economische kansen nu de waterproblemen op wereldschaal hand over hand toenemen (Rijksoverheid, 2013a). Natuurlijke risico’s als gevolg van aardbevingen, tsunami’s en vulkaanuitbarstingen zijn dankzij diverse wetenschappelijke benaderingen weliswaar niet te vermijden, maar de gevolgen kunnen soms in flinke mate worden beperkt. Kennis van de platentektoniek en aanvullend geologisch en geofysisch onderzoek leren waar risicozones liggen en beginnen inzichten op te leveren over kracht, frequentie en waarschijnlijkheid in de tijd. Observatie- en waarschuwingssystemen helpen maatschappelijke en economische gevolgen te verminderen en geavanceerde bouwtechnieken maken zeer veel verschil voor de schade als gevolg van aardbevingen. Op kleine schaal speelt dit ook in Nederland – zie de discussie over aardgaswinning (zie onder andere OECD Megascience Forum, 1993). Het plotseling optreden van de HIV/aidsproblematiek was in veel opzichten maatschappijontwrichtend. Dankzij gecombineerde wetenschappelijke inzichten uit basaal medisch onderzoek, epidemiologisch onderzoek en sociaalwetenschappelijk onderzoek naar individueel en groepsgedrag, zijn besmetting en ziekte voor individuen beheersbaar geworden via behandeling met cocktails van antiretrovirale geneesmiddelen, en zijn de ontwrichtende maatschappelijke en economische gevolgen in ontwikkelingslanden in beginsel vermijdbaar. Nederlandse publieke kennisinvesteringen over een breed front hebben een aanzienlijke bijdrage geleverd aan het terugdringen van de problemen in Nederland, maar ook wereldwijd, met grote positieve economische effecten. Met eenzelfde combinatie van publieke investeringen wereldwijd in epidemiologisch, basaal medisch en sociaalwetenschappelijk onderzoek is het verband tussen roken en longkanker aangetoond. Er zijn aanpakken ontwikkeld om door gedragsbeïnvloeding (afleren, niet aanleren) de ontwikkeling van longkanker te voorkomen en de risico’s ervan te verminderen, met als resultaat een betere volksgezondheid. Sommige aspecten van dit vraagstuk zijn specifiek Nederlands, maar belangrijker is dat gezamenlijke inspanningen van onderzoekers wereldwijd nodig waren om de verbanden tussen roken en longkanker scherper aan te tonen, en dat meedoen aan dit soort onderzoek bijdraagt aan de bewustwording en aan het vergroten van het draagvlak in Nederland voor maatregelen. Het energievraagstuk is van vergelijkbare aard. Onderzoek naar de effecten van minder emissies en brandstofgebruik of zuiniger industriële processen wordt veelal door bedrijven gedaan. Maar om een werkelijke energietransitie tot stand te brengen zijn zeer basaal fysisch, chemisch en technologisch onderzoek nodig, evenals economisch en ander sociaalwetenschappelijk onderzoek naar gedragsverandering en naar problemen en mogelijkheden om een omslag te maken van een grotendeels centrale elektriciteitsvoorziening naar meer decentrale vormen. Het is een wereldwijd vraagstuk, dat zich in bijna elk land op een andere wijze manifesteert (Rijksoverheid, 2013b). 30
publieke kennisinvesteringen en de waarde van wetenschap