12
Agnieszka Doda-Wyszyńska
odpowiedzialnego mężczyzny, ojca, obrońcy rodziny i wartości z nią związanych. Jest to jednak film o czymś jeszcze – o współczesnym kryzysie zamknięcia. Paradoksalnie z zamknięciem kojarzy nam się prawie wszystko, co łączy się z odpowiedzialnością. Pozbywamy się odpowiedzialności, ale nie zamknięcia, jak twierdzi Gilles Deleuze2. Gdy Roland Barthes wydał w 1967 r. swoją przedziwną książkę o modzie, w której pisze, że moda jest doskonałym systemem społecznym (kształtującym każdy aspekt życia ludzkiego) i semiologicznym (wchłaniającym każde znaczenie, redukującym je do pożądanej normy), jego ogólne spostrzeżenia umknęły wśród męczących analiz poszczególnych zdań z ówczesnych żurnali mody z końca lat 50. i początku 60. ubiegłego wieku. Dopiero dziś, z perspektywy ponad półwiecza, możemy docenić wielkość prekursora w myśleniu o postawach kształtowanych przez system mody, ściśle związanych ze współczesnym postrzeganiem ciała i jego miejsca w kulturze.
1. Trzy współczesne zakazy dotyczące ciała Jack – główny bohater Fight Clubu – prowadząc nocne życie, najpierw przed ekranem telewizora, potem uczestnicząc w różnego rodzaju terapiach, zyskuje doświadczenie mocy. Zaczyna widzieć możliwość kontestacji świata konsumpcji, ale wymaga ona od niego zarówno bycia „jednym ciałem” (tu dochodzi do odrzucenia Marli, która prowadzi podobny, koczowniczy tryb życia, pojawia się na terapiach dla chorych, ale jest jak Jack zdrowa; bohater przestaje być „jedynym” zdrowym), a zarazem wyłonienia z siebie „legionu” (wcieleniem mocy jest najpierw Tyler, a potem członkowie organizacji Chaos). W świecie konsumpcji, która jest siłą napędową rynku, najłatwiej rozbudzić pragnące, nienasycone ciało. Ciało zwierzęcia ma tylko potrzeby, ciało ludzkie pragnie powtórzeń. Odkryta przez Zygmunta Freuda zasada przyjemności działa w ten sposób, że człowiek nie potrafi zatrzymać się na poziomie jednorazowego spełnienia, jak zwierzę, ale zawsze pragnie więcej, aż do odkrycia mitycznej zasady, dlaczego mi coś sprawia przyjemność. Odkrycie, jak paradoksalnie działa zasada przyjemności, pozwala sformułować trzy specyficzne funkcje-przykazania dotyczące ciała pragnącego. Jeżeli dane ciało nie radzi sobie z tymi przykazaniami, powinno przestrzegać chociażby nakazów z nich wypływających: 1. Nie będziesz miało bogów poza sobą. To przykazanie to po prostu powszechny nakaz narcyzmu. Człowiek współczesny w pełni staje się swoim własnym ciałem, albo realnym, albo wirtualnym, eterycznym, doskonale elastycznym zbiornikiem umiejętności w wiecznej per2 Por. G. Deleuze, Postscriptum o społeczeństwach kontroli, http://www.ekologiasztuka.pl/ articles.php?article_id=46 [2.02.2018].