Dramaturgy—Libera me
Voorbeelden vinden we genoeg in de twee strijkkwartetten reeksen van Klarafestival 2019, één bij BOZAR en één bij Flagey. Over Debussy’s Strijkkwartet, op. 10 bijvoorbeeld, waren critici genadeloos omwille van de gedurfde nieuwe harmonieën en klanken. Ook de Drie stukken van Stravinski p11 kraakten ze volledig af. “Wanneer dit soort werk een plaats krijgt in de kunst van het strijkkwartet, is het einde nabij”, klonk het bij de première. In zijn Tweede strijkkwartet gaf Ligeti eveneens blijk van duivelse durf. In het werk exploreert de componist onder meer de micropolyfonie, waarbij hij zoveel stemmen op elkaar stapelt, dat de melodische lijnen niet meer hoorbaar zijn en de textuur en sonoriteit belangrijker worden. Een bijzondere plaats in de reeks ‘duivelse overeenkomsten’ neemt de tweede editie van de Night of the Unexpected in. Tijdens deze muzikale rollercoaster ontdek je verrassende en innovatieve nieuwe muziek, bizarre bezettingen en artistieke cross-overs. In lijn met de Faustthematiek is de insteek van de Night of the Unexpected technologie. De 21e-eeuwse mens zoekt maar al te vaak zijn heil en verlossing in technologie. Maar kan technologie ons redden? En welke prijs betalen we voor dit ‘technologische pact’? KANAL, een voormalige industriële werkplaats, een atelier van de moderne alchemist of vorser, is de geknipte locatie voor reflectie over de rol van technologie in onze samenleving en voor een parcours met muziek waarin techniek p26 en technologie een centrale rol spelen. Huisartiest Nadar neemt de verschillende concerten voor zijn rekening. In de muziek worstelen de uitvoerders met technologie, en zoeken er tegelijk hun heil in.
hij op aangeven van Kaspar een pact aan met de Duivel. Van hem krijgt hij zilveren kogels, die altijd raak schieten. Max wint de wedstrijd, maar het bedrog komt uit. Max doet echter boete en finaal mag hij Agathe zijn vrouw noemen. Zijn bevrijding vindt Max via zijn liefde voor Agathe. Weber zag zijn opera als een strijd tussen goed en kwaad, en gaf het werk de structuur van een neerwaartse spiraal richting duisternis, om aan het einde plots terug te keren naar het licht voor de catharsis. Voor Franz Schubert kwam de ultieme bevrijding in de vorm van de dood, die als een waas over zijn Strijkkwartet in d, nr. 14 hangt, beter bekend als “De Dood en het meisje”. In welke mate de componist tijdens het schrijven van dit meesterwerk de tragiek van zijn eigen dood heeft voorvoeld, valt nooit te achterhalen. Feit is dat hij het kwartet schreef in 1826, twee jaar voor zijn dood, in een periode dat hij er allesbehalve goed aan toe was. “Ik voel me als de meest ongelukkige en ellendige onder de mensen op deze aardbol. […] Elke avond hoop ik bij het inslapen dat ik niet meer wakker word, en elke ochtend brengt me slechts de kommer van de avond tevoren”, schreef hij aan een vriend. Genade vond Schubert dus pas in 1828, wanneer hij na een zware doodsstrijd overleed aan tyfus. Het vermaarde Artemis Quartett brengt dit dieptragische strijkkwartet tijdens de String Quartet Marathon bij Flagey. Het concert van Artemis is direct gekoppeld aan dat van het Ragazze Quartet. Het viertal speelt immers Black Angels van George Crumb, dat verwijst naar “De Dood en het p14 meisje” van Schubert. De (religieuze) verlossingsthematiek is nooit ver weg bij Crumb, die Black Angels opvatte als een parabel over onze verwarde hedendaagse wereld. Het werk vertelt een reis van de ziel. De drie etappes op deze reis zijn het Vertrek (de zondeval), Afwezigheid (spirituele vernietiging) en Terugkeer (verlossing). De desolate wereld in de muziek van Crumb krijgt zijn evenknie in de even fascinerende als poëtische beelden van het videocollectief 33 1/3. Klank en beeld vullen elkaar perfect aan, en staan garant voor een totaalervaring. Dé ultieme uiting, in woord en muziek, van de christelijke — vooral katholieke — verlossingsidee is de dodenmis, het requiem. Klassieke componisten hebben de tekst van het requiem tientallen keren op muziek gezet. Zeker in de romantiek legden ze daarbij verschillende klemtonen, afhankelijk van de onderdelen van de mis die ze selecteerden en de manier waarop ze tekst overbrachten op muziek. Brahms focuste bijvoorbeeld op de mens. Ook Dvořák plaatste het leven in het hiernamaals niet boven dat op aarde, maar legde meer de nadruk op het lijden. Bij Fauré primeert dan weer het idee van troost en eeuwige rust. Misschien dat Giuseppe Verdi wel de verlossingsidee centraal wilde plaatsen. Een van de aller bekendste passages is de tenorsolo Ingemisco radiates, waarin de zondaar genade vraagt van de Heer. En toeval of niet; Verdi vatte de compop28 sitie aan met het slotdeel, het… Libera me.
1 3 2 4
DE BEVRIJDING NABIJ
Focuste Liszt in zijn toonzetting van Lenaus lezing van Faust op twee duivelse taferelen, dan schetste hij in zijn Faustsymfonie de drie sleutelkarakters: Faust, Mephistofeles en Gretchen. De drie personages staan voor actie, sarcasme en liefde. De nadruk van de symfonie ligt evenwel op de liefde, en de verlossing die door de liefde bereikt wordt. Tijdens Klarafestival brengt het Belgian National Orchestra de versie van de symfonie mét het enigmatische, verheffende slotkoor. p19 De solotenor stijgt op uit de stemmenmassa en bezingt aan het einde de kracht van de verlossing die door de liefde van het eeuwig vrouwelijke (‘Das Ewigweibliche’) wordt bereikt. Liefde ligt ook aan de basis van het ultieme Faustiaanse werk op Klarafestival 2019: Der Freischütz, hier in een vertolking van Laurence p12 Equilbey en haar eigen Insula Orchestra. In de eerste echt romantische opera schetst Weber het wedervaren van Max, die naar de hand van Agathe dingt. Om haar te kunnen huwen moet Max echter een schutterswedstrijd winnen. Niet zeker van zijn kwaliteiten, gaat
Alexander Jocqué Hendrik Storme
7