „performans praktyk”, które język codzienny i naukowa refleksja od dawna opisują inaczej – jako grę, zabawę, ceremoniał, rytuał, obrzęd55.
Podsumowanie. Badania w działaniu a praktyka edukacyjna Podobnie jak wiele odmian studiów kulturowych, performance studies powstawały z wyraźną intencją krytyczną – nie tylko opisywania praktyk kulturowych, ale także wspierania tych, które mają potencjał zmiany społecznej. Z tego zrodziła się nadzieja, że skonceptualizowany performans kulturowy będzie działał wywrotowo w spektaklistycznej przestrzeni publicznej, będzie też poznawczą alternatywą dla tych kategorii opisu kultury, które wyrosły z ideału zobiektywizowanej reprezentacji rzeczywistości, podtrzymywanej przez pozytywistyczny model wiedzy naukowej. Performans ma ujawniać wytworzony charakter rzeczywistości kulturowej, a zarazem stanowić formę interwencji w te konstrukcje, przeciwstawiając praktykę partycypacji logice reprezentacji. O tym, że jest to roszczenie utopijne i z perspektywy rozwoju sztuki spod znaku „estetyki performatywności”56 niezaspokojone, przekonuje Claire Bishop: W świecie, w którym każdy może transmitować swe poglądy, mamy do czynienia nie tyle z masowym upodmiotowieniem, co z nieskończonym strumieniem ego sprowadzonych do poziomu banalności. Będąc daleką od przeciwstawiania się spektaklowi, partycypacja zupełnie się z nim scala57.
Co zatem z deklarowaną przez performance studies skutecznością badań naukowych, postulatem wywoływania zmiany społecznej, z performatywnością wiedzy, na które zwracała uwagę także Ewa Domańska? Akademicka performatyka zyskała instytucjonalne umocowanie, badając kolejne praktyki kulturowe „jako performanse”, a jednocześnie język, koncepcja i proces tworzenia „performansu kulturowego” zostały skutecznie wchłonięte przez inne obszary życia – sektor zarządzania zasobami ludzkimi czy wysokimi technologiami, na co zwracał uwagę McKenzie58. Praktyka partycypacji nie jest już praktyką wywrotową, a jedną z bardziej zinstrumentalizowanych procedur społeczeństwa wiedzy. W tym sensie performatyka, która wkroczyła „z ulicy na akademię” J. J. MacAloon, Igrzyska olimpijskie a teoria widowisk w społeczeństwach współczesnych, w: J. J. MacAloon (red.), Rytuał, dramat, święto, spektakl..., s. 362. 56 Jest to termin zaproponowany przez E. Fisher-Lichte w: Estetyka performatywności, tłum. M. Borowski, M. Sugiera, Księgarnia Akademicka, Kraków 2008. 57 C. Bishop, Partycypacja i spektakl..., s. 30. 58 J. McKenzie, Performuj albo… 55