14
IN DE PRAKTIJK
Bas Hilberdink geeft een patiënt voorlichting over schouderoefeningen.
>>
Voorlichting Het doel van voorlichting is positieve intenties en verwachtingen creëren, door de patiënt te overtuigen van het belang van de beweegoefeningen en van zijn of haar capaciteiten om de oefeningen uit te voeren. Een aantal aspecten van voorlichting blijkt effectief in het verbeteren van therapietrouw bij beweegadviezen, namelijk 1) het bespreken van het doel van de oefening, 2) het bespreken van de gevolgen ervan voor de gezondheid en 3) duidelijke instructies over de uitvoering.2,28,11,12,21-24 1. Er is in 2016 een meta-analyse (met 5.912 deelnemers) van McEwan et al. gepubliceerd, waarin werd onderzocht welke aspecten de effectiviteit van ‘doelen stellen’ beïnvloeden, wanneer het als beweeginterventie wordt toegepast.22 Deze meta-analyse had een aantal merkwaardige conclusies. Het bleek namelijk niet uit te maken hoe specifiek het doel is en wie de bedenker van het doel is. In de studie waren zowel specifieke doelen (‘20 % minder kniepijn ervaren bij 10 treden traplopen’) als vage doelen (‘minder pijn ervaren’) effectief en er was hierbij geen significant verschil wanneer het doel door de therapeut, de patiënt of gezamenlijk werd bepaald.22 Daarnaast bleek het, indien het doel ‘actiever worden’ is, effectiever wanneer er een dagelijkse hoeveelheid lichaamsbeweging (‘30 minuten per dag’) werd voorgeschreven dan een wekelijkse hoeveelheid (‘150 minuten per week’).22 Deze resultaten hebben dus enkel betrekking op het stellen van doelen voor het veranderen van beweeggedrag en bijvoorbeeld niet voor het stellen van doelen voor een fysiotherapeutisch behandeltraject.
2. Wat betreft het geven van informatie over de gevolgen van de beweeg- of oefenadviezen voor de gezondheid is het raadzaam te bespreken wat het precieze belang van de oefeningen is en waarom en hoe ze tot het eerder gestelde doel leiden.11,21,23,24 Daarbij is het belangrijk om vooral de redenen waarom de oefeningen wél uitgevoerd moeten worden, te bespreken.11 Wanneer de nadruk te veel ligt op redenen waarom de beweegadviezen niet opgevolgd kunnen worden, wordt er nader bewijs geleverd van iemands onbekwaamheid, waardoor diens self-efficacy afneemt en de kans op uitvoering wordt verkleind.10,11 Naast het bespreken van de voordelen is het wel verstandig om eventuele barrières te inventariseren, zoals irreële ziektepercepties of (angst voor) pijn bij het bewegen. Adequate voorlichting voorziet de patiënt van de juiste verwachtingen over het bewegen en de gevolgen daarvan. Echter, technieken als ‘coping planning’, waarbij iemand op voorhand op mogelijke barrières moet anticiperen, blijken soms averechts te werken bij het geven van beweegadviezen.8,10,11 Dergelijke ‘barrièrestrategieën’ lijken wel effectief voor het onderhouden van lichaamsbeweging op de lange termijn.29 3. Tot slot is het raadzaam om duidelijke instructies te geven over hoe de oefeningen moeten worden uitgevoerd (‘praatje-plaatje-daadje’), hoeveel herhalingen en setjes er gedaan moeten worden en hoe vaak per dag en/of per week dit moet gebeuren.11,21,23 Eventueel kan ook geadviseerd worden waar en met wie de oefeningen het beste gedaan kunnen worden, maar dit kan het beste door de cliënt zelf gepland worden in combinatie met ‘action planning’. Bij het adviseren van beweging en oefeningen lijkt ‘motivational interviewing’, een stijl van begeleiden en adviseren waarbij de patiënt centraal staat, effectief in het stimuleren van lichaamsbeweging, verminderen van sedentair gedrag en het verbeteren van therapietrouw bij mensen met een chronische aandoening.18-20 Bij deze gespreksstijl wordt de patiënt niet geconfronteerd en niet ‘overgehaald’ tot gedragsverandering, maar uitgelokt om zelf redenen voor verandering te bedenken, waardoor weerstand wordt geminimaliseerd. Voor het adequaat toepassen van motivational interviewing is het nodig een specifieke scholing te volgen.
Action Planning Met de juiste voorlichting worden iemands intenties om de adviezen op te volgen geoptimaliseerd. Ofschoon iemands intenties een zeer belangrijke voorspeller zijn van uit te voeren gedrag, lukt het patiënten regelmatig toch niet om een voornemen daadwerkelijk uit te voeren. Omdat een voornemen vaak nieuw gedrag betreft, moet dit gedrag ‘concurreren’ met dagelijkse beslommeringen en routinegedragingen. Een geschikte techniek om (nieuwe) oefeningen in iemands dagelijkse leven te implementeren, is ‘action planning’ of ‘implementatie-intenties’.10,11,24-27 Hierbij specificeert iemand op voorhand wanneer, waar en hoe gedrag uitgevoerd moet worden om een bepaald doel te bereiken.10 Volgens on-
FysioPraxis | september 2016
fp07indepraktijk.indd 14
13-09-16 12:51