Z dyrektorem Janem Maćkowiakiem, konserwatorami Lidią Staniek i Pauliną Kryg oraz ze specjalistą ds. promocji i marketingu Mariuszem Gąszczołowskim z Muzeum Narodowego Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie rozmawia Mariola Zdancewicz Muzeum w Szreniawie posiada bardzo różnorodne zbiory. Niektóre z nich były do niedawna w użyciu i są osiągnięciami myśli artystycznej bądź technicznej. W związku z tym w jaki sposób je konserwować? Czy chodzi o to, aby zachować linię historyczną, czy aby podkreślić ich użyteczność, co jest najważniejsze i konieczne, by zabytek pozostał zabytkiem? Jan Maćkowiak: W istocie, kiedy organizowaliśmy pierwszą konferencję, myśleliśmy o mnogości szreniawskich zbiorów i ich różnorodności, mówiąc w skrócie: od lokomotyw do malarstwa. Kolekcję można podzielić tematycznie, u nas znajdują się narzędzia i maszyny rolnicze, melioracja i torfiarstwo, gleboznawstwo. Dalej źródła energii w rolnictwie, zaopatrzenie wsi w wodę, chów, hodowla zwierząt i owadów użytkowych, weterynaria. Następnie przetwórstwo i przemysł rolno-spożywczy, transport i komunikacja, rzemiosło wiejskie, sztuka ludowa oraz zbiory historyczne i artystyczne. Można też dokonać podziału ze względu na okres pochodzenia, ale również ze względu na całą gamę materiałów, z jakich wykonane są zbiory, począwszy od drewna, gliny, poprzez papier, metal, plastiki, skórę czy tkaninę. Paulina Kryg: Najczęściej występują powiązania materiałów, a wówczas każdy z nich wymaga odmiennych metod konserwacji, które często kłócą się ze sobą. Zastosowanie danego środka jest korzystne dla jednego tworzywa, ale dla drugiego już nie, stąd demontaże obiektów, wprowadzanie specyficznych metod, zajęcie się osobno każdym elementem i ponowne złożenie, co jest czasochłonne... W przypadku obiektów drewnianych do pewnego stopnia problem rozwiązuje fumigacja, czyli zwalczanie szkodników za pomocą substancji chemicznych, która pozwala pozbyć się nieproszonych gości, ale nie zabezpiecza przed ich kolejnym wniknięciem do tworzywa, co jest tylko kwestią czasu, tak że bez profilaktyki się nie obędzie. JM: Przy prezentacji tak szerokiego spectrum działania konserwatorskie są różnorodne i niezbędne, stąd potrzeba konfrontacji z osobami, którym ta tematyka nie jest obca. Okazją do szukania rozwiązań w teorii i w praktyce są konferencje, które nabrały charakteru międzynarodowego. Filozofia muzeum wywodzi się z pojęcia zabytku i konserwacji, których definicje zmieniały się na przestrzeni czasu. Już w starożytności zastanawiano się nad sposobami zabezpieczania zabytków, ale jakie to były zabytki!, jak pojmowano ich wartość?! Począwszy od ubiegłego wieku podejście do zabytków dynamicznie się zmieniało. Zauważmy, że muzea są depozytariuszami zdecydowanej większości dziedzictwa narodowego, do którego władze państwowe, również samorządowe,
nie przywiązują odpowiedniej wagi i zbyt konserwacji zabytków techniki prezentomało się o nie troszczą. Według współ- wanych na stanowiskach interaktywnych. czesnej teorii konserwacja dotyczy tego Nie chodzi nawet o dotykanie tych przedwszystkiego, co dzisiaj uważamy za zaby- miotów. One często są uruchamiane gdzieś tek, a w związku z tym rodzi się pytanie, jak na polu czy na terenie muzeum, a z tego sobie z tym radzić, skoro generalnym pro- tytułu wynikają kłopoty związane z pracą blemem polskich muzeów jest finansowa- poszczególnych mechanizmów czy podzespołów, które musimy czasem zastęponie konserwacji? Mariusz Gąszczołowski: Może warto wać, najlepiej oryginalnymi częściami, żeby w tym miejscu zobrazować, jakie jest zain- dany obiekt mógł nadal pracować, co już teresowanie mediów naszym dziedzic- nie do końca jest zgodne z przyjętymi twem i tego typu konferencjami. Zdaniem zasadami. Pytanie ciągle brzmi: możemy niektórych to wąska i nieatrakcyjna dzie- wymieniać części czy nie, bo stosując się dzina! Podczas nieoficjalnej rozmowy do przyjętych reguł, jednak nie. Konserz przedstawicielem jednego z poważnych watorzy mają podzielone zdania. Jedna organów centralnych, na moją sugestię grupa skłania się ku pominięciu zasad nagłośnienia konferencji konserwator- w wyjątkowych wypadkach, druga jest skiej, otrzymałem odpowiedź, że ponie- temu absolutnie przeciwna. Choć zdecyważ w nazwie naszego muzeum występuje dowanie łatwiej zadbać o właściwy stan człon „przemysłu rolno-spożywczego”, oni zachowania obiektu wyłączonego z użychętnie nagłośnią sprawę wówczas, jeżeli cia… ale w muzeum przede wszystkim konferencja zostanie poświęcona konser- chcemy zadowolić widzów, dlatego pokłowantom w przemyśle rolno-spożywczym… siem pozytywnie rozpatrzonego wniosku Mój rozmówca uważał się za bardzo dowcipnego.... Takie rozumienie pojęcia dziedzictwa narodowego to poważny problem współczesnego społeczeństwa i za chwilę też następnych pokoleń. JM: Jeśli władze nie uświadomią sobie, jakie znaczenie ma dla społeczeństwa dziedzictwo, które znajduje się w muzeach, to nasilą się problemy ze zdobyciem środków na konserwację, co obecnie spoczywa na muzealnikach, a taki stan rzeczy jest niewłaściwy, bo chodzi VII Międzynarodowa Konferencja Konserwatorska o pieniądze innego rzędu. Od czasu polskiego Kongresu Kultury pani Dorota Folga-Januszew- dotyczącego konserwacji obiektów, który ska mówiła o tym, że tzw. twardy pieniądz właśnie złożyliśmy w ministerstwie, byłoby na finansowanie konserwacji powinien uruchomienie dwóch lokomobili i pługa mieścić się w budżecie państwa. Mówimy parowego. Pokazy mogłyby odbywać się o tym głośno, żeby uznać konserwację za na polu, czego jeszcze nikt w Polsce nie sprawę nadrzędną, na Kongresie Muzeów robił. Jednak koszty są olbrzymie. Cena Polskich zwrócono uwagę na magazyny jednego obiektu to pół mln zł. Nie dyspozbiorów, które też często są w opłakanym nujemy środkami, które pozwoliłyby nam stanie. Źle przechowywany zabytek muze- na zlecenie odpowiednim firmom przyalny się degraduje. Tymczasem kwestia wrócenia maszyn do stanu pierwotnego oczekiwań zwiedzających wciąż pozostaje i nie zatrudniamy fachowców, więc jeżeli wniosek zostanie rozpatrzony pozytywnie, niezmienna. Pojawia się kolejny dylemat, czy dane byłaby to naprawdę fantastyczna sprawa. urządzenie, jak np. lokomobila, ma być Czy ten problem został poruszony rówtylko elementem ekspozycji, czy ma być nież na VII Międzynarodowej Konferenw użyciu, czy w użyciu powinny znajdo- cji Konserwatorskiej? JM: W tym roku zaproponowaliwać się kopie czy oryginał. Podczas konferencji zwolennicy ortodoksyjnej konser- śmy cztery bloki tematyczne: ochronę wacji mówili: „Nie ruszać, to ma stać”, a ich obiektów wykonanych z materiału orgaprzeciwnicy twierdzili, że urządzenie tech- nicznego, konserwację obiektów wielniczne musi działać, bo zachowa się lepiej kogabarytowych przewidzianych do uruchamiania, powinności konserwatora niż to, które nie jest używane. PK: Dodam, że zasad dotyczących kon- w projektowaniu i modernizacji ekspozycji serwacji sztuki nie można stosować przy oraz organizację i zarządzanie konserwacją
5