kwartalnik o iluminowanych manuskryptach

issn: 2084-5952

cena: 15 zł (5% VAt)

luminacje I

3/2012 (3)

Od redakcji

„Święta Rodzina”.B. Znidarsic (artysta malujący ustami). ©„Wydawnictwo „AMUN” w Raciborzu jest jedynym Wydawnictwem w Polsce mającym prawo do sprzedaży reprodukcji obrazów malowanych przez Artystów ustami lub stopą w postaci kartek i kalendarzy”

Drodzy Czytelnicy Dotarliśmy z trzecim zeszytem „Iluminacji” do najpiękniejszego okresu w polskiej tradycji, i to zarówno pod względem niepowtarzalnej atmosfery przedświątecznych jarmarków, targów, przygotowań świątecznych, choinki i cudownej zimy pełnej białego puchu jak też atmosfery duchowego przeżycia Wigilii i duchowego wymiaru Narodzin Pana. Nigdzie na świecie nie ma takiej Wilii jak w Polsce. Jak ważne znaczenie ma kolacja wigilijna dla Nas świadczą bardzo liczne powroty rodaków porozrzucanych po całym świecie w domowe pielesze, aby podzielić się opłatkiem i aby te jedyne w swoim rodzaju radosne chwile spędzić z bliskimi. Trzeci numer „Iluminacji” został przygotowany przed Bożym Narodzeniem, niestety nie jestem pewien, czy zdąży dotrzeć do odbiorców przed świętami. Pragnę poinformować czytelników, że po wielu prośbach od bieżącego numeru zaczynamy cykl dla osób nie zajmujących się zawodowo malarstwem książkowym i rękopisami. Otóż od trzeciego zeszytu zaczyna się cykl artykułów o historii i sposobie tworzenia rękopisu. W następnych zeszytach wprowadzone zostaną kolejne cykle z historii i technik tworzenia miniatur, kaligrafii, tworzenia farb czy paleografii. W niniejszym zeszycie pragnąłbym gorąco podziękować Bibliotece Uniwersyteckiej we Wrocławiu i Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie za bardzo miłą i owocną współpracę. Wierni Czytelnicy W Bożego Narodzenia czas Niech miłość będzie w nas, Niech pokój wokół panuje A dobro nad złem króluje Wesołych Świąt życzy Redakcja „Iluminacji” . Emil Mizgalski

Iluminacje

3/2012

17

28

Spis treści 4

KONFERENCJA KSIÊGOZBIORY ROZPROSZONE W MALBORKU emil mizgalski

5

JAK POWSTAWA£ ŚREDNIOWIECZNY RÊKOPIS

8

EUROPA JAGELLONICA emil mizgalski

kingA sozAÑskA

8

MODLITEWNIK KRÓLA W£ADYS£AWA II ZE ZBIORÓW KRAKOWSKIEJ JAGIELLONKI emil mizgalski

17

KUTNA HORA, SREBRO I KUTNOHORSKI ANTYFONARZ emil mizgalski

21

GRADUA£ PREMONSTRANTÓW Z LOUKY emil mizgalski

26

KSIÊGA PRAW MIEJSKICH Z MORAWSKIEGO ZNOJMA emil mizgalski

28

WSPANIA£Y GRADUA£ UTRAKWISTÓW emil mizgalski

30

BIBLIA OSTROGSKA

34

MAPPE MONDE krystyna szykuła

40

LIBRI CATENATI ZE Z£OTORYI Arkadiusz Wagner

46

ks. Andrzej konachowicz

3

40

Redakcja: redaktor naczelny: emil mizgalski redaktor: emil mizgalski email: emilmi@wp.pl reklama: emilmi@wp.pl Siedziba redakcji: ul. senatorska 13/27; 58-316 Wałbrzych tel./fax: 74 841 80 92 tel. kom. 502 280 310 WYDAWCA: WydAWnictWo i Biuro t£umAczeÑ BiBlioPolA emil mizgAlski ul. senAtorskA 13/27 58-316 WA£BrzycH Adres do korespondencji: WydAWnictWo i Biuro t£umAczeÑ BiBlioPolA emil mizgAlski ul. senAtorskA 13/27 58-316 WA£BrzycH konto bankowe: mBank: 09114020040000340251755066 Projekt graficzny, skład, łamanie: drukarnia Poldruk s.c. strona internetowa: www.bibliopola.com.pl copyright by BiBlioPolA Druk: drukarnia Poldruk s.c. Józef Grzywa, Marek Kawka ul. Wrocławska 39 a 58-309 Wałbrzych nakład: 3000 egz.

REKLAMA, OG£OSZENIA Okładka: kopia XII-wiecznego inicjału ze sceną Bożego Narodzenia wykonana przez Barbarę Bodziony (Pracownia Kaligrafii i Iluminacji - Kraków). Kaligrafowany tekst kolędy małopolskiej również wykonany przez Barbarę Bodziony.

Iluminacje

12 3/2012

Biblioteka Jagiellońska, Kraków. Ms 4289; karta 3r – Śmierć z kosą. Ikonografika cyklu związana ze średniowiecznym hasłem „Memento Mori” i tańcem śmierci.

Biblioteka Jagiellońska, Kraków. Ms 4289; karta 4v – Sąd Ostateczny. Jezus w mandorli sądzi zmarłych wstających z grobów.

Biblioteka Jagiellońska, Kraków. Ms 4289; karta 5v – Piekło. Na Sądzie Ostatecznym wszyscy są równi i mierzeni są miarą dobrych uczynków. Wszyscy grzesznicy wtrąceni zostaną do piekła. Na miniaturze znajdują się grzesznicy otoczeni przed diabłów. Można wśród nich zobaczyć również królów i biskupów. Niektóre postaci na głowie posiadają koronę lub infułę.

Biblioteka Jagiellońska, Kraków. Ms 4289; karta 6v. Jezus na tronie w otoczeniu zastępów anielskich.

Iluminacje

3/2012 13

Biblioteka Jagiellońska, Kraków. Ms 4289; karta 7v; Jezus wstający z martwych

Biblioteka Jagiellońska, Kraków. Ms 4289; karta 112v; Św. Piotr z kluczami do Królestwa Niebieskiego. Książe apostołów przedstawiony jest z kluczem w ręku - atrybutem Św. Piotra. W lewej ręce dzierży księgę.

Biblioteka Jagiellońska, Kraków. Ms 4289; karta 116v; Miniatura przedstawiająca postać św. Jana. Apostoł zwykle przedstawiany jest bez brody. Atrybutem św. Jana jest kielich z wężem. Często też występuje w grupie ukrzyżowania.

Biblioteka Jagiellońska, Kraków. Ms 4289; karta 118v; Miniatura przedstawiająca postać św. Jakuba Starszego. Ten apostoł w sztuce przedstawiany jest w stroju pielgrzyma. Na głowie nosi kapelusz z  muszlą. O  odkryciu grobu świętego Jakuba pisano w pierwszym numerze „Iluminacji” w związku z zaginięciem Codexu Calixtinus.

Iluminacje

22 3/2012

©Biblioteka Naukowa w Ołomuńcu; Graduał z Louky; sygnatura M IV 1/ 2 I 1 = II a 1; karta 272r. Inicjał „G (audeamus)”. Św. św. Katarzyna i Dorota. Niebieska litera inicjału wpisana na złotym tle otoczona różową ramką. Lewą bordiurę zdobią wielobarwne wici.

©Biblioteka Naukowa w Ołomuńcu; Graduał z Louky; sygnatura M IV 1/ 2 I 1 = II a 1; karta 250r. Inicjał „S” (acerdotes). Postacie św. św. Marcina i Mikołaja. Zielona litera inicjału wpisana na złotym tle otoczona szaro-niebieską ramką. Lewą bordiurę zdobią wielobarwne wici.

©Biblioteka Naukowa w Ołomuńcu; Graduał z Louky; sygnatura M IV 1/ 2 I 1 = II a 1; karta 232r. Inicjał „L” (etabitur). Św. Erazm. Czerwona litera inicjału wpisana na złotym tle otoczona zielonym obramieniem. Lewą bordiurę zdobią wielobarwne wici.

Iluminacje

3/2012 23

©Biblioteka Naukowa w Ołomuńcu; Graduał z Louky; sygnatura M IV 1/ 2 I 1 = II a 1; karta 201r. Inicjał „I” (ntret). Postacie św. św. Krzysztofa i Sebastiana. Inicjał otoczony szarą ramką. Lewą bordiurę zdobią wielobarwne wici.

©Biblioteka Naukowa w Ołomuńcu; Graduał z Louky; sygnatura M IV 1/ 2 I 1 = II a 1; karta 189r. Inicjał „M” (ichi). W scenie przedstawienie św. św. Piotr i Andrzej z charakterystycznym krzyżem św. Andrzeja. Niebieska litera inicjału wpisana w złote tło. Całość otacza różowa ramka. Lewą bordiurę zdobią wielobarwne wici.

©Biblioteka Naukowa w Ołomuńcu; Graduał z Louky; sygnatura M IV 1/ 2 I 1 = II a 1; karta 160r – Inicjał „S”(alve). Matka Boska z dzieciątkiem Jezus w glorii. Zielona litera inicjału wpisana na złotym tle w szare obramienie. Lewą bordiurę zdobią wielobarwne wici.

Iluminacje

40 3/2012

il. 6

LIBRI CATENATI

Arkadiusz Wagner Instytut Informacji Naukowej i Bibliologii UMK w Toruniu

ZE ZŁOTORYI Jeszcze na początku XX w. w śląskiej Złotoryi znajdowała się kościelna biblioteka pulpitowa, której wyposażenie i księgozbiór istniały niezmiennie od schyłku XV stulecia.

Iluminacje

3/2012 41

Z

łotoryja to niewielkie miasto na Dolnym Śląsku, które swój najbujniejszy rozkwit przeżywało w XIIIXIV w. za sprawą kopalnictwa złota. W drugiej połowie XV w., gdy gorączka tego kruszcu wyraźnie już ostygła, w  tamtejszym kościele parafialnym Narodzenia Najświętszej Marii Panny założono bibliotekę, zasilaną darami lokalnego kleru. Wedle źródeł archiwalnych, od schyłku XV  w. księgi przechowywano na przynajmniej jednym – zaopatrzonym w łańcuchy – pulpicie w zakrystii, w której udostępniano je uczniom szkoły parafialnej.

il. 1

Gdy w latach dwudziestych XVI w. w Złotoryi zapanowała Reformacja, kościelna biblioteka trafiła częściowo pod opiekę władz miejskich, będąc już wówczas ulokowaną w specjalnym pomieszczeniu przyprezbiterialnej wieży, wyposażonym w  cztery pulpity. Każdy mebel miał nieco odmienną formę, co wynikać mogło z ich niejednoczesnego wykonania bądź zamierzonego urozmaicenia (il. 1). Dekoracyjnością wyróżniał się pulpit o bocznych ściankach częściowo pokrytych polichromią, układającą się w  skośne pasy odpowiadające nachyleniu obustronnych części roboczych. Na nich to ułożone były księgi z  przybitymi w  górnej części opraw, żelaznymi łańcuchami, zakończonymi pierścieniowym ogniwem (il. 2), przez które przechodził długi, żelazny pręt, mocowany na skrajach mebla. Średniowieczne kodeksy i inkunabuły zaczęły wówczas uzupełniać druki renesansowe, w  tym zwłaszcza wielotomowe edycje dzieł Lutra i  Melanchtona, jak również Ojców Kościoła i  innych pisarzy religijnych. Oprócz tego włączano do księgozbioru dzieła z różnorakich dziedzin ówczesnej nauki, jak np popularne opracowanie Joachima Cureusa o historii Śląska: Gentis Silesiae Annales, wydane w Wittenberdze w 1571 r. Większość książek wpływających do księgozbioru po połowie XVI  w. była oprawiana przez lokalnego, anonimowego introligatora, który hołdował charakterystycznej dla kręgu niemieckiego tradycji tej dziedziny rzemiosła artystycznego w epoce renesansu (a w prowincjonalnych środowiskach także długo później). Polegała ona na okrywaniu ksiąg fazowanymi deskami – zazwyczaj bukowymi – powleczonymi białawą skórą świńską. Dekorację okładzin wykonywano w technice ślepego wyciskania (tłoczenia) głównie za pomocą radełek, którymi tworzono koncentryczne ramy wypełnione ornamentami i scenami figuralnymi. W dziełach złotoryjskich ukazują one przede wszystkim swoiste galerie świętych postaci (il.  3), jak również antykizujące popiersia wyimaginowanych wojowników i  poetów, wzbogacone arabeską (il. 4). Księgi podarowane bibliotece przez Radę Miasta miały dodatkowo okolicznościowy, złocony napis, wyciśnięty z introligatorskich stempli literniczych na wewnętrznej stronie górnych okładzin (il. 5).

il. 2

Przekształcając się de facto w książnicę miejską, kościelna libraria służyła wówczas m.in. słynnemu w całej Europie gimnazjum, kierowanemu przez Valentina Trozendorfa. Ów znakomity humanista znany był choćby ze swego restrykcyjnego zakazu posługiwania się językami ojczystymi przez uczniów przybywającymi z różnych krajów (w tym z Korony i Litwy), na rzecz umiłowanej przez niego łaciny. Wedle źródeł, podczas epidemii, która ogarnęła miasto w  1553 r., pomieszczenie biblioteki służyło Trozendrofowi i  zdziesiątkowanemu gronu jego uczniów jako miejsce nauki i  schronienia przed morowym powietrzem.

Iluminacje

3/2012 47

Wymiary i ceny reklam Format reklam

Wymiary (mm)

IV strona okładki

206 x 297 (+2 mm spady)

3 000

II, III strona okładki

206 x 297 (+2 mm spady)

2 800

cała strona

206 x 297 (+2 mm spady)

2 500

Junior Page

134 x 189,5 (+2 mm spady)

1 700

1/2 strony (pion)

102 x 297 (+2 mm spady)

1 300

1/2 strony (poziom)

206 x 145 (+2 mm spady)

1 300

1/3 strony (pion)

73,5 x 297 (+2 mm spady)

950

1/3 strony (poziom)

206 x 92 (+2 mm spady)

950

1/4 strony (pion)

102 x 145

650

1/4 strony (poziom)

206 x 70

650

6 modułów

114,5 x 124

840

4 moduły

114,5 x 82

560

3 moduły

53,5 x 124 lub 175 x 40

420

2 moduły

53,5 x 82 lub 114,5 x 40

280

1 moduł

53,5 x 40

140

PRENUMERATA

ISSN: 2084-5952

1/2012 (1)

kwartalnik o iluminowanych manuskryptach

ISSN: 2084-5952

Iluminacje

Cena: 15 zł (5% VAT)

kwartalnik o iluminowanych manuskryptach

Cena: 15 z³ (5% VAT)

Iluminacje

Ceny reklamy (netto)

2/2012 (2)

Zachęcamy Czytelników do prenumeraty kwartalnika za rok 2012. cena prenumeraty za rok 2012 wynosi 69,20 zł (60,00 cena czterech zeszytów + koszty wysyłki = 9,20). cena za zeszyty 3 i 4/2012 wynosi 34,60 zł (30,00 zł cena dwóch zeszytów + koszty wysyłki = 4,60). Można zamawiać numery archiwalne nr 1 i 2/2012. cena za jeden zeszyt 13,00 zł + 2,30 za wysyłkę. Wydawnictwo przyjmuje już wpłaty na prenumeratę kwartalnika za rok 2013. Cena za roczną prenumeratę wynosi 69,20 (60,00 cena czterech zeszytów + koszty wysyłki = 9,20).

dAne WydAWnictWA PodAne W stoPce redAkcyjnej Przy prenumeracie prosimy o dokładny adres wysyłki oraz dane do faktury: nazwisko, imię, dokładny adres z kodem, NIP, telefon.

Wydawnictwo oferuje swoje usługi odnośnie ekspertyz iluminowanych manuskryptów, starych map, starych zapisów nutowych oraz tłumaczeń z języków antycznych: łaciny, greki, hebrajskiego, starocerkiewnosłowiańskiego, staroniemieckiego oraz języków nowożytnych z angielskiego, niemieckiego, rosyjskiego, czeskiego, słowackiego. Wydawnictwo zachęca również do umieszczania ogłoszeń w sprawie sprzedaży i kupna starych książek, manuskryptów i map.

Iluminacje